Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Follow

ArmVectores 3

1784 թուական

1784 թուական, նահանջ տարի, 18րդ դարու 84րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1784 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1784 մահեր

31 Դեկտեմբեր

31 Դեկտեմբեր, տարուայ վերջին, 365-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 366-րդ) օրն է == Դէպքեր == 1992. Չեխոսլովաքիան խաղաղ բաժնուեցաւ Չեխիոյ եւ Սլովաքիոյ 1999 Ռուսիոյ Դաշնութեան նախագահ Պորիս Ելցինի հրաժարականը, անոր փոխարինեցաւ Վլատիմիր Փութինը Միացեալ նահանգներն իրենց վերահսկողութիւնը հաստատեցին Փանամայի ջրանցքին վերայ 2009.տեղի ունեցաւ միաժամանակ Լուսինի խաւարումը եւ Կապոյտ Լուսինը == Ծնունդներ == 31 Դեկտեմբերի ծնածներ 1900. Նայիրի Զարեան (մ․1969) հայրենի բանաստեղծ, արձակագիր 1935. Սալման ալ Սէուտ, Սէուտական Արաբիոյ Թագաւորը 1965. Նիքոլաս Սփարքս (անգլերէն՝ Nicholas Charles Sparks) ամերիկացի գրող == Մահեր == 31 Դեկտեմբերի մահացածներ 1971. Լուսիըն Հապըրտ (Lucien Hubbard, ծն.1888) ամերիկացի ֆիլմի արտադրիչ 1974. Ալմա Եոհանսոն (Alma Johansson, ծն.1880) շուէտացի միսիոնարուհի 2002. Գէորգ Արշակեան (ծն.1928, Արմաւիր, Ռուսիա) հայ գրող == Տօներ == Ամբողջ աշխարհի ազրպէյճանցիներու համերաշխութեան օր (Ազրպէյճան, ազրպէյճանցիներ) == Արտաքին յղումներ == BBC: On This Day [1] (անգլերէն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Քիմչի

Քիմչի, քորէական ազգային թթու եւ կծու ճաշ։ Աւանդաբար կաղամբով եւ թթուած բանջարեղէններով պատրաստուած քիմչին կը նկատուի քորէական ազգային մշակոյթին հոմանիշը եւ օժտուած է վարակիչ եւ շնչառական հիւանդութիւններու, նոյնիսկ`քաղցկեղի դէմ պայքարելու յատկութեամբ: Քիմչին ցանկագրուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմէ ցանկագրուեցաւ Անշօշափելի Մշակութային Ժառանգութիւններու շարքին: Քիմչին աւանդաբար կը խմորուի ամիսներով, նոյնիսկ՝ տարիներով: Պատրաստութեան համար կ՛օգտագործուի քորէական կաղամբ եւ բողկ։ Մանրուած բանջարեղէնին կ՛աւելցուի ճզմուած սխտոր եւ տարբեր համեմներ, ինչպէս՝ պղպեղ, կծու չիլի պղպեղ, կոճապղպեղ եւ այլն։ Գոյութիւն ունի քիմչիի աւելի քան 180 տեսակ։ == Աղբիւրներ == «Ազդակ» օրաթերթ, 24 Փետրուար 2014

Արշակ Գասապեան

Արշակ Գասապեան (անյայտ, Սամսոն, Օսմանեան կայսրութիւն - 1915, Նարման, Օսմանեան կայսրութիւն), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Արշակ Գասապեան ծնած է Տրապիզոնի նահանգի Սամսոն նաւահանգստային քաղաքին մէջ։ Ստացած է բժշկական կրթութիւն եւ որպէս բժիշկ աշխատած է։ Սպանուած է 1915 թուականին Կարսի մօտ, Նարմանի մէջ։ == Գրականութիւն == «Հայ բժշկութեան տուած զոհերը, ցուցակագրուած վաւերական փաստերով», Կ. Պոլիս, 1919։ Սահակեան Լիլիկ «Ոճրագործները չխնայեցին նոյնիսկ մարդու կեանքը փրկողներին», «Առողջապահութիւն», Երեւան, 1965, թ. 4։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Անտոն Գամպուրեան

Անտոն Գամպուրեան (1886, Կ. Պոլիս - անյայտ), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1886 թուականին ԿոստանդնուպոլսոյԳաղատիա (Կալկաթա) թաղամասին մէջ։ Աւարտած է Գաղատիա թաղամասի՝ ֆրանսական, Գաըըգիւղ թաղամասի՝ Մխիթարեան եւ Վենետիկի՝ Մուրատ Ռափայէլեան վարժարանները։ Աւարտած է Ֆրանսայի Լիոն քաղաքի բժշկական համալսարանը։ Վերադարձած է Կ. Պոլիս։ 1914-18 թուականներուն՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ եւ որպէս զինուորական բժշկապետ ծառայած՝ հարիւրապետի աստիճանով։ Պատերազմի ընթացքին գերի ընկած է անգլիացիներու ձեռքը եւ 13 ամիս՝ Եգիպտոսի մէջ, անցուցած է բանտի մէջ։ 1918 թուականին՝ պատերազմն աւարտելէ ետք, վերադարձած է Թուրքիա եւ նշանակաուած՝ Կ. Պոլսոյ կաթոլիկ հայերու Սուրբ Յակոբ հիւանդանոցի բժշկապետ։ 1922 թուականին տեղափոխուած է Հունգարիա եւ հաստատաուած Պուտափեշտ մայրաքաղաքին մէջ։ 1938 թուականին անոր բնակութեան հասցէն էր՝ Graf Tisaza utca 12, Budapest (Hongrie)։ == Գրականութիւն == Պոտուրեան Մկրտիչ, Հայ հանրագիտակ, Պուքրէշ, 1938։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Այրուձի

Այրուձի, Հայոց հեծելազօրի տեսակ հին եւ միջին դարերու։ Պեղածոյ նիւթերն ու սեպագիր արձանագրութիւնները կը վաւերացնեն, որ Ք.Ա. Ա.-ին հազարամեակի Հայկական լեռնաշխարհի բնակիչները պատերազմներուն կ'օգտագործէին ինչպէս մարտակառքեր, այնպէս էր այրուձին։ Ըստ Քսենոփոնի, Երուանդունիներն ունէին 8 հազարնոց այրուձի: Հայոց այրուձին աւելի զարգացաւ, կանոնաւորուեցաւ Արտաշէսեաններու օրով։ Հայոց այրուձիի կորիզը Հին աշխարհին հռչակուած ծանրազէն զրահաւոր հեծելազօրն էր, որու համար կ'ընտրէին առաւել մարմնեղ եւ ուժեղ ձիեր։ Հեծեկամարտիկները կը կրէին ծանր հանդերձանք, մետաղէ թիթեղներով պատած կամ մետաղէ զրահներ (սաղաւարտ, վզնոց, օղազրահ, ուսակալ, սրունքակալ, լանջապանակ, սռնապան, կրծքակալ եւայլն)։ Գլխաւոր զէնքը երկար նիզակն էր։ Զրահաւոր այրուձին հայկական բանակի գլխաւոր հարուածային ուժն էր, որ կը գրոհէր սեպաձեւ խիտ շարքերով։ Թեթեւազէն այրուձին, որու համար կ'ընտրուէին համեմատաբար փոքրամարմին, արագավազ եւ դիմացկուն նժոյգներ, դիւրաշարժութեան համար չէր զրահաւորուեր։ Հեծեալի հիմնական զէնքը նետ ու աղեղն էր։ Թեթեւազէն այրուձին կը կատարէր բանակի մարտակարգի թեւերն ու թիկունքը պաշտպանելու, գլխաւոր ուժերու ծաւալմանը սպասարկելու, ցրուած ուժերը կենդրոնացնելու, հակառակորդին հետապնդելու, հետախուզելու եւ այլ պարտականութիւններ։ Կը յարցակուէր ցրիւ շարքերով։ Հայոց այրուձին կարեւոր դեր կը կատարէր պարթեւ-հռոմէական մրցակցութեան մէջ. անոր անցումը մէկի կամ միւսի կողմը յաճախ ունեցած էր վճռական նշանակութիւն. Հռոմը մարտունակ հեծելազօրք չունէր։ Այդ պատճառով ահեղ հեծելազօրատէր Պարթեւաստանի դէմ մղուող պատերազմներուն կը ձգտէր շահիլ Հայաստանի դաշնակցութիւնը։ Արշակունիներու ժամանակ այրուձին, մասնաւորապէս ծանրազէնը, կը համարուէր ազնուատոհմիկներով՝ ազատներով, որոնց դաստիարակութեան մաս կը կազմէր ձիավարժութիւնը։ Պատերազմի ժամանակ ցած խաւերէն նոյնպէս ստեղծուած էր առանձին հեծելագունդ, որ կոչուած էր «ռազմիկ այրուձի»: Այրուձիի գերագոյն հրամանատարը կոչուած էր «ասպետ», որ միաժամանակ «թագադիր» կամ ալ «թագակապ» իշխան էր։ Այդ պաշտօնը Բագրատունիներու տոհմի մենաշնորհն էր։ Արշակունիները այրուձիին խիստ մեծացրեցին, յատկապէս 3-4-րդ դարերուն, երբ Հայաստանի անկախութեան սպառնաց Սասանեան Պարսկաստանը։ Այրուձիի զինուորական աստիճաններու, հրահանգներու, կանոնադրութիւններու, զինանշաններու, դրոշներու մասին պահպանուած են կցկտուր տեղեկութիւններ։ Աղբիւրներու մէջ յիշատակուած են «բիւրաւորք», «հազարաւորք», «գումապէտք», «հարդարի մարտի», «աղեղնադրոշք», «ասպարախաղք» կամ «ասպախաղք», «դրոշակակիրք», «վառնունիք», «ճակատամուղք» ստորրաբաժանումներու անուններ: == Ընդհանուր տեղեկութիւններ այրուձիի մասին == Հայկական լեռնաշխարհի բնակիչները Ք.Ա. Ա. հազարամեակին օգտագործած են ռազմակառքեր, ունեցած են հեծեալ զօրախումբեր։ Ք.Ա. 6-րդ դարուն Երուանդունիներն ունեցած են 8 հազար հեծելազօրք ու 40 հազար հետեւակ, իսկ Գաւգամելայի ճակատամարտին մէջ (Ք.Ա. 331 թուական) Ալեքսանտր Մակետոնացիի դէմ պարսից բանակի կազմով կռուած է Մեծ Հայքի 7-հազարնոց այրուձին։ Արտաշէսեաններու (Ք.Ա. 189–181 թուականներ) օրով ստեղծուած են հեծելազօրային միաւորումներ, որոնց կորիզը ծանրազէն կամ սպառազէն հեծելազօրքն էր։ Հեծելամարտիկները կրած են մետաղէ թիթեղներով պատած կամ մետաղէ զրահ (սաղաւարտ, վզնոց, օղազրահ, ուսակալ, սրնքակալ, լանջապանակ, սռնապան եւայլն)։ Զրահով պաշտպանուած էին նաեւ ձիու մարմնի առաւել խոցելի տեղերը։ Գլխաւոր զէնքը նիզակն էր։ Հայկական բանակի գլխաւոր հարուածային ուժը զրահակիր հեծելազօրքն էր։ Թեթեւազէն հեծելազօրքը, որու համար ընտրած են համեմատաբար փոքրամարմին, արագավազ եւ դիմացկուն նժոյգներ, դիւրաշարժութեան համար չէր, զրահաւոր էր, կ'ապահովէր բանակի մարտակարգը, կը հետապնդէր թշնամիին, կը հետախուզէր եւ կը կատարէր այլ պարտականութիւններ։ Հեծեալի հիմնական զէնքը նետն ու աղեղն էր։ Արշակունիներու (66–428 թուականներ) օրով այրուձին, մասնաւորապէս ծանրազէնը, համալրուած է ազնուատոհմիկներով՝ ազատներով, որոնց դաստիարակութեան անքակտելի մասն էր ձիավարժութիւնը։ Համաձայն հին Հայաստանի ռազմական ուժերու քանակի եւ դասակարգման մասին հրովարտակի, որ կը կոչուէր Զօրանամակ, IV դարուն 86 նախարարութիւն ներկայացած է 84 հազար ձիաւոր մարտիկ, իսկ արքայականը 40 հազար էր։ Արշակունիներու անկումէն յետոյ հայկական այրուձիի թիւը նուազած է։ Մարզպանական Հայաստանին մէջ (V–VII դարեր) այրուձին 30 հազարը չէր անցներ։ 529 թուականին յատուկ հրովարտակով Յուստինիանոս Ա. կայսրը Հայաստանի բիւզանդական մասին մէջ արգիլած է նախարարներուն հեծեալ ուժեր ունենալ (արգելքը տեւած է մինչեւ արաբական նուաճումները` 7-րդ դարու կէսը)։ 652-ին հայ-արաբական պայմանագրի համաձայն՝ Հայաստանը կարողացած է պահել 15 հազարնոց այրուձի (նախկին 30 հազարի փոխարէն), որու վարձատրութիւնը վճարելու էին արաբները։ Այս կարգը պահպանուած է մինչեւ Ապտուլլահ խալիֆի (750–775 թուականներ) իշխանութիւնը։ Բագրատունիներու (885–1045 թուականներ) օրով նոյնպէս այրուձին համալրած են գերազանցապէս ազատները։ Գագիկ Ա.ի (989–1020 թուականներ) ժամանակ արքունական զօրագունդերուն մէջ կը հաշուուէր 55 հազար, իսկ իշխանականին մէջ՝ 45 հազար զինուոր։ XII–XIII դարերուն հայկական հեծելագունդերը Զաքարեան իշխաններու գլխաւորութեամբ մեծապէս օգնած են վրացական պետութեան հզօրացմանը եւ սելճուկեան թուրքերէն հայկական հողերու ազատագրմանը։ == Արտաքին յղումներ == Այրուձիի մեծ գաղտնիքը == Ծանօթագրութիւններ ==

Շեր

Շեր (անգլերէն՝ Cher, իսկական անունը Շերլին Սարգիսեան ԼաՓիեր Պոնօ Ալման (Cherilyn Sarkissian LaPiere Bono Allman), 20 Մայիս 1946(1946-05-20)[…], Էլ Սենթրո, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), Հայ-ամերիկեան յայտնի փոփ-երգչուհի, երգերու հեղինակ, դերասանուհի եւ երաժշտական արտադրող, ծագումով Հայ։ Յաճախ կը կոչուի՝ «Փոփի Աստուածուհի»: Շահած է մէկ Օսքար, մէկ Կրամմի, մէկ Էմմի մրցանակ, երեք Ոսկէ Կլոպուս եւ զանազան ուրիշ մրցանակներ։ Շերը սահմանած է նոր չափանիշ՝ դառնալով առաջին երգչուհին, որուն երգերը վեց տասնամեակ շարունակ գլխաւորած են լաւագոյն երգացանկը: == Կենսագրութիւն == Շերիլին Սարգիսեանը ծնած է 1946 20 Մայիս թուականին, Էլ Սենթրօ քաղաքին մէջ, (Քալիֆորնիա)։ Հայրը՝ Ճօն Փ լ Սարգիսեանը, ամերիկահայ բեռնատարի վարորդ էր։ Մայրը՝ Ճորճիա Հոլթ դերասանուհի էր, որ Ամերիկեան արմատներուն կողքին, ունէր նաեւ Անգլիական եւ Ֆրանսական ծագում։ Շերի ծնողները ամուսնալուծուած են, երբ ան շատ փոքր էր։ Ունի մէկ քոյր։ Շերը իր հայրիկին տեսած է միայն, երբ ան 11 տարեկան էր։ == Շերը Հայաստանի մէջ == Շերը Հայաստան կ'անցնի 1993 թուականին Ապրիլ 28-ին։ Ան իր հետ կը տանի 2,5 միլիոն տոլար, որպէս մարդասիրական օգնութիւն՝ բժշկական սարքերու եւ սնունդի համար գումար։ Ան նաեւ այցելեց մանկական հիւանդանոցներ։ Տեսնելով հիւանդ երեխաներուն՝ Շերը ծանր տպաւորութիւններու պատճառով հրաժարեցաւ նախագահի եւ Ամէնայն հայոց կաթողիկոսին հետ հանդիպիլ։ == Ալպոմներ == All I Really Want to Do (1965) The Sonny Side of Cher (1966) Cher (1966) With Love (1967) Backstage (1968) 3614 Jackson Highway (1969) Gypsys, Tramps & Thieves (1971) Foxy Lady (1972) Bittersweet White Light (1973) Half-Breed (1973) Dark Lady (1974) I’d Rather Believe in You (1976) Cherished (1977) Take Me Home (1979) Prisoner (1979) Black Rose (1980) Paralyze (1982) Cher (1987) Heart of Stone (1989) Love Hurts (1991) It’s a Man’s World (1995) Believe (1998) Living Proof (2001) Closer to the Truth (2013) == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == «Ազատությանս համար ամեն օր վճարում եմ» - Շերի մասին հոդված Հայաստանի զրուցակից շաբաթաթերթում Շերի մասին «Նոյյան տապանի» հիշարժան տարեթվերում

Պատմա-քաղաքական վէպը 1870-1880-ական տարիներուն

Պատմա-քաղաքական վէպ, 1870 ական տարիներու կէսերէն գրական-մշակութային շարժումը կը ստանայ նոր բովանդակութիւն եւ կշռոյթ։ Այս փոփոխութիւնները արդիւնք են երկու շարքի ազդակներու. === Պատմական դէպքերու ընթացքը === Ռուսիա եւ Թուրքիա տարբեր ձեւի ու չափի տագնապներու ենթակայ են։ Հետեւանք՝ հայութիւնը կը պահուի ճնշումի ծանր մթնոլորտի մը մէջ, յատկապէս Թուրքիոյ տարածքին։ Երկու կայսրութիւնները հակադրող պատերազմը (1876-1878) այլապես աղբիւր է թշուառութեան ու աւերներու։ === Ընկերա-տնտեսական հոլովոյթը === Ընկերա-տնտեսական պայմանները 1875-1885 տասնամեակին՝ նոյնպէս իրենց ժխտական ներգործութիւնը կ'ունենան հայութեան հաւաքական կեանքին վրայ։ Քաղաքական հալածանքին ընկերացող տնտեսական կեղեքումը-հողազրկում,-վաշխառութիւն,-պանդխտացում, սով- կու գայ ամբողջացնելու պատկերը։ Քաղաքներու միջին կամ բարեկեցիք խաւերը միայն, աւելի կամ նուազ, զերծ կը մնան աղէտեն։ Այս կացութիան դէմ, հայութիւնը հաւաքաբար աւելի ու աւելի գիտակից կը դառնայ իր ազգային ինքնութեան․ «Հայկական Հարց»ի դրուիլը միջազգային գետնի վրայ՝ կը զուգադիպի այս տարիներուն։ Զանգուածին եւ մտածող երիտասարդութեան մէջ կը սկսին խմորումներ, որոնց մէջ կենսական դեր կը կատարեն քաղաքական իրականութեան հաղորդ եւ գաղափարական պատգամ բերող գրագէտներ, ինչպէս Ծերենց, Րաֆֆի, Յակոբ Պարոնեան եւ ուրիշներ։ Զուգահեռաբար, մշակութային շարժումը աւելի համատարած կը դառնայ, գրականութեան յղացքը կը յստականայ, կը զտուի։ ․

Ախիկեան

Ախիկեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Արիստակէս Գալուստի Ախիկեան (մահ. 1915), մտաւորական։ Կատարինէ Խորենի Ախիկեան (19-րդ դար-1940-ական թթ.), թղթակից։ Պետրոս Ախիկեան, լրագրող, խմբագիր։ Վրթանես Գալուստի Ախիկեան (1872-1936), նկարիչ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Կարօ Սասունի

Վիգէն Գլակ (Կարօ Սասունի, 1889, Ահարոնք, Պիթլիսի վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1977, Պէյրութ, Լիբանան), հայ բանասէր, արձակագիր, խմբագիր, իրաւաբան, ուսուցիչ եւ հասարակական գործիչ։ Հայաստանի Ա. հանրապետութեան խորհդարանի անդամ, եւ նահանգապետ։ «Բագին» գրական հանդէսի հիմնադիր եւ խմբագրապետ։ == Կենսագրութիւն == === 1889-1908 Սասուն, Մուշ, Տիգրանակերտ === Ծնած է Սասուն՝ Ահարոնք գիւղը Մշոյ Սուլթան Ս. Կարապետի ուխտագնացութեան օրը. այդպէս ալ կ'անուանուի Կարապետ։ Հայրը՝ Իշխան Խազար ու յատկապէս մայրը՝ Աննան, կը կերտեն իր ազգային նկարագիրը։ Իր ազգական Հրայր Դժոխքէն եւ Գէորգ Չաւուշէն կը ներշնչուի եւ կ'որակուի «Ծուռ» իր անսպառ երանդին եւ Սասունցի Դաւիթի ծռութեամբ յատկանշուած ըլլալուն համար։ Նախնական ուսումը՝ գիւղի վարժարանին, ապա Մուշի Մուրատ-Մխիթարեան միջնակարգ վեցամեայ վարժարանին մէջ ստանալէ ետք, քանի մը տարի 1906-էն մինչեւ 1908 ուսուցիչ եղած է Տիգրանակերտ։ === 1908-1914 Պոլիս === 1908-ին կ'անցնի Պոլիս, ուր մէկ տարի կը յաճախէ Կեդրոնական վարժարան։ 1909-ին կը յաճախէ Պոլսոյ իրաւաբանական համալսարանը, որու ընթացքը կ'աւարտէ 1914-ին։ === 1914-1921 Կովկաս, Տարօն, Անկախ Հայաստան === Համաշխարհային Ա. պատերազմի սկիզբը կը մեկնի Կովկաս, ուր կը լծուի կամաւորական շարժումին. Հայ Կամաւորական եւ Ռուս բանակներուն հետ կը մտնէ Տարօն 1916-ին, ուր կը նշանակուի Տարօնի կառավարիչ։ Հետագային Ռուս բանակին նահանջին ատեն կը յաջողի փրկել բազմաթիւ գաղթականներ եւ կազմակերպել իրենց տեղափոխումը դէպի Արեւելեան Հայաստան։ 1917-ին կ'ամուսնանայ Միսաք Մեծարենցի զարմուհի՝ Լոլա Սասունիի բուն անունով՝ Հռիփսիմէ Մեծատուրեանի հետ եւ կը բախտաւորուի չորս զաւակով։ Կը նպաստէ նորածին Հայկական Հանրապետութեան անկախութեան ամրապնդման գործին։ Կը դառնայ Խորհրդարանի անդամ, Ալեքսանտրապոլի (ներկայիս Գիւմրիի) նահանգապետ եւ 1921-ի Փետրուարեան ապստամբութեան Փրկութեան կոմիտէի ներքին գործոց նախարար։ === 1921-1977 Սփիւռք === 1921-ին կ'անցնի Սփիւռք՝ յաջորդաբար հաստատուելով Պոլիս, Պուլկարիա, Ժընեւ, Սուրիա, Ֆրանսա, եւ վերջնականօրէն Լիբանան, ուր կը գործէ՝ հանրային-մշակութային մարզին մէջ, իբրեւ ուսուցիչ (Համազգայինի Ն. Փ. Ճեմարան), նաեւ գործիչ ու խմբագիր։ Միանգամայն կ'արտադրէ գրական եւ հասարակական բնոյթի գործեր։ Կը յղանայ «Բագին» գրական ամսագիրի գաղափարը եւ տարիներ շարունակ կը խմբագրէ այս գրական հանդէսը, որ ներկայիս տակաւին լոյս կը տեսնէ Պէյրութի մէջ։ Կը մահանայ Պէյրութ 1977-ին արժանանալով ազգային թաղումի։ Գրական իր առաջին երկը «Լեռներու Խորհուրդը» հրատարակուած է 1934-ին։ Ունի նաեւ բազմաթիւ աշխատութիւններ՝ բանասիրական-գրապատմական եւ պատմաքաղաքական, լոյս տեսած մամուլի մէջ, որոնք հետագային մասամբ միայն հրատարակուած են հատորով։ ==== Կարօ Սասունիի «Լեռներու Խորհուրդը» ֆրանսերէնի թարգմանուած ==== 2014-ին «Parentheses» հրատարակչութիւնը լոյս ընծայած էր Սասունիի (գրչանուն՝ Վիգէն Գլակ) «Le Chasseur» («Որսորդը») հատորը, որ 1934-ին Պէյրութի մէջ լոյս տեսած «Լեռներու Խորհուրդը» գիրքին թարգմանութիւնն է (թարգմանիչ՝ Բաբգէն Սասունի): Վերջաբանը ստորագրած է Ա. Տէր Մինասեան:«Լեռներու Խորհուրդը» հաւաքածոն գրուած է Փարիզի եւ Հալէպի մէջ, բայց հրատարակուած Պէյրութի մէջ, 1934-ին, ուր վերջնականապէս հաստատուած էր հեղինակը՝ քսան տարիներու թափառական կեանք մը վարելէ ետք: == Գրական հայեացքներ == Սասունիի գործերուն մէջ կը տիրապետէ հայ ժողովուրդին ունեցած սէրը դէպի հայրենի հողը, բնութիւնը, եւ քաջութիւնը, որ կը վկայէ իր «Սասունցի Դաւիթ»ի ամբողջական բնագիրը։ Հետաքրքրական պիտի ըլլար բաղդատել մեզի ծանօթ Յ. Թումանեանի, կարօ Սասունիի եւ Գ. Եպս. Սրուանձտեանցի Սասունցի Դաւիթները։ Անշուշտ ամենահինը ըլլալով Սրուանձտեանցի գործը, որ գրանցած է Մշեցի Կրպոյէն լսելէ ետք։ «Սարերու Ասլան» հատորին մէջ կը կենդանանայ Գէորգ Չաւուշի պատկերը իբրեւ Ժթ. դարու նոր Սասունցի Դաւիթը։ «Տարօնի պատերազմը», «Պատմութիւն տարօնայ աշխարհին» եւ «Հրայր» գործերը կու տան ժամանակագրական վկայութիւններ Տարօնի հայութեան մասին։ «Լեռներու Խորհուրդը» Պատմուածքներու շարք մըն է, ուր կը նկարագրէ երկրէն վերցուած պատկերներ: Առհասարակ իր պատկերները խորունկ յուզումով գրուած են, ուր միշտ ներկայ է Սասունին։ Իր վերլուծական գործերէն՝ «Արեւելահայ Գրականութեան Պատմութիւն», «Միջնադարեան Գրականութիւն» մինչեւ այսօր վերահրատարակելի կը մնան։ Զանազան հանդէսներու մէջ իր պատմագիտական, Ընկերաբանական յօդուածները նաեւ կը կարօտին հրատարակութեան։ Ան շուրջ 35 տարի ուսուցչական պաշտօն կը վարէ, միաժամանակ բեղուն գործունէութիւն կ'ունենայ գրական ասպարէզին մէջ։ == Երկերու մատենագիտութիւն == Սասուն – Մուշի կռիւները 1904–ին (մասնակցողներու պատմածներէն), ա. տ., 1917, 48 էջ: Տաճկահայաստանը ռուսական տիրապետութեան տակ (1914–1918 թթ.), Պոսթըն, 1927, 187 էջ: Ապրիլեան եղեռնը քննական ակնոցով, Փարիզ, 1931, 64 էջ: Հրայրի դերը (ակնարկ մը անոր յեղափոխական նկարագրին վրայ), Հայրենիք ամսագիր, Պոսթըն, 1931, թիւ 4, էջ 72–88: Լեռներու խորհուրդը (պատմուածքներ), Պէյրութ, 1934, 276 էջ: Գէորգ Չաւուշ (Կենսագրական գիծեր), Փարիզ, 1939, 19 էջ: Հրայրի դերը հայ ազատագրական շարժման մէջ (ակնարկ մը անոր յեղափոխական նկարագրին վրայ), Սօֆիա, 1939: Պատմութիւն Տարօնի աշխարհի, Պէյրութ, 1957, 1252 էջ: Կեանքի յորձանուտին մէջ, Պէյրութ, 1962: Պատմութիւն արեւմտահայ արդի գրականութեան, 2-րդ հրտ., Պէյրութ, 1963, 397 էջ: Հրայրի դերը հայ ազատագրական շարժման մէջ (ակնարկ մը անոր յեղափոխական նկարագրին վրայ), 2–րդ հրտ., Պէյրութ, 1964, 48 էջ: Ապրիլեան եղեռնը քննական ակնոցով, 2-րդ հրտ., Պէյրութ, 1965, 64 էջ: Թրքահայաստանը Ա. աշխարհամարտի ընթացքին (1914-1918 թթ.), Պէյրութ, 1966, 224 էջ: Սարերու ասլանը (Գէորգ Չաւուշի կենսագրավէպը), Պէյրութ, 1966, 667 էջ: Մայիսեան խռովութիւնները եւ թաթարական ապստամբ շրջանները (Հայաստանը 1920–ին), Պէյրութ, 1968, 208 էջ: Հայ-թրքական պատերազմը (1920-ին), Պէյրութ, 1969, 218 էջ: Քիւրտ ազգային շարժումները եւ հայ-քրտական յարաբերութիւնները (Ժե. դարէն մինչեւ մեր օրերը), Պէյրութ, 1969, 331 էջ: Փետրուարեան ապստամբութիւնը (1921 թ.), Պէյրութ, 1970, 263 էջ: Յուշեր եւ վկայութիւններ, Պէյրութ, 1972: Լեռներու խորհուրդը (պատմուածքներ), 2-րդ հրտ., Թեհրան, 1982, 267 էջ: Սարերու ասլանը (Գէորգ Չաւուշի կենսագրավէպը), 2-րդ հրտ., Թեհրան, 1983, 667 էջ: Լեռներու խորհուրդը (պատմուածքներ), 3-րդ հրտ., Պէյրութ, 1984, 225 էջ: Պատմութիւն Տարօնի աշխարհի, 2-րդ հրտ., Անթիլիաս, 2013, 1166 էջ: == Գրականութիւն == Մինաս Թէօլէօլեան, «Դար մը Գրականութիւն», Բ. հատոր, Նիւ Եորք, 1977 Richard G. Hovhannisian, Armenian Baghesh/Bitlis and Daron/Mush, Costa Mesa, CA, 2001 Աշոտ Ներսիսեան, «Կարօ Սասունի», Երեւան, 2004 == Ծանօթագրութիւններ ==

Ռոպերթ Ապաճեան

Ռոպերթ Ալեքսանտր Ապաճեան (16 Նոյեմբեր 1996, Երեւան - 2 Ապրիլ 2016, Արցախ), Հայաստանի Հանրապետութեան զինուած ուժերու ծառայող, ՀՀ ԶՈՒ կրտսեր քսանապետ, Արցախի հերոս (յետմահու)։ Զոհուած է Քառօրեայ պատերազմին՝ Մարտակերտի ուղղութեամբ տեղակայուած դիրքը պաշտպանելու ժամանակ։ Ցուցաբերած բացառիկ քաջութեան ու արիութեան համար 8 Մայիս 2016-ին, Արցախի Հանրապետութեան նախագահի հրամանագրով յետմահու պարգեւատրուած է «Արցախի հերոս» ԼՂՀ բարձրագոյն կոչումով ու «Ոսկէ արծիւ» շքանշանով։ == Կենսագրութիւն == Ռոպերթ Ալեքսանտրի Ապաճեանը ծնած է 16 Նոյեմբեր 1996-ին՝ Երեւան։ Ունի աւագ եղբայր։ 2003-ին ընդունուած է Երեւանի թիւ 147 հիմնական դպրոց, որ աւարտած է 2012-ին։ 2012-ին ընդունուած է Երեւանի պետական հենակետային բժշկական քոլէճ։ Քոլէճը աւարտած է 2014-ին՝ ատամնատեխնիկի որակաւորումով։ 2014-ին ընդունվել է Մայր Թերեզայի անուան բժշկական ինստիտուտ։ == Զինուորական ծառայութիւն == Ռոպերթ Ապաճեան պարտադիր ժամկէտային զինուորական ծառայութեան անցած է 2014/2 զօրակոչով՝ Արաբկիրի ԶԿ-ից։ Բարձր առաջադիմության շնորհիվ ստացել է կրտսեր սերժանտի կոչում։ == = Քառօրեայ պատերազմ == 2 Ապրիլ 2016-ի լուսցող գիշերը Արցախ-Ազըրպէյճանական շփման գիծի ամբողջ երկայնքով հակառակորդի զինուած ուժերու ստորաբաժանումները լայնածաւալ յարձակումներ կը կատարեն։ Սկզբնապէս հիւսիս-արեւելեան ուղղութեամբ տեղակայուած 3ենակետային դիրքերը հրետակոծելոէ ետք ազըրպէյճանական ուժերը կ'անցնին գրոհի։ Շուրջ երեք հարիւր հոգիէ բաղկացած խումբերը, զինուած ըլլալով նաեւ թանկերով, փորձ կը կատարեն՝ գրաւելու համար հայկական դիրքերը։ Խումբի հրամանատար՝ ՀՀ ԶՈւ կապիտան Արմենակ Ուրֆանեանի ղեկավարութեամբ, վեց հոգիէ բաղկացած սահմանապահ ուժերը կ'անցնին շրջանաձեւ պաշտպանութեան՝ երկու անգամ յաջողութեամբ ետ շպրտելով թշնամիի լայնածաւալ յարձակումները՝ այդ ընթացքին խոցելով նաեւ թշնամիի մէկ թանկ։ Անյաջող յարձակման փորձէ ետք թշնամին ետ կը քաշուի եւ կրկին կը սկսի հրետանակոծել հայկական դիրքերը։ Արկերէն մէկուն պայթիւնէն շուտով կը զոհուին կապիտանը եւ գնդացրորդ Քիարամ Սլոյեանը։ Խումբի հրամանատարի մահէն ետք, ոտքի վիրաւորում ստացած Ռոպերթ Ապաճեանը հրամանատարութիւնը կը վերցնէ իր վրայ եւ պատնէշի վրայէն կը շարունակէ մարտը։ Նկատելով, որ խրամատին մէջ զինամթերքը կը վերջանայ, զինուորները կ'ուղարկէ փամփուշտ բերելու։ Այդ ընթացքին հակառակորդը կը յաջողի թափանցել դիրք։ Ապաճեանը, կողքին մնացած միակ ծառայակիցի՝ վիրաւորում ստացած գնդացրորդ Անդրանիկ Զոհրապեանի հետ, յամառ դիմակայութեամբ, կը նահանջեն դէպի դիրքային կացարան։ Արիւնահոսութենէն շուտով կը մահանայ Զոհրապեան։ Մարտական խորշի մէջ դիրքաւորուելով, Ռոպերթ Ապաճեանը մինչեւ վերջին փամփուշտը կը շարունակէ միայնակ կռուիլ թշնամիի մեծաթիւ ուժերու դէմ, միեւնոյն ժամանակ կապ հաստատելով գումարտակի հրամանատարի հետ եւ վերջինիս կարեւոր տեղեկութիւններ հաղորդելով դիրքին վրայ կատարուող դէպքերուն մասին։ Նկատելով իրեն մօտեցող թշնամին, Ապաճեանը վերջին անգամ կապի դուրս եկած է եւ ըսած, որ արդէն հանած է իր մօտ մնացած վերջին նռնակը ու պատրաստ կը սպասէ՝ որպէսզի մօտենան, իր հետ միասին պայթեցնելու համար անոնց, որ չյանձնուի։ Տեսնելով իրեն մօտեցող հակառակորդը, Ապաճեանը բացուած նռնակը կը թաքցնէ ափի մէջ եւ ձեռքերը վեր կը բարձրացնէ, իբր թէ կը յանձնուի։ Թոյլ տալով, որ բաւականաչափ իրեն մոտենան, Ապաճեանը իր հետ միասին նռնակով կը պայթեցնէ հակառակորդի քանի մը զինուոր։ Անձնազոհ քայլով Ռոպերթ Ապաճեանը նաեւ փրկած է թիկունքէն օգնութեան հասած հայկական ուժերու զինուորներուն։ 8 Ապրիլին, կողմերու միջեւ նախապէս ձեռքբերուած պայմանաւորուածութեամբ կ'իրականացուին զոհուածներու մարմիններու որոնողական աշխատանքներ, որոնց պատճառով հայկական կողմը կը յայտնաբերէ Ապաճեանի եւ Զոհրապեանի դիակները։ === Յուղարկաւորութիւն === 11 Ապրիլին զինուորական կարգով Ռոպերթ Ապաճեանը հողին յանձնեցին «Եռաբլուր» զինուորական պանթէոնին մէջ։ Հոգեհանգիստը տեղի ունեցաւ Երեւանի Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ եկեղեցւոյ մէջ։ === Արցախի Հերոս === 2-էն 5 Ապրիլ 2016-ի ինկած ժամանակաշրջանին մէջ հակառակորդի լայնածաւալ ռազմական գործողութիւններու ընթացքին Արցախի Հանրապետութեան պետական սահմանը պաշտպանելու ժամանակ ցուցաբերած բացառիկ քաջութեան ու արիութեան համար ԼՂՀ նախագահ Բակօ Սահակեանի հրամանով Ռոպերթ Ապաճեանի յետմահու կը շնորհուի «Արցախի հերոս» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան բարձրագոյն կոչում եւ «Ոսկէ արծիւ» շքանշան։ Ապաճեան կը դառնայ 24-րդ անձը, որ կ'արժանանայ «Արցախի հերոս» բարձրագոյն կոչման, ինչպէս նաեւ տուեալ տիտղոսի ամէնէն երիտասարդ կրողը (19 տարեկան)։ == Յիշատակ == Երեւանի թիւ 147 հիմնական դպրոցը, ուր յաճախած է Արցախի հերոս Ռոպերթ Ապաճեանը, 2017-էն կը կրէ անոր անունը: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ռոպերթ Ապաճեանի շիրիմը FindaGrave.com կայքին վրայ Արցախի հերոս Ռոպերթ Ապաճեանը` առաջին դասարանին (տեսանիւթ) Կեանքով լեցուն, համարձակ հերոս. Ռոպերթ Ապաճեան (նկար, տեսանիւթ) Դպրոցական յուշեր Ռոպերթ Ապաճեանի մասին Դրուագներ Արցախի հերոս Ռոպերթ Ապաճեանի ուսանողական կեանքէն ՍԽՐԱՆՔ

Իվաննա Լինչ

Իվաննա Փաթրիսիա Լինչ, (անգլերէն՝ Evanna Patricia Lynch) ծնած է 16 Օգոստոս, 1991 թուականին, Իռլանտա) իռլանտացի դերասանուհի, երգչուհի եւ գեղեցկուհի մըն է: Իվաննա Լինչը ճանչցուած է իր Լունա Լաւկուտ կերպարով Հէրի Փոթըրի վիպաշարներուն մէջ։ Ան նաեւ ստեղծած է իր անձնական մեղսակիցները, եւ կատարած է բազմաթիւ նկարահանումներ տարբեր թերթիկներու համար: == Դերեր == === Ֆիլմեր === === Հեռուստաշարեր === === Համակարգիչի խաղեր === == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կաղապար:Imdb name Էվաննա Լինչը Rotten Tomatoes-ում Էվաննա Լինչը Թվիթթերում

27 Հոկտեմբեր

27 Հոկտեմբեր, տարուան 300-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 301-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 65 օր == Դէպքեր == 2015, Թուզլա շրջանի հայկական ճամբարը, կը վերադարձուի բուն տիրոջ՝ Կէտիկ Փաշայի Աւետարանական եկեղեցւոյ հիմնադրամին, Պոլիս == Ծնունդներ == == Մահեր == == Տօներ ==

Կալկաթա

Կալկաթա (պենկալերէն՝ কলকাতা}}, անգլերէն՝ Kolkata), քաղաք Հնդկաստանի մէջ, Պենկալեան ծովածոցի ափէն 140 քմ հեռու։ Արեւմտեան Պենկալիա նահանգին վարչական կեդրոնը եւ նաւահանգիստը։ == Անուանումը == Անուանումը յառաջացած է այն գիւղին անունէն, որուն տեղը 1690-ին անգլիական արեւելահնդկական ընկերութիւնը հիմնադրած է այժմեան քաղաքին հիմքը հանդիսացող իր առեւտրա-մատակարարման կայանը։ Այդ գիւղը կը կոչուէր Kalikata «Քալիի կացարան»ը (Քալին հնդկական դիցաբանութեան աստուածուհիներէն է՝ Շիւայի կինը), պաշտամունքային վայր էր։ == Պատմութիւն == Կալկաթան անգլիացիներուն կողմէ հիմնադրուած քաղաք մըն է. իր պատմութիւնը փաստօրէն կը համընկնի անգլիացիներուն կողմէ Հնդկաստանի նուաճման պատմութեան։ Կալկաթան հիմնադրուած է անգլիական Օսթ-Հնդկական ընկերութեան կողմէ, որ կը վայելէր Հնդկաստանի հետ առեւտուր կատարելու մենաշնորհը։ Ներկայ Կալկաթայի տեղը 1690-ին առեւտրա-մատակարարման կայան մը կար, ուր հետագային անգլիացիները կը կառուցեն Ուիլիամ բերդը։ Այդ բերդը կը դառնայ Կալկաթայի կորիզը։ 1773-1911 Կալկաթան եղած է Հնդկաստանին անգլիական գաղութատիրութեան վարչական կեդրոնը: == Տեսարժան վայրեր == Առանձնակի հետաքրքրութիւն կը ներկայացնեն Ֆորթ-Ուիլիամը եւ Վիքթորիա Մեմորիալ թանգարանը, ուր կը ցուցադրուին Վիքթորիա թագուհիին տիրապետութեան շրջանին նիւթեր եւ բուսաբանական այգին։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ == == Գրականութիւն == Հ.Ղ. Գրգեարեան, Ն. Մ. Յարութիւնեան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Ա-Կ), Երեւան, «Լոյս», 1987, էջ 231։ Կ. Աւետիսեան, Արեւելքի մարգարիտը, Երեւան, Հայպետհրատ, 1964։ == Արտաքին յղումներ == Հայերը Հնդկաստանի մէջ

Ռեհան

Ռեհան Իր անուշահոտութեամբ ծանօթ բոյս մըն է ռեհանը, որ երկու տարբերակներ ունի: Առաջինը՝ մանր տերեւներով գնթաձեւ կ'աճի եւ թեթեւ հպումով զօրաւոր բուրմունք կը տարածէ: Երկրորդը՝ աւելի մեծ տերեւներով, նոյն բուրմունքը ունի եւ յաճախ կերակուրներուն մէջ ալ կը գործածուի որպէս համեմ: Խաչվերացի տօնին, հաւատացեալները, որպէս բարեպաշտական զգացում, ռեհանի այս երկու տեսակները ուխտաւորաբար եկեղեցի կը բերեն, որպէսզի առաւօտեան Ս․ Պատարագին Ս․ Սեղանը զարդարուի եւ երեկոյեան Անդաստանի արարողութեան՝ խաչափայտէն մասունք մը իր մէջ ունեցող ճաճանչը ռեհանով զարդարուի: Աղբիւր Ծիսական գիտելիքներ, Սուրէն Արք. Գաթարոյեան, էջ 184

Տիգրան Մանաւեան

Տիգրան Մանաւեան (1841, Հալէպ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 7 Նոյեմբեր 1888(1888-11-07), Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն), հայ ուսուցիչ։ Տիգրան Մանաւեան տքնջան ուսուցիչը ծնած է 1841-ին Բերա (Հալէպ): Զաւակն էր Յովհաննէս Արսէնեան անուն աղքատ մրգավաճառի մը։ Հազիւ 10 տարեկան կը ստիպուի սեփական աշխատութեան դիմելու։ Սակայն հօրեղբայրը զինք կ՛առաջնորդէ մտաւոր կրթութեան։ Ապա՝ Մանաւեան, կը դրուի տպարանի մը մէջ իբր աշակերտ, ուր կ՛ուսանի վիմագրութեան արուեստ, միանգամայն նոյն միջոցին աշակերտելով Վէզիր խանի մէջ տեղի ունեցած դասախօսութեանց։ Այդ կերպով, իբր ուշիմ տղայ, յառաջդիմութիւններ կ՛որձոնագրէ ուսանելով բաւականաչափ Հայերէն։ Տիգրան՝ ջղոտ, կրքոտ եւ ըմբոստ եւ յանդուգն բնաւորութեան մը տէր էր։ Ուստի 1861-ին Տիգրանեան Մկրտիչ հրաշագոծ վարպետին հետ կը մեկնի Բալուի Քաղցրահայեաց վանքը թէ՛ ուսանելու եւ թէ՛ ուսացանելու համար։ Տիգրանի ձեռներէց ոգին ի յայտ կու գայ նոյն թուկանին իսկ, երբ կը հրատարակէ «Արեւակ» անուն թերթ մը վիմագրութեամբ։ Հայաստանի օդն ու ջուրը եւ բարքերը Տիգրանը կ՛ընեն կտրիճ մը, որուն ձեռքէն անպակաս կ՛ըլլայ հրացանը։ 1869-ին կը վերադառնայ Պոլիս եւ շարունակելով հետեւիլ ուսուցչական ասպարէզին Ռոտոսթօ կը մեկնի Տեղւոյն վարժարանին մէջ դասախօսելու համար։ Հոն կ՛ամուսնանայ Աննա անուն աղջկան մը հետ, որմէ բազմաթիւ զաւակներ կ՛ունենայ։ Տիգրան Մանաւեան Թատրոնն ալ համարելով իբրեւ ժողովրդական դպրոց մը այդ միջոցներուն կը գրէ «Գայլ Վահան» անունով Թատերգրութիւն մը, որուն ներկայացումը ջերմ ընդունելութեան կ՛արժանանայ, այդ գիրքը տպագրուած է 1874-ին։ Գրած է նաեւ «Վարդան Մամիկոնեան» կամ Հայրենիքի նահատակը անունով ողբերգութիւնը (տպուած Պոլիս 1911) եւ «Պատուհանի Մուրհակը» անունով զաւեշտը (տպուած Վառնա 1899): Ասկէ ետք կը սկսի հայ ուսուցիչի թափառական կեանքը, մի քանի տարի Էտիրնէ, յետոյ Պոլիս, Եէնի Գափու (որբանոց), Սամաթիա, Խասգիւղ իր ուսուցչական պաշտօնը ի գործ դնելու համար հեւ ի հեւ կը վազվզէ ու շունչ ու ոգի սպառաելով կ՛ուսուցանէ անհնդատ 20 երկար տարիներ ու ի վարձք իր գործունէութեան քսանամեակին ամեակին հրամանաւ ժամանակին Պատրիարքին կը զրկուի իր բոլոր դասերէն եւ հետեւաբար ապրուստի ալ միջոցէն, որովհետեւ յանդգնած է եղեր քննադատել ուսումն. Խորհուրդի ուսմանց ծրագիրը ազգ. Թերթի մը մէջ ըսելով թէ «Քռիլովի սայլին առակը շատ աղէկ կը յարմարի մեր դաստիարակութեան խնդրոյն զոր տգիտութիւնը դէպի խաւար տանիլ կ՛ուզէ, շսհսմոլութիւնի դեպի իր արկղն, ակընկալութիւնը դէպի իր նպատակը» Կը մահանայ 7 Նոյեմբեր 1888-ին ու կը յանձնուի Խասգիւղի գերեզմանատան։ == Աղբիւրներ == Արեւելք 1888 Դեկտեմբեր Դար Ե. Տէրմիրճպաշեան Վարդան Մամիկոնեան յառաջաբան Մելքոն Կիւրճանէ 1911 Մասեաց աղաւնի 1857 Վ.Գ. Զարդարեան, Յիշատակարան

Ալմոնասթըր Լա Ռիալ

Ալմոնասթըր Լա Ռիալ (սպ.՝ Almonaster la Real), քաղաք եւ համայնք Սպանիոյ մէջ. կը մտնէ Ուելվա նահանգին կազմին մէջ, Անտալուսիա ինքնավար մարզ։ Համայնքը կը գտնուի Սերրա Տէ Ուելվա գաւառի կազմին մէջ։ Տարածքը՝ 322 ք․մ. է, իսկ բնակչութիւնը՝ 1785 մարդ (2022)։ Կը գտնուի նահանգին կեդրոնէն 100 ք․մ. հեռաւորութեան վրայ։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

12 Նոյեմբեր

12 Նոյեմբեր, տարուան 316-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 317-րդ) օրն է։ == Դէպքեր == 1918, Աւստրիան կը դառնայ հանրապետութիւն։ == Ծնունդներ == 1933, Վլադիմիր Մովսիսեան, ՀԽՍՀ կուսակցական եւ պետական աշխատող, ՀՀ պետական գործիչ (մահ․՝ 2014)։ 1905, Էտուարտ Ութուճեան, Ֆրանսահայ քաղաքաշինարար, ճարտարապետ (մահ․՝ 1975)։ == Մահեր == == Տօներ == Թոքատապ դէմ պայքարի համաշխարհային օր։

Յաղթանակի Հրեշտակ

Յաղթանակի հրեշտակ (անգլ.՝ Angel of Victory), Լոնտոն ծնած քանդակագործ Քուեր տէ Լիոն Մակքարիի (1881-1979) ստեղծած արձանը, որ տեղադրուած է Քանատայի Քեպէք նահանգի Մոնրէալ քաղաքի «Ուինտսոր» կայարանին մէջ: Արձանի ստեղծումը ամբողջացած է 1922-ին` ի յիշատակ Համաշխարհային Առաջին Պատերազմի ժամանակ Քանատական Խաղաղական Ովկիանոսեան երկաթուղիի 1160 զոհուած աշխատակիցներուն: Պրոնզէ յուշարձանին մաս կազմող հրեշտակը կը բարձրացնէ մահացած ծառայողին: Յուշարձանի պատուանդանին մակագրուած է. Ի յիշատակ Քանատական Խաղաղական Ովկիանոսեան երկաթուղային ընկերութեան աշխատակիցներուն,Որոնք Թագաւորի ու Երկրի կանչի հետ մէկտեղ,Թողեցին այն ամէնը, որ հարազատ էր իրենց, հանդուրժեցին դժուարութիւններ,Վտանգի ենթարկուեցան եւ վերջապէս կորան տեսադաշտէն՝ իրենց պարտքը կատարելովԵւ գացին անձնազոհութեան` իրենց կեանքը տալով յանուն ուրիշներու ազատութեան:Թող գալիք սերունդները տեսնեն,Որ անոնց անունները չեն մոռցուած:1914-1918 1939-1945 == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Angel of Victory, Montreal in Pictures Attractions in the vicinity of 'Montreal, Quebec, Canada

Արփի (ամսագիր, Թեհրան)

«Արփի», հայակական գրական, գիտական եւ հասարակական ամսագիր։ Լոյս տեսած է 1949-1956 թուականներուն, Թեհրան (Իրան)։ Խմբագիր-հրատարակիչ՝ Հ. Թադէւոսեան։ Տպագրած է գրական-գեղարուեստական, արուեստաբանական նիւթեր եւ տեղեկութիւններ, թարգմանութիւններ եւրոպական եւ ռուս գրականութենէն (Պուշկին, Լեմոնտով, Տուրգենեւ եւ այլն), լայն տեղ յատկացուցած է Խորհրդային Հայաստանի գրականութեան։ «Արփի»-ն արձագանգած է հայկական առաւելապէս Իրանի հայերու կեանքի իրադարձութիւններուն, ինչպէս նաեւ կարեւոր համարուող միջազգային քաղաքական նորութիւններուն։ Աշխատակցած են Դեւը, Լ. Բզնունին, Հ. Թամրազեանը եւ ուրիշներ։ 1950 թուականէն ամսագրին կից հրատարակուած է «Արփի» մանկական յաւելուածը, ուր տպագրուած են բանաստեղծութիւններ, հեքիաթներ, պատմուածքներ, մանկական խաղեր։

Մարալ Փանոսեան

Մարալ Փանոսեան, ԼԻբանանահայ արուեստագէտ, գծագրիչ, բանաստեղծ, ուսուցչուհի, ծնած է 7 Յունուար 1963-ին, Պէյրութ, Լիբանան։ Ուսումը ըստացած է Լիբանանի Ամերիկեան Համալսարանին մէջ(LAU) ցեւաւորման-ծանոցում եւ նուրբ արուեստ 1981-էն 1984 ։ 1990-ին առաջին անցնական գծագրութեան ցուցադրութիւնը ըրած է Համազգայինի Պարոյր Սեւակի մշակութային ակումբին մէջ՝ Լիբանան։ 1992-ին Երկրորդ անցնական գծագրութեան ցուցադրութիւնը ըրած է Հ.Բ.Ը.Մ. մշակութային ակումբին մէջ՝ Կիպրոս։ ։ 2004-ին երրորդ եւ չորրորդ անցնական գծագրութեան ցուցադրութիւնը ըրած է Համազգայինի Պարոյր Սեւակի մշակութային ակումբին մէջ՝ Լիբանան եւ Սուրբ Յակոբ եկեղեցիին մէջ՝Լիբանան։ 1986-էն 2013 մասնակցած է աւելի քան 50 հաւաքական գծագրութեան ցուցադրութիւններու Լիբանանի,սուրիոյ,կիպրոսի,Հայաստանի եւ Ամերիկայի Միացիալ նահանքներուն մէջ։ 1983-էն սկսեալ եղած է գծագրութեան դասատու հինք տարբեր երկրորդական դպրոցներու մէջ եւ Այբ Դու ԶԷտ ակադեմիոյ մէջ՝ Լիբանան։ 1988-էն 1996 եղած է հիմնադիր եւ առաջնորդ Հ.Բ.Ը.Մ.-ի Մինասական խումբին։ 1988-էն 2004 եղած է կազմակերպող որոշ գծագրութեան ցուցադրութիւններու Լիբանանի եւ Սուրիոյ մէջ։ 1993-էն սկսեալ մասնակցած է տարբեր տեղային մշակութային թերթերու մէջ իբր բանաստեղծ, գրագէտ եւ ղեկավար տեսութիւններու, կապուած արուեստի հետ։ 2005-էն սկսեալ արուեստի տնօրէն եղած է «ԿԱՄԱՐ» հայկական թերթին մէջ։ 1991-ի Դեկտեմբերին ստացած է ոսկի մետալ Հ.Բ.Ը.Մ.-ի մշակութային հանցնախումբին կողմէ հիմնադիր եւ առաջնորդ Հ.Բ.Ը.Մ.-ի Մինասական խումբին համար։ 1992-ին մասնագիտագած է գծանկարչական ծրագրող եւ արուեստի տնօրէն։ 2006-ին հիմնադրած է Այբ Դու Զէտ արուեստի ակադեմիան։ 1997-էն եղած է մասնակից երկուշաբթի օրուան Լիբանանի Հայ արուեստագէտներու ատեանի անդամ։ 2003-էն անդամակցած է International Art Gathering եւ Lebanese Artists’ Group մէջ։ == Աղբիւրներ == Ayp2Zed Պաշտօնական կայք.

Ասպիսընկայ Վանք

Ասպիսընկայ Վանք, վերոյիշեալ Ասպիսակ գիւղին մօտ, որ կը կոչուի նաեւ Յարութիւնեան Ս. Ուխտ եւ Ձորոյ Վանք: Վարդան պատմագիր կը յիշէ վանքս երբ Վահան կթ.ի մահուան մասին կը գրէ, հոս կը վախճանի 965-ին Վահան կթ. ուր կար սեղան պատարագի եւ գաւազան Ս. Գրիգորի եւ հողաթափ Հռիփսիմեանց: 1304-ին Յովսէփ քհ. ձեռագիր մը կ’ընդօրինակէ վանքիս մէջ, որուն ստացողն է Սարկաւագ քհ.: 1306-ի յիշատակարանի մը մէջ կը յիշուին վանքիս եկեղեցիներն Ս. Աստուածածին եւ Ս. Յարութիւն, առաջնորդն է Ստեփանոս, գրիչ՝ ստացող ձեռագրի եւ Յովհաննէս: Այդ տարին վանքս կը նորոգուի կամ կ’ընդարձակուի Պետրոս, Պօղոս եւ Կիրակոս կրօնաւորաց ձեռքով: 1308-ին Ստեփանոս Առաջնորդի օրով Ղազար՝ ձերագիր մը կ’ընդօրինակէ, որոյ ստացողն է Հայրապետ: 1306-ին Իգնատիոս հոս կ’ընդօրինակէ ուրիշ ձեռագիր մը: 1414-ին Ասպիսընկեցի Յակոբ գրիչ Գր. Տաթեւացւոյ Մատթէի Մեկնութիւնը կ’ընդօրինակէ Սահարվանքի մէջ: 1450-ին Քաջբերունաց Ձորոյ վանքին մէջ Թումա ուսուցիչ Միւա կրօնաւորի՝ ձեռագիր մը կ’ընդօրինակէ, ստացողն է Հայրապետ: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Բ., էջ 230:

Փաֆնութիոս Խստակեաց

Փաֆնութիոս Խստակեաց (եգիպտերէն / Ղպտերէն՝ Ⲁⲃⲃⲁ Ⲡⲁⲫⲛⲟⲩϯ, Աբբա Փաֆնօութ, 4-րդ դար - 4-րդ դար), կամ Սբ․ Փաֆնութիոս Ճգնաւոր, Դ դարու (4-րդ) Եգիպտացի առանձնակեաց։ Ան կը ճանչցուի որպէս Եգիպտոսի անապատի բազմաթիւ ճգնաւորներու կեանքերուն պատմութիւնները գրողը, որոնցմէ է Սբ․ Ոնոփրիոսը (Նօֆէր)։ Սբ․ Փաֆնութիոսը «Մեծն Մակար» Սուրբին աշակերտներէն մէկն էր ով Եգիպտոսի անապատի ճգնաւորներէն էր, եւ կը յիշատակուի Հայաստանեաց Առաքելական Եկեղեցւոյ Պատարագի հետեւեալ հատուածին մէջ․ «Միանձնացելոց սրբոց ․․․ Պօղոսի․․․ Մակարայ, Ոնոփրիոսի․․․»։ Անոր տօնը կը նշուի 15 Փետրուարին եւ 25 Սեպտեմբերին Ամէրիկայի Ուղափառ Եկեղեցւոյ կողմէն, իսկ Եգիպտոսի Ղպտի Առաքելական Ուղափառ եկեղեցւոյ կողմէն 15 Մէշիրին։ 395 Թուականին անոր այցելած է Սուրբ Յովհաննէս Կասանիոս Հռոմայեցին, երբ ան ինիսուն տարեկան էր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հրանդ Ստեփանեան

Հրանդ Ստեփանեան (20 Մարտ 1918(1918-03-20), Գիւմրի, Երեւանի նահանգ, Ռուսական պետություն - 23 Յունիս 1980(1980-06-23), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ գեղանկարիչ։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == Ծնած է Ալեքսանդրապոլ։ 1937 թուականին աւարտած է Երեւանի գեղարդ գիտարուեստական դպրոցը, 1946 թուականին՝ Ռիկայի գեղարուեստի ակադեմիան։ Ուսանողական տարիներէն ընտրած է իրապաշտութիւնը։ 1939 թուականին Սասունցի Դաւիթ դիւցազնավէպի 1000-ամեակին նուիրուած ցուցահանդէսին նկարիչին կտաւը՝ «Հայերի գաղթը» արժանաած է բարձր գնահատականի։ Կարճ ժամանակուան մէջ ան կը հասնի գոյներու հնչողութեան, թափանցիկութեան, համատարած արտացոլումներու կիրառման, բնութենէն ստացած տպաւորութիւնները կը դառնան անմիջական ու անկեղծ, տարածութիւնները օդառատ, մարդկային կերպարները դիպուկ, սուր, ներքին խորութեամբ հարուստ։ Հաւատարիմ մնալով եւ հայ ազգային արուեստի եւ համաշխարհային դասական արուեստի իրապաշտութեան սկզբունքներուն, ան ելակէտ կ՛ընդունի իրական առօրեայ կեանքն իր անսահմանափակ բազմազանութեամբ, նիւթապաշտօրէն իրականութեան ընկալումը աներ մէջ կը գտնէ գեղանկարչական անսպառ գեղեցկութիւններ եւ իր արուեստով կը հաստատէ «Գեղեցիկը կեանքն է» սկզբունքը։ Աշխատանքները կը գտնուին Հայաստանի ազգային պատկերասրահը, Մոսկուայի Թրեթեակովեան պատկերասրահը, Երեւանի պատմութեան թանգարանը, Չարենցի անուան արուեստի եւ գրականութեան թանգարանը, Հայրենական պատերազմի թանգարանը, ՀՀ Ազգային Ժողովը, Կոմիտասի անուան երաժշտանոցը, Խաչատուր Աբովեանի տուն-թանգարանը, Վանաձորի պատկերասրահը, Ջերմուկ քաղաքի թանգարանը, Ստեփանաւան քաղաքի Ստեփան Շահումեանի տուն թանգարանը, արտասահմանեան բազմաթիւ երկրներու ցուցասրահները եւ անհատական հաւաքածուներու մէջ։ == Ցուցահանդեսներ == 1973 թուականին ունեցած է առաջին անհատական ցուցահանդէսը։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Թումանեան (քաղաք)

Թումանեան, քաղաք Հայաստանի Լոռի մարզին մէջ, Դեբեդ գետի ափին՝ մարզի կենդրոնէն՝ 38 ք․մ․ հարաւ-արեւելք։ Բնակչութիւնը, հիմնականօրէն, կը զբաղի երկրագործութեամբ, իսկ միւս մասը նաեւ արդիւնաբերութեամբ։ == Բնակչութիւն == Թումանեանի ազգաբնակչութեան փոփոխութիրւնը. == Ծանօթագրութիւններ ==

Ռինդ

Ռինդ, գիւղ Հայաստանի Հանրապետութեան Վայոց ձորի մարզին մէջ, ծովի մակերեւույթեն 1320 մ բարձրութեան վրայ, մարզկենտրոնից 25 կմ արեւմուտք։ == Աշխարհագրական դիրք == Ռինդը գտնւում է Վարդէնիսի լեռնաշղթայի Արփայի հովիտը իջնող լեզուակաձեւ սարաւանդի վրայ։ == Բնակչություն == Ռինդ գիւղի մշտական բնակչութեան թիւը 1502 մարդ է։ Բնակչութեան փոփոխութիւնը 1970 թուականէն ի վեր․ == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւոն Բարսեղեան

Լեւոն Հրանտի Բարսեղեան (1937, Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն - 2014), ակնաբոյժ, բժշկական գիտութիւններու բժիշկ, մասնագէտ գիտութիւններու վաստակաւոր գործիչ, Ռուսաստանի բժշկատեխնոլոգիական գիտութիւններու ակադեմիայի (ՌԲՏԳԱ) իսկական անդամ, ՀՀ ԲԳԱ իսկական անդամ, Բնական գիտութիւններու եւրոպական ասոցիացիայի իսկական անդամ, Ակնաբոյժներու համաշխարհային ասոցիացիայի անդամ։ Երկար տարիներ ղեկավարած է թիւ 8 հիւանդանոցի ակնաբուժական բուժարանը եւ ՀՀ ԱՆ Առողջապահութեան ազգային հիմնարկի աչքի հիւանդութիւններու ամպիոնը։ == Կենսագրութիւն == Լեւոն Բարսեղեանը ծնած է 1937 թուականին, Երեւան։ 1960 թուականին աւարտած է Երեւանի Բժշկական հիմնարկի հատուածանկարչութեան բաժանմունք։ 1972 թուականին պաշտպանած է թեկնածուական աւարտաճառը՝ «ԷՌԳ-ը հիպերտոնիկ հիւանդութեան ժամանակ» թեմայով։ 1983 թուականին պաշտպանած է «Աչքի տեսողական-նեարդային սարքի ախտահարումներու ախտորոշումը` ըստ տեսողական համակարգի պիոպոտենցիալների յաճախական անալիզի տուեալներու» թեմայով տոքդորական ատենախօսութիւնը։ Գիտական աւելի քան 170 աշխատանքի հեղինակ է։ == Ծանօռթագրութիւններ ==

Աղուանք

Աղուանք, Աղբանիա կան Աշխարհ Առանայ. աշխարհ եւ ազգ, սահմանակից Հայաստանի, սահմաններն են, արեւելքէն՝ Կասպից ծով. հիւսիսէն՝ Դարբանդէն մինչեւ Ալազան երկնցած հին պարիսպը, արեւմուտքէն ՝ Ալազան եւ Խրամ գետակները, հարաւէն՝ Կայենի լեռները, ամբողջ, Գարդման, Գանձակ եւ Արցախ եւ Երասխի ձախ ափերն։ Այս սահմաններուն միջեւ տարածուած երկիրը մեր մատենագիրներէն Աղուանք կամ Աշխարհ Առանայ կը կոչուի, Խորենացիէն՝ նաեւ Խորին Հայք։ == Ծագում եւ աւանդութիւն == Աղուանից ազգը ծագած կը համարուի մեր Հայկազն Սիսակ նահապետէ, որ իր հօր Գեղամայ երկիրները ժառանգելէն եւ իր անունով այդ աշխարհը Սիսական կամ Սիւնիք կոչելէ վերջ, ընդարձակեց իր երկիրը մինչեւ Հունարակերտ քաղաքը։ Սիսակ իր քաղցր եւ անուշ բնաւորութեան համար կը կոչուէր նաեւ Աղու, եւ կը կարծուի, թէ այդ պատճառաւ իր տիրած աշխարհի այս մասը կոչուած ըլլայ Աղուանք։ Մեր Արամ Հայկազն նահապետը ըստ աւանդական պատմութեան Քրիստոսէ 1830 տարի առաջ կը նուաճէ արեւելեան կողմերը, ուր էր նաեւ Աղուանից երկիրը։ Քրիստոսէ վեց դար առաջ մեր Տիգրան Հայկազեանը Աժդակահայ դէմ պատերազմելու համար իր զօրքերուն կը տանի վրաց եւ Աղուանից ընտիր զօրքերը։ Կը հետեւի թէ Աղուանք Արամի ժամանակէն հայոց հպատակ եղած են եւ այդ տեւած է մինչեւ Վաղարշակ Ա. (149-127 ն. ք. ա.), որ Սիսակայ ցեղէն քաջ Առանը կը կարգէ կուսակալ Աղուանից (ըստ Մ. Խորենացիի եւ Մ. Կաղանկատուացիի), Փրկչական Ա. դարուն երբ Ալանները միացած բոլոր լեռնականներու հետ Դարբանդի դռնէն Աղուանից երկիրը կը խուժեն, մեր Արտաշէսը կը վանէ յարձակողները։ Բ. Դարուն մէջ երբ Խազրաց եւ Բասլաց միաբանեալ զօրքերը նոյն Դարբանդի դռնէն Աղուանից երկրին վրայ կը յարձակին՝ մեր Վաղարշ թագաւորն է որ երկիրը թշնամիներէն կ՚ազատէ։ Ե. Դարուն մէջ Պարսիկները կը տիրեն Աղուանից երկրին եւ կ՚աւերեն եւ շատերն ալ կրակապաշտ կ՚ըլլան։ Վերջապէս քաղաքականապէս Աղուանից երկիրը կը ծաղկի եւ կը միանայ Հայաստանի հետ։ Աղուանից երկիրը Ստորին. վերին եւ միջին մասերու բաժնուած է որոնք 15 գաւառներու կը ստորաբաժանուին։Ա ղուանները մշակութային եւ կրօնական տեսակէտով սերտ կապեր ունեցած են Հայերու հետ. քրիստոնէութիւնը հոն մուտ գործեց երբ Հայաստանի պետական կրօնքը դարձաւ։ Մեսրոպ Մաշտոց Հայոց գրերը գտնելէն ետք անոնց ալ նոր նշանագրեր հնարեց։ Անոնց կաթողիկոսները ատեն մը հպատակած են մեր կաթողիկոսներուն։ Վերջապէս Աղուանից երկիրը մեր աշխարհի նահանգներէն մին համարուած է։ == Այժմու իրավիճակ == Այժմ Աղուանից ազգի մնացորդք կը համարուին Նուխի դռնի Նիժ, Վարդաշեն, Սուլթան Նուխի եւ այլ գիւղերու մէջ բնակող այն հայերը՝ որոնք Ուտէացիք կը կոչուին եւ կը խօսին Ուտէրէն։ Նոյնպէս Աղուանից մնացորդները են Շամախւոյ Մատրաստ գիւղի Հայերը եւ Ղուբայի դռնի Խաչմաս եւ Քիլվար գիւղերու հայ բնակիչներ են։ Մեր գրականութեան մէջ լայն տեղ ունին Աղուանք. Բարխուղարեանց Մակար Եպ. գրած է առանձին գիրք մը Աղուանք, Ալիշան նոյնպէս (ձեռագիր), Սմբատեանց եպ. Նկարագիր Շամախւոյ Թեմի գրքին նէջ ընդարձակօրէն կը գրէ Աղուանից մասին. Մովսէս Կաղանկատուացին Պատմութիւնը Աղուանիցը գրած է որ 1860-ին Փարիզի մէջ տպուած է։ Վերջին տարիներուն Աղուանից երկիրը Զանտահարայ աշխարհ կոչուած է, 1772-ին հոն կ՚իշխէ Մահմուտ՝ Միւրվէիզի որդին, որ Աղուաններու գլուխն անցած Սպահանի վրայ կը յարձակի, մօտը բնակող Նոր Ջուղայի Հայեր մեծ կորուստներու կ՚ենթարկուին (Չամաչ. Գ. 779)։ == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, Ա․ հատոր, էջ 108:

Վերա Չըքընօղլու

Վերա Չըքընօղլու, ծնած է Իսթանպուլ։ Յաճախած է Անարատ Յղութեան Քոյրերու եւ ապա՝ Ֆրանսական Սէն Պէնուա վարժարանները։ Վկայուած է Իսթանպուլի Պողազիչի համալսարանի համակարգիչի ճիւղէն, մագիստրոսի վկայականով։ Կ՛ուսուցչագործէ Իսթանպուլահայ զանազան վարժարաններու մէջ, իբրեւ համակարգիչի դասատու։ Աշխատակցած է եւ մաս կազմած է «Նոր Սան» հանդէսի խմբագրական կազմին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայաստանի Պատմական Մայրաքաղաքներ

Հայաստանի պատմական մայրաքաղաքներ, տասներկու բնակավայրեր, որոնք պատմական տարբեր ժամանակահատուածներու ընթացքին եղած են համահայկական պետութիւններու վարչաքաղաքական, տնտեսական, կրօնական-մշակութային կեդ կեդրոնները։ Ատոնք են՝ Վան, Արմաւիր, Երուանդաշատ, Արտաշատ, Տիգրանակերտ, Վաղարշապատ, Դուին, Բագարան, Շիրակաւան, Կարս, Անի եւ Երեւան։ Իրենց մայրաքաղաքները ունեցած են նաեւ պատմական տարբեր ժամանակայատուածներու անկախ հռչակուած Փոքր Հայքի (ք.ա. 4-1-ին դարեր), Ծոփքի (ք.ա. 260-ք.ա. 94), Վասպուրականի (908-1021), Վանանդի (963-1065), Տաշիր-Ձորագետի (978-1113), Սիւնիքի (987-1170), Կիլիկիոյ (1198-1375) թագաւորութիւնները եւ հայկական իշխանապետութիւնները։ == Աղբիւրներ == Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք II «Հայաստանի մայրաքաղաքները» Թադէոս Յակոբեան, «Արեւմտեան Հայաստանի ու Պարսկահայաստանի քաղաքները» Ժամկոչեան Հ.Գ., «Հայոց պատմութիւն»

Փամփուշտ (ռազմական)

Գնդակ -Որսորդական եւ մարզական զէնքի մարտական փամփուշտի գլխաւոր մասը։ Գնդակի խոց բացող ուժը կախուած է անոր կեցուածքով, խոց բացող հեռավորութենէն մինչեւ ներքին լրացուցիչ հանդերձանքը։ Հիմնականում բաղկացած է կապարի միջուկով եւ մելիքոնէ ամուր պատեանով։ Ամրացուած է փամփուշտի պատեանի մեջ։ Գոյութիւն ունի զրահահար, հրկիզող, լուսածրող եւ այլ գնդակներ։[1] == Ծանոթագրութիւններ ==

Մոնոլիա, Լիհատես

Մոնոլիա (յուն․՝ Μονολιά )․ հիւսիսային Էվոյիքոս ծոցի հրաբխային անբնակ կղզիակ, Լիհատես, Յունաստան։ == Ընդհանուր տեղեկութիւններ == Մոնոլիա Լիհատես հրաբխային կղզեխումբին ամենամեծ կղզիակն է։ Կը պատկանի Իսթիէա-էտիփսոս քաղաքապետութեան (Էվիա)։ Մինչեւ 1960 կղզին ունէր բնակավայր։ Նեղ ու երկայն կղզիակ է, բարձրագոյն կէտը 4 մեթր է։ Ք․Ա․ 426-ին տեղի ունեցած երկրաշարժին իբրեւ հետեւանք, Լիհատես հրաբխային կղզիներուն մեծ մասը կը սուզուի։ Լիհատես կղզեխումբին մնացեալ կղզիակներուն հետ յայտարարուած է «Բացառիկ բնական գեղեցկութեամբ վայր» (Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους - Τ.Ι.Φ.Κ.)։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Մարինէ Պետրոսեան

Մարինէ Պետրոսեան Շիրինի (20 Յունուար, 1974, Ստեփանակերտ), հայ բժշկուհի, ԼՂ ՊԲ բժշկական ծառայութեան մասնակից (1995)։ Աւարտած է Ստեփանակերտի բժշկական ուսումնարանը (1994)։ 1992 թուականին աշխատած է Ստեփանակերտի կենդոնական զինուորական հրապիտալի մէջ որպէս բժշկուհի։ 1992-1994 թուականներուն բժշկական կամաւորական խումբի կազմութեան, ռազմադաշտային շրաժական հրապիտալներուն առաջին բժշկական օգնութիւնը ցոյց տուած է հարիւրաւոր վիրաւոր եւ հիւանդ ազատամարտիկներու համար։ Պարգեւատրուած է ԼՂՀ «Մայրական երախտագիտութիւն Արցախի քաջուղիներուն» յուշամետալներով։

Մելքոն Տիրացուեան

Մելքոն Ղազարոս Տիրացուեան (1837, Կոստանդնուպոլիս - 1904, Կոստանդնուպոլիս), հայ գեղանկարիչ։ == Կենսագրութիւն == 1850-1857 թուականներուն սորված եւ ուսանած է Վենետիկի Մուրատ-Ռաֆայէլեան վարժարանին մէջ։ Երկար տարիներ նկարչութիւն դասաւանդած է Կոստանդնուպոլիսի եւ Քաղկեդոնի հայկական դպրոցներուն մէջ։ Գործերէն են՝ «Յովհաննէս Մկրտիչի քարոզը», «Սուրբ Ղուկասը», «Գրիգոր Լուսաւորիչ», «Դոկտոր Սիմոնով»։ Աշխատանքներէն մաս մը կը գտնուին Հայաստանի ազգային պատկերասրահին մէջ։ == Մատենագրութիւն == Յ. Ն. Տիրացուեան, Մելքոն Տիրացուեան, «Բազմաւէպ», 1905, N 1։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուրբ Սարգիս Եկեղեցի (Աշտարակ, արեւմտահայերէն)

ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ Սուրբ Սարգիս Եկեղեցի (Աշտարակ)

Թալլինի Հայկական Ազգային Միաւորում

Թալլինի Հայկական Ազգային Միաւորում ,(սկիզբը կոչուած է Թալլինի եւ Էսթոնիոյ հայերու միաւորում, ապա Թալլինի հայկական մշակութային ընկերութիւն), ստեղծուած է 1987-ին, գրանցուած՝ 1988-ին։ Հիմնադրման օրէն ի վեր վարչութեան նախագահն է Արտէմ Դաւիթեանը: Այս միաւորումին նպատակն է պահպանել հայոց լեզուն եւ մշակոյթը Էսթոնիոյ միջավայրին մէջ նաեւ զանոնք հաղորդակից դարձնել Էսթոնական մշակոյթին, նպաստել հայ-էսթոնական բարեկամութեան։ Ընկերութիւնը կը կազմակերպէ հաւաքոյթներ՝ նուիրուած Հայաստանի պատմութեան նշանակելի թուականներուն։Էսթոնիոյ հանրապետական մամուլին մէջ կը հրատարակուի յօդուածներ Հայոց Ցեղասպանութեան եւ Արցախահայութեան պայքարին վերաբերեալ։ Ընկերութեան նախաձեռնութեամբ 1989-ի Ապրիլին Հաապսալու քաղաքի այն տան պատին, ուր մանկութիւնը անցուցեր է հայ ժողովուրդի բարեկամ՝ էսթոնուհի միսիոնար Աննա Հետուիկ Պիուլլը (Պիուլլ մայրիկ), փակցուած է յուշատախտակ՝ էսթոներէն եւ հայերէն մակագրութեամբ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Գէորգ Ջահուկեան

Գէորգ Ջահուկեան (1 Ապրիլ 1920(1920-04-01), Մեծաւան, Ալեքսանդրապոլի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն - 6 Յունիս 2005(2005-06-06), Երեւան, Հայաստան), հայ ականաւոր բանասէր, լեզուաբան, հայագէտ։ Բանասիրական գիտութիւններու դոկտոր (1955), փրոֆէսօր (1958), ակադեմիկոս, գիտութեան վաստակաւոր գործիչ (1965)։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == Ծնած է Շահնազար, որ ներկայիս Մեծաւան անունով գիւղ է Տաշիրի մէջ։ 1937-ին աւարտած է Երեւանի Շահումեանի անուան միջնակարգ դպրոցը, իսկ 1941-ին՝ Երեւանի Պետական Համալսարանի բանասիրական բաժանմունք։ Բանակի մէջ ծառայելէ եւ մօտ մէկ տարի Հրազդանի միջնակարգ դպրոցին մէջ ուսուցիչ աշխատելէ յետոյ, Գ. Ջահուկեան 1944-ին կը տեղափոխուի Երեւան՝ ուսումնառութիւնը համալսարանի թեկնածուական բաժնի մէջ շարունակելու համար։ Այդ շջանին գիտական ղեկավար կ՚ունենայ մեծ հայագէտ Հրաչեայ Աճառեան։ 1947-ին Գ. Ջահուկեան յաջողութեամբ կը պաշտպանէ «Քերականական եւ ուղղագրական աշխատութիւնները հին եւ միջնադարեան Հայաստանում» ատենախօսութիւնը եւ կը ստանայ բանասիրական գիտութիւններու թեկնածուի աստիճան։ «18-19րդ դդ. հայ լեզուաբանական միտքը եւ աշխարհաբարի հարցերը» ատենախօսութեան համար, 1955-ին իրեն կը շնորհուի բանասիրական գիտութիւններու դոկտորի աստիճան։ 1949-ին ան կը ստանայ դոցենտի, իսկ 1958-ին՝ փրոֆէսօրի կոչում։ == Վարած պաշտօններ == 1945 թուականէն Գ. Ջահուկեան դասախօսած է Երեւանի Պետական Համալսարանի ռոմանա-գերմանական բանասիրութեան բաժանմունքին մէջ։ 1948-1957 թուականներուն դասախօս եղած է Երեւանի Վալերի Պրիւսովի անուան ռուսաց եւ օտար լեզուներու հիմնարկին մէջ։ Իսկ 1957-էն 1970, ռոմանա-գերմանական բանասիրութեան ամպիոններու վարիչ եղած է։ 1962 թուականէն մինչեւ վախճանը, Գէորգ Ջահուկեան եղած է Հրաչեայ Աճառեանի անուան լեզուաբանութեան հիմնարկի տնօրէն, Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի ակադեմական: == Կոչումներ եւ շքանշաններ == Գ. Ջահուկեան արժանացած է գիտութեան վաստակաւոր գործիչի տիտղոսին։ Եղած է Խորհրդային Հայաստանի պետական մրցանակի դափնեկիր։ Պարգեւատրուած է Հայաստանի Հանրապետութեան «Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց» եւ բազմաթիւ այլ շքանշաններով: == Հետազօտութիւններ == Գէորգ Ջահուկեանի հիմնարար հետազօտութեանց շարքին կը պատկանին՝ «Լեզուաբանութեան պատմութիւն» (հ. 1, 2, 1960, 1962), «Հայ բարբառագիտութեան ներածութիւն» (1972), «ժամանակակից հայերէնի տեսութեան հիմունքները » (1974), «Ընդհանուր եւ հայ լեզուաբանութիւն» (ռուս., 1978), «Հայերէնի համեմատական քերականութիւն» (ռուսերէն, 1982), «Հայոց լեզուի պատմութիւն, նախագրային շրջան» (1987, Հ.Խ.Ս.Հ. Պետական մրցանակ՝ 1988): == Վկայութիւններ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Գէշ (անձնանուն)

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Անուն (արևմտահայերէն) Գէշ, հայկական արական անուն։ Առաջացեր է հայերէն գէշ՝ «վատ, տգեղ» բառէն։ == Գործածութիւններ == Գէշ անունը յիշատակուած է 1225 թուականին։ Գէշ անունով անձ մը Շիրակաւանի մէջ կանգնեցուցած է խաչքար մը1272 թուականին։ Գէշ՝ Պայիկի որդին, կնքահայր ոստիկան Անի քաղաքի (13-րդ դար)։ Գէշ անունով անձ մը յիշատակուած է 1712 թուականին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Մաշտոց Ա. Քհնյ. Արապաթլեան

Մաշտոց Ա․, (Արապաթլեան, 1964, Հալէպ, Սուրիա), َքահանայ։ == Կենսագրութիւն == Աւազանի անունով Ռաֆֆի, որդի Ճորճի եւ Եւայի, ծնած է Քիլիսցի ծնողքէ, Հալէպ, 1964-ին։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Հալէպի Ազգ․ Հայկազեան վարժարանէն ներս, զոր 1976-ին աւարտելէ ետք, մինչեւ 1979 թուական յաճախած է Ազգ․ Քարէն Եփփէ Ճեմարանի միջնակարգը։ Մանկութեան օրերէն յաճախած է Ս․ Քառասնից Մանկանց եկեղեցի եւ եղած է դպիր։ Պատանեկութեան շրջանին մօտ եղած է միութենական ու գաղափարական կեանքին եւ իր մէջ հաւասարապէս զօրացուցած է կրօնական ու ազգային զգացումները, այնքան որ եկեղեցական պատրաստութեան համար որոշած է դպրեվանք դիմել։ 1979-ին, ան իր մտադրութիւնը կը գործադրէ եւ իբրեւ սան կ՛ընդունուի Անթիլիասի դպրեվանքը եւ միջնակարգի ուսումն ու տարիքը նկատի առնելով, կ՛ըլլայ ժառանգաւորացի Գ․ Կարգի աշակերտ։ Երկու տարի ուսանելէ ետք, 1981-ին կը վերադառնայ Հալէպ եւ կը մտնէ կեանքի ազատ ասպարէզ։ Մինչեւ 1983 կը հետեւի արհեստի եւ ապա զինուորական ծառայութեան տարիքը բոլորած ըլլալով, կը զօրակոչուի բանակ, ուր կը ծառայէ երեք տարի։ Այդ միջոցին, իր մէջ անգամ մը եւս կ՛արթննայ եկեղեցական դառնալու փափաքը։ Ուստի, 1986-ին կրկին մուտք կը գործէ Անթիլիասի դպրեվանքը՝ քահանայութեան դասընթացքներրու հետեւելու։ Երկամեայ ուսման ընթացքը կ՛աւարտէ 1987-ին ու կը վերադառնայ Հալէպ՝ քահանայ ձեռնադրուելու։ 2004-ին, թեմիս Առաջնորդ Սրբազան Հօր տնօրինութեամբ եւ Կրօնական ժողովի որոշումով, ան վարչական պատասխանատու կը նշանակուի «Ս․ Գրիգոր Լուսաւորիչ Հոգեւոր Լսարանին»։ Տէր հայրը եղած է նաեւ մէկ տարի Հայ Ծերանոցի խնամակալութեան ատենապետ եւ հինգ շրջան՝ 1997-2007, Դատաստանական Խորհուրդի անդամ։ Տարիներու իր բարւոք ծառայութեան համար 1997-ին ստացած է Լանջախաղ կրելու իրաւունք, իսկ 2010-ին Աւագութեան տիտղոս եւ պատիւ Ն․Ս․Օ․Տ․Տ․ Արամ Ա․ Վեհափառէն։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Բնութիւն

Բնութիւն (լատ.՝ natura, եբր.՝ φύσις‎), մարդը շրջապատող ֆիզիքական միջավայրն է եւ սովորաբար կ'ընդգրկէ ֆիզիքական տիեզերքի բոլոր առարկաներն ու երեւոյթները, բացի անոնցմէ, որոնք ստեղծուած են մարդոց կողմէ։ Բնութիւնը մշտապէս կը շարժի եւ կը զարգանայ, կ'ընդգրկէ անօրկանական եւ օրկանական աշխարհները։ Անօրկանական աշխարհին կը պատկանին տիեզերական մարմինները, ջուրը, հողը, օդը, ապարները եւ օգտակար հանածոները։ Բուսական եւ կենդանական օրկանիզմներու ողջ բազմազանութիւնը կը կազմէ օրկանական աշխարհը։ Զարգացման ընթացքին, անօրկանական բնութիւնը օրինաչափօրէն առաջ կը բերէ օրկանական բնութիւն մը (կենսոլորտ)՝ մարդու կենսագործունէութեան համար բոլոր անհրաժեշտ պայմաններով։ Հասարակական կեանքը, արտադրութիւնը, մարդը եւ անոր բանականութիւնը կը գոյատեւեն բնական նիւթերու հենքին վրայ եւ կը գործէ բնական օրինաչափութիւններուն համապատասխան։ Բնութեան ներդաշնակութիւնն ու հաւասարակշռութիւնը պայմանաւորուած են բազմազան փոխադարձ կապերով, եւ 1 օղակի խախտումը կրնայ կտրել երեւոյթներու ամբողջ շղթան։ Ուստի բնութեան հետ յարաբերութիւններուն մէջ, անհրաժեշտ է ճանչնալ ու ճիշտ կիրարկել անոր օրինաչափութիւնները, տիրապետել բնութեան հետ ներդաշնակ ապրելու արուեստին, չխախտել բնական շարժընթացներու հաւասարակշռութիւնը, այլապէս փոխազդեցութիւնը կրնայ վերածուիլ հակասութեան։ Նեղ իմաստով՝ բնութիւնը մարդուն անմիջապէս շրջապատող եւ անոր գոյութիւնը ապահովող բնական տարրերու ու պայմաններու ամբողջութիւնն է։ Այս առումով, անիկա կը համընկնի բնական միջավայր հասկացութեան հետ, որ իր մէջ կը ներառէ միջավայրին անկենդան եւ կենդանի բնութեան առարկաները։ == Անուան Ստուգաբանութիւն == «Բնութիւն» բառը ծագած է յուն․՝ natura բառէն (հիմնական յատկութիւններ, ներքին մղում) եւ հնագոյն ժամանակներուն, բառացի նշանակած է «ծնունդ»։ Natura բառը յուն․՝ physis (φύσις) բառին լատիներէն թարգմանութիւնն է, որ կապուած է բոյսերու, անասուններու եւ աշխարհի այլ մասերու ինքնուրոյն, ազատ կամքով զարգանալու յատկութեան հետ։ Բառին սկզբնական իմաստներէն մէկը ներառած է ամբողջական բնութեան եւ ֆիզիքական տիեզերքի գաղափարները, որոնք օգտագործուած են նախասոկրատեան փիլիսոփաներու կողմէն եւ եղած է «φύσις» բառի նշանակութիւններէն միայն մէկը։ Այս նշանակութիւնը, վերջին քանի մը դարերու ընթացքին, նորագոյն գիտական ձեւերու կիրարկման հետեւանքով գերիշխող դիրք գրաւած է։ == Երկիր == Երկիր մոլորակը կամ Երկիրը, ըստ երեւոյթին, միակ մոլորակն է, ուր կեանք գոյութիւն ունի եւ որուն բնական յատկութիւններու ուսումնասիրութիւնը ինկած է գիտական հետազօտութիւններու բնագաւառներու հիմքին մէջ։ Արեգակնային համակարգին մէջ, անիկա թիւով երրորդ մոլորակն է ըստ Արեւէն ունեցած հեռաւորութեան, ամէնէն մեծ ցամաքային մոլորակը եւ հինգերորդը՝ ըստ մեծութեան։ Երկիրին ամէնէն յայտնի կլիմայական յատկանիշները անոր երկու մեծ բեւեռային շրջաններն են, երկու համեմատաբար նեղ բարեխառն գօտիները եւ լայն հասարակածային, արեւադարձային եւ մերձարեւադարձային գօտիները։ Տեղումներու քանակը տեղանքին համեմատ կը փոխուին՝ տարեկան քանի մը մեթրէն մինչեւ աւելի քիչ քան մէկ միլիմեթրը։ Երկիրին մակերեւոյթին 71 տոկոսը ծածկուած է աղի ովկիանոսներով։ Մնացած մասը բաղկացած է ցամաքամասերէն եւ կղզիներէն, որոնցմէ ամէնէն շատ բնակեցուածը կը գտնուի Հիւսիսային կիսագունդին մէջ։ Երկիրը անցած է աշխարհագրական եւ կենսաբանական տարբեր գործընթացներէ, որոնք հետք ձգած են ներկայի տեսքին վրայ։ Արտաքին մակերեւոյթը բաղկացած է քանի մը աստիճանաբար տեղաշարժող երկրակեղեւին համակարգերէն։ Ներքին հատուածը աշխուժ է՝ ճկուն թիկնոցի հաստ շերտով եւ երկաթով լեցուն կեդրոնով, որ կը յառաջացնէ մագնիսական դաշտը։ Մթնոլորտային պայմանները նշանակալից կերպով փոխուած են սկզբնական վիճակէն. ասիկա պայմանաւորուած է կեանքի ձեւերու յառաջացումով, որ ստեղծած է մակերեւութային պայմանները կարգաւորող կլիմայական հաւասարակշռութիւն։ Բացի կլիմայական գօտիներու՝ աշխարհագրական լայնքէն կախուած բազմազանութեան եւ այլ աշխարհագրական գործօոններու՝ երկարատեւ միջին ընդհանուր կլիման գրեթէ նոյնն է սառցէ ժամանակաշրջաններուն միջեւ, իսկ միջին ջերմաստիճանէն մէկ կամ երկու աստիճանով շեղումները պատմական կարեւորագոյն ազդեցութիւն ունեցած են կլիմայական հաւասարակշռութեան եւ Երկրի ներկայի աշխարհագրութեան վրայ։ === Երկրաբանութիւն === Երկրաբանութիւնը գիտութիւն է Երկիր մոլորակը կազմող պինդ եւ hեղուկ տարրերու մասին։ Երկրաբանութեան ուսումնասիրութեան ոլորտը կը ներառէ Երկիրը կազմող տարրերու կազմի, կառուցուածքի, ֆիզիքական յատկութիւններու, աշխուժութեան, պատմութեան եւ այն գործընթացներու մասին ուսումնասիրութիւնները, որոնց միջոցով անոնք ձեւաւորուած, տեղաշարժած եւ փոխուած են։ Ոլորտը մեծ գիտական ճիւղ է։ Ան նաեւ կարեւոր է հանքային եւ ածխաջրածնային նիւթերու արդիւնահանման եւ ճարտարագիտութեան ոլորտներուն համար։ Երկրաբանութիւնը տեղեկութիւններ կը տրամադրէ բնական աղէտներու եւ անոնց մեղմացման, նախկին կլիմայական պայմաններու եւ շրջակայ միջավայրի մասին։ == Բնութեան Հրաշալիքներէն == ===== Քոմոտոյի Կղզին ===== Կը գտնուի Ինտոնեզիոյ պահպանուած մեծ պարտէզի մը կեդրոնը: Անիկա յառաջացած է հրաբխային ժայթքումէ մը: Հոն կ'ապրին վարաններ, որոնք աշխարհի ամէնէն մեծ մողէսներն են: Զանոնք կը կոչեն նաեւ Քոմոտոյի վիշապները: Այդ սողունները կը գտնուին միայն այս կղզիին վրայ: Անիկա յարգի անասուն մըն է: Կը սնանի սատկած անասուններով: Աւելի քան 5000 անասուններու այս «բնակչութիւնը» պահպանելու համար պետութիւնը այս բնական պարտէզը արգելանոցի վերածած է: ===== Հա-Լոնկի Պզտիկ Ծոցը ===== Վիեթնամի Թոնքին ծովածոցին մէջ կ'երեւին հազարաւոր կղզիներէ կազմուած սքանչելի տեսարաններ: Կրահողէ բլուրներ կը բարձրանան Չինաստանի ծովուն մէջ: Այս կղզիներուն մեծ մասը անբնակ է. սակայն կան ձկնորսներ, որոնք կ'ապրին ծոցին մէջ: Անոնք շինած են ծփացող գիւղեր, ուրկէ ձկնորսութեան կ'երթան: Այս կղզիներուն միջեւ կարելի է պտտիլ միայն յատուկ նաւակներով: Ան պահպանուած վայր մըն է, եւ համաշխարհային ժառանգութեան պահպանման ցանկին վրայ արձանագրուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմէ: Հոն հազուադէպօրէն օդը պայծառ է, եւ տեսարանները յաճախ մշուշով պատուած են: ===== Ժեժուի Կղզին ===== Հարաւային Քորէայի գեղեցկութեան կղզին է: Աշխարհահռչակ է իր մանր աւազոտ ծովափներով եւ փերուզագոյն ջուրերով: Կղզիին արեւելքը գտնուող Սէոնկսան գագաթը, ուրկէ արեւը կը ծագի, աշխարհի ամէնէն լաւ վայրերէն մէկն է հրաբխային ժայթքումները ուսումնասիրելու համար: ===== Ամազոնը ===== Հսկայական անտառային շրջան մըն է, որ կը տարածուի Հարաւային Ամերիկայի տարբեր երկիրներու մէջ: Ամազոն գետը հանդարտօրէն հոնկէ կ'անցնի, եւ բուսականութիւնը շատ շքեղ է: Շատ դժուար է շրջիլ այդ անտառին մէջ, որովհետեւ բուսականութիւնը հոն շատ խիտ է: Հոն կ'ապրին նաեւ տեսակաւոր անասուններ եւ միջատներ, սակայն անոնց մեծ մասը շատ վտանգաւոր է: Փիրանա ձուկը կ'ապրի այս շրջանին մէջ:Հոն կարելի է նաեւ հանդիպիլ կատուազգիներու ընտանիքին պատկանող մեծ անասուններու, կապիկներու, օձերու, սարդերու եւ այլն: Այս ընդարձակ անտառը անասուններու, ծառերու եւ տարբեր տեսակի բոյսերու իսկական դրախտ մըն է: Հոն կ'ապրին նաեւ մարդիկ` Ամազոնի հնդիկները: ===== Իկուասուի Ջրվէժները ===== Անոնք կը գտնուին Հարաւային Ամերիկայի մէջ: Կազմուած են «իրարու նայող» աւելի քան երկու հարիւր ջրվէժներէ: Անոնց մէկ կողմը կը գտնուի Արժանթինը, իսկ միւս կողմը` Պրազիլը: Կարելի է այս ջրվէժներուն շատ մօտենալ, որովհետեւ հոն յատուկ անցքեր շինուած են: Սակայն անիկա շատ վտանգաւոր է: Այս ջրվէժները յայտնաբերուած են, երբ գետին տակը գտնուող երկրագունդի կեղեւին ճեղքերէն մէկը բացուած է: ===== Փուէրթօ Փրինսեզայի Ստորերկրեայ Գետը ===== Այս գետը կը հոսի Ֆիլիփինեան կղզիներէն մէկուն վրայ եւ կը գտնուի մակընթացութիւններու ազդեցութեան տակ: Ֆիլիփինեաններու պետութիւնը արգելանոց յայտարարած է այդ շրջանը: Այն քարայրին մէջ, ուրկէ կ'անցնի գետը, կարելի է տեսնել նշանաւոր ժայռեր: Այս վայրին գլխաւոր իւրայատկութիւնը այն է, որ այս ստորերկրեայ գետը ուղղակիօրէն կը թափի ծովուն մէջ, ինչ որ շա՛տ հազուադէպ երեւոյթ մըն է: ===== Սեղանի Լեռը ===== Անունը եկած է անոր ձեւէն: Այս լերան գագաթը սեղանի մը նման տափակ է: Կը գտնուի Հարաւային Ափրիկէի Քէյփ քաղաքին մօտ: Կարելի է անոր վրայ բարձրանալ ճոպանուղիով կամ քալելով: == Ծանօթագրութիւններ ==

Աղասի Ա. Եսայեան

Աղասի Ա. Եսայեան (1914-1983), իրաւաբան == Կենսագրություն == Աղասի Աrշակի Եսայեան ծնած է Շամախեան, 1914-ի Օգոստոսի 25-ին:Բարձրագոյն ուսումր ստացած է Երեւանի Պետական Համալսարանէն, որուն Իրաւաբանական Բաժանմունքի դասընթացքը կ'աւարտ է 1943 թ.-ին:1941 թ.-ին ան նաեւ կ՚աւարտէ Մոսկուայի Բարձրագոյն Դիւանագիտական Դպրոցի ընթացքը:1962 թ•-ին Մոսկուայի մէջ պաշտպանելէ ետք՝ «Հայկական ՍՍՀ-ի Կազմաւորումն ու Նրա Միջազգային Ւրաւական Պրակտիկան» խորագրով աւարտաճառը,Ա• Եսայեան կը ստանայ իր աւարտական Գիտութիւններու Դոկտոր աստիճանը:1947-1951 թթ.ուն ան կը պաշտօնավարէ նախ Խորhրդային Միութեան,եւ ապա Հայաստանի Արտաքին ԳործերուՆ Նախարարութեան մէջ։ 1949 թ•-էն սկսած Երեւանի Պետական Համալսարանին մէջ կր կոչուի դասախօսական պաշտօնի, ուր, ապա' միաժամանակ կր ստանձնէ վարչական տարբեր պաշտօններ:1964թ-ին ան կ'արժանանայ Փրոֆեսորի կոչումին:1957-1965թթ.-ուն Ա. Եսայեան կը վարէ Երեւանի Պետական Համալսարանի Իրաւաբանական Բաժանմունքի պատասխանատու վարիչի պաչտօնր: 1963-1970 թթ.-ուն կը վարէ Պետութեան եւ Իրաւունքի Տեսութեան ու Պատմութեան Ամբիոնի վարիչի պաչտօնր:Իսկ 1971 թ• էն սկսած' Պետական իրաւունքի,Սովետական Շինարարութեան եւ Միջազգային Ւրաւունքի Ամբիոնի վարիչի պաշտօնը: Ա• Եսայեաnի գրչին կը պատկանիn իրաւունքի պատմութեան նուիրուած շուրջ քառասուն գիտական աշխատասիրութիւններ:Աոանձին hատորներով լոյս տեսած են իր' ՀԱՅԱԿԱՆ ՀԱՐՑԸ ԵՒ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԴԻՒԱՆԱԳՒՏՈՒԹԻՒՆԸ (Երեւան,1967),ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԻ­ՋԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱԻԱԿԱՆ ԳՐՈՒԹՒՒՆԸ,1920-1922 ԹԹ-(Երեւան,1967),ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԵՒ ԱՐՏԱԳԻՆ ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹՒՒՆՆԵՐԻ ՄԱՐ­ՄԻՆՆԵՐ(Երեւան,1968), ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՒՈԻՆՔԻ ԴԱՍԸՆԹԱՑ (Ա-Հտր.-Երեւան,1971, Բ-Հտր.է 1973), ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՒՈՒՆՔ,Երեւան,1983) ուսումնասիրпւթիւնները: Ա. Եսայեան կը մահանայ 1983թ.-ի Յռւլիսի 8—ին, Երեւան:

Յովսէփ Պարազեան

Յովսէփ Պարազեան, Յունահայութեան զարկերակ «Ազատ Օր»ի բազմաթիւ տարիներու խմբագիր, միութենական եւ կուսակցական կեանքին մէջ միշտ ներկայ եւ անձնդիր ծառայողը:ՀՅԴ Յունաստանի Կեդրոնական կոմիտէի նախկին անդամ եւ կուսակցական երկարամեայ գործիչ: ­Հա­մազ­գա­յին»ի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ == Կենսագրութիւն == Յովսէփ Պարազեան յաճախած է Պէյրութի Ճեմարանը: == «Պատմական Հայաստանի Աւանդներու Հետքերով» գրքոյկը == Յունաստանի մէջ լոյս տեսաւ Յովսէփ Պարազեանի «Պատմական Հայաստանի աւանդներու հետքերով» գիրքը, բաղկացած` 68 էջերէ: Գիրքը հրատարակուած է Յունաստանի հայ մշակութային եւ կրթական միութեան Շրջանային վարչութեան նախաձեռնութեամբ: Արեւմտեան Հայաստանի տարբեր շրջաններ ու բնակավայրեր այցելած Յովսէփ Պարազեան ականատեսի վկայութիւններ եւ աշխարհագրական ու պատմական տեղեկութիւններ կը փոխանցէ Անիի, Կարսի, Մուշի, Մշոյ դաշտի, Մշոյ Սուլթան Սուրբ Կարապետի եւ Առաքելոց վանքերուն, Պիթլիսի, Վանի, Վարագայ, Սուրբ Բարթողիմէոսի, Աղթամարի Սուրբ Խաչ եւ Նարեկայ վանքերուն, Էրզրումի, անոր Սուրբ Աստուածածին եկեղեցւոյ, Կարմիր վանքին եւ Խաչկավանքին, Երզնկայի, Կամախի Պայազիտի, Արարատի ու Իգդիրի մասին, միաժամանակ բաղդատութիւններ կատարելով անցեալին ու ներկային միջեւ: Յովսէփ Պարազեան գրած էր իր գրքոյկը՝ «Պատմական Հայաստանի Աւանդներու Հետքերով» փոքրածաւալ գիրքը, որ հայրենազրկուած սերունդի ներկայացուցիչի վկայութիւն էր: Իր գիրքին կողքին վրայ կայ Վանայ ծովակի Աղթամար կղզիին հին եւ նոր երազի պէս տեւող Ս. Խաչ եկեղեցին: == Լրագրողներու Համահայկական 9րդ Համաժողովը == Յունիս 1 2018-ին Լրագրողներու համահայկական 9րդ համաժողովը երրորդ եւ վերջին օրը ըլլալով շարունակեց եւ ամփոփեց աշխատանքը «Հայաստանի Հանրապետութեան առջեւ ծառացած մարտահրաւէրները եւ հայ լրագրութիւնը» թեմաթիկ նիստով։ «Ազատ օր» թերթի խմբագիր Յովսէփ Պարազեան (Յունաստան) ողջունելի համարեց դպրոցներու ապաքաղաքականացման գործընթացը: == Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակին նախաձեռնութեամբ՝ տեղի կ’ունենայ Եւրոպայի հայերու 4րդ համագումարը == Եւ­րո­պա­յի ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բի գրա­սե­նեա­կը կը հա­ղոր­դէ, թէ այ­սօր՝ 18 եւ 19 ­Հոկ­տեմ­բեր 2017-ին պի­տի գու­մա­րո­ւի Եւ­րո­պա­յի հա­յե­րու 4րդ ­հա­մա­գու­մա­րը: Այս հա­մա­գու­մա­րը, Եւ­րո­պա­յի մէջ գոր­ծող ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բե­րուն եւ հայ­կա­կան այլ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու կող­քին, ­Հա­յաս­տա­նէն, Ար­ցա­խէն, Եւ­րո­պա­յէն, ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րէն եւ այլ շրջան­նե­րէ հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­ներ, քա­ղա­քա­գէտ­ներ ու գիտ­նա­կան­ներ եւ հո­գե­ւո­րա­կան­ներ պի­տի մէկ­տե­ղէ` զրու­ցե­լու եւ եզ­րա­կա­ցու­թիւն­նե­րու յան­գե­լու հա­մար հայ ժո­ղո­վուր­դին դի­մագ­րա­ւած հիմ­նա­հար­ցե­րուն ներ­կայ զար­գա­ցում­նե­րուն շուրջ: Կ­լոր սե­ղան 3 — ­Հա­յա­պահ­պա­նում` գո­յա­տեւ­ման հիմ­նա­կան ազ­դակ Բա­նա­խօս­ներ` Մ­հեր ­Գա­րա­գա­շեան (­Մոն­րէա­լի Ս. ­Յա­կոբ վար­ժա­րա­նի հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու), ­Կա­րա­պետ ­Տա­քէ­սեան (­Կիպ­րո­սի ­Մել­գո­նեան եւ ­Փա­րի­զի «Հ­րանդ ­Տինք» վար­ժա­րան­նե­րու հա­յոց լե­զո­ւի դա­սա­ւան­դու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու, ման­կա­վարժ), ­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լեան (­Յու­նաս­տա­նի ­Հայ ­Կա­պոյտ ­Խա­չի ­Լե­ւոն եւ ­Սո­ֆիա ­Յա­կո­բեան ազ­գա­յին վար­ժա­րա­նի նախ­կին տնօ­րէն): Զ­րու­ցա­վար` դոկտ. Մկր­տիչ Մկրտի­չեան («­Հա­մազ­գա­յին» մշա­կու­թա­յին միու­թեան ­Կեդ­րո­նա­կան ­Վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ): Երկ­րորդ օ­րո­ւան աշ­խա­տան­քա­յին լե­զու­նե­րը պի­տի ըլ­լան անգ­լե­րէն եւ ֆրան­սե­րէն։ Յու­նաս­տա­նէն ժո­ղո­վին ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը կը բե­րեն յու­նա­հա­յոց թե­մի ա­ռաջ­նորդ ­Գե­ղամ Արք. ­Խա­չե­րեան, ­Հայ ­Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բէն ընկ. Ա­լիս ­Ֆա­րա­ճեան, «­Հա­մազ­գա­յին»ի Շր­ջա­նա­յին ­Վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ ընկ. Յովսէփ Պարազեան­։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Գործիչ Յովսէփ Պարազեանի Անակնկալ Հրաժեշտը Ո՛չ եւս է «Ազատ Օր»ի խմբագիր եւ յայտնի գործիչ՝ ընկ. Յովսէփ Պարազեան Յովսէփ Պարազեան Օր»ի Նախկին Խմբագիր Յովսէփ Պարազեան Ոչ Եւս Է Ստացուած Գիրքեր. Պատմական Հայաստանի Աւանդներու Հետքերով (Հեղինակ` Յովսէփ Պարազեան) Համահայկական 9րդ Համաժողովը Ամփոփեց իր Աշխատանքը Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակին նախաձեռնութեամբ՝ տեղի կ’ունենայ Եւրոպայի հայերու 4րդ համագումարը "Անտիպ մը" Արմիկ Պարազեան

Խորէն Մանավեան

Մանավեան Խորէն (1934), Ծնած է Իսթանպուլ։ Նախակրթութիւնը ստացած է Ս. Մեսրոպեան վարժարանին մէջ, ապա՝ յաճախած է Վիեննական Մխիթարեան վարժարան, որմէ աւարտելէ ետք՝ ուսումը շարունակած է Իսթանպուլի համալսարանի տնտեսագիտական ֆաքիւլթէն։ Պարագաներու բերումով՝ թերաւարտ։ 1962էն սկսեալ կ՝ աշխատակցի Մարմարա օրաթերթի գրական էջերուն։ Անոնցմէ փունջ մը հատորով լոյս կը տեսնէ 1977-ին, Ստուերախաղ խորագրով։ Իսկ, կրկին վերոյիշեալ թերթին մէջ հրատարակուած «ճզմուածներ» բանաստեղծութիւններու շարքը հատոր մը կազմելու ծաւալ ստացած է։ Իր բանաստեղծական եւ արձակ աոաջին փորձերը կատարած է թրքերէնով։ Հայերէն արտայայտուելու փորձն ու ջանքը կը պարտի Զարեհ էսրախունիին։ Գրած է նաեւ պատմուածքներ։ 1964-ին արժանացած է «Սարգիս Պօղոսեան» գրական մրցանակին։ == Հրատարակուած Գործեր == Ստուերախաղ (բանաստեղծութիւն) - Իսթանպուլ, 1977։ Գոյներն Ալ Կը Գինովնան (բանաստեղծութիւն) - Իսթանպուլ,2004։

1602 թուական

1602 թուական, ոչ նահանջ տարի, 17րդ դարու երկրորդ տարին է։ == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1602 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1602 մահեր

Փօլ Ուոքըր

Փոլ Ուոքըր, Փոլ Ուիլիամ Ուոքըր Դ. (անգլերէն՝ Paul William Walker IV, 12 Սեպտեմբեր 1973(1973-09-12), Կլենտէյլ, Լոս Անճելըս շրջան, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ - 30 Նոյեմբեր 2013(2013-11-30)[…], Վալենսիա, Սանթա Քլարիթա, Լոս Անճելըս շրջան, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), ամերիկացի դերասան, նախկին բնորդ։ 1986-էն, դերեր կը ստանձնէ շուրջ 40 գեղարուեստական տեսերիզներու մէջ: Հանրածանօթ կը դառնայ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը» տեսերիզին եւ անոր յաջորդող տեսաշարերուն՝ «Կրկնակի Աճապարանքն ու բարկութիւնը», «Աճապարանքն ու բարկութիւնը 4», «Աճապարանքն ու բարկութիւնը 5» եւ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը 6» ժապաւէններուն մէջ: Ստացած է հինգ տարբեր մրցանակներ, ներկայացած է ութ անգամ, որոնց թիւին մէջ՝ երկու անգամ Ոսկեայ ազնւամորի «հակամրցանակի»ն։ Մահացած է Քալիֆորնիա նահանգի Սանթա Քլարիթա քաղաքին մէջ՝ ինքնաշարժի արկածէ։ Մարզուած է Պրազիլական ճիու-ճիցու մարզաձեւով, ունեցած է այդ մարզաձեւին սրճագոյն գօտին։ Ունի մէկ դուստր՝ Միտոու Փէյն։ == Կենսագրութիւն == Փոլ Ուիլիամ Ուոքըր ծնած է 12 Սեպտեմբեր 1973-ին ամերիկեան Կլէնտէյլ քաղաքին մէջ, Քալիֆորնիա ։ Ան գործարար Փոլ Ուոքըր Գ.-ի եւ նախկին բնորդ Շերիլի (Ամուսնալուծուած են 2004-ին) անդրանիկ որդին է։ Փոլ ունի երկու կրտսեր եղբայրներ եւ քոյրեր՝ Քոտի Փիւ, Կալէփ, Էշլի եւ Էմի։ Ուոքըրներուն ընտանիքը կը դաւանի մորմոնականութիւնը։ Դերասանը ունի անգլիական ծագում, ինչպէս նաեւ իրլանտական եւ գերմանական արմատներ։Փոլ դերասանութեան կը սկսի վաղ մանկութենէն, 1975-ին, «Pampers Diapers» մանկական տակդիրներու հեռատեսիլի գովազդին ընդմէջէն։ Մեծնալէն ետք, կը մասնակցի հեռատեսիլի տարբեր ծրագիրներու, ինչպէս նաեւ գովազդային տեսահոլովակներու մէջ։ Տասներեք տարեկանին, «Հրէշը պահարանին մէջ» («Monster In The Closet») կատակերգական սարսափազդու տեսերիզին մէջ դեր մը կը ստանձնէ։ Այնուհետեւ զանազան տեսաշարերու մէջ դերեր կը ստանձնէ, ինչպէս՝ («Չարլզը պատասխանատու է» («Charles In Charge»), «Ո՞վ է տէրը» («Who’s The Boss?»), «Երիտասարդը եւ անհանդարտը» («The Young & The Restless»))։ Բացի դերասանութենէ, Փոլ աշխուժ մարզիկ մը եղած է եւ մասնակցած՝ զանազան մրցաշարքերու։ 1991-ին, Քալիֆորնիոյ Սեն Վելիի Քրիստոնէական դպրոցը աւարտելէ ետք, ծովային կենսաբանութեան հետազօտութեամբ զբաղելու միտումով կը յաճախէ Քալիֆորնիոյ քոլէճը։ Սակայն կը նախընտրէ դերասանութեամբ զբաղիլ: == Ասպարէզ == === Սկզբնական Շրջան === 1994-ին «Թեմի եւ Տը Թի Ռեքս» («Tammy & The T-Rex») ժապաւէնին մէջ դեր մը կը ստանձնէ, այդ օրերու հանրայայտ Տենիզ Ռիչըրտսին հետ։1998-ին երիտասարդ դերասանը յաջորդական դերեր կը ստանձնէ «Հանդիպեցէք Տիտլներուն» («Meet The Deedles») եւ «Պլեզընթվիլ» («Pleasantville») ժապաւէններուն մէջ։ 1999-ին, ան կը նկարահանուի բաւական յաջող «Այդ բոլորը ան է» («She’s All That») եւ «Ուսանողական խումբ» («Varsity Blues») (դպրոցական ոտնագնդակի դժուար առօրեային մասին) ժապաւէններուն մէջ: Դերեր ստանձնած է «S.W.A.T. Հրեշտակներու քաղաքին յատուկ ջոկատ» ժապաւէնին գլխաւոր հերոս Ճիմ Սթրիթի եւ «Ֆանթասթիք քառեակ» ժապաւէնին Ճոնի Շթորմի դերերուն թեկնածուներուն հետ։ Փորձ մը կը կատարէ Էնակին Սքայուքերի դերին համար, սակայն իր տարիքին բերումով, չի կրնար արժանանալ այդ դերին։ Ըստ իր խոստովանութեան, անիկա միակ դերն է, զոր շատ փափաքած էր ստանձնել։ === Վերելք === Շնորհիւ երիտասարդական շրջանի իր հանրաճանաչութեան, 2001-ին դերասանը երկրորդական դերերէն կը սկսի ստանձնել գլխաւոր դերեր։ Իր առաջին գլխաւոր դերը շարժապատկերի մէջ կը խաղայ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը» («The Fast & The Furious») ժապաւէնին մէջ, Վին Տիզլի հետ։ Շնորհիւ այդ շարժապատկերին անսպասելի յաջողութեան, Փոլ Ուոքըր հանրածանօթ կը դառնայ ոչ միայն ԱՄՆ-ի մէջ, այլեւ՝ շարժապատկերի երիտասարդ կուռքի կարգավիճակ կը ստանայ։ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը» ժապաւէնէն երեք ամիս ետք, գլխաւոր դերով հանդէս կու գայ «Հաճելի ուղեւորութիւն» («Joy Ride») ժապաւէնին մէջ, խաղընկերներ ունենալով Լիլի Սոբեսկին եւ Սթիւ Զանը։ «People» ամսագիրը 2001-ին Ուոքըրը կ'ընդգրկէ իր «Աշխարհի ամէնէն գեղեցիկ մարդիկ» ցուցակին մէջ։ Այնուհետեւ կը հետեւի «Աճապարանքն ու բարկութիւնը» ժապաւէնին շարունակութիւնը (արդէն առանց Վին Տիզլի) եւ Ուոքըր կը նկարահանուի ամերիկեան ռեփ երգիչ Լութաքրիսի «Act A Fool» երգին տեսահոլովակին մէջ։ Այնուհետեւ՝ դեր կը ստանձնէ Մայքլ Կրէյտընի «Ժամանակի թակարդին մէջ» («Timeline») վէպին շարժապատկերի արտադրութեան մէջ (ուր դեր ստանձնած է նաեւ՝ Ժերար Պաթլըր (Gerard Butler)), ժապաւէնը քննադատներու, ինչպէս նաեւ հանդիսատեսներու կողմէ ընդունելութեան չ'արժանանար։ 2005-ին կը հրապարակէ գանձերու որոնման մասին «Բարի գալուստ դրախտ» («Into The Blue») բախտախնդիր-արկածային մարտաժապաւէնը, որ հասութաբեր գործ մը կ'ըլլայ, իսկ 2009-ին կը հրապարակէ ժապաւէնին նուազ դրամագլուխով շարունակութիւնը: Ճեսիքա Ալպայի մասնակցութեամբ, ուր Ուոքըր կը փայլի իր լուղորդի ունակութիւններով: Փոլ, մանկութենէն կը սիրէր ջուրի վրայ դահոյկով սահիլը։ Հետաքրքրական է, որ Ալպա, ինք եւս, երիտասարդ տարիքին նման փորձառութիւն մը ապրած է՝ դեր մը ստանձնելով «Ֆլիփըր» (flipper) հեռուստաշարին մէջ։ Ուոքըր իր թատերական կարողութիւնները կը դրսեւորէ, յատկապէս՝ «Ս. Ծնունդ» («Noel», 2004) ժապաւէնին մէջ, ուր Փենելոփէ Քրուզի փեսացու-ոստիկանին դերը կը ստանձնէ: Փենելոփէ Ս. Ծննդեան շրջանին կը հետապնդէ ծերունի մը, որուն մահացած կնոջ վերամարմնաւորումն է ինք։ Ժապաւէնին մէջ բազմաթիւ աշխարհահռչակ դերասաններ կան, ինչպէս՝ Սուզըն Սարանտըն եւ Ռոպին Ուիլիամզ։ === Հետագայ աշխատանքներ === Յաջորդ նախագիծին մէջ՝ «Փախչի՛ր առանց յետադարձ հայեացքի» («Running Scared»), Ուոքըր ինքզինք կը դրսեւորէ իբրեւ կարող դերասան, որ կրնայ իրեն վստահուած ամէն տեսակի դերեր ստանձնել։ Կրիմ եղբայրները մարմնաւորող ժապաւէնը չի կրնար փոխհատուցել իր 15-միլիոննոց դրամագլուխը եւ միայն $9,3 միլիոն հասոյթ կրնայ ապահովել։ Նոյն թուականին, «Ուոլթ Տիզնի»ի հրապարակած «Սպիտակ գերի» («Eight Below») արկածային ժապաւէնը, ուր Ուոքըր գլխաւոր դերով հանդէս կու գայ, իրեն ապահովելով $20 միլիոն։ Այնուհետեւ Ուոքըր հանդէս կու գայ գլխաւոր դերերով, ինչպէս՝ «Դրախտային նախագիծ» («The Lazarus Project») անկախ ժապաւէնին մէջ, որ անմիջապէս սկաւառակով կը հրապարակուի, 21 Հոկտեմբեր 2008-ին։ Յաջորդ դերը կը ստանձնէ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը» շարքին շարունակութեան մէջ՝ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը 4» («Fast & Furious», ուր ան կրկին կ'աշխատի Վին Տիզլի հետ, որ հեռացած էր ժապաւէնին նկարահանումներուն առաջին մասէն ետք։ 2010-ին կը հրապարակուի «Թալանողեր» («Takers») քրէական ժապաւէնը, ուր Փոլ հանդէս կու գայ Մեթ Տիլոնի եւ Հեյտըն Քրիստենսընի հետ։ Նկարահանումները կը սկսին Սեպտեմբեր 2008-ին, սակայն ժապաւէնը կը հրապարակուի 2010-ին։ 2011-ի գարնան ան հանդէս կու գայ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը 5» («Fast Five») ժապաւէնին մէջ, իսկ երկու տարի ետք՝ «Աճապարանքն ու բարկութիւնը 6» («Fast Six»)։ Եօթներորդ ժապաւէնին նկարահանումները ան չի կրնար աւարտել։ === Հետաքրքրութիւններ === Դերասանը ունէր երկու տուն՝ Հատինկթըն Պիչի (Haddington beach) եւ Սանթա Պարպարայի մէջ: Կը սիրէր անասունները. ունէր ռիթրիվըր տեսակի շուն մը՝ Լապրատոր անունով եւ Կովպոյ ձի մը։ Ան կը պաշտէր ծովեզերեայ զբօսանքները, ինչպէս՝ ջուրին վրայ դահոյկով սահիլը: Շատ կը հետաքրքրուէր ինքնաշարժներով։ Կը սիրէր ճամբորդել. եղած է Հնդկաստան, Ֆիճի, Քոսթա Ռիքա եւ Պրունեյ։ Ընկերական յարաբերութիւններ կը պահպանէր զոյգ դերասանուհիներ Կայլի եւ Կիտոն Թինտալներու հետ։ Ուոքըր լրջօրէն կը զբաղէր պրազիլական ճիու-ճիցուով (jiu-jitsu)։ Ունէր ծիրանագոյն գօտի, այնուհետեւ՝ սրճագոյն: Կը մարզուէր Ռիքարտօ Միլըրի ղեկավարութեան տակ, որ իր աշակերտը յետ մահու կը պարգեւատրէ սեւ գօտիով։ Ըստ Միլըրի խօսքերուն, Ուոքըր «միշտ կը ձգտէր ցուցադրել ճիու-ճիցուն իր ժապաւէններուն մէջ, կը ցանկար իր ժապաւէնները օգտագործել իբրեւ բեմ՝ ճիու-ճիցուի ցուցադրման համար, ան ինծի կ'ըսէր, թէ կը ցանկայ, որ հանդիսատեսին մօտ յիշուի իբրեւ ճիու-ճիցուի մասնագէտ»։Բացի ատկէ, Ուոքըր կը մասնակցի «Redline Time Attack» մրցարշաւներու հեռուստաշարին մէջ, M3 E92 մեքենայով, «AE Performance» խումբին հետ, որուն հովանաւորներն էին՝ «Etnies», «Brembo Brakes», «Ohlins» «Volk», «OS Giken», «Hankook», «Gintani» եւ «Reach Out Worldwide»։ === Այլ նախագիծեր === Փոլ յայտնուած է երկու երաժշտական հոլովակներու մէջ՝ «Wrong Thing Right Then» (1997), «Mighty Mighty Bosstones» խումբին երգին հիման վրայ («Հանդիպեցէք Տիտըլներուն» ժապաւէնին համար) եւ «Act A Fool», Լութաքրիսի երգին հիման վրայ («Կրկնակի Աճապարանքն ու բարկութիւնը» ժապաւէնին համար)։ Դերասանը կը նկարահանուէր հաղորդավարի դերին մէջ սպիտակ շնաձուկերու մասին պատմող «National Geographic»-ի արտադրութեան վաւերագրական ժապաւէնին մէջ, հաղորդումը եթերով հեռարձակուած է Յունիս 2010-ին։ Փոլ 11 օր կ'անցընէ նկարահանուելով եօթը շնաձուկերու հետ, Մեքսիքոյի ափամերձ շրջանին մէջ։ Արշաւախումբը կը գլխաւորէր Քրիս Ֆիշըրը։ Յունուար 2011-ին կը դառնայ «Coty Prestige» օծանելիքի ընկերութեան «Davidoff Cool Water for Men» ծանուցման դերակատարը: === Բարեգործական ծրագիր === Յիշելով իր պատանեկական երազանքները, երբ ան կը փափաքէր ծովային կենսաբան դառնալ, ինչպէս անոր կուռք Ժաք Կիւսթոն, 2006-ին Փոլ Ուոքըր կը միանայ Թրաձկան պաշտպանութեան ֆոնտին։ Մարտ 2010-ին Ուոքըրը կ'ուղեւորուի Չիլի, ուր օգնութիւն կը ցուցաբերէ երկրաշարժէն աղէտահարներուն, որ տեղի ունեցած էր 27 Փետրուարին, 8,8 ուժգնութեամբ։ Իր եւ «REACH OUT Worldwide» իր բժշկական կազմակերպութեան մասին կը խօսուի Մամուլով: Ան կ'այցելէ նաեւ Իլոկա քաղաքը, Կուրանիպէ եւ Պելյուէ աւաններ, բժիշկներու հետ զբաղելով հիւանդներու պատուաստներով։ == Մահ == 30 Նոյեմբեր 2013-ին, ժամը 15:30-ին (ըստ UTC-8-ի) Ուոքըր եւ իր ընկերը՝ Ռոճըր Ռոտաս ներկայ կը գտնուին «Reach Out Worldwide» բարեգործական ֆոնտին միջոցառման Հայան Թայֆունի զոհերուն համար նպաստ հաւաքելու նպատակով, որ տեղի կ'ունենար Ֆիլիփինի մէջ։ Անկէ ետք անոնք կարմիր «Porsche Carrera GT» ինքնաշարժով, որ կը պատկանէր Ռոտասին, կը հեռանան։ Ճամբան վարորդը չի կրնար զսպել ղեկը եւ ինքնաշարժը կը բախի լապտերի սիւնին եւ անոր կողքին աճած ծառին Վալենսիոյ մէջ, Սանթա Քլարիթա, Քալիֆորնիոյ մէջ. անմիջապէս հրդեհ կը բռնկի։ Լոս Անճելըսի ոստիկանութիւնը կը յայտարարէ, որ վարորդը եւ ուղեկիցը մահացած են անմիջապէս արկածին վայրը։ Առաջին լուրը կը հաղորդէ «TMZ» լրատուութիւնը, երբ Ուոքըրի հրապարակախօս Էյմ Վան Այտըն կը հաստատէ դերասանին մահը։ Ռոտաս Ուոքըրին վաղեմի ընկերն էր եւ անոր օգնած էր հիմնելու «Reach Out Worldwide» ֆոնտը։ Ան «Always Evolving»-ի գործադիր տնօրէնն էր, (ինքնաշարժներու վաճառասրահ)։ Ուոքըրի յուղարկաւորութիւնը տեղի ունեցած է 14 Դեկտեմբեր 2013-ին, Կլէնտէյլի մէջ (Քալիֆորնիա նահանգ)։ == Ժապաւէններ == == Մրցանակներ == == Ծանոթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == պաշտոնական կայք (անգլերէն) էջը IMDb կայքում (անգլերէն) էջը kinopoisk կայքում (ռուս.)

Օհան Կարօ

Օհան Կարօ (Յովհաննէս Կարապետեան, 1890, Ռշտունիք, Վասպուրական, Մեծ Հայք - 27 Ապրիլ 1933(1933-04-27), Փարիզի 14-րդ շրջան, Փարիզ), գրող եւ հանրային գործիչ: == Կենսագրութիւն == Ծնած է Վասպուրական, պատմական «Ռշտունիք»ի «Նոր Գիւղ»ը: Գիւղին նախակրթարանը աւարտելէ ետք, կը դառնայ բրուտի աշկերտ: Ուսումնատենչ եւ ընդունակ պատանի, զինք կ'ընդունին «Աղթամար»ի միջնակարգ վարժարանը, որուն ընթացքը բոլորելէ ետք կը նուիրուի ուսուցչութեան: Պատանութենէ մինչեւ երիտասարդութիւն, Օհան Կարօ իր մասնակցութիւնը բերած է հանրային մեր բոլոր գործունէութիւններուն: Սակայն, ամէնէն աւելի ուսուցչութիւնը սիրած ու ապրած է, «խրճիթներէն մինչեւ խորհրդարան» երկարող իր բոլոր պաշտօններուն ու պարտականութեանց մէջ։ Մինչեւ 1915, ուսուցչական պաշտօն կը վարէ «Հայոց Ձոր»ի եւ «Կարկառ»ի մէջ։ Ընդհանուր պատերազմի սկիզբը, կ'անցնի «Կովկաս» ու մաս կը կազմէ «Քեռի»ի չորրորդ գունդին, իբրեւ կամաւոր, մինչեւ նահանջը: 1916-ին «Վան» կը վերադառնայ կրկին, եւ կը նուիրուի ուսուցչական, կուսակցական եւ հանրային գործունէութեան։ Իր սրտին ու հոգիին մօտիկ եղած են միշտ որբերը, թշուառները, ու իր ժողովուրդը մանաւանդ՝ որուն հանդէպ պաշտամունք ունեցած է միշտ, մանուկի անշահագործութեամբ։ 1920-ի դէպքերէն ետք, Երեւանէն կ'անցնի Պարսկաստան, ուրկէ Փարիզ: Այստեղ եւս, Օհան Կարօ մաս կը կազմէ, յաջորդաբար, գրական զանազան խմբակցութիւններու, մասնաւորաբար «Նահատակ Գրագէտներու Բարեկամներ» ընկերակցութեան։ Մահացած է աղիքներու հիւծախտէ, 27 Ապրիլ 1933-ին: == Երկեր == Օհան Կարոյի արձակներն ու քերթուածները ցրուած են զանազան թերթերու, մասնաւորաբար «Կեանք եւ Արուեստ», «Հանրագիտակ», «Յունահայ» եւ «Տաթեւ» տարեգիրքերուն, ինչպէս նաեւ «Նաւասարդ», «Երկունք» եւ «Ազդարար» պարբերականներուն եւ օրաթերթերուն մէջ։ Լեզուական նախնականութիւն մը կայ իր էջերուն մէջ, որոնք սակայն մանկութեան եւ երիտասարդութեան իր օրերու ապրումները բաբախուն կերպով կը փոխանցեն ընթերցողին, բարքերու եւ ազգագրական ծանօթութիւններու մթերքով մը։ Կեանքի տարբեր պայմաններու եւ միջավայրի մէջ, գրելու իր ընդունակութիւնները հաւանօրէն աւելի զարգանային։ Գրական իր վաստակը աւելի հանրային մարդն է, որ ցայտուն կը դարձնէ իր հոգին: Հայրենական իրականութեան եւ ժողովուրդին հանդէպ զգայուն հոգին ներշնչուած է «Խրիմեաններ»ու եւ «Սրուանձեանցներ»ու գործերէն։ Թարգմանական էջեր ունի՝ քրտական բանաստեղծութիւններէ: == Ծանօթագրութիուններ ==

1595 թուական

1595 թուական, ոչ նահանջ տարի, 16րդ դարու 95րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1595 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1595 մահեր

Մարք Զաքըրպըրկ

Մարք Էլիըթ Զաքըրպըրկ (անգլ.՝ Mark Elliot Zuckerberg, ծնած 14 Մայիս, 1984) Ամերիկացի համացանցայի գործառկու մըն է, ինչպէս նաեւ մարդասէր: Ան ճանչցուած է իբր Facebook ընկերութեան եւ ատոր ընկերային ցանցի հիմնադիրը, եւ նաեւ ստանցնած է ընկերութեան գործադիր ատենապետի եւ ընդհանուր տնօրէնի դերը: Վերջերս, աստղագիտական զարգացման ծրագիրներու Breakthrough Starshot ընկերութիւնը համահիմնադրած է եւ խորհուրդի անդամներուն մաս կը կազմէ: Ծնած է Ուայթ Փլէյնզ, Նիւ Եորք, Զաքըրպըրկ յաճախած է Հարվըրտ Համալսարանը, ուր Ֆէյսպուքի ընկերային ցանցը առաջին անգամ ստեղծեց 4 Փետրուար, 2004 թուականին, իր սենեկակիցներուն հետ՝ Էտուարտօ Սավըրին, Անտրու Մքոլըմ, Տասթըն Մոսքովից եւ Քրիս Հիւզ: Ցանցը սկիզբը միայն քանի մը համալսարաններու համար պատրաստուած էր, յետոյ աճելով հասաւ մէկ միլիար գործածող մասնակիցներու 2012 թուականին: Զաքըրպըրկ Մայիս 2012 թուականին ընկերութիւնը դարձուց հանրային ընկերութիւն մը: 2007 թուականին, 23 տարեկանին, դարձաւ աշխարհի ամէնափոքր ինքաշխատ միլարատէրը: Յունուար 2021 թուականին, Զաքըրպըրկի նիւթական արժէքն է $90 միլիար, ըլլալով աշխարհի 4րդ ամէնէն հարուստ անձը: Ֆորպզի 20 ամէնէն հարուստներու ցանկին մէջ միակն է 40 տարեկանէն վար: == Ծանօթագրութիւններ ==

1870 թուական

1870 թուական, ոչ նահանջ տարի, 19րդ դարու 70րդ տարին == Դէպքեր == Յունիս 1՝ Միացեալ նահանգներուն մէջ անցկացուած մարդահամարի տուեալներով երկիրի բնակչութիւնը կը կազմէ 39 818 449 շունչ == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1870 ծնունդներ Ապրիլ 3՝ Յովհաննէս Գազանճեան (մ.1915), լեզուաբան, գրականագէտ Ապրիլ 22՝ Վլատիմիր Իլիչ Լենին (ռուս.՝ Владимир Ильич Ленин, մ.1924), պոլշեւիք առաջնորդ Յուլիս 10՝ Վարդան Հացունի (Սոմունճեան, մ.1944), բանասէր, ազգագրագէտ (Վան)՝ Արմենակ Եկարեան (մ.1925, Գահիրէ), ազատագրական շարժումի գործիչ Օգոստոս 3՝ Մարիա Մոնթեսորի (իտալ.՝ Maria Montessori, մ.1952), իտալացի փիլիսոփայ, մարդաբան Սեպտեմբեր 24՝ (Վաղարշապատ)՝ Եղիշէ Թադեւոսեան (մ.1936, Թիֆլիս), նկարիչ Հոկտեմբեր 18՝ Կարապետ Ափինեան , խմբագիր Հոկտեմբեր 19՝ Խնկօ Ապէր (Աթաբէկ Խնկոյեան, մ.1935), մանկագիր, թարգմանիչ Անյայտ օրով՝ Երուխան (Երուանդ Սրմաքէշխանլեան, մ.1915), գրող, թարգմանիչ եւ հրապարակախօս Խանասորայ Վարդան (բուն անունով՝ Սարգիս Մեհրապեան, մ.1943), քաղաքական, ռազմական գործիչ Ճարտարապետներ՝ Ստեփան Ակայեան (մ.1937) Իսրայէլ Ասլան (մ.անյայտ) Ազգային-ազատագրական շարժումի գործիչներ՝ Արշակ Վռամեան (Օննիկ Դերձակեան) (մ.1915) Գէորգ Չաւուշ (բուն անունով՝ Սարհատ Ադամեան, մ.1907) == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1870 մահեր == Ծանօթագրութիւններ ==

Գիտութեան աշխարհում

Գիտութեան աշխարհում, գիտահանրամատչելի հանդէս։ Այն հիմնադրուած է 2002-ին Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի նախագահութեան եւ Հայաստանի կառավարութեան որոշմամբ։ «Գիտութեան աշխարհում» հանդէսի գլխաւոր խմբագիրն է Հայաստանի ԳԱԱ ակադեմիկոս Էտուարտ Ղազարեանը, գլխաւոր խմբագրի տեղակալը՝ Հայաստանի ԳԱԱ ակադեմիկոս Եուրի Սուվարեանը, գործադիր տնօրէնն է Ալպերթ Սարգսեանը, պատասխանատու քարտուղարը՝ Նարինէ Վարդանեանը։ == Խմբագրական խորհուրդի կազմը == ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Ադամեան Կ., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Աղալովեան Լ., Աղասեան Ա., ՀՀ ԳԱԱ արտ. անդամ Այվազեան Ս. (ՌԴ), ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Աֆրիկեան Է., ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ Գալստեան Հ., ՀՀ ԳԱԱ արտ. անդամ Եսայեան Ս. (ԱՄՆ), ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Թաւադեան Լ., Յարութիւնեան Հ., ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ Յարութիւնեան Ռ., ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ Յովհաննիսեան Լ., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Էդ. Ղազարեան (հիմնադիր խմբագիր), ՀՀ ԳԱԱ ակադ.Ղազարեան Հ., ՀՀ ԳԱԱ արտ. անդամ Մարտիրոսեան Բ. (ՌԴ), ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Մելքոնեան Ա., Ներսիսեան Ա., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Շահինեան Ա., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Շուքուրեան Ս., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Ջրբաշեան Ռ., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Սեդրակեան Դ., ՀՀ ԳԱԱ ակադ. Սիմոնեան Ա.: == Աղբիւր == Գիտական տեղեկատուական վերլուծութեան եւ մոնիթորինգի կեդրոն, Հայաստանի մէջ հրատարակուող գիտական պարբերականներու ցանկ Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.

Crazy World

Crazy World ալպոմը տասնմէկերորդ աշխատանոցային ալպոմ նէ Գէրմանական հարտ րօգ՝ Scorpions խումբին , որը հրատարակուեցաւ 6 նոյեմբեր 1990-ին: Այս ալպոմը 21-րդ դիրք ստացաւ «Billboard 200 chart for albums» 1991-ին: Նոյն տարին, «Wind of Change» երգը ստացաւ 4-րորդ դիրգը եւ «Send Me an Angel» երգը ստացաւ 44-րորդ դիրգը «Billboard hot 100» ին վրայ: Այս ալպոմը վերջին ալպոմ նէ որ մէջը կը նուագէ կիթառահար (Bassist) Francis Buchholz։ Այս ալպոմը նկատուած է վէրջին դասական scorpions «Սգորբիոնս»ի ալպոմը։ Անգլիոյ մէջ, ան կը մնայ միակ scorpions «Սգորբիոնս» խումբի ալպոմը որ ստացած է արծաթիայ վկայագիր «60000 օրինակ ծախուած է» «British Phonographic Industry»ի կողմէ նոյեմբեր 1991-ին։ «FreeJack» տեսաերիզը աւարտած է «hit between the eyes» երգով։ «Gentlemen Broncos» տեսաերիզին մէջ գործածուած է «Wind of Change» երգը ինչպէս նաեւ «The Interview» տեսաերիզին մէջ։ == Երգացանկ == == Անձնական == === Scorpions (Սգօրփիընզ) === քլաուս մէին - գլխաւոր երգիչ Մաթիաս ճապզ - գլխաւոր կիթարահար, երկրորդական երգիչ Ռուտօլֆ Շընքէր - կիթարահար, երկրորդական երգիչ ֆրանսիս Պուգհօլզ - Պէիս կիթար Հըրմըն Ռառպէլ - Տրամզ(drums) === Աւելորդ երաժիշտներ === Քօէն վան Պաալ, Րօպի Պուգանան - դաշնակ «Wind of Change» երգին մէջ Ճիմ Վալէնս - դաշնակ «Send Me an Angel» երգին մէջ Մայգըլ թոմփսըն - կիթար «Wind of Change» երգին մէջ գլօտիա ֆրօհլինկ, թօնի լօանօա, Գլիֆ Ռօլզ, Ճիմ լուիս, Տրայզ Վան Տէր շօիթ - երկրորդական երգիչներ === Արտադրողներ === Գիթ օլսըն - արտադրող, ձայն սարգաւորող Ըրուին մոսփէր - ձայն սարգաւորող Շայ Պէիպի - աւելորդ ձայն սարգաւորող Աթթի Պաու, Ալպէր Պօխօլդ, թօմ ֆլէդչըր - օգնական ձայն սարգաւորող == Երաժշտական դասակարգային աղիւսակ == === Album === === Singles === == հաւաստագիր == == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուրբ Սարգիս

Ս. Սարգիս Զօրավար, ըստ աւանդութեան՝ քրիստոնէական հաւատքի համար նահատակուած եւ սրբադասուած մեծ վկայ։ == Ս. Սարգիսը հայ ժողովուրդի կեանքէն ներս == Ան իբրեւ թէ՛ պատմական, եւ թէ՛ սրբազան առասպելական կերպար` օժտուած է տարբեր հմայական յատկանիշներով եւ գործառոյթներով: Զանազան զրոյցներու, երգերու եւ առասպելներու հերոսն է: Ներսէս Շնորհալիի կազմած վարքագրութեան մը մէջ Ս. Սարգիս (ծագումով՝ Յոյն) կը համարուի Կեսարիոյ հռոմէական զօրավար, որ խուսափելով Յուլիանոս Ուրացող կայսեր (361-363) հալածանքէն, ապաստանած է նախ Հայոց Արշակ Բ. արքային քով, ապա վերջինիս խորհուրդով անցած Պարսկաստան, կարգուած Շապուհ Բ.-ի զօրահրամանատար։ Ս. Սարգիս, իր աղօթքներուն, խոնարհութեան եւ արիութեան շնորհիւ պատերազմներու ժամանակ միշտ յաղթանակներ տարած է: Բարեպաշտ Զօրավարը կ'օգնէր բոլոր կարիքաւորներուն, որու համար ալ շարականագիրը զինք անուանած է «երագահաս»` բոլորին արագ օգնութեան հասնող: Ուժեղ եւ քաջարի զօրավար մը ըլլալով՝ ան ոչ թէ բռնութեամբ իր կամքը կը պարտադրէր, այլ կը փորձէր հնազանդութեամբ ու գթասրտութեամբ վերաբերիլ իր զինուորներուն ու նոյնիսկ իր թշնամիներուն հետ: Ս. Սարգիս, բազմաթիւ անասուններ մորթել կու տար եւ առատօրէն կը բաժնէր աղքատներուն:Իր արարքով ան կը փորձէր օրինակ ծառայել իրեն ենթակայ զինուորներուն, որոնք կուռքերուն զոհ կը մատուցէին, փոխանակ աղքատներուն ողորմութիւն տալու: Ան կը կործանէր հեթանոսական մեհեաններն ու փոխարէնը Աստուծոյ տաճարներ կը կառուցէր, իր զինուորներուն կը քարոզէր Աւետարանի ճշմարտութիւնը: Չարախօսներ Շապուհ արքային առջեւ կ'ամբաստանեն Սարգիսը եւ կը յայտնեն անոր քրիստոնեայ ըլլալը: Թագաւորը սաստիկ կը տրտմի, որովհետեւ չէր ուզեր անոր նման քաջ մարդ մը կորսցնել եւ այդ բոլորէն դուրս գալու տրամաբանական ելքեր կը փնտռէր: Կը ձերբակալուի պարսկական զինուորներուն մէջ քրիստոնէութիւն տարածելու մեղադրանքով եւ, մերժելով արեւապաշտութիւնն ընդունելու առաջարկը, իր որդւոյն՝ Մարտիրոսին եւ 14 քրիստոնեայ զինուորներու հետ կը նահատակուի (31 Յունուար 363-ին (տեսնելով Սարգիս զօրավարին հաստատուն հաւատքը՝ թագաւորը գլխատման վճիռ կ'արձակէ))։ Նահատակուելէն ետք Սարգիսի մարմնին վրայ լոյս կը ծագի: Հաւատացեալներ անոր դիակը կ'առեւանգեն եւ կը տանին Ասորիք։ Մեսրոպ Մաշտոց Ս. Սարգիսի մասունքները կը տանի Հայաստան, կ'ամփոփԷ Կարբի աւանին ու Դագա դաշտին մէջ՝ կը հիմնէ Ս. Սարգիս անուամբ երկու եկեղեցի։ Հետագայ դարերուն Ս. Սարգիսի անուամբ եկեղեցիներ կը հիմնուին Հայաստանի եւ սփիւռքի բազմաթիւ բնակավայրերուն մէջ, անոր պաշտամունքը մեծ տարածում կը ստանայ հայոց մէջ։ Ս. Սարգիսին կը վերագրուին նաեւ նախաքրիստոնէական պաշտամունքներու եւ հաւատալիքներու շարք մը գիծեր։ Արուեստի՝ յատկապէս մանրանկարչութեան մէջ Ս. Սարգիս պատկերուած է արագավազ եւ ճերմակ նժոյգի վրայ զինավառ ու գեղեցիկ տղամարդու կերպարանքով, յաճախ վիշապօձին (չարութեան մարմնաւորում) նիզակով շամփրելով։ == Ս. Սարգիսի տօնը՝ սիրահարներու տօն == Ժողովրդական աւանդութեան մը համաձայն, Ս. Սարգիս կը սիրահարի յոյն թագաւորին աղջկան եւ կը փախցնէ զայն: Հետապնդողներէն ազատելու համար, ան զօրաւոր բուք կը բարձրացնէ եւ շատեր խեղդամահ կ'ըլլան: Ահա թէ ինչո՛ւ ամէն տարի տօնի օրերուն բուք կը բարձրանայ: Այս զրոյցին պատճառով ալ սիրահարածները Ս. Սարգիսը ընտրած են որպէս իրենց բարեխօսը: Ան միշտ կ'օգնէ իրեն դիմող սիրահարներուն: Այդ օրը երիտասարդները կ'աղօթեն, որպէսզի սուրբը իրենց աղօթքները Աստուծոյ հասցնէ: Բայց մինչ այդ անոնք պէտք է հետեւին Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչի սահմանած առաջաւորաց պահքին: == Այս տօնին հետ կապուած սովորոյթներ եւ աւանդոյթներ == Եկեղեցականի զուգընթաց, պահպանուած են այս տօնին հետ կապուած ժողովրդական սովորութիւններ: Այսպէս, առաջաւորաց պահքի օրերուն մարդիկ ոչ միայն արգելքներ կը դնէին իրենց սնունդին, այլ նաեւ աշխատանքի որոշ տեսակներուն եւ մարմնի խնամքին վրայ։ Արգիլուած էր լուացք ընել, ճախարակ մանել, գործ ունենալ բուրդի, մազի հետ, որովհետեւ կը հաւատային, որ մազ լուալու պարագային Ս. Սարգիսի ձիու ոտքերուն թնճուկ կը փաթթուի եւ որպէս պատիժ` իրենց մազերը կը թափին…: Ուրբաթ օրը մարդիկ կը սկսէին թաթախման` պահքը բանալու նախապատրաստական աշխատանքները: Մեղրաջուրով կամ շաքարաջուրով փոխինդ կը շաղէին, ընտանիքին անդամներուն թիւով գունդներու կը բաժնէին եւ երեկոյեան պահքը կը բանային այդ գունդերով:Սակայն ծոմ պահած երիտասարդները չէին ուտեր այդ փոխինդէն. անոնք այդ երեկոյ աղի կրկնեփ կ'ուտէին, որպէսզի տեսնէին, թէ երազին մէջ իրենց ո՞վ ջուր պիտի տար: Աղի կրկնեփ կերած աղջիկներն ու մանչերը կը պատմէին իրենց երազները, թէ ո՛վ իրենց ջուր տուաւ, ինչպիսի՞ գաւաթով, որքա՞ն ջուր կար գաւաթին մէջ եւ այլն… Ոսկեայ գաւաթը հարուստ ամուսին կը նշանակէր, փայտեայ գաւաթը` աղքատ, լեցուն գաւաթը երկար ամուսնական կեանք կը կանխագուշակէր, կիսով լեցունը` կարճ ամուսնական կեանք եւ այլն… Հայոց մէջ տարածուած սովորոյթ էր՝ Ս. Սարգիսին նուիրուած պահքի վերջին Շաբաթ օրուան գիշերը (Փետրուարին)՝ բակերը, տանիքներն ու պատշգամները ամաններու մէջ լեցուած ալիւր դնել, որուն վրայ Սուրբը իբր թէ կը դրօշմէր իր ձիուն սմբակին կամ պայտին հետքը (կը համարուէր բարիքի, երջանկութեան խորհրդանշան)։ Ըստ աւանդութեան, ան հրեշտակներու ուղեկցութեամբ կ'անցնէր, եւ որու որ ափսէին մէջ դրուած ալիւրին վրայ իր սպիտակ ձիու պայտին հետքը ձգէր (մաքրութեան եւ անաղարտութեան խորհրդանիշ), այդ տարի կ'իրականանային երիտասարդին երազները։ Կար ուրիշ սովորութիւն մըն ալ. ծոմ պահողները իրենց փոխինդէն կտոր մը կը դնէին տան տանիքը եւ կը հետեւէին, թէ այդ կտորը կտցող թռչունները ո՛ր կողմ կը թռչէին, այդ կողմէն ալ կը սպասէին իրենց ապագայ ամուսինը կամ կինը: Տօնին առթիւ սիրահարուած երիտասարդները իրարու բացիկներ եւ քաղցրաւենիք կը նուիրեն: Տօնին օրը Ս.Սարգիս Զօրավարին անունը կրող եկեղեցիներուն մէջ Ս. Պատարագ կը մատուցուի, որմէ ետք կը կատարուի երիտասարդներու օրհնութեան կարգ: Մայր աթոռ Ս. էջմիածինէն առաջնորդանիստ Ս. Սարգիս եկեղեցի կը բերուին Ս. Սարգիս Զօրավարին մասունքները: Ամբողջ օրուան ընթացքին մարդիկ առիթը կ'ունենան տեսնելու սուրբին մասունքները եւ հայցել անոր բարեխօսութիւնը: Մարաշցիները մեծ կարեւորութիւն կու տային Ս.Սարգիսի տօնին եւ այդ շաբաթ 3-5 օր պահք կը պահէին։ Ծոմի ժամանակ արգիլուած էր օգտագործել կենդանական ծագում ունեցող մթերք, փոխինդ, ցորեն եւ ալիւրէ պատրաստուած ուտելիքներ։Ծոմին երրորդ օրը մասնակիցները Չորեքշաբթի առտու եկեղեցի կ'երթային «Խաչմէր» (օրհնուած ջուր) խմելով կ'աւարտէին պահքը։ Այնուհետեւ տուն վերադառնալով՝ «ալլա հոց» կոչուող հացը (առանց աղի եւ թթխմորի հաց) կ'ուտէին կամ «փէխանդը»։ Վերջինս կը պատրաստուէր բոված ալիւրէ եւ խաղողի ռուպէ (խաղողահիւթէ պատրաստուած քաղցու)։ Փոխինդը ընդունուած էր եփել մեծ քանակութեամբ եւ բաժնել դրացիներուն՝ Ս. Սարգիսի բարեգթութեան խնդրանքով։ Ծոմ պահող կանայք եւ աղջիկները, աւանդութեան համաձայն, եկեղեցիէն վերադառնալէ ետք պիտի «ըռպէվ շովրօ» (խաղողէ ստացուած քաղցուով ապուր) պատրաստէին եւ բաժնէին թաղի բոլոր տուներուն։ Եթէ տանտէրը աղքատ էր, ապա պիտի բաւարարուէր ապուրը եօթը ընտանիքի բաժնելով։ Ընդունուած էր նաեւ երազանք պահել եւ մատաղ ընել։ Մատաղի միսը կը փաթթէին «ալլա հոցի» մէջ եւ դրացիներուն կը բաժնէին։ Հինգ օր պահք պահել փափաքողները Շաբաթ օրը եկեղեցի կ'երթային, հաղորդութիւն կը ստանային, պատարագէն ետք մատաղ կ'ընէին (եթէ ունեւոր էին) եւ քանի մը դգալ միսի ջուր խմելէ ետք կը բանային պահքի շրջանը։ Զէյթունի մէջ նոյնպէս Ս. Սարգիսը կը համարուէր ընտանիքին պահապան սուրբը։ Դժուարութեան պահուն զէյթունցիները կը դիմէին սուրբին «Աման, Ս. Սարգիս դօն (դուն) հասիր» աղօթքով։Մեծերը մէկ շաբաթ, իսկ երիտասարդ աղջիկները երեք օր ծով կը պահէին։ Ծոմը կ'աւարտէին Շաբաթ օրը՝ ոչխար կամ այծ մատաղ ընելով եւ միսը աղքատներուն բաժնելով։ === Ս. Սարգիսի գաթան === Մուսա Լերան աւանդական խոհանոցին մէջ, մինչեւ օրս պահպանուած է «գումպա» անուամբ ծիսական հաց-քաղցրեղէնի պատրաստութիւնը։ Խմորը կը շաղեն երեկոյեան եւ անիկա ամբողջ գիշերը կ'եփի մարած թոնիրի տաքութեամբ։ Գումպան կը բաժնուի ընտանիքի անդամներուն թիւով։ Բաժիններէն մէկուն մէջ մետաղադրամ կը դրուի, եւ որո՛ւ որ ելլէ այդ դրամը, ան կը համարուի տարուան բախտաւորը։: == Ս. Սարգիսի տօնը հայկական տօնացոյցին մէջ == Ս. Սարգիսի տօնը Հայ եկեղեցւոյ տօնացոյցին մէջ ունի իր պատուաւոր տեղը: Անոր յիշատակը Հայ եկեղեցին կը նշէ Ս. Զատիկէն ինը շաբաթ առաջ, Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչին կողմէ հաստատուած Առաջաւորաց պահքին (պահքը կը տեւէ հինգ օր) յաջորդող Շաբաթ օրը: Տօնը ունի 35 օրուան շարժականութիւն եւ կը տօնուի 18 Յունուարէն 23 Փետրուարի միջեւ ինկած ժամանակահատուածի ընթացքին: Ս. Սարգիսի տօնին կը յաջորդէ Բարեկենդանը, ապա՝ քառասնօրեայ մեծ պահքը: == Ս. Սարգիսին աղօթքը == Ս. Սարգիս նահատակուելէ առաջ աղօթած է. Այն ատեն երկինքէն ձայն մը կու գայ եւ կ’ըսէ. == Ծանօթագրութիւններ ==

Ս․ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցի (Անի)

Գագկաշէն կամ Անիի Ս․ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցի, հայկական ճարտարապետական յուշարձան։ Եկեղեցին կառուցած է ճարտարապետ Տրդատ, 1001-1010 թուականներուն: Եկեղեցւոյ կառուցման գաղափարը յղացած է Գագիկ Ա․ Բագրատունի թագաւորը, որ ուզած է վերակերտել Զուարթնոցի տաճարը։ Հնագէտ Նիքոլա Մարր եկեղեցւոյ պեղումները սկսած է 1905-1906 թուականներուն, որոնց ընթացքին յայտնաբերուած է Գագիկ Ա․ թագաւորի բոլորաքանդակը, մեծադիր արձանը՝ եկեղեցւոյ մանրակերտը ձեռքին։ Ներկայիս եկեղեցին ամբողջովին աւերակ վիճակի մէջ կը գտնուի: == Ծանօթագրութիւններ ==

Վայոց Ձոր

Վայոց ձոր, Մեծ Հայքի Սիւնիքի գաւառներէն մին։ Կը համապատասխանէ ՀՀ ներկայ Վայոց ձորի մարզին՝ Եղեգնաձորի ու Վայքի շրջաններով։ Վայոց ձորը, Սիւնիքի ամէնէն նշանաւոր գաւառներէն մէկն էր։ Վայոց ձորի եւ անոր մէջ գտնուող (շարք մը) վայրերու մասին մեր եւ օտար աղբիւրներու մէջ կան բազմաթիւ յիշատակութիւններ։ Վայոց ձորն իր մէջ կ՛ընդգրկէր Արփա գետի վերին եւ միջին հոսանքներուն աւազանները։ Ան սահմանափակուած էր հիւսիսէն Գեղարքունիքով եւ Սոդքով, արեւելքէն՝ Ծղուկով եւ Արցախի Ծար գաւառով, հարաւէն՝ Ճահուկով եւ Այրարատի Շարուր գաւառով, իսկ արեւմուտքիէն՝ ան Այրարատէն բաժանուած էր Գեղամայ լեռներու ջրբաժան գիծով։ Վայոց ձորը Սիւնիքի ամենաընդարձակ գաւառներէն մէկն էր։ Այն կը ներկայացնէր բոլոր կողմերէն՝ լեռներով պատած, գոգաւորութիւն մը։ Վայոց ձորը, Վարդան աշխարհագիր կոչած է Եղեգեաց Ձոր։ Այն լեռնային, ջրառատ գաւառ է։ Ունի բերրի հողեր, սառնորակ աղբիւրներ եւ հանքային ջուրեր (այժմեան Ջերմուկը)։ Գաւառը մետաղի հանքերով նշանաւոր էր։ Այստեղ կային կապարի, արծաթի եւ պղինձի մի քանի «բովեր»՝ ելքեր, որոնք հին ժամանակներէն շահագործման ենթարկուած են։ Մինչեւ 9-րդ դար, Վայոց ձորի մասին տեղեկութիւնները կցկտուր են։ 9-րդ դարու կէսերուն Վայոց ձորի Եղեգիս գիւղաքաղաք կը տեղափոխուի՝ Սիւնեաց իշխանանիստը։ 11-րդ դարու սկիզբին Վայոց ձորը՝ Բագրատունի Գագիկ Ա. թագաւորը, կը միացնէ կեդրոնական թագաւորութեան։ Բագրատունիներու թագաւորութեան անկումէն ետք Վայոց ձորի իշխանները աստիճանաբար կը կորսնցեն իրենց քաղաքական նշանակութիւնը, իսկ սելջուկ-թուրքերու արշաւանքներու եւ տիրապետութեան հետեւանքով, անոնք գրեթէ կը չքանան քաղաքական ասպարէզէն։ 13-րդ դարասկիզբին, երբ հայ-վրացական միացեալ զօրքերը ազատագրեցին հիւսիս-արեւելեան Հայաստանը, Վայոց ձորի մեծ մասը Զաքարեաններու միջոցով տրուեցաւ Լիպարիտ Օրբելեան իշխանին, իսկ միւս մասը՝ Խաղբակեաններուն (կամ Պռոշեաններ)։ Օրբելեանները եւ Խաղբակեանները երկար ժամանակ կը շարունակեն իշխել։ Օրբելեաններու մասին յիշատակութիւնները մինչեւ 15-րդ դարու կէսերը կը շարունակուին։ Հաւանական է, որ Օրբելեաններն ու Խաղբակեանները քաղաքական ասպարէզէն վերացեած են 15-րդ դարու վերջերուն։ Միջին դարերուն Վայոց ձորի բնակավայրերը մեծ թիւ կը կազմեն։ Տաթեւի եպիսկոպոսական հին հարկացուցակին մէջ՝ Վայոց ձորի հետ կապուած, կը յիշատակուի 91 բնակավայր, բացի անկէ, 10-13 դդ. Վայոց ձորի մէջ յիշատակուած են նաեւ մօտ 15 այլ բնակավայրեր, որոնք չեն մտած նշուած հարկացուցակին մէջ։ == Աղբիւրներ == Կաղապար:Մեծ Հայքի վարչական բաժանում

Քաղաքավարութեան Վնասները

Քաղաքավարութեան Վնասները, դասական գրական երկ։ Հայ երգիծանքի մեծ վարպետ Յակոբ Պարոնեանի ամենայայտնի գործերէն մէկը։ Այս անջատ ու կարճ պատմուածքներու հաւաքածուն ունի հասարակաց մէկ գիծ, որուն նպատակն է ցոյց տալ, թէ՝ մարդ յաճախ զոհ կը դառնայ քաղաքավարութեան։ Նուրբ երգիծանքով եւ պարզ ոճով գրուած այս գործը կը խարազանէ Պոլսոյ որոշ խաւի մը՝ ի գին ամէն ինչի, եւրոպական քաղքենիութիւնը ընդօրինակելու հապճեպը։ Պարոնեան իր սրամիտ ոճով կը ներկայացնէ բռնի քաղաքավարութեան զոհերը, երեւան հանելով զայն շահագործող աներես ու անկիրթ պատեհապաշտներ։«Քաղաքավարութեան Վնասները» ընդհանուր խորագրին տակ, բայց առանց առանձին վերնագիրներու, այս կարճ պատմուածքներու շարքը պարբերականօրէն լոյս տեսած է հեղինակին խմբագրած «Խիկար» թերթին մէջ, 1886-1887 տարիներուն։ Յետագային, «Քաղաքավարութեան Վնասները» ամփոփուած է առանձին հատորի մը մէջ եւ արժանացած է բազմաթիւ վերահրատրակութիւններու, աշխարհի զանազան քաղաքներու մէջ։ Անգլերէն թարգմանութիւնը կատարած է Ժագ Անդրէասեանը՝ «Perils of Politeness» վերնագրով։ == Նշումներ ==

Յովսէփ Ազնաւուր

Յովսէփ Ազնաւուր (1854, Լոնտոն, Մեծն Բրիտանիոյ եւ Իրլանտայի Միացեալ Թագաւորութիւն - Յունիս 1935, Գահիրէ, Եգիպտոս), ճարտարապետ, ուր իր հայրը տարիներէ ի վեր հաստատուած էր։ Ընտանեօք Պոլիս փոխադրուելէ վերջ՝ 1867-ին գացած է Վենետիկի Մուրատ-Ռափայէլեան վարժարանը էւ 1871-ին վերադարձած է ծնողքին քով: Հօր փափաքն էր որ ան նախ երկրագործութիւն, յետոյ մեքենագիտութիւն էւ ի վերջոյ փաստաբանութիւն սորվեցնել տալ. բայց տեսնելով որ այս փորձերէն էւ ոչ մէկը չի յաջողիր, Յովսէփին ձգած է ասպարէզի ընտրութիւնը։ Այդպէս, Յովսէփ մեկնած է Հռոմ ուսանելու համար գեղարուեստից վարժարանը: Յովսէփ Ազնաւուր Ռաֆայելեան վարժարան ժամանակ միշտ առաջնակարգ հանդիսացած է փիլիսոփայական, երկրաչափական էւ պատմագիտական ուսումներուն, ինչպէս նաեւ խիստ յաջող գծագրութեան եւ մարմնամարզի մէջ: 1878-ին, տակաւին ուսանողութեան շրջանը ամբողջովին չաւարտած, երբ Տիբերիսի ընկերութեան ամառանոցը շինելու համար մրցում կը բացուի Հռոմի մէջ , Յովսէփն ալ կը մասնակցի այդ մրցումին էւ բոլոր Իտալացի մրցակիցներուն մէջէն յաղթանակը տանողը կ՛ըլլայ հայ համալսարանական ուսանողը՝ որուն կը յանձուի այդ փառաւոր շէնքին կառուցումը: Յովսէփի այս առաջին յաջողութիւնը մեծ գոհունակութիւն եւ գնահատանք պատճարած է։ Տիբերիս ընկերութիւնը հնճոյք մը սարքած է ի պատիւ իրեն, որուն ներկայ եղած են Իտալացի իշխաններ:Իր մարմնամարզական յաղթանակներն ալ մեծ եղած են, մանաւանդ Իտալիոյ մէջ։ 1876-ին Հռոմի մէջ տեղի ունեցած մարմնամարզական մրցումներուն ինքը շահած է առաջին մրցանակը, մարմնամարզի բոլոր ճիւղերուն մէջ: Յ. Ազնաւուրի կառուցած շէնքերէն յիշենք հետեւեալները, Հռոմի մէջ՝ Տիբերիս ընկերութեան փառաւոր հանդիսասրահը, Պոլսոյ մէջ Թէփէ Պաշըի Թաղապետական եւ Բերայի նոր ֆրանսական թատրոնները, Ֆէնէրի պուլկարական երկաթեայ նշանաւոր եկեղեցին, Րէժի ծխախոտի ընկերութեան Ճիպալիի մեծ գործարանը, Սանասարեան Կիւլպէնկեան, Թօփալեան եւ Գաթըրճըօղլու խաները, Բրէնսէս Րուքիէ հանըմի եւ Բրէնս Ապպաս Հալիմի ապարանքները, Բրէնսէս Նիյմէթ Հանըմի, Բրէնս Մուհամէթ Ալիի Կնոջ եւ Պողոս պէյ Եուսուֆի դամբարանները. Եւ տակաւին ասոնց նման բազմաթիւ շէնքեր: Յ. Ազնաւուր եղած է Սահմանադրական Ռամկավար կուսակցութեան հիմնագիրնէրէն մին. Երկար տարիներ անդամակցած է Հ. Բ. Ը. Միութեան, եղած է Գահիրէի Թեմական Ժողովի անդամ, մասնակցած է Գահիրէի Հայ Գեղարուեստասիրաց միութեան, եղած է նախագահը Հայ մարմնամարզական ակումբին: Ինչպէս նաեւ, սատարած է իր կարողութեան չափով, ազգային բարենպատակ հաստատութիւններու: Համաշխարհային պատերազմէն առաջ Յ. Ազնաւուր Եգիպտոս փոխադրուած է։ Կը մահանայ Գահիրէ 1935 Յունիսի վերջերը: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հայր Մկրտիչ Վարդ․ Պոտուրեան, Ա․ Հատոր, 1938 Պուքրէշ, էջ 45-46։

Իսրայէլ

Իսրայէլ (եբր.՝ ישראל‎), պաշտօնական անուանումը՝ Իսրայէլի պետութիւն (եբր.՝ מדינת ישראל‎‎, արաբերէն՝ دولة اسرائيل‎‎‎), պետութիւն Միջին Արեւելքին մէջ՝ Միջերկրական ծովու հարաւ-արեւելքին մէջ։ Հիւսիսէն, սահմանակից է Լիբանանին, արեւելքէն՝ Սուրիոյ եւ Հորդանանին, իսկ հարաւ-արեւմուտքէն՝ Եգիպտոսին։ == Անուան Ծագում == Ամբողջ երեք հազարամեակի ընթացքին, Իսրայէլ անունը նշանակած է «Իսրայէլի երկիր» (եբրայերէն՝. אֶרֶץ יִשְׂרָאֵל‎, Էրեց-Իսրայէլ), ինչպէս նաեւ ամբողջ հրեայ ժողովուրդը։ Այս անուան աղբիւր կը համարուի Աստուածաշունչը, ըստ որուն Իսահակի որդի՝ Յակոբը կը մենամարտէ Աստուծոյ հրեշտակի հետ եւ կը ստանայ Իսրայէլ անունը. «Բաց արտօնէ զիս, որովհետեւ լոյս ծագեց.», Յակոբը ըսաւ հրեշտակին «Բաց չեմ արտօներ, մինչեւ զիս չօրհնես», հրեշտակը ըսաւ. «ինչ է անունդ», պատասխանեց «Յակոբ է». եւ անոր հետ մենամարտողը ըսաւ. «Այսուհետ քու անունը ոչ թէ Յակոբ, այլ Իսրայէլ պիտի ըլլայ, որովհետեւ դուն մենամարտեցիր Աստոուծոյ հետ, եւ պիտի յաղթես մարդկանց» (Ծննդոց 32։29)։ Կայ տարբերակ, որ այդ անունը ծագած է սարա բայէն, որ կը նշանակէ ղեկավարել, ըլլալ հզոր, ունենալ իշխանութիւն, որ տրուած է երկնքէն, այլ տարբերակով՝ Աստուծոյ սկզբունք, կամ Աստուծոյ մենամարտ։ Ատկէ ետք, հրեայ ժողովուրդը որպէս Յակոբի սերունդ սկսաւ կոչուիլ «Իսրայէլի որդիներ», «Իսրայէլի ժողովուրդ», կամ իսրայէլցիներ։ Առաջին անգամ «Իսրայէլ» բառը յիշատակուած է Մերնեփթաղի կոթողներուն մէջ, հին Եգիպտոսի տարածքին մէջ' (մ.թ.ա. XIII դարուն վերջ), եւ կը վերաբերէր ժողովուրդին, այլ ոչ երկրին։ Ներկայիս պետութիւնը կոչուած է Մէտինաթ Իսրայէլ (եբր.՝ מדינת ישראל‎՝ Իսրայէլի Պետութիւն)։ Նախատեսուած են նաեւ այլ անուններ՝ Էղեց Յիսղաէլ (Իսրայէլի Երկիր), Հրեաստան, Սիոն, Հուդաj, սակայն ատոնք մերժուած են։ Անկախութեան առաջին շաբաթուան նորաստեղծ պետութեան կառավարութիւնը երկրի քաղաքացիներուն նշելու համար օգտագործած է «իսրայէլցիներ» եզրը (եբր.՝ ישראלים‎ - «իսրաէլի՛մ»)։ Առաջին անգամ ան պաշտօնապէս յայտարարուած է արտաքին գործերու նախարար Մոշէ Շարետի ելոյթի ժամանակ։ == Պատմութիւն == === Պետութեան Ձեւաւորում === Իսրայէլի պետութիւնը ստեղծուած է 1948-ի Մայիս 14-ին՝ ՄԱԿ-ի Գլխաւոր խորհուրդի 1947-ի Նոյեմբեր 29-ի որոշմամբ, ըստ որուն Մեծ Բրիտանիայի ենթամանդատային Պաղեստինը կը հռչակուէր անկախ եւ անոր տարածքին մէջ, ստեղծուած էին երկու ինքնուրոյն՝ արաբական եւ հրեական պետութիւններ։ Հրեական պետութեան՝ Իսրայէլին, կը յատկացուէր 14 հզ. քքմ2 (Պաղեստինի տարածքի 56%-ը) տարածութիւն՝ խառը բնակչութեամբ։ Երուսաղէմը կը յանձնուէր ՄԱԿ-ի կառավարման։ 1948-ի Մայիսին, Իսրայէլի մէջ ստեղծուեցաւ ժամանակաւոր կառավարութիւն, որ կազմուած էր բացառապէս սիոնիստական կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներէն։ Կառավարութեան առաջին իսկ՝ «Անկախութեան հռչակագիրով» սիոնիզմը յայտարարուեցաւ Իսրայէլի պաշտօնական գաղափարախօսութիւն եւ քաղաքականութիւն։ === Արաբա-Իսրայէլական Պատերազմներ === 1948-1949 թուականներու արաբա-իսրայէլական պատերազմի հետեւանքով Իսրայէլը Պաղեստինի արաբական պետութենէն նուաճեցաւ 6.7 հզ. քքմ2 տարածք, ինչպէս նաեւ Երուսաղէմի արեւմտեան մասը։ Ինչպէս իրեն յատկացուած, նոյնպէս ալ զաւթած տարածքէն, Իսրայէլի կառավարութիւնը արտաքսեց մօտ 1 մլն արաբներու։ 1949-ին Իսրայէլը Եգիպտոսի, Լիբանանի, Յորդանանի եւ Սուրիոյ հետ ստորագրեցաւ զինադադարի ժամանակաւոր համաձայնագիրներ, որոնք սակայն չփոխարինուեցան հաշտութեան պայմանագիրներով։ 1949-ին կայացան խորհրդարանական ընտրութիւններ, գլխաւոր կառավարող կուսակցութիւնը դարձաւ ՄԱՊԱԻ-ն։ 1952-ին ԱՄՆ-ի հետ համաձայնագրով Իսրայէլը փաստօրէն պարտաւորուեցաւ մասնակցիլ ԱՄՆ-ի բոլոր գործողութիւններուն Մերձաւոր Արեւելքին մէջ։ 1952-ին Իսրայէլի եւ Գերմանիոյ միջեւ կնքուած պայմանագիրով Իսրայէլը Գերմանիայէն ստացաւ (մինչեւ 1966-ը) 822 մլն տոլլար այսպէս կոչուած ռազմատուգանք եւ 1.7 մլր տոլլար փոխհատուցման մէջ՝ 1939-1945-ի Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին հրեաներուն պատճառած վնասի դիմաց։ 1956-ին Իսրայէլը Անգլիոյ եւ Ֆրանսայի հետ ակրեսիա սանձազերծեցաւ Եգիպտոսի դէմ։ 1957-ին միացաւ Այզենհաուէրի հայեցակարգին եւ 1958-ին աջակցութիւն ցոյց տուաւ Լիբանանի եւ Յորդանանի դէմ անգլա-ամերիկեան ներխուժումին։ 1960-ականներուն խիստ սրւեցին արաբա-իսրայէլական յարաբերութիւնները։ 1967-ի Յունիս 2-ին առաւել հետադէմ եւ ծայրահեղ ուժերու մասնակցութեամբ ստեղծուեցաւ ազգային միասնութեան կառավարութիւն, որ արաբական երկիրներու դէմ պատերազմ սանձազերծելու միջոցով, կը ձգտէր իրագործել «Մեծ Իսրայէլ» ստեղծելու սիոնիստական ծրագիրը։ 1967-ի Յունիս 5-ին Իսրայէլը նոր պատերազմ սկսաւ արաբական երկիրներու (Եգիպտոս, Սուրիա, Յորդանան) դէմ։ 1967 Նոյեմբեր 22-ին Անվտանգութեան խորհուրդը բանաձեւ ընդունեցաւ Մերձաւոր Արեւելքին մէջ, ճգնաժամի քաղաքական կարգաւորման վերաբերեալ։ 1968-ին աջ «ընկերականներու», սիոնիստական կուսակցութիւններու եւ պուրժուական ՌԱՖԻ կուսակցութեան միաւորումէն, ստեղծուեցաւ Իսրայէլի բանուորական կուսակցութիւնը (ՄԱԻ)։ 1969-ին իշխանութեան գլուխ կանգնեց Կոլտայ Մէիրի կառավարութիւնը։ Այդ կառավարութիւնը ձեռնամուխ եղաւ գրաւուած տարածքներու յուրացման ու բնական հարստութիւններու շահագործման։ Իսրայէլի կառավարող շրջաններու քաղաքականութիւնը 1973-ի Հոկտեմբերին հանեցուց, արաբա-իսրայէլական նոր պատերազմի, որուն հետեւանքով Իսրայէլը մարդկային ոյժի եւ տեխնիկայի մեծ կորուստներ կրեց։ Արաբական պետութիւններու աճած մարտունակութիւնն ու Իսրայէլի միջազգային մեկուսացումը Իսրայէլի կառավարութեան ստիպեցին մասնակցիլ (1973-ի Դեկտեմբեր) Ժնեւի հաշտարար համաժողովին։ 1974-ի Յունուարին եւ 1975-ի Սեպտեմբերին Եգիպտոսի, իսկ 1974-ի Մայիսին Սուրիոյ հետ Իսրայէլը կնքեց զորքերու տարանջատման եւ անոնց միջեւ պուֆերային գօտիներ ստեղծելու համաձայնագրեր։ 1979-ին Եգիպտոսը՝ առաջին արաբական երկիրն էր, որ խաղաղութեան դաշինք կնքեց Իսրայէլի հետ։ Արդիւնքով, Իսրայէլ Սինայի թերակղզին Եգիպտոսին հետ վերադարձուց։ Յորդանանը եւ Իսրայէլը խաղաղութեան դաշինք կնքեցին 1994 թուականին։ Իսկ 2005-ին Իսրայէլը իր բանակը դուրս բերաւ Կազայի շրջանէն։ == Սահմաններ == Միջազգային իրաւունքի տեսանկիւնէն Իսրայէլի սահմանները վերջնականապէս յստակեցուած չեն։ Իսրայէլը տարբեր փաստերու արդիւնք է, ինչպէս նաեւ ձեռնպահ կը մնայ իր սահմաններու պաշտօնապէս հստակեցումէն։ Իսրայէլացի որոշ իրաւաբաններ կը համարեն, որ սահմանները ընդհանրապէս պետութեան տարր չեն համարուիր։ Իսրայէլի սահմաններու հստակեցման համար գոյութիւն ունին քանի մը հնարաւոր ձեւեր՝ ՄԱԿ ԳԱ 1947. Նոյեմբեր 29-ի թիւ 181/11 որոշումը, որ չէ ճանաչցուած եւ իրականացուած արաբական երկիրներու կողմէն, կը մնայ միայն միջազգային-իրաւական փաստաթուղթ, ուր նշուած է հրեական պետութեան տարածքը։ Այդ փաստաթուղթը կ'ենթադրէր հրեական պետութեան տարածք ընդգրկած Արեւելեան Գալիլիան, Իսրայէլեան դաշտահովիտը, ծովու երկայնքի մեծ մասը եւ Նեկեւ անապատը, իսկ արաբական՝ Արեւմտեան Գալիլիան, Հուդայի սարերը, Սամարիան (բացառութեամբ Երուսաղէմը) եւ Աշդոդի դաշտահովիտը՝ մինչեւ Եգիպտոսի հետ սահման։ Երուսաղէմն ու Բեթղեհեմը պետք է ըլլան միջազգային վերահսկողութեան տակ։ Իսրայէլի սուվերէն տարածքը, որ ձեւաւորուած է 1949 թուականի Անկախութեան համար պայքարի ժամանակ եւ տե-ֆակտո ճանչցուած է աշխարհի շատ պետութիւններու կողմէն, մօտաւորապէս 20 770 կմ2 է, որուն 2% ջրային տարածքները կը կազմեն։ Տարածքը, որ աւելի ուշ Իսրայէլը յայտարարած է իր սուվերենութիւնը, իր մէջ կ'ընդգրկէ Արեւելեան Երուսաղէմն ու Կոլանի բարձունքները, կը կազմէ 22 072 կմ2։ Իսրայէլի տարածքի մակերեսը, որ կը վերահսկուի Իսրայէլի կողմէն, Պաղեստինի վարչակազմը, եւ այն տարածքները, որ Իսրայէլը զբաղեցուցած է Վեցօրեայ պատերազմի ժամանակ, կը կազմէ 27 799 քմ2։Եգիպտոս-Իսրայէլ սահմանը հաստատուած է Պաղեստինի սահմանի մանդատով, եւ ամրապնդուած 1979 թ-ի Մարտ 26-ի համաձայնագրով։ Իսրայէլ-Հորդանան սահմանը նշուած է 1994 թ. Հոկտեմբեր 26-ի համաձայնագրի, Բրիտանական նախահանձնագրի գծով Պաղեստինի եւ Էմիրատներու Տրանսհորդանով՝ մի քանի աննշան բացառութիւններով։ Իսրայէլի սահմանները Լիբանանի եւ Սուրիոյ հետ պաշտօնապէս կարգաւորուած չեն։ Գոյութիւն ունեցող այսպէս կոչուած «կապոյտ գիծը» Լիբանանի եւ Իսրայէլի միջեւ ճանաչցուած է ՄԱԿ-ի կողմէն, սակայն վիճելի կը մնան Շերմա Շեբաա տարածքները։ Իսրայէլն ու Սուրիան իրարմէ կը բաժնէ «հրադադարի գիծը», ուր ՄԱԿ-ի որոշումով Դատաստանի օրուան պատերազմէն ետք անվտանգութեան գօտի ստեղծուած է։ === Վիճելի տարածքներ === ՄԱԿ-ը «Օկուպացուած տարածքներ կը համարիՀորդանան գետի արեւմտեան ափը, Արեւելեան Երուսաղէմի եւ Գոլանի բարձունքները։ Այդ տարածքները Իսրայէլը սկսած է վերահսկել Վեցօրյա պատերազմի յաղթանակէն ետք (1967 թ.): Այդ տարածքներու բանակցութիւններու հիմք կը հանդիսանայ 1967 թ. ՄԱԿ-ի թիւ 242 բանաձեւը, որ կոչ կ'ընէ Իսրայէլին դուրս գալ իր կողմէն զբաղեցուցած որոշ տարածքներէն, որուն դիմաց կը ստանայ խաղաղութիւն արաբական երկրներու հետ (Խաղաղութիւն տարածքներու դիմաց սկզբունք): Իսրայէլը կը վիճարկէ «օկուպացուած տարածքներ» կարգավիճակը եւ պնդում, որ այդ հողերը կը պատկանին Իսրայէլի Պետութեան։ Որպէս հիմք կ'ընդունուի այն փաստը, որ Վեցօրեայ պատերազմը (1967) եղած է ինքնապաշպանական մարտը ընդդէմ Եգիպտոսի, Հորդանանի եւ Իրաքի բանակներու դէմ։ Միջազգային իրաւունքը չի արգելում հողերու այդպիսի ձեռքբերումը եւ անոր բռնակցումը (ինչպէս Գոլանի բարձունքներու եւ Արեւելեան Երուսաղէմի դէպքին մէջ) կը համարուի օրինական։ Փաստարկ կը նըերկայացուի նաեւ Հուդայի, Սամարիայի (Արեւմտեան ափ), Գազայի սեկտորի եւ Արեւելեան Երուսաղէմի անորոշ կարգավիճակի մասին։ Համաձայն 1947 թ. Պաղեստինի բաժանման պլանի այդ տարածքները անցած են արաբական պետութեան (բացի Երուսաղէմէն, որ կը գտնուէր Միջազգային յմիրութիւններու եւ շարք մը այլ արաբական երկիրներու ագրեսիայի համար Իսրայէլի հանդէպ, (Արաբ-իսրայէլական պատերազմ 1948-1949., կամ «Պայքար անկախության համար»), ՄԱԿ-ի բանաձեւը չի կատարվել, Եգիպտոսը զավթել է Գազայի սեկտորը, իսկ Հորդանանը օկուպացրել է Հուդան, Սամարիան եւ Արեւելեան Երուսաղէմը։ 1967 թ-ին Իսրայէլը որպէս յաղթանակած կողմ սկսաւ տիրապետել այդ տարածքներու վրայ։ Որովհետեւ Եգիպտոսն ու Հորդանանը անօրէն էին գրաւել այդ տարածքները, ապա Իսրայէլը «օկուպացրած է» օկուպացուած տարածքներ։ Եւ այսպէս, չկայ միջազգային իրաւունքի սուբյեկտ (բացի Իսրայէլէն), որ օրէնքով իրաւունք ունի այդ տարածքներու վրայ, որովհետեւ Պաղեստինը երբեք անկախ պետութիւն չէ եղած։ Այդկերպ Իսրայէլի կողմէն այդ տարածքներու իւրացումը կարելի չէ համարել օկուպացին մէջ, որովհետեւ մինչեւ 1967, օրինական սեփականատեր չէ եղած։ Այդ տարածքներու վերաբերեալ տարբեր փաստեր հաշուի առնելով, ուղիղ եւ չեզոք ձեւը վիճելի տարածքներ տերմինն է։ Արեւմտեան ափը եւ Գազայի հատուածը հիմնականին մէջ, բնակած են պաղեստինցի արաբներով, որոնց զգալի մասը փախստականներ են։ 1967 թ-ից մինչեւ 1993 թ. այդ տարածքներու բնակչութիւնը կը գտնուէր Իսրայէլի ռազմական վարչակազմի վերահսկողութեան տակ։ 1973 թ. Դատաստանի պատերազմէն ետք, Հուդային, Սամարիայի, Գազայի հատուածին մէջ հրեական պատմական բնակավայրերը վերականգնելու համար կը ստեղծուի վերաբնակեցման շարժումը։ 1980 թ. Իսրայէլը Գոլանի բարձունքները եւ Արեւելեան Երուսաղէմը պաշտօնապէս իր տարածքը կը յայտարարէ եւ տեղի բնակչութեան կ'առաջարկէ Իսրայէլի քաղաքացիութիւն։ Իսրայէլի կառավարութեան եւ Պաղեստինի վարչակազմի ղեկավարութեան միջեւ համաձայնութենէն ետք, Արեւմտեան ափի եւ Գազայի հատուածի արաբական բնակավայրերու մասը մը կ'անցնի Պաղեստինի Ինքնավարութեան ղեկավարութեան տակ։ Այնուամենայնիւ, այդ տարածքներու զգալի մասը մնացած են Իսրայէլի ռազմական վերահսկողութեան տակ։ Երկրորդ ինտիֆադի ահաբեկիչներու յարձակումներու յաճախացման որպէս պատասխան Իսրայէլը Գազայի հատուածի օրինակով կը սկսի կառուցել երկրորդ Անվտանգութեան պատը։ Անցեալին «օկուպացուած» տերմինը կը գործածէր նաեւ Սինայի թերակղզու դէպքին մէջ, որ Եգիպտոսին յանձնուած է 1979 թ. Իսրայէլա-եգիպտական խաղաղ պայմանագրի կնքման ժամանակ։ ՄԱԿ-ի կողմէն Գազայի հատուածը կը համարուէր որպէս օկուպացուած տարածքներ։ 2005. վարչապետ Արիել Շարոնի միակողմանի բաժանահատման արդիւնքով, Իսրայէլը դուրս բերած է իր զորքերը Գազայի հատուածէն եւ անհետացուց բոլոր հրեական բնակավայրերը (ուր կ'ապրէր 8500 մարդ), ինչպէս նաեւ վերացուած են 4 բնակավայր Սամարիայի մէջ։ == Աշխարհագրութիւն == Կաղապար:Ուիքիաթլաս Իսրայէլը տեղակայուած է Ասիոյ մէջ, հարաւ-արեւմուտքին մէջ, անոր ափերը արեւմուտքէն կ'ողողեն Միջերկրական, հարաւէն՝ Կարմիր ծովերը, արեւելքէն սահմանը կը գծէ Հորդանան գետը։ Չնայած փոքր տարածքին, Իսրայէլը կ'առանձնանայ իր աշխարհագրական բազմազանութեամբ։ === Բնութիւնը === Ծովափնեայ նեղ հարթավայրին արեւելքին մէջ, կը փոխարինէ 500-1000 մ. բարձրութեան սարավանդը, որ շեշտակի կ'իջնէ դէպի Գհորի (Էլ-Գոր) եւ Վադի-էլ-Արաբա տեկտոնական իջուածքները։ Սարաւանդը կազմուած է կրաքարերէն (զարգացած է կարստը), աւազաքարերէն, բազալտներէն։ Կան ֆոսֆորիտներու, քուարցային աւազի, կաւերու, մարմարի, պղինձի, երկաթի հանքավայրեր, տորֆ, նաւթի եւ կազի ոչ մեծ հանքաշերտեր (Նեկեւ անապատին մէջ)։ Մեռեալ ծովու ջուրերը հարուստ են կալիումի, նատրիումի աղերով ու բրոմով։ Կլիման մերձարեւադարձային է։ Միջին ջերմաստիճանը Յուլիսին եւ Օգոստոսին 24°—28 °C է, Գհորին մէջ՝ մինչեւ 36 °C, Յունուարին՝ 6°—14 °C, Մեռեալ ծովու հարաւին մէջ՝ մինչեւ 18 °C։ Տարեկան տեղումները հիւսիսին մէջ եւ Միջերկրական ծովու մերձափնեայ հարթավայրին մէջ, 400—800 մմ են, Մեռեալ ծովու ափին, Գհոր իջուածքին մէջ եւ Նեգեւ անապատին մէջ՝ 100—200 մմ, տեղտեղ՝ աւելի պակաս։ Մակերեսային ջուրերը սակաւ են։ Մշտական հոսք ունեցող միակ գետը Իսրայէլի տարածքով հոսող Հորդանանի վերին հոսանքն է։ Հարաւն մէջ, տարածուած են վադիներ։ Կ'օգտագործուին աղբիւրներու, ջրհորներու եւ ծովու աղազերծուած ջուրերը (80% ֊ը կը ծախսուի ոռոգման համար)։ Հողերը շագանակագոյն են, լեռնային գորշ-շագանակագոյն եւ գորշ, հարաւին մէջ՝ անապատային։ Կը գերակշռէ թփուտային եւ թփուտածառային բուսածածկոյթը (մակվիս, գարիգա), հարաւին մէջ տարածուած են անապատային, աղուտային բոյսեր եւ տափաստաններ։ Բնորոշ կենդանիներն են շերտաւոր բորենին, շնագայլը, կրծողներ, թռչուններ, սողուններ։ Բնական շրջաններն են. Մերձափնեայ հարթավայրը, Սարաւանդը (ծալքաբեկորային խիստ պենեպլենացած լեռներ), Գհոր եւ Վադի-էլ-Արաբա տեկտոնական իջուածքները։ === Ջրային Ռեսուրսներ === Իսրայէլի մէջ, ջրային ռեսուրսները սուղ են, որուն պատճառով, օրինակ, 2008 թուականը պաշտօնապէս յայտարարուած է երաշտի տարի։ Իսրայէլի մեծագոյն ջրային ռեսուրսը Մեռեալ ծովն է։ == Բնակչութիւն == Ըստ Իսրայէլի Կեդրոնական վիճակագրական վարչութեան տուեալներու, որ հրապարակուած է 2013 թ. Սեպտեմբերին, Իսրայէլի ընդհանուր համարքը կազմած է 8.08 միլիոն բնակիչ։ Ատորմէ 6,067 (75,4 %) հրեաներ, 1,658 միլիոն (20,6 %) արաբներ (այդ թիւին մէջ արաբ-մուսուլմաններ, պաղեստինացիներ, բեդվիններ, արաբ-քրիստոնեաներ), եւ 320 հազար (4,3 %) զրուզներ, չերքեզներ, ռուսներ, հայեր եւ այլ ազգային փոքրամասնութիւններ։ 2000 թ. սկսած հրեական բնակչութեան աստիճանը նուազած է 2,4 %, մուսուլմաններինը աճած են 1,8 %։ Քրիստոնեաներու աստիճանը, այդ ատեն արաբ-քրիստոնեաներու, չէ փոխուած, իսկ զրուզներու աստիճանը աճած է 0,7 %։ Հրեաներէն 3,1 միլիոն (56 %) Իսրայէլի մէջ ծնած են, իսկ 2,39 միլիոն (44 %) հայրենադարձներ։ Շուրջ 1,1 միլիոն ծննդով նախկին ԽՍՀՄ-էն, 500 հազար Մարոկկոյէն, 240 հազար Իրաքէն, 230 հազար Ռումինիայէն, 210 հազար Լեհաստանէն, 105 հազար Եթովպիայէն։ Աշկենազները կը նկազմեն բնակչութեան մեծ մասը՝ 2,2 մլն., կամ՝ 40 %, սեֆարդները՝ 0,9 միլիոն մարդ։ Իսրայելի մէջ կ'ապրի աշխարհի հրեայ բնակչութեան 43,5 % -ը։ 270 հազար Իսրայէլի քաղաքացիրներ կ'ապրին Արեւմտեան ափին մէջ գտնուող բնակավայրերուն մէջ, ինչպիսին են Մաալե Ադումիմ, եւ ամենամեծ հրեական քաղաքը տարածքին մէջ՝ Արիել։ Որոշ բնակավայրեր, ինչպիսին են Հեբրոնը եւ Հուշ Էցիոնը գոյութիւն ուներուն մինչեւ պետութեան կազմաւորումը, եւ Վեցօրեայ պատերազմէն ետք, նորէն վերաբնակցեցուեցան հրեաներով։ Հրեական վերաբնակիչներու ընդհանուր քանակը կը գերազանցէ 500 հազար մարդ (մօտաւորապէս 6,5 % Իսրայելի ամբողջ բնակչութենէն)։ 7800 հազար մարդ կ'ապրէր Գազայի սեկտորում, մինչեւ անոնց ստիպողական տեղահանումը 2005-ին։ 18 հազար հրեաներ կ'ապրին Կոլանի բարձունքներուն։ 2006 թ. 250 հազար մարդ կ'ապրէր Արեւելեան Երուսաղէմի մէջ։ Ռուսական հրեաները մեծ դեր ունեցած են սիոնիստական շարժման ժամանակ եւ Իսրայէլի ստեղծման գործին մէջ, իսկ 1970 թուականէն ետք, նշանակալի մասնակցութիւն ունեցած են երկրի կրթութեան եւ տնտեսութեան զարգացման համար։ Այսօր ռուսախոս հրեաները կը կազմեն հրեայ բնակչութեան 1/5 մասը եւ 1/7 ամբողջ երկրի։ Վերջին տասնամեակին, ներգաղթ սկսած է Ռումինիայէն, Թայլանդէն, Ափրիկեան տարբեր երկրներէն, Լատինական Ամերիկայէն։ Այսպիսի չգրանցուած բնակիչներու թիւը որոշել հնարաւոր չէ, սակայն տարբեր գնահատականներու համաձայն այն կը կազմէ շուրջ 200 հազար։ Գաղթը Իսրայէլէն փորձագետներու կողմէն պատշաճ կը գնահատուի։ Մարդկանց այդ հոսքը հիմնականին մէջ, ուղղուած դէպի ԱՄՆ եւ Կանադա։ Բնկաչութեան խտութեան առումով (330 մարդ/կմ2) Իսրայէլը աշխարհին մէջ կը զբաղեցնէ 24-րդ տեղը։ Իսրայէլի Ազգային ապահովագրութեան հիմնարկի տուեալներով բնակչութեան 20% աղքատ կ'ապրի։ Չնայած Իսրայէլին մէջ «աղքատ ապրող» հասկացութիւնը իր մէջ կը ներառէ սեփական փոխադրութեան, անշարժ գոյքի տէր եւ այլն Կաղապար:Fact։ === Լեզուներ === Իսրայէլն ունէ երկու պաշտօնական լեզու՝ եբրայերէն եւ արաբերէն: Եբրայերէնը պետութեան առաջին լեզուն է, արաբերէնը՝ արաբ փոքրամասնութեան լեզուն։ Անգլերէնը պաշտօնական լեզու եղած է Մանտաթի ժամանակաշրջանին, այն կորցրած է իր կարգավիճակը Իսրայէլ պետութեան կազմաւորումէն ետք, սակայն ներկայիս վերականգնած է իր կարեւորութիւնը, ինչպէս որ ատիկա կ'երեւայ ուղենշաններու եւ վրայ եւ պաշտօնական գրագրութեան մէջ։ Շատ իսրայէլցիներ ազատ կը հաղորդակցուէն անգլերէնով, շատ հեռուստահաղորդումներ կը հեռարձակուէն անգլերէն ենթագիրներով եւ լեզուն կը դասաւանդուի տարրական դպրոցներուն ներս, ինչպէս նաեւ Իսրայէլի համալսարանները կը տրամադրէն զանազան անգլերէն դասընթացքներ։ Որպէս ներգաղթեալներու երկիր, փողոցներուն վրայ կը լսուէն շատ լեզուներ։ Աւելի քան մէկ միլիոն ռուսերէնախօսներ ներգաղթած են նախկին Խորհրդային Միութենէ 1990-էն մինչեւ 2004 թուականները։ Ֆրանսերէնը կը գործածէն մօտաւորապէս 700 հզ իսրայէլցիներ, որոնցմէ մեծ մասը եկած է Ֆրանսայէն եւ հիւսային Ափրիկէէն: == Պետական Կառավարում == === Գործադիր Իշխանութիւն === Իսրայէլը կը կառավարուէ խորհրդարանական համակարգի միջոցով եւ կը հանդիսանայ ժողովրդավարական պետութիւն։ Սահմանադրութիւն չունի, ան կը փոխարինուի շարք մը օրենսդրական փաստերով։ Իսրայէլի նախագահը պետութեան գլխաւորն է, սակայն անոր պարտականութիւնները մեծաւ մասամբ արարողակարգային են։. 2000 թուականին ընդունուած օրէնքի համաձայն նախագահը կ'ընտրուէ քնեսեթի կողմէ 7 տարի ժամկետով Ընտրական իրաւունքէն կ'օգտուին 18 տարեկան դարձած քաղաքացիները։ Վարչապետը կառավարութեան գլխաւորն է, պաշտօնավարման առաւելագոյն ժամկետը 4 տարի է, մինչեւ քնեսեթի հերթական ընտրութիւնները։ === Օրենսդիր Իշխանութիւն === Քնեսեթը՝ Իսրայէլի խորհրդարանը կազմւած է 120 պատգամաւորներէ, որոնք կ'ընտրուէն քաղաքական կուսակցութիւններու կողմէ համամասնական կարգով։ Խորհրդարանի ընտրութիւնները կը կայանան չորս տարին մէկ։ === Կուսակցութիւնները === Աւոտայ Մերէց Լիքուտ == Տնտեսութիւն == === Տնտեսաաշխարհագրական Ակնարկ === Իսրայէլը ռազմականացուած տնտեսութեամբ ագրարային-արդիւնաբերական երկիր է։ Արդիւնաբերութիւնը կը զարգանայ ռազմատնտեսական պոտենցիալի հզորացման ուղղութեամբ, հիմնականին մէջ օտարերկրեայ կապիտալի հաշուին։ 1970-ին երկրի պիւտճէի 40% ֊ը յատկացուած է ռազմական ծախսերուն։ Կապիտալի ներմուծումը 1948—1970-ին կազմած է 12 միլիառ տոլլար (1967—1970-ին՝ աւելի քան 4 մլրդ)։ Ռազմական արդիւնաբերութեան համալիրը կը ֆինանսաւորուի «Կուր» կոնցեռնի, «Բանկ Դիսկոնտ» եւ այլ ֆինանսական ընկերութիւններու կողմէն։ Կը գործեն նաեւ օտարերկրեայ մոնոպոլիստական հզոր միաւորումներ («Պալիստայն էկոնոմիկ կորպորեյշն», «Ամերիկան Իսրայէլ կորպորեյշն» եւ այլն)։ === Գիւղտնտեսութիւն === Գիւղատնտեսութիւնը մշակուող հողատարածութիւններու մեծ մասը սիոնիստական գաղութարարներու եւ պետութեան սեփականութիւնն է։ Հողօգտագործման հիմնական ձեւը խմբային վարձակալութիւնն է, կան նաեւ ֆերմերային տնտեսութիւններ։ Հողային ֆոնդի (ներառեալ նաեւ զաղթած շրջանները) միայն 21,2%-ն կը մշակուի (1970-1971)։ Կը մշակեն ցիտրուսային կուլտուրաներ, ցորեն, գարի, սորգո, եգիպտացորեն, շաքարի ճակնդեղ, գետնընկույզ, բամբակ, վուշ, ծխախոտ, բանջարեղեն, կարտոֆիլ։ Կը զբաղին նաեւ անասնաբուծութեամբ, թռչնաբուծութեամբ եւ ձկնորսութեամբ։ === Արդիւնաբերութիւն === Արդիւնաբերութիւն Իսրայէլի արդիւնաբերութեան բնորոշ են տնայնագործական եւ արհեստագործական տիպի մանր ձեռնարկութիւնները։ Միաժամանակ տեղի կ'ունենայ արտադրութեան համակենտրոնացման մէջ։ Ձեռնարկութիւններու մեծ մասը կը պատկանի մասնաւոր կապիտալին։ 1967-ից արագ տեմպերով կը զարգանայ ելեկտրատեխնիկական, քիմիական, մեքենաշինական, ավիացիոն, կարի, ռետինի արդիւնաբերութիւնը։ Արդիւնաբերութիւնը ու էներգետիկան զգալի չափով հիմնուած են ներմուծուող հումքի վրայ։ Արդիւնաբերական ձեռնարկութիւններու մօտ 60%-ը կեդրոնացած է Թել-Ավիւի մէջ եւ Հայֆայի մէջ։ 1974-ին արտադրուած է 9156 միլիոն կվտ-ժ էլեկտրաէներգիա։ Լեռնահանքային արդիւնաբերութիւնը թոյլ զարգացած է։ Կ'արդիւնահանեն կալիումական եւ կերակուրի աղ, բրոմ, քուարցային աւազներ, կաւեր, ֆոսֆորիտներ, տորֆ, նավթ, երկաթի եւ պղինձի հանքանիւթ եւ այլն։ Արդիւնաբերութեան հիմնական կեդրոններն են Թել-Աւիվը, Հայֆան։ Թել-Աւիվի եւ Տիմոնի մօտ կը գործեն 2 ատոմային ռեակտոր։ == Փոխադրութիւն == Երկաթուղիներու երկարութիւնը 994 քմ է, աւտոխճուղիներինը՝ 4,2 հզ. քմ (1974)։ Կը գործեն էյլաթ—մինի, Հայֆա—Թել Աւիւ, էյլաթ-Աշքելոն նաւթամուղները։ Զարգացած է ծովային փոխադրութիւնը։ Գլխաւոր նաւահանգիստներն են Հայֆան, Աշտոտը, էյլաթը։ === Արտաքին առեւտուր === Իսրայէլին բնորոշ է արտաքին առեւտուրի բացասական հաշուեկշիռը։ Կ'արտահանէ նիստաւորուած ալմաստ, մանուածքային արտադրանք, միրգեր (հիմնականում՝ ցիտրուսներ), միրգի պահածոներ, կը ներմուծէ՝ մեքենաներ եւ սարքաւորումներ, չմշակուած ալմաստ, սեւմետաղի գլանուածք, հում նաւթ, քիմիական ապրանքներ, հացահատիկ։ Առեւտրական գործընկերներն են Միացեալ Նահանգները, Գերմանիոյ Դաշնային Հանրապետութիւնը, Մեծ Բրիտանիան, Նետերլանտներն, Պելժիան, Ֆրանսան, Իտալիան։ == Զինուած Ուժեր == Իսրայէլի Պաշտպանութեան Բանակը (ՑԱՀԱԼ) կազմուած է ցամաքի զօրքերէ, ծովու ուժերէ եւ օդուժէ։ Անոնք ստեղծուած են 1948-ի Անկախութեան պատերազմի ժամանակ. ՑԱՀԱԼը նաեւ կ'օգտագործէ Ռազմական հետախուզութեան տուեալները, որ կ'աշխատէ Մոսատի եւ Շապաքի հետ. Ռազմական ընդհարումներու եւ պատերազմներու մէջ ՑԱՀԱԼի անընդհատ ներգրաւուած լինելու հանգամանքը անոր դարձուցած են աշխարհի ամենէ մարտունակ բանակներէն մէկը։ Իսրայէլցիներու մեծ մասը բանակ կը զօրակոչուի տասնութ տարեկանին։ Տղամարդեր կը ծառայէն երեք տարի, կիները՝ երկու։. Ժամկետային ծառայութենէ ետք տղամարդիկ կ'անցնեն պահեստազօրային եւ տարուայ մէջ մի քանի շաբաթ կը մասնակցէն հաւաքներուն մինչեւ 40 տարեկանը։ Իսրայէլցի արաբները (տրուզներէն բացի) եւ բարձրագոյն կրօնական ուսումնական հաստատութիւններու՝ եշիւներու սովորողները ազատ են բանակի մէջ ծառայութենէ։ Վերջին ժամանակները քաղաքական հարթակներու վրայ փորձեր կ'ըրուէն վերացնելու այդ արտօնութիւնները։ ՑԱՀԱԼի ժամկետային ծառայողներու քանակը կը կազմէ 168 հազ. զինծառայող եւ եւս 408 հազ. պահեստազօրային։ Այս ցուցանիշներով Իսրայէլի բանակի քանակութիւնը համեմատելի է հարեւան բազմամիլիոն երկիրներու բանակներու հետ։ == Գիտութիւն == Պարտադիր տարրական կրթութեան մասին օրէնք ընդունուած է 1949-ին։ 1968-ին անգրագէտ էր հրեաներու 10,4%-ը, արաբներու՝ 42,8%֊ը։ Հրեայ բնակչութեան ուսուցումն ու դաստիարակութիւնը ազգայնական եւ կրօնական բնոյթ ունի, կ'ենթարկուի սիոնիզմի գաղափարախոսութեան։ Պարտադիր զինուորական դասընթացներ կ'անցնին պատանիները (3 տարի) եւ աղջիկները (2 տարի)։ 3—5 տարեկան երեխաներու համար կը գործեն մանկապարտեզներ (պետական եւ մասնաւոր)։ Տարրական դպրոցը 6-ամեայ է (1969-ից)։ Պետական աշխարհիկ դպրոցներու կողքին կը գործեն մեծ թիւով պետական կրօնական (28% սովորող) եւ մասնաւոր կրօնական (6,5% սովորող) դպրոցներ։ Աստուածաշունչի եւ Թորայի ուսուցումը բոլոր դպրոցներուն մէջ, պարտադիր է։ Արաբական դպրոցներուն մէջ 3-րդ դասարանէն կը դասաւանդուի եբրայերէն։ Միջնակարգ դպրոցը 6-ամեայ է, ունի 2 աստիճան. 2 աստիճան ունի 2 ցիկլ՝ հումանիտար եւ բնագիտական՝։ Տարրակաէ դպրոցի հիմքի վրայ կը գործեն 4-ամեայ միջնակարգ պրոֆտեխնիկական, իսկ միջնակարգ դպրոցի հիմքի վրայ՝ գիւղատնտեսական դպրոցներ։ === Գիտական Հիմնարկներ === Գիտական հիմնարկները կը ղեկավարուին գիտական հետազոտութիւններու ազգային խորհուրդը։ Գիտութիւններու ակադեմիան հիմնուած է 1959-ին։ Իտշոր գիտական կեդրոններէն են Վեյցմանի անվ. գիտահետազոտական հիմնարկը (հիմնուած է 1934-ին, Ռեխովոտ), որ հետազոտութիւններ կը կատարէ բժշկութեան, մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի, Էլեկտրոնիկայի եւ այլ բնագաւառներու մէջ (Ատոմային Էներգիայի օգտագործման պետական հանձնաժողովի հետ կազմած է ռադիոկենսաբանութեան մէջ ռադիոիզոտոպներու կիրառման ուսումնասիրութեան կեդրոն), Նեգեւեան գիտահետազոտական ինստ-ը (հիմնուած Է 1956-ին) կ'ուսումնասիրէ Նեգեւ անապատի հանքային պաշարները։ Գիտահետազոտական տարբեր աշխատանքներ են տարուան մէջ, նաեւ Երկրաբանական, նաֆթի եւ գեոֆիզիկայի (հիմնուած է 1957-ին, իյոլեն), Գիւղատնտեսական (հիմնուած է 1959-ին, Ռեխովոտ) հիմնարկներուն մէջ, Տեխնոլոգիական հիմնարկին կից հետազոտական հիմնարկին մէջ (Հայֆա), Կեդրոնական ֆիզիկական լաբորատորիայի մէջ (հիմնուած Է 1950-ին, Երուսաղէմ), Կենսաբանութեան գիտահետազոտական հիմնարկին մէջ։ Մեծագոյն բուհերն են. Հրեական համալսարանը (Երուսաղէմ, հիմնադրուած է 1918-ին, պաշտօնապէս բացուած 1925-ին), Թել-Ավիվի համալսարանը (հիմնադրուած է 1953-ին), տեխնոլոգիական հիմնարկը (հիմնադրուած Է 1912-ին) Հայֆայի մէջ։ Գրադարաններէն յայտնի են. Հրեական ազգային եւ համալսարանական գրադարանները Երուսաղէմի մէջ, (հիմնադրուած է 1884-ին), համալսարանական գրադարանը՝ Թել-Ավիւի մէջ (հիմնադրուած՝ 1954-ին)։ Գլխաւոր թանգարաններն են՝ Իսրայէլի Ազգային թանգարանը Երուսաղէմի մէջ (հիմն. 1965-ին), Հաարեց թանգարանը՝ Թել-Ավիւի մէջ (հիմնադրուած է 1958-ին)։ == ԶԼՄ == Իսրայէլի մէջ, կը հրատարակուին աւելի քան 400 թերթ եւ հանդէս։ Առաւել տարածուածներն են՝ «Հաարեցը», որն ամենէ հինն է (1919-էն եւ լոյս կը տեսնի եբրայերէն ու նաեւ՝ անգլերէն, «Ճերուզալեմ փոսթ» (անգլերէն՝ Jerusalem Post 1932-էն, ), «Ետիօթ ահրոնօթ» (1939-էն, եբրայերէն)։ «Շիտուրէյ Իսրայէլ» կառավարական ձայնասփիւռի կայանը հիմնուած Է 1968-ին, մինչ այդ գործած է «Կոլ Իսրայէլ» ձայնասփիւռի կայանը։ Հաղորդումները կը տրուին 11 լեզուով։ Հեռուստակեդրոնը ստեղծուած է 1968-ին (եբրայերէն եւ արաբերէն)։ == Արժոյթ == 1985 Սեպտեմբեր 4-էն Իսրայէլի արժոյթը կը հանդիսանայ Նոր իսրայէլական շեքելը (եբր.՝ שקל חדש‎, անգլերէն՝ New Israeli Sheqel)։ Նշանն է՝ ₪, NIS, ըստ ISO-4217-ի անուանակարգման՝ ILS: 2010-ի վերջի դրութեամբ շրջանառութեան մէջ կանխիկ դրամի գումարը կազմած է մօտաւորապէս 45 միլիառ շեքել. == Մշակոյթ == === Գրականութիւնը եւ Արուեստը === ==== Գրականութիւն ==== Իսրայէլական գրականութիւնը հիմնականին մէջ, կը ստեղծուի եբրայերէն, թէեւ կը հանդիպէն նաեւ այլ լեզուներով, ինչպէս օրինակ՝ անգլերէնով:։ «Եբրայական գրողներու միութիւն»-ը (հիմնուած է 1940-ական թուականներու) իր շարքերուն մէջ, չ'ընդունիր յիտիշ եւ արաբ լեզուներով գրողներուն։ Որպէս կանոն, Իսրայէլի մէջ հրատարակուած բոլոր գործերու երկուական օրինակները կը տեղադրուէն Երուսաղէմի հրեական համալսարանի մէջ գտնուող Իսրայէլի Ազգային գրադարանի ներսը։ 2001-ին փոփոխուած օրէնքով նոյն պահանջները մտցուեցան նաեւ տեսա եւ ձայնագրութիւններու եւ այլ ոչ տպագրական միջոցներու վերաբերեալ։ 2013-ին գրադարան փոխադրուած գիրքերու 91 %-ը եղած է եբրայերէն:1966-ին Շմուէլ Ակնոնը գերմանացի հրեա գրագէտ Նելլի Զաքսին հետ միասին ստացաւ Գրականութեան Նոպելեան մրցանակ։. Առաջատար գրագէտներ կը համարուին Ամոս Օզը, Եթկար Քերեթը եւ Տաւիտ Կրոսմանը։ Եբրայերէնով գրող իսրայէլացի արաբ երգիծագիր Սայէտ Քաշուան նույնպէս ունէ համաշխարհային ճանաչում։ Պաղեստինցի յայտնի գրագէտներ Եմիլ Հապիպին, Թաուֆիք Զիյեադան եւ Մահմուտ Տարուիշը նոյնպէս կը ստեղծագործէն Իսրայէլի մէջ։ == Հայերը Իսրայէլի Մէջ == Հայաստանի եւ հայերու առաջին առնչութիւնները Հրեաստանի հետ սկսած են դեռեւս մ.թ.ա. 1-ին դարուն՝ Տիգրան Բ Մեծի ժամանակաշրջանին մէջ, երբ այդ երկիրը կարճ ժամանակ մը յայտնուեցաւ հայոց թագաւորի գերիշխանութեան տակ։ Հետագային այդ կապերը ընդլայնուեցան յատկապէս քրիստոնէութեան տարածման առաջին շրջանին մէջ, եւ արդեն 4-րդ դարում հայերը եկեղեցիներ ունեին Երուսաղեմում։ Հայ աշխարհիկ համայնքը «սրբազան քաղաքին մէջ» կազմաւորուեցաւ աւելի ուշ՝ 7-րդ դարուն, երբ այստեղ մուտք գործեցին հայ վաճառականներն ու արհեստաւորները, որոնք հիմնականին մէջ կը բնակէին Սիոն թաղամասի Հայկական կոչուած փողոցին մէջ։ Հայերու թիւը Երուսաղէմի մէջ եւ միւս քաղաքներուն մէջ, ստուարացաւ 10-11-րդ դարերուն, երբ եւրոպական խաչակիրները գրաւեցին երկիրը եւ հիմնեցին Երուսաղէմի թագաւորութիւնը. անոնք հիմնականին մէջ, Կիլիկեան Հայաստանի մէջ խաչակիրներուն միացած հայ ռազմիկներն էին։ 19-20-րդ դարերուն հայերու թիւը այստեղ աւելցաւ յատկապէս թրքական յաթաղանէն փախած գաղթականներու հաշուին, որոնց մէկ մասը հետագային ներգաղթեց Հայաստան։ Այսօր Երուսաղէմի մէջ, կը բնակի շուրջ 3 հզ. հայ՝ հիմնականին մէջ արհեստաւորներ, բժիշկներ, ձեռնարկատերեր, հոգեւորականներ, մտաւորականներ։ Այստեղ կը գտնուի Երուսաղրմի հայոց պատրիարքութիւնը՝ Սրբոց Հակոբեանց վանքով ու վանքապատկան կալուածքներով, հայկական տպարանով։ == Դուրսի Յղումներ == Իսրայէլը [1] The World Factbook-ին մէջ == Տե՛ս նաեւ == Թել Ավիւ Երուսաղէմ Իսրայէլի վարչական բաժանում Իսրայէլի պատմութիւն == Աղբիւրներ == Կաղապար:Ասիոյ Երկիրներ

Սիրուն Երէցեան

Սիրուն Երէցեան Ամերիկահայ մանրանկարչուհի, սփիւռքի մէջ հանրայայտ «Սիրուն տառեր»-ու՝ հայոց այբուբէնի գեղարուեստական նկարազարդումներու հեղինակը յայտնի է «Սիրամարգէ տիկինը» անունով: Ան իր վրձինը թաթխած է հայկական բազմադարեան գեղանկարչութեան երանգապնակին մէջ ու բազմաբնոյթ ներշնչումներով՝ գունագեղ պաստառներով հարստացուցած է մեր գեղանկարչութեան կալուածը։ == Կենսագրութիւն == Մանրանկարչուհի Սիրուն Երէցեանը ծնած է 1951 թուականին՝ Պէյրութ: Ստացեր է նկարիչի մասնագիտական կրթութիւն, հեղինակ է երեք գիրքերու: Ան սփիւռքի մէջ հանրայայտ «Սիրուն տառեր»-ու՝ հայոց այբուբէնի գեղարուեստական նկարազարդումներու հեղինակն է, յայտնի «Սիրամարգէ տիկինը», որ այդ անունը ստացեր է իր արուեստի մէջ սիրամարգեր նկարելուն համար: Սիրուն Երէցեանի հայոց այբուբէնի մանրանկարչական ձեւաւորումները բազմիցս ցուցադրուեր են նշանաւոր ցուցասրահներու մէջ՝ արժանանալով գնահատանքի: 2016-ին, ԱՄՆ-ի մէջ նշանաւոր նկարչուհիի հիւանդութեան դէմ պայքարի մէջ իրեն նեցուկ կանգնելու համար կազմուած խումբը մասնակցեր է Լոս Անճելըսի ALS միութեան կազմակերպած արշաւին, որուն ներկայ եղեր է նաեւ Սիրուն Երէցեանը: Հակառակ անոր, որ 2012-ին նկարչուհիի մօտ ախտորոշւած «Լու Կերիկ» ախտին (ALS), որուն հետեւանքով սայլակով տեղափոխուելու պարտադրուած եւ խօսելու ունակութիւնը կորսնցուցած՝ ան կը շարունակէ ստեղծագործել: === Հրատարակութիւններ՝ Հայկական գլխազարդագիրեր եւ ստեղծագործութիւններ === 2011ին լոյս տեսաւ Seeroon Yeretzian գիրքը որ կը ներփակէ նկարչուհիին իւրայատուկ հայկական գլխազարդագիրերը, ինչպէս նաեւ վերջին երեսուն տարուան իր ստեղծագործութիւնները ։ 2012ին լոյս տեսաւ իր Word Weaving & Black Seat Confessions «ինքնակենսագրական բանաստեղծութիւններու եւ մտերմիկ պատումներ»ու հատորը ։ === ՍԻՐՈՒՆ ԵՐԷՑԵԱՆԻ «ՍԻՐՈՒՆ ՏԱՌԵՐ» ԳԻՐՔԻ ՇՆՈՐՀԱՀԱՆԴԷՍԸ === 5 Փետրուար 2014-ին, «Ապրիլ» գրախանութի կազմակերպութեամբ, Կլենտէյլի հանրային գրադարանին մէջ տեղի ունեցաւ Սիրուն Երէցեանի «Սիրուն Տառեր» Երկու հարիւր յիսուն էջերէ բաղկացած այս գեղատիպ պատկերագիրքի շնորհահանդէսը։ Հանդիսավարն էր արուեստագիտուհիին զաւակը Առնօ Երէցեան։ Գիրքի ներկայացումը կատարեցին Տեարք՝ Վաչէ Մանկրեան եւ Հէրի Մեսրոպեան։ Առաջնորդ Սրբազան Հայրը ներկայ եղաւ ձեռնարկին եւ Տիկին Սիրուն Երէցեանին փոխանցեց իր օրհնութեան ու գնահատանքի գիրը։ Առաջնորդ Սրբազանին կ՚ընկերանար Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւներէն Արժ. Տ. Կոմիտաս Քհնյ. Թորոսեան։ Ներկայ էր նաեւ Գերշ. Տ. Եփրեմ Արք. Թապագեան։ Հանդիսութեան ընթացքին Առաջնորդ Սրբազանը առողջութեան բարեմաղթութիւններ փոխանցեց Տիկ. Սիրունին եւ գնահատանքով լի շնորհաւորելով «Սիրուն Տառեր» գիրքի հրատարակութիւնը, անոր յանձնեց գնահատանքի եւ օրհնութեան իր գիրը։ === Շքանշան === 2016-ին, Ամերիկահայ նշանաւոր նկարչուհի եւ «Սիրուն Տառեր» ստեղծագործութեան հեղինակ Սիրուն Երէցեանի հիմնադրած «Ռոսլին» ցուցադրասրահին մէջ, արուետագէտին յանձնուած է Հայաստանի սփիւռքի նախարարութեան «Արշիլ Կորքի» շքանշանը: Շքանշանը անուանի նկարչուհիին յանձնուած է Լոս Անճելըսի մօտ Հայաստանի հիւպատոսութեան ներկայացուցիչ Արմելա Շաքարեանի ձեռամբ: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == «Սիրուն Տառեր»ու Հեղինակը Յուզուած Է Հայաստանէն «Արշիլ Կորքի» Շքանշանը Ստանալէն Սիրուն Երէցեանի Յղացքներով`. Սիրուն Տառեր «Սիրուն տառեր»-ու հեղինակը յուզուեր է՝ Հայաստանէն ստանալով «Արշիլ Գորկի» շքանշանը

Քերքիրայի հայերը

Քերքիրայի հայերը, ԺԶ. դարէն հայեր ապրած են Քերքիրա։ Քերքիրա․ կը գտնուի Յոնիական Ծովուն մէջ, Յունաստանի հիւսիսային եւ արեւմտեան ծայրամասի ամենամեծ կղզիներէն է։ Հայերուն հետքերուն փաստը այժմ կայ միայն անուանակոչումներով այն բոլոր վայրերուն, ուր հայերը բնակած ու գործած են։ == Պատմական անդրադարձ == Հայ ժողովուրդը իր դարաւոր պատմութեան ընթացքին շարունակ ունեցած է զանգուածային գաղթեր եւ կամ՝ բռնի տեղափոխութիւններ դէպի այլ երկիրներ։ === Գաղթականները՝ Քերքիրա === Փոքր Ասիոյ եւ արեւելեան Թրակիոյ շրջաններէն հայ գաղթականներուն մեծ հոսքը շուրջ մէկ ու կէս միլիոն (յոյն գաղթականներուն հետ), տեղի կ'ունենայ 1922-ի ամրան եւ աշնան (յունական բանակի նահանջին հետ)։ Քերքիրա կը հաստատուին 3 000 հայեր եւ 5 000 որբեր վատառողջ պայմաններու մէջ։ Կղզին պատրաստ չէր եւ յարմարութիւնները չունէր այսքան մեծ թիւով գաղթականներ ընդունելու համար։ Շուտով որբերուն մեծ մասը կը փոխադրուի այլ երկիրներ շնորհիւ «Lord Mayorr’s Fund» հաստատութեան ջանքերուն։ Այսպէս, 1923-ին գարնանամուտին, Քերքիրայի հայ որբերուն թիւն է՝ 1 778։ ==== Հոգատարութիւն ==== 1922 թուականին հայ գաղթականներուն Քերքիրա ժամանումէն 16 տարիներ առաջ, Արեւմտեան Հայաստանի Կամախի շրջանէն Մարկոսեան եղբայրները եւ Ծարուկեան Պ․ քաղաքին մէջ կը հաստատուին։ Անոնք Քերքիրա մայրաքաղաքին կեդրոնը կ՛ունենան իրենց սուրճի գործարանը եւ կը կազմեն Ի. դարու առաջին կիսուն Քերքիրայի համայնքի կորիզը. անոնք է որ 1922-ի Նոյեմբեր եւ Դեկտեմբեր ամիսներուն կղզի հասնող հայ գաղթականներուն հոգ կը տանին եւ անոնց ի նպաստ ներդրում կ՛ունենան տեղական մարմիններուն մօտ։ 3 000 գաղթականներուն 2/3 կին ու երեխայ է, առանց որբերը հաշուելու։ Անոնք Կեսարիա, Քոնիա եւ Ակսեր շրջաններէն են։ Գաղթականներուն (հայ, յոյն, Պոնտոսի յոյն) ընդհանուր թիւը՝ 22 000։ Ասոնցմէ 5 000՝ որոնցմէ 400 հայ, կը մեկնին դէպի Թեսալիա (Յունաստանի կեդրոնական շրջան)։ Քերքիրայի տեղական մարմինները, իւրաքանչիւր գաղթական ընտանիքի կու տան 20-40 ք․մ․ հողատարածք, որպէսզի անոնք հողագործութեամբ զբաղին։ Հայերը կը տարածուին քաղաքին թաղամասերը, Փոթամօ գիւղը եւ քանի մը ընտանիքներ աւելի հեռաւոր գիւղեր, ինչպէս Սինարատես։ Սակայն, գաղթականներէն շատեր, աքսորի ճամբուն վրայ արդէն կորսնցուցած իրենց առողջութիւնը, յաջորդող ամիսներուն կը մահանան։ === Քերքիրայի հայ համայնքի ստեղծում === Հայ որբերուն եւ գաղթականներուն հետ կը ժամանեն նաեւ հայ մտաւորականութեան ծանօթ դէմքեր, որոնք կը ստանցնեն որբերուն հայեցի դաստիարակութիւնը եւ միաժամանակ տեղւոյն հայկական «կորիզ»ին հետ կը հիմնեն «Հայ համայնքին Մարմին»ը, որպէսզի առաջին հերթին կարգադրուին գաղթականներուն ձեւակերպութեան թուղթերը եւ անոնց բաժանուի կեդրոնէն հասած օգնութիւնը։ Անոնք են որ 1923 թուականին կղզին կը պտտին եւ կ՛արձանագրեն Քերքիրայի մէջ 1550-էն մինչեւ 1920-ի տասնամեակին Քերքիրայի հայերուն պատմութիւնը (տես Թէօդիկ, 1924 տարեցոյց)։ Այս մարմինը հետագային կը կազմակերպուի իբրեւ «Հայ Համայնքի Խորհուրդ»․ նախագահ՝ Գառնիկ Մոմճեան, գանձապահ Պօղոս Ծարուքեան եւ ատենադպիր՝ Գէորգ Կառվարենց։ Ապրիլ 11, 1924-ին Խորհուրդը Այիոն Թաքսիարհոն եկեղեցուոյ մէջ կը կազմակերպէ 1915-ի Ցեղասպանութեան զոհերուն յիշատակին ձեռնարկ, ուր ներկայ կը գտնուին հոծ բազմութիւն, տեղական պատկան մարմիններուն ներկայացուցիչները, օտար երկիրներու ներկայացուցիչներ՝ հիւպատոսներ։ Կեդրոնական դասախօսն է բանաստեղծ Վահան Թէքէյեան։ Կը մասնակցի Քերքիրա քաղաքապետութեան նուագախումբը եւ հայ որբերուն երգչախումբը։ Նաեւ, Քերքիրայի եւ Փաքսոն Արքեպիսկոպոս Աթինաղորաս, հայերուն տրամադրութեան տակ կը դնէ Իփափանտիս եկեղեցին, որպէսզի հայերը կատարեն Աւագ Շաբթուան արարողութիւնները․ հայ գաղթականներուն հետ ժամանած էին նաեւ հայ հոգեւորականներ։ === Օտար Բարեսիրական հաստատութիւններ, հիմնարմներու որբանոցներ եւ արհեստանոցներ === Շնորհիւ Բարեսիրական հաստատութիւններուն ներդրումին հայ գաղթականները եւ որբերը կը կարողանան 1922-ի ձմեռուան դժուար ամիսները՝ աղքատութիւն, առողջապահական վատ պայմաններ եւ անօթութիւն, բարւօք անցընել։ Բարեսիրական հաստատութիւններուն հետ զուգահեռ, կղզիին մէջ կը գործեն նաեւ անգլիական եւ ամերիկեան տնօրէնութեանց տակ տղոց եւ աղջկանց որբանոցներ։ Այս որբանոցներուն մէջ ալ կը դասաւանդեն հայ մտաւորականներ, որոնք փրկուած էին հալածանքներէն եւ որբերուն ու գաղթականներուն հետ Քերքիրա հասած։ ==== Ամերիկեան Կարմիր Խաչ ==== Այս կազմակերպութիւնը առաջինն է որ հայ գաղթականներուն կ՛աջակցի։ 1924-ի ամրան անոնք գաղթականներուն դեղօրեաք եւ ուտեստեղէն կը բաժնեն։ ==== Անգլիական Ընկերներու Միութիւն ==== Միութեան տնօրէնուհի օր․Պերճըս, 1922 թուականին, Պոլսոյ Միչըն Հաուզ ձերարուեստի 20 հայ երիտասարդ ուսանողուհիներուն հետ քաղաքէն կը մեկնի։ Քերքիրա կը հաստատուին Ալեփու գիւղին առանձնատան մը մէջ։ Երիտասարդուհիները իրենց ուսումը կը շարունակեն եւ միաժամանակ կը մասնակցին հաստատութեան բարեսիրական աշխատանքներուն։ ==== Լորտ Մէյորս հիմնարկը ==== Հաստատութեան պատասխանատուները եւ նախագահը՝ Տոքթ․ Քենետի, Քերքիրա կը հասնին 750 հայ որբերով։ Որբանոցին տղոց բաժնին պատասխանատու է Սըր Ռոպերթ Քրեվսի, իսկ մանկավարժ – երաժիշտ Գէորգ Կառվարենց ութը ամսուան համար տնօրէնութիւնը կը ստանցնէ․ անոր կը յաջորդէ ուսուցիչ Ս․ Խաչատրեան։ Աղջիկներուն բաժնի պատասխանատուն է տիկին Ֆենզի, իսկ ուսուցչուհին տիկին Տիրացեան։ Դասաւանդութեանց զուգահեռ, պր․Մ․Ֆրետ արհեստի դպրոցներ կը հիմնէ, ըստ ամերիկեան չափանիշներու, ուր հայ որբերը արհեստ կը սորվին՝ կօշկակարութիւն, դերձակութիւն, ատաղձագործութիւն եւ կ՛աշխատին։ Հաստատութեան տնօրէնը, 1922-1923 ձմեռուան ընթացքին, կարիքաւորներուն համար լուրջ գումար մը կը դրամադրէ ուտեստեղէնի եւ հագստեղէնի համար։ ==== Ֆապր տղոց տունը ==== Պոլսոյ Սկիւտարի շրջանին մէջ գործող պզտիկ որբանոցը, երբ քաղաքին մէջ կը սկսին խռովութիւնները, 16 հայ որբերով անձայն կը հեռանայ, գլխաւորութեամբ անգլիացի սակայն հայախօս տիկին Նոյեմիին եւ տնօրէն պր․ Յակոբ Ալոճեանին։ Որբերը Քերքիրա կը հաստատուին։ Ութը ամիս շարունակ ամէն օր տաք ապուր կը հայթաթէին նաեւ շրջակայքի գաղթական ընտանիքներուն։ ==== Գորգի գործարան ==== Բացի որբերուն հոգատարութենէն ու կրթութենէն, օտար բարեսիրական կազմակերպութիւնները կը հոգան անոնց աշխատանքի վերականգման համար․ առօրեայի ապրուստը։ Մանտուքի շրջանը գորգի գարծարան մը կը հիմնեն։ Ծախսերը կը հոգան Քերքիրայի Անգլիոյ հիւպատոսը եւ դեղագործ պր․ Մարքօ Քեշիշեան (Պէյրութի ամերիկեան համալսարանէն)։ Հոն կ՛աշխատին 300 հայուհիներ եւ գորգերը կ՛արտադրուին Ամերիկա եւ Քանատա։ Գորգերուն նախշերը ներշնչուած են հայկական մանրանկարչութենէն եւ պատասխանատուն է նկարիչ Արմենակ Տէր Յակոբեան։ ==== Արարատ կրթարան ==== Կաթոլիկ հայ հոգեւորական Կիւրեղ Զօհրապեան (տե՛ս Քոքինիոյ հայկական գաղութը՝ Հայ Կաթողիկէ Սրբուհի Թերեզա Եկեղեցին), իր անձնական ջանքերով կը ստեղծէ 1923 Մայիսին Քերքիրա մայրաքաղաքին մէջ «Արարատ» կրթարանը։ Հոն կը դասաւանդեն Near East Relief որբանոցին հայ ուսուցիչները․ որբանոցին մէջ հայ որբերուն թիւը նուազելով հոն կը դասաւանդեն միայն 2 հայ ուսուցիչներ։ Կրթարանը կը դիմանայ 3 ամիս նիւթականի անբաւարարութեան պատճառով․ պահեստի գումարը կը տրամադրուի շէնքի վարձքերուն, դպրոցի կահ-կարասիին եւ ուսուցիչներու չնչին ամսավճարներուն։ ==== Հայկական թատրոն ==== Անհրաժէշտ կը նկատուի հայ գաղթականներուն դուրս բերել թշուար կեանքէն։ Գէորգ Կառվարենցի եւ բանաստեղծ Նշան Պէշիկթաշլեանի նախաձեռնութեամբ, Մայիս 1922-ին Փուիքլիոն թատրոնին մէջ Չարշըլը Արթին Աղա թատերախաղ-օփերան կը ներկայացուի։ Դերակատարները կ՛ըլլան թատերասէր հայ գաղթականներէն եւ որբերէն օրիորդներ եւ երիտասարդներ, որոնք կը հետեւին վերոնշեալ երկու հայ ուսուցիչներուն ուղղութիւններուն։ Հակառակ թէ մեծ յաջողութիւն կ՛ունենայ, այս նախաձեռնութիւնը չի շարունակուիր։ Ծախուած տոմսերուն գումարով հազիւ կը վճարուին պետութեան հանդէպ տուրքերը եւ Քերքիրայի հայ գաղթականութիւնը չի կրնար յանձն առնել թատրոնի մը մատակարարման ծախսերը։ ==== Near East Relief ==== Ամերիկեան հիմնարկին նախաձեռնութեամբ, 1922-ի ամրան արագօրէն կը հաւաքուին Պոլսոյ որբանոցներուն մէջ պատսպարուող որբերը եւ Յունաստան կը փոխադրուին։ Կը մխրճուին նաւերուն մէջ եւ Յունաստան կը հասնին, շատեր ալ՝ ցամաքի միջոցաւ։ Նաւերով Քերքիրա հասնողները, առաջին ամիսներուն տեղի չգոյութեան պատճառով կը թափառին ոտաբոպիկ, առանց սնունդի կամ անկողնի։ Որբերուն ուղեկցող հիմնարկին պատասխանատուներուն շարունակ դիմումներուն շնորհիւ, Ֆրանսայի Հայ Ազգային Խորհուրդը Վահան Թէքէյեանը պատասխանատու կը նշանակէ։ Որբերուն թիւը՝ 5 000 է։ Ան անմիջապէս գործի կ՛անցնի եւ Եգիպտոս կ՛երթայ, որպէսզի Քերքիրայի հայ որբերուն թափառման վերջնական լուծում տրուի։ ===== Որբերուն տեղափոխումը ===== Սկզբնական շրջանին որբերը կը հաստատուին Ահիլիօ Պալատը իրենց ուղեկցող 27 հայ ուսուցիչներուն հետ։ 1923 Փետրուարին կը սկսի չափահաս որբերուն յառաջատաբար տեղափոխումը Քավալա (հիւսիսային Յունաստան), Սիրոս եւ ուրիշ տեղեր, ուր հոն անոնց աշխատանքը ապահոված է, իսկ անոնցմէ շատեր կ՛ընդունուին Քերքիրայի արհեստագիտական ուսումնարաններուն մէջ։ Լաւագոյն աշակերտները կ’ ուղարկուին հայկական բարձրագոյն ուսումնարաներ․ Կիպրոս, Պէյրութ եւայլն։ Քանի մը ամսուան ընթացքին, Քերքիրա կը մնան 150 որբեր եւ միայն 2 հայ ուսուցիչներ։ Անոնց կը միանան 4 յոյն ուսուցիչներ, որպէսզի երեխաները յունարէն ալ սորվին, քանի Յունաստան կը մնան։ Այս որբերէն շատեր մեծնալով Քերքիրայէն չեն հեռանար, խառն ամուսնութիւններ կ՛ընեն, սակայն կը պահեն իրենց ինքնութիւնը։ === Հայ համայնքին նոսրացում === Հայ գաղթականներուն մեծամասնութիւնը կը գաղթէ Յունաստանի ուրիշ վայրեր եւ կամ կ՛արտագաղթէ։ 1923 թուականի սկիզբներուն, 400 հայեր միանալով յոյն գաղթականներու դէպի Թեսալիա շրջանը կը մեկնին։ 1935-ին հայ գաղթականներու մեծ թիւ մը կղզիէն կը մեկնի ու կը հաստատուի Մարսէյլ, Լիբանան, Սուրիա եւ Ամերիկա։ Փոքր թիւ մըն ալ՝ Յունաստանի տարածքին հայահոծ քաղաքները։ 1938ին յունական կառավարութեան դիմումին ընդառաջելով, յունահայոց Ազգային Կեդրոնական վարչութիւնը մարդահամար կը կազմակերպէ այն շրջաններէն ներս, ուր հայեր կ՚ապրին։ Քերքիրայի հայկական համայնքը կը հաշուէ 150 հոգի։ Այժմ, համայնքը, իր կազմակերպուած իմաստով գոյութիւն չունի։ Քերքիրա կան մէկ ձեռքի վրայ համրուած հայ ընտանիքներ։ == Մոռցուած հայկական գիւղ մը == Հայ որբերուն հետ ժամանած մտաւորականները, երբ տեղացիներէն կը լսեն թէ Արմենատես անունով գիւղ մը կայ, Քերքիրա քաղաքէն 32 քմ․ դէպի հիւսիս, անունին ստուգաբանութենէն մղուելով կը հետաքրքրուին ու գիւղը կ՛այցելեն իմանալու համար եթէ իսկապէս ծագումով հայեր հոն կը բնակին։ Անոնք Քերքիրային զանազան վայրերը կը շրջին եւ տեղեկութիւններ կը հաւաքեն Քերքիրա հաստատուած 1550 թուականէն հայերուն մասին։ Անոնց մասին կը վկայէ Թէոդիկ, իր 1924 Տարեցոյցին մէջ։ === Այցելութիւն Արմենատես եւ Ռահթատես գիւղերը === 1923 աշնան, Քերքիրայի հայ համայնքէն ուսուցիչներու խումբ մը Արմենատես գիւղը կ՛այցելէ։ Հոն, անոնք կ՛իմանան թէ հայկական հին համայնքի շառաււիղները կ՛ապրին քիչ մը աւելի անդին գտնուող Ռախթատես լեռնային հին գիւղին մէջ, ծովէն 1 ժամ հեռաւորութեամբ։ Գիւղին ուսուցիչը՝ Ս․ Քուրթելեսի Σ. Κουρτελέση կը վկայէ թէ Օսմանեան Կայսրութեան տարածքին բնակող քրիստոնեաներէն թիւ մը՝ հայեր, յոյներ եւ ուրիշ, Քերքիրա կը հասնին փրկուելու համար Օսմանցիներու հալածանքներէն՝ Ճելալիներու շարժում։ Հարուստ տեղացիները, անոնց կ՛աշխատցնեն իրենց ձիթենիներու անտառակներուն մէջ։ Կամաց կամաց գաղթականները կը կազմակերպուին գիւղերու մէջ, անոնց տալով իրենց ծննդավայրին անունը, ինչպէս՝ Արքատատես (Արքատիա-Պելոպոնես), Տուքատես (Ալպանիա), Սֆաքերա (Կրետէ), եւայլն։ Հայերը սկզբնական շրջանին կը հիմնեն Արմենատես գիւղը, սակայն ժամանակ մը ետք Խաչակիրներ Քերքիրա կը ժամանեն եւ կ՛ապրին Ռահթատոն բարձր բլուրին վրայ։ Արմենատես գիւղէն հայեր իբրեւ վարձկան զինուոր անոնց մօտ կը ծառայեն։ Երբ խաչակիրները Քերքիրայէն կը մեկնին, հայերը կը հաստատուին Ռահթատես, անոնց բնակարաններուն մէջ։ === Հանդիպում «հին հայերուն» հետ === 1923-ին աշնան, հայ մտաւորականներուն խումբը, ներառեալ՝ Թէոդիկ, Գ․ Կառվարենց, կը հանդիպի 500 տարի ետք այլեւս յունացած «հին հայերուն», որոնք սակայն գիտեն որ հայու շառայիղներն են եւ բոլորն ալ իբրեւ երկրորդ անուն կամ մականուն կը կրեն «Արմենիս» Αρμένης անունը*։ Անոնք կը զբաղին այգեպանութեամբ, ձիթահանութեամբ եւ անասնապահութեամբ։ Ունին իրենց եկեղեցին, որուն գաւիթը իբրեւ դպրոց կը ծառայէ։ Աղջիկները կ՛ամուսնանան 25 տարեկանէն ետք։ Աղջիկները երբ կ՛ամուսնանան, իրենց զաւակներուն կու տան նաեւ Արմենիս անունը։ Այս սովորութիւնը մնացած է 1550 թուականէն․ հայ ծնողներուն կողմէ պատուէր կամ պայման՝ իրենց հարսնցու աղջիկներուն։Պատմութեան մէջ ծանօթ է Փեթրոս Վրայլաս Արմենիս անձնաւորութիւնը (քաղաքագէտ եւ լրագրող, եղած է Յունաստանի Խորհրդարանի անդամ)։ Անոր մայրը, երբ հարս կ՛երթայ Քերքիրացի երեւելի Վրայլա ընտանիքին, իր երկու զաւակներուն՝ Իոաննիս (Յովհաննէս) եւ Փեթրոս (Պետրոս), կու տայ նաեւ Արմենիս մականունը։ Այժմ կղզիին մէջ տարածուած է Արմենիս մականունը։ == Տե՛ս նաեւ == Քեֆալոնիայի հայերը Սիրոս․ Հայ որբերը եւ Near East Relief Որբանոցը Կորնթոս՝ Հայերու ներկայութիւնը Կորնթոս Փաթրայի հայերը Սելանիկի հայկական գաղութը Քոքինիոյ հայկական գաղութը Արսէն Պալեան Վազգէն Եսայեան == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Ամենուն Տարեքիրքը, 1960, Կարօ Գէորգեան == Արտաքին յղումներ == Փեթրոս Վրայլաս Արմենիս, քաղաքագէտ եւ լրագրող(յունարէն)

Չինական Երաժշտութիւն

Չինական Երաժշտութիւն, Չինաստանի մէջ տարածում գտած երաժշտութիւն: == Պատմութիւն == Չինական երաժշտական մշակոյթը հիմնուած է հին դարաշրջանի ծիսական երգերուն եւ պարերուն վրայ: Չինական երաժշտութեան մէջ կը գերակշռեն երգային սեռերը, որոնց յատուկ է միաձայնութիւնը: 18-րդ դարուն Չինաստանի մէջ կը զարգանայ օփերային արուեստի յատուկ տեսակ մը, որ կը կոչուի «Beijing կամ Peking Opera 6-10-րդ դարերուն պուտտայականութեան տարածման հետ Չինաստան կը ներթափանցեն այլ ժողովուրդներու երաժշտական մշակոյթներ: 18-20-րդ դարերուն Չինաստան աստիճանաբար մուտք կը գործէ եւրոպական երաժշտութիւն եւ մեծ թիւով երաժիշտներ իրենց երաժշտական ուսումը կը կատարելագործեն Եւրոպայի մէջ: ݀Երգեցողութեան զուգահեռ կը ներկայացուին պարեր եւ մարմնամարզական տեսարաններ: Դերասանները իրենց դէմքերը կը ծածկեն շպարի հաստ շերտով կամ դիմակ կը կրեն: == Չինական Նուագախումբը == Չինական նուագախումբը կը բաղկանայ մօտ հարիւր նուագարաններէ, որոնցմէ ամէնէն մեծը լարային խումբն է, բաղկացած երեսուն տեսակ կսմիթային եւ աղեղնային նուագարաններէ, նաեւ փողայիններէ (տարբեր տեսակի սրինգներ) եւ հարուածայիններէ (թմբուկներ եւ այլն): == Աղբիւրներ == «Երաժշտութիւն, Պատմութիւն եւ Տեսութիւն», Նարդուհի Էքիզեան-Մարկոսեան, Պէյրութ 2017, էջ 52:

Սիմոն Շահրիկեան

Սիմոն Շահրիկեան (1911, Գահիրէ, Եգիպտոսի Խտիվութիւն, Օսմանեան Կայսրութիւն - 30 Դեկտեմբեր 1989(1989-12-30), Գահիրէ, Եգիպտոս), Եգիպտահայ նկարիչ, դիմանկարիչ։ == Կենսագրութիւն == Սիմոն Շահրիկեան ծնած է Գահիրէ 1911 թուականին։ Նախնիները Թամզարացի են, որոնք տեղափոխուած են Կոստանդնուպոլիս՝ աւելի բարեկեցիկ կեանք որոնելու եւ զաւակներու աւելի լաւ կրթութիւն տալու նպատակով։ Սորուած է Եգիպտոսի Գալուստեան ազգային վարժարանը, աշակերտած է Ալեքսանդր Սարուխեանին, Մարտիրոս Պալայանին (1891-1957): Արուեստի պատմութիւնն ուսումնասիրած է ինքնուրույն։ 1938 թուականին Սեպտեմբերին Եգիպտոսի Անգլիական զորքերը գլխաւոր շտաբում աշխատած է որպէս նախագծող ճարտարապետ։ 1931-1941 Գահիրէի Նուպարեան ազգային վարժարանին դասաւանդած է նկարչութիւն եւ գեղագիտութիւն։ 1935 թուականին միաժամանակ յաճախած է Հարաւսլաւացի նկարիչ Եարօ Հիլպերթի մասնաւոր դպրոցի դասընթացքներուն։ Չորս տարիներու ընթացքին ձեռք բերած լուրջ ակադեմիական կրթութիւնը հնարաւորութիւն ընձերցած է անոր դառնալու կայացած դիմանկարիչ։ Որպէս նախագծող-ճարտարապետ աշխատած է «Մոքաթթամ» քաղաքաշինութեան ընկերութիւնը։ 1979 թուականին մինչեւ կեանքի վերջը Շահրիկեան մասնաւոր դասեր տուած է քանի ուսանողներու, այդ թիւին Նայիրի Համբիկեան եւ Արմէն Կրպոեան: Կեանքի ընթացքին Շահրիկեան տառապած է առողջական լուրջ խնդիրներով (տասներկումատի աղիքի խոց, շագանակագեղձի քաղցկեղ, երիկամի անհանգստութիւններ եւ այլն), եւ ան որոշակիօրէն խոչընդոտած է անոր ստեղծագործական կեանքը։ Ան երբեք չէ ընկճուած, բայց լարուած տրամադրութիւններն արձանագանք գտած են անոր կտաւներուն,։: == Ստեղծագործութիւններ == «Գլխափաթթոցով ծերունին» «Չալմայով նուբիացի կինը» «Դռնապան Ֆարշալին» «Տեղացին՝ երկրի զաւակը» «Եգիպտացին» «Աշխատաւորը» «Ամբոխը» «Խորհրդածութիւն» «Բարկացած երեխան» «Դերասան» «Մուշտակով տիկինը» «Սիրուարդ» «Երիտասարդ աղջիկը գլխարկով» «Երեխան» «Երկու կին» «Էքստազ» «Ծերունին» «Ճաղատ ծերուկը» «Անտառը» == Ցուցահանդէսներ == Ունեցած է 20 խմբակային («Սալոն դիւ Կ'երէ») եւ երկու անհատական ցուցահանդէս (առաջինը 1970-ի Յուլիսին՝ Գահիրէ, երկրորդը՝ 1982-ին, Ալեքսանդրիա): == Ծանօթագրութիւններ ==

123 (թիւ)

123 (հարիւր քսաներեք)՝ կենտ եռանիշ բնական թիւ մըն է, կը գտնուի 122-ի եւ 124-ի միջեւ == Յատկութիւններ == A001358 43րդ կիսապարզ թիւն է 123 Պրունհիլտ աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 123 -ի գործադրումով կը ստացուի { նշանը Տարուայ 123րդ օրն է Մայիս 3-ը (նահանջ տարիներուն՝ Մայիս 2-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Մարայմալայ կամուրջ

Մարայմալայ կամուրջ (նախապէս՝ Մարմալոնկ կամուրջ), Հնդկաստանի Մատրաս քաղաքէն Ս․ Թովմաս լեռը երկարող ճամբուն վրայ կը գտնուի այս կամուրջը զոր կառուցանել տուած է 1726-ին, Մայլափուր գետին վրայ, Մատրասի հայ վաճառականերէն Ջուղայեցի Խոջա Պետրոս Ոսկան։ Ունի 29 կամար։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւր == «Հանրագիտակ», Պապէսեան Յովհաննէս , Կաթողիկութեան Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, Անթիլիաս, Լիբանան (1961), էջ 14:

Էլտա Կրին

Էլտա ԿրինԷլտա Կրին (կամ՝ Էլդա Գրին, Էլտա Աշոտի Գրիգորեան, 10 Մարտ 1928(1928-03-10), Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն - 27 Հոկտեմբեր 2016(2016-10-27), Երեւան, Հայաստան) հայ գրող, հոգեբան, համալսարանի դասախօս եւ իրաւաբան: == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1928 թվականին, Թիֆլիս (Վրաստան), մտաւորական ընտանիքի մէջ։ Հայրը՝ Աշոտ Դաւիթ Գրիգորեանը, իր յեղափոխական Կրին ծածկանունով է դստեր արձանագրեր ծննդեան վկայականին մէջ։ Էլդա Կրինի մանկութեան և ուսումնառութեան առաջին տարիները անցեր են Մոսկուայի մէջ։ 1937 թուականին անոր հօրը, որը Նաւթի համամիութենական գիտահետազօտական ինսդիդուտի տնօրէնն էր, քաղաքական պարճառներով ձերբակալեուր և աքսորեր են Կոլիմա։ Ընտանիքը փոխադրուեր է Երևան։ Այստեղ Էլդա Կրինն ընդունոււեր է և աւարտեր Պուշկինի անոան դպրոցը, այնուհետև գերազանցությամբ՝ Ռուսական մանկավարժական ինսդիդուտի օտար լեզուներու ճիւղը՝ զուգահեռ աշխատելով հայկական հեռագրական գործակալութեւան մէջ որպէս թղթակից։ Ասպիրանդուրան աարտեր է Մոսկուայի մէջ, ուր 1955 թվականին պաշտպաներ է թեկնածուական թեզ հոգելեզրաբանութեան գծով։ Նոյն թւակաէն հոգեբանութիւն է դասաւանդեր է Երևանի պետական համալսարանին մէջ որպէս հոգեբանութեան փրոֆեսէօր։ ե1968 թուականէն հանդիսացեր է դատահոգեբանական փորձաքննութան հիմնադիրը Հայաստանի մէջ, նոյն թուականէն աշխատեր է որպէս Կրին ծնած է Թիֆլիս, Վրաստան: 1943 թուականէն 1947, ան ուսանած է Օտար Լեզուներու Բաժանմունքէն ներս՝ Երեւանի Ռուսական Մանկավարժական Ինսդիդուտ: Ան հրատարակած է 10 կարճ պատմուածքներու գիրքեր: 2010 թուականին հրատարակեց «Ձեռքերը» գիրքը 35 տարբեր լեզուներով, ներառեալ Իսլանտերէն, Չինարէն, Ճափոներէն, Հնդկերէն, Եբրայերէն, եւլն: Արաբերէնի թարգմանուեցաւ բանաստեղծ Յարութ Վարդանեանի կողմէ:Գործունէութիւն 1972 թվականէն Մոսկուայէն ստացեր է տոքտորականը՝ գրելով սոցիալ-հոգեբանական ոլորտին առնչուող իր թեզը։ Շուրջ 140 գիտական աշխատանքներու հեղինակ է, որոնցմէ է նաև դասագրքերու ու ձեռնարկներու, որոնք, մասնաւորապէս իրաւաբանական հոգեբանութեան ոլորտինմէջ, հանրապետութեան մէջ առաջինն են։ 2004 թուականէն ՀՀ մանկավարժա-հոգեբանական ակադեմիայի իսկական անդամ է։ Ընդգրկուած է աշխոյժ հասարակական գործունէութեան մէջ, ՀՀ նախագահին կից ներման յանձնաժոողվի անդամ էր։ Մաս կազմած է նաև քանի մը այլ յանձնաժողովներու մէջ։ Էլդա Կրինն այդ բոլորին զուգահեռ կը գրէ նաև հայերէն և ռուսերէն պատմուածքներ (սկսած 1957 թվականէն), որոնք հրատարակուեր են հանրապետութեան և արտերկրի տարբեր թերթերուն, ամսագրերուն և ժողովածուներուն մէջ։ Անոր ստեղծագործութիւնները թարգմանուեր են աշխարհի զանազան լեզուներով։ == Գործեր == Գիշերային էտյուդ, Երեւան, 1973։ Իմ այգին, Երեւան, 1983։ Մանկության ափ, Երեւան, 1987։ Белые птицы, Ереван, 1988. Ուզում ենք գեղեցիկ ապրել, Երեւան, 1992։ Шаги по мокрому песку, Ереван, 1997. Օրը դեռ չի վերջացել, Երեւան, 2000։ Ռեքվիեմ, 2002։ Փաստաբանական գործունեության հոգեբանություն։ Զանգակ-97, 2002, 60 էջ։ Դատահոգեբանական փորձաքննությունը քրեական եւ քաղաքացիական դատավարություններում։ Զանգակ - 97, 2002, 72 էջ։ Դատական գործունեության հոգեբանություն։ Զանգակ-97, 2002, 54 էջ։ Ուղղիչ (պենիտենցիար) հոգեբանություն։ Զանգակ-97, 2002, 54 էջ։ Երազների տիեզերք, Երեւան, 2004։ Իրավաբանական հոգեբանություն։ Դասագիրք բարձրագույն ուս. հաստատ. համար (համահեղինակ)։ Զանգակ-97, 2004, 432 էջ։ Մեղք, ապաշավանք, կատարսիս։ Զանգակ-97, 2005, 69 էջ։ Bili ptaci, Praha, 2006. Этот удивительный цвет хаки, Ереван, 2008. Ձեռքերը. պատմվածք 35 լեզուներով, Երեւան, 2010, 160 էջ։ ISBN 978-99941-1-790-1 Նատյուրմորտ սեւ ֆոնի վրա, 2011, 176 էջ։ ISBN 978-99941-1-879-3 Натюрморт на черном фоне, Ереван, 2011: Ծառերին դեռ կախված էր առավոտը։ 2015, 168 էջ։ ISBN 978-9939-68-392-8 Elda Grin, "Riviera Caucasien", 10 nouvelles. Traduit de l'arménien par Arusyak Bakhchinyan Grino. Erevan, 2016. === Մամուլ === Ինձ հետ սիրալիր մի՛ խոսիր։ «Գրական թերթ», 1969, № 7։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Խոսրով Ղարախանեան

Խոսրով Ղարախանեան, ծնած է Իրանի Զարմահալ գաւառի Մամուք գիւղը։ == Կենսագրութիւն == Նախնական կրթութիւնը ստացած է Մամուքայի ազգային եւ Նոր Ջուղայի Քանանեան վարժարաններուն մէջ. իսկ միջնակարգը՝ Ապաստան։ Առեւտրական ճիւղէն վկայական ստացած է Փէնսիլվանիայի մէջ։ Պատանի տարիքէն սկսեալ մասնակցած է հասարակական, կուսակցական եւ միոսթեան գործունէութեանց։ Եղած։ Ապատանի Մշակութային Միութենական անդամ, Թեհրանի ազգ. դպրոցներու հոգաբարձու, եւ Թեմի Կեդրոնական Հոգաբարձութեան անդամ։ Երեք շրջան (12 տարի) ընտրուած է Թեհրանի Թեմի Պատգամաւորական ժողովի անդամ, եւ 1965 թուականին որպէն Թեհրանի Թեմի Պատգամաւոր՝ մասնակցած է Կիլիկիոյ Թեմի Ազգ. ժողովին, Պէյրութ։ Քանի մը անգամ ընտրուած է Զարմահալի Ուսումնասիրաց Միութեան Կեդրոնական Վարչութեան եւ պատգամաւորական ժողովներու անդամ։ Երկու տարեշրջան ուսուցչական պաշտօն վարած է Մամուքայի Ազգ. Դպրոցին մէջ։ Երկար տարիներ աշխատած է Իրանի Նաֆթային Ընկերութեան մէջ։ Իսկ 1969-1980, Թեհրանի մէջ ունեցած է իր առեւտրական անձնական ընկերութիւնը։ Այժմ հաստատուած է Լոս Անճելըս։ Իբրեւ ատենադպիր մաս կը կազմէ «նաւասարդ» ընկերութեան խնամակալութեան։ Խ. Ղարախանեան 1990 թուականին Լոս Անճելըսի մէջ հրատարակած է Չարմահալի Հայութեան Բարքերից հատորը, ուր ան կու տայ տխուր եւ սրտայոյզ յուշեր, իր երբեմնի գիւղական կեանքէն։ վարպետօրէն մեզի կը փոխանցէ Չարմահալ գաւառի սովորութիւններն ու աւանդութիւնները, ինքնաբուխ եւ տպաւորիչ ոճով մը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Զուիցերիա

Զուիցերիա (գերմաներէն՝ Schweiz, ֆրանսերէն՝ Suisse, իտալ.՝ Svizzera), պաշտօնական անուանում՝ Զուիցերիոյ Համադաշնութիւն (գերմաներէն՝ Schweizerische Eidgenossenschaft, ֆրանսերէն՝ Confédération suisse, իտալերէն՝ Confederazione Svizzera), պետութիւն՝ Կեդրոնական Եւրոպայի մէջ։ Հիւսիսէն սահմանակից է Գերմանիոյ, հարաւէն՝ Իտալիոյ, արեւմուտքէն՝ Ֆրանսայի, արեւելքէն՝ Աւստրիոյ եւ Լիխտենշտայնի հետ։ Զուիցերիա դաշնային հանրապետութիւն է: Ներկայի սահմանադրութիւնը ընդունուած է 1999-ին: Պետութեան եւ կառավարութեան ղեկավարը նախագահն է, որ կ'ընտրուի իւրաքանչիւր տարի Դաշնային խորհուրդին կազմէն: Իշխանութեան գերագոյն մարմինը Դաշնային ժողովն է: == Աշխարհագրութիւն == Զուիցերիոյ տարածքին մեծ մասը կը գտնուի Ալպեան լեռներուն մէջ։ Զուիցերիոյ սահմանային երկայնքը կը կազմէ 1935 Քմ.։ Զուիցերիոյ հետ ամէնէն երկար սահմանը ունի Իտալիան, որ հարաւի մէջ կը կազմէ 782 Քմ.։ Արեւմուտքէն սահմանակից է Ֆրանսայի, որուն հետ սահմանը կը կազմէ 585 Քմ.։ Հիւսիսէն սահմանակից է Գերմանիոյ, որուն հետ սահմանը կը կազմէ շուրջ 387 Քմ., եւ մեծամասնութեամբ սահմանին երկայնքով կը հոսի Հայր Հռենոսը։ Արեւելքի մէջ Զուիցերիա սահմանակից է Աւստրիոյ, որուն հետ սահմանը կը կազմէ 180 Քմ., եւ ամենաքիչ երկայնքով սահմանը ունի Լիխտենշտայնի հետ, որ կը կազմէ 41 Քմ.։ Զուիցերիոյ մակերեւոյթին 23,9 տոկոսը կը համարուի գիւղատնտնտեսութեան համար օգտակար տարարածք մը, 13 տոկոսը կը կազմէ ալպեան տարածքը՝ իր մարգագետիններով եւ լեռներով։ Իսկ բանակութեան մակերեսը կը կազմէ ընդամէնը 6,8 տոկոս։ 30,8 տոկոսը կը կազմեն անտառները եւ հնագոյն բոյսերը։ === Սառցադաշտեր === Զուիցերիոյ մէջ կը գերակշռեն սառցադաշտերը։ Ամենամեծ ու երկար ալպիական սառցադաշտը Մեծ Ալեական սառցադաշտն է, որուն կը յաջորդէ Գորներ սառցադաշտը (ըստ մակերեսի)։ Զուիցերիական ամենաբարձր սառցադաշտերը ձեւաւորուած են փոքր սառցէ դարաշրջանի ընթացքին, որ տեւած է ԺԵ. դարու սկիզբը եւ շարունակուած մինչեւ ԺԹ. դարու կէսերը։ ԺԹ. դարու կէսերէն Զուիցերիոյ, ինչպէս նաեւ ամբողջ աշխարհի մէջ սկսած է պակսիլ սառցադաշտերու քանակը։ Վերջին տարիներու ընթացքին կլիմայի փոփոխութեան հետեւանքով արագացած է սառցադաշտերու նուազումը։ 1973-էն մինչեւ 2010 թուականները Զուիցերիական Ալպերու սառցադաշտերը նուազած են մօտաւորապէս 28 տոկոսով, որ կը կազմէ 940 Քմ²։ Անհրաժեշտ է նշել այն հանգամանքը, որ տաք ամիսներու ընթացքին սառցադաշտերը կը կորսնցնեն իրենց զանգուածին մեծ մասը։ == Գիտական հիմնարկներ == Գիտութիւններու կեդրոնը Ժընեւի ազգային հիմնարկն է (հիմնուած՝ 1853-ին)։ Գիտահետազօտական գործունէութեան կազմակերպման մէջ կարեւոր դեր կը կատարէ Գիտական հետազօտութիւններու զուիցերիական ազգային ֆոնտը։ Գիտական աշխատանքին հիմնական մասը կը կատարեն համալսարանները եւ բարձրագոյն բազմարուեստի դպրոցները։ Գիտահետազօտական ծրագիրներ կը կատարեն նաեւ կառավարական տարբեր գերատեսչութիւններ։ === Երաժշտութիւն === Զուիցերիոյ երաժշտութիւնը հիմնուած է ազգային տարբեր աւանդութիւններու վրայ։ ժողովրդական եւ ստեղծագործական երաժշտութեան մէջ դրսեւորուած են զուիցերիական երաժշտական արուեստի ընդհանրութիւններն ու ինքնատիպ գիծերը։ Երգերու բանահիւսութեան մէջ կ'առանձնանան ԺԳ.-ԺԶ. դարերու Զուիցերիոյ տարբեր շրջաններուն մէջ կազմաւորուած հայրենասիրական երգերն ու ալպեան լեռնականներու ինքնատիպ ժանրը, ինչպէս նաեւ ալպեան եղջերափողակով նուագուող հովուական մեղեդիները։ Պարերէն են՝ «թռչնային» փոլքան եւ խմբապարերը։ Զուիցերիոյ մէջ կան 10-էն աւելի սիմֆոնիք նուագախումբեր, սենեկային երաժշտութիւն եւ անսամպլներ, օփերային թատերախումբեր եւ երգչախմբային ընկերութիւններ։ Կը գործեն զուիցերիական երաժիշտներու եւ երգահաններու միութիւնը, Պազելի երաժշտութեան դպրոցը, Ցիւրիխի երաժշտութեան բարձրագոյն դպրոցը, երաժշտանոցներ Ժընեւի եւ Լոզանի մէջ, համալսարաններուն կից՝ երաժշտական մասնաճիւղեր, քաղաքային եւ եկեղեցական բազմաթիւ դպրոցներ։ Զուիցերիոյ երաժշտութեան պատմութեան ձեւաւորման հիմքին մէջ ինկած է երկու գործօն։ Հին դարերու ընթացքին իշխանական մեծ ու շքեղ տուներու բացակայութեան պատճառով ոճը որոշող կեդրոններ չկային։ Բազմալեզու Զուիցերիոյ մէջ երաժշտութիւնը զգալի ազդեցութիւն կ'ունենայ շրջակայ մշակոյթին վրայ: Այդ պատճառով ալ կը ստեղծուի անկախ զուիցերիական երաժշտութեան ոճը։ 1950-ականներուն մեծ աշխուժութիւն կ'ապրի փոփ եւ ռոք երաժշտութեան տեսակները։ Աւելի ուշ՝ 70-ականերուն, Զուիցերիոյ գերմանական մասին մէջ ռոքի երաժշտութեան երգացանկերուն մէջ աւելի շատ կը սկսին օգտագործուիլ բարբառային բառեր։ Զուիցերիոյ երգարուեստին մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւէ Ճազը։ Զուիցերիոյ Ճազային փառատօնները միջազգային բնոյթ կը կրեն։ Երաժշտութեան մէջ կը գերակշռէ նաեւ պարային երաժշտութիւնը. օրինակ Լենտլեր պարը (landler dance), զոր կարելի է սորվիլ նաեւ առանց պարուսոյցի։ Զուիցերիան բոլոր ժանրերու երաժշտական փառատօններու իրական ամրոցն է: Ցիւրիխի մէջ ամէն տարի տեղի կ'ունենան փողոցային շքերթներ. այդ շքերթներուն այցելուներուն թիւը կը գերազանցէ մէկ միլիոնը։ == Գրականութիւն == Historical Dictionary of Switzerland. Published electronically (1998–) and in print (2002–) simultaneously in three of the national languages of Switzerland: DHS/HLS/DSS online edition in German, French and Italian == Արտաքին յղումներ == Լենտլեր պար

ԵՒՐՈՊԱՅԻ ԱՄԵՆԱՀԻՆ ՍՐՃԱՐԱՆՆԵՐԸ

ԵՒՐՈՊԱՅԻ ԱՄԵՆԱՀԻՆ ՍՐՃԱՐԱՆՆԵՐԸ Առաջին սրճարանները Եւրոպայի տարածքին յայտնուած են տակաւին 17-րդ դարու վերջին՝ առաջին անգամ Աւստրիոյ մայրաքաղաքը՝ Վիեննայի եւ Ֆրանսայի մայրաքաղաքը՝ Փարիզի մէջ, իսկ այնուհետեւ Վենետիկի մէջ։ Սրճարաններուն բացումը կապուած է Հին աշխարհի մէջ սուրճի յայտնուելուն հետ: Կ՚ենթադրուի, որ սուրճը բերած են Օսմանեան կայսրութեան զինուորները, որոնք 1683 թուականին երկու ամիս պաշարած էին Վիեննան: Կ՚ենթադրուի նաեւ, որ ամենաառաջին սրճարանը Վիեննայի մէջ բացուած է 1685 թուականին: == «Ֆլորիան» սրճարան Վենետիկ-Իտալիա == Եւրոպայի ամենահին սրճարանը կը պատրաստուի նշել իր 300-ամեայ յոբելեանը։ Այսպէս, Վենետիկիի մէջ գտնուող, Իտալիա, «Ֆլորիան» սրճարանը, որ ամենահինը կը համարուի Եւրոպայի տարածքին, կը պատրաստուի նշել իր 300-ամեայ յոբելեանը: Սուրբ Մարկոսի (Սան Մարքօ) հրապարակին վրայ գտնուող այս հաստատութիւնը բացուած է 1720 թուականի դեկտեմբերի 29-ին՝ դեռ Վենետիկի սրբազան հանրապետութեան գոյութեան ժամանակ։ == «Ֆլորիան» Սրճարանի Պատմութիւնը == Սկզբնական շրջանին սրճարանը կոչուած է «Յաղթական Վենետիկ»: Սակայն շուտով ան սեփականատիրոջ՝ Ֆլորիանօ Ֆրանչեսքոնիի անունով վերանուանած են «Ֆլորիան»: 19-րդ դարու կէսերուն սրճարանը զգալիօրէն ընդլայնուած եւ ամբողջովին վերափոխուած է: Այդ ժամանակէն ի վեր ներքին յարդարանքն ու իրեղէնները յատուկ փոփոխութիւններու չեն ենթարկուած։ «Ֆլորիան»ի մշտական յաճախորդները եղած են Ճաքոմօ Քազանովան, որ ծնած է սրճարանի բացուելէն հինգ տարի վերջ, լորտ Պայրընը եւ անոր ընկերը՝ Փերսի Շելլին, ինչպէս նաեւ Չարլզ Տիքընսընը եւ Կոտէնը։ 20-րդ դարուն անոր սեղաններու շուրջը նստած են Էրնեստ Հեմինկուէյ, Չարլի Չափլին եւ Էնտի Ուորհըլ։ Յոբելեանի առթիւ հանդիսութիւնները ծրագրուած են սեպտեմբերին եւ դեկտեմբերի վերջաւորութեան: Իսկ առայժմ «Ֆլորիան»ի մէջ կը սպասուի բարեկենդանին, որ պիտի սկսի փետրուարի 8-ին։ «Մեր մօտ աւանդաբար կը հաւաքուին ամենագեղեցիկ ու շքեղ դիմակներ կրող մարդիկ: Նստելով մեր սեղաններու շուրջը՝ հանրութիւնը կը դիտէ բարեկենդանի գլխաւոր խրախճանքները», ըսած են սրճարանին պատասխանատուները: == «Քաֆէ Կրեքօ» սրճարան Հռոմ - Իտալիա == Իտալիայի երկրորդ ամենահին սրճարանը կը գտնուի մայրաքաղաք Հռոմի մէջ: Ան նշանաւոր «Քաֆէ Կրեքօ»ն է, որ բացուած է 1760 թուականին (Իտալիայի միաւորուած թագաւորութեան կազմաւորումէն գրեթէ մէկ դար առաջ)՝ յոյն վտարանդիի մը կողմէ։ Այդ սրճարանը կը սիրէր այցելել նաեւ Նիքոլայ Կոկոլ (1809-1852), որ Հռոմի մէջ ապրած էր մի քանի տարի։ == «Քուաթրի» սրճարան եւ «Լեւանա» սրճարան - Սուրբ Մարկոսի տաճարի դիմաց == Պատմական սրճարաններ են նաեւ «Քուաթրի»ն, որ բացուած է 1775 թուականին, եւ «Լեւանա»ն, որ կը գտնուի Սուրբ Մարկոսի տաճարի դիմաց. ան բացած են 1750 թուականին: Անոնք այսօր բաց են ու կը սպասարկեն այցելուներուն։ Վենետիկեան սրճարանները ամենահիներն են ներկայիս գործողներէն։ == Աղբիւրներ == ԵՒՐՈՊԱՅԻ ԱՄԵՆԱՀԻՆ ՍՐՃԱՐԱՆՆԵՐԸ Յայտնի է Եւրոպայի ամենահին սրճարանը == Տե՛ս նաեւ == Վիեննական Սրճարան

Րաֆֆի

Րաֆֆի (աւազանի անունով՝ Յակոբ Մելիք Յակոբեան, 1835[…], Փայաջուկ - 25 Ապրիլ 1888(1888-04-25), Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն), հայ գրող, հրապարակախօս, հայ ժողովուրդի հանճարեղ վիպասան։ == Կենսագրութիւն == Աւազանի անունով Յակոբ Մելիք Յակոբեան՝ ծնած է 1835-ին, Սալմաստ գաւառի Փայաջուկ գիւղը (ներկայիս Պարսկաստան), հարուստ եւ ազնուական ընտանիքի յարկին տակ։ Հայրը՝ Մելիք Միրզան 13 զաւակներ ունէր։ Րաֆֆի իր նախնական կրթութիւնը ստացած է գիւղի ծխական ուսումնարանին մէջ, ուր տիրող կրօնական խստութեան եւ խաւարամտութեան տէր-թոդիկեան մթնոլորտին դէմ մանուկ տարիքէն կը ծառանայ Րաֆֆի՝ իր կեանքի իտէալը դարձնելով հայոց նորահաս սերունդներու հոգեմտաւոր լուսաւորութեան մեծ գործը։ 1847-ին կը ղրկուի Թիֆլիս՝ Կարապետ Բելախեանցի դպրոցին մէջ ուսում ստանալու համար։ 1852-ին կ'ընդունուի ռուսական պետական քիմիագիտութեան չորրորդ դասարանը, ուր չորս տարուան իր ուսումնառութեան շրջանին, կը կազմաւորուին իր գրական նախասիրութիւնները՝ Շիլլերի եւ Հիւկոյի օրինակով եւրոպական մեծ գրողներու արուեստին, ինչպէս եւ ռուսական այդ ժամանակի գրականութեան գեղարուեստական նորարարութեանց վրայ։ 1856-ին, քիմիագիտութեան դասընթացքը չաւարտած, կը վերադառնայ Փայաջուկ՝ տնօրինելու համար իր գերդաստանի կառավարման գործը։ 1857-58-ին, ազգային-ազատագրական բուռն գաղափարներով տոգորուած, ուղեւորութեան մը կը ձեռնարկէ Պարսկաստանի եւ Թուրքիոյ գրաւման տակ ինկած հայկական գաւառներուն մէջ՝ Վասպուրականի եւ Տարօնի պատմական յուշարձաններուն ու վանքերուն եւ մանաւանդ ապրող հայութեան եւ Խրիմեանի պէս դէմքերու ծանօթանալը՝ խոր ազդեցութիւն կը գործեն երիտասարդին վրայ, ուր գրի կ'առնէ մեր ժողովուրդին նիստ ու կացը, բնաշխարհագրական առանձնայատկութիւնները, պատմական յիշողութեանց վերաբերեալ իր հարուստ տպաւորութիւնները, որոնք հետագային լայն չափով ու մանրամասնօրէն տեղ կը գտնեն իր վէպերուն մէջ։ 1860-ականներու վերջերուն Մելիք-Յակոբեաններու ընտանեկան տնտեսութիւնը լուրջ դժուարութեանց կը մատնուի: 1872-էն սկսեալ, Րաֆֆի կ'որոշէ մշտական բնակութիւն հաստատել Թիֆլիսի մէջ եւ նուիրուիլ գրական աշխատանքի։ Այդ օրերուն Գրիգոր Արծրունի նոր սկսած էր հրատարակել «Մշակ» օրաթերթը, որուն մշտական աշխատակիցը ըլլալու կը հրաւիրուի Րաֆֆի՝ նոյնինքն Արծրունիի կողմէ։ Աւելի քան 15 տարի կը շարունակուի հայ ազգային-ազատագրական զարթօնքի երկու այս մեծ ռահվիրաներուն գործակցութիւնը։ Այդ շրջանին Րաֆֆի կը ստեղծէ իր գրական-բանասիրական եւ ակնարկագրական պատկառելի հարստութիւնը, որ իր մնայուն եւ հպարտութիւն ներշնչող տեղը գտած է հայ ժողովուրդի հոգեմտաւոր անկորնչելի ժառանգութեան մէջ։ Որպէս ուսուցիչ ծառայած է Թաւրիզի Արամեան դպրոցէն ներս, որպէս Հայոց լեզուի եւ Հայոց Պատմութեան ուսուցիչ: Րաֆֆիի կը մահուան 25 Ապրիլ 1888-ին եւ աճիւնը կ'ամփոփուի -Թիֆլիսի Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատան մէջ։ == Վիպասանը == Րաֆֆի Հայ վիպագրական ճառագայթումին արժանաւոր առաքեալն է։ Ժթ. դարու վերջը Հայկական Յեղափոխութեան ֆետայական մեծ պոռթկումը ներշնչման իր վարար աղբիւրը կը գտնէ Րաֆֆիի կերտած «Խենթ» հերոսներուն ու «Կայծեր» շնչաւորող գաղափարներուն մէջ։ Օտարի լուծին տակ ճնշուած, հարստահարուած եւ զգետնուած հայութեան առջեւ Րաֆֆի կը բանայ «Խաչագողի յիշատակարանը», որպէսզի գերագոյն սրբութեան՝ ազատութեան ու արդարութեան բագինին մարդու գերագոյնը զոհաբերելու գաղափարապաշտութեան դասերը սորվեցնէ հայոց գալիք սերունդներուն։ Հայոց բնաշխարհին, շինական հայու բարոյական վեհութեան եւ հայոց պատմութեան դիւցազնական խոյանքներուն անխոնջ ունկնդիրն ու անյագ ուսանողը կ'ըլլայ ան, որ իր ամբարած գիտութիւնն ու իմաստութիւնը, իր ստեղծագործ տաղանդին ուժով, անսակարկ կը բաշխէ հայոց նորահաս սերունդներուն։ Հայոց Աշխարհի իր խոր ճանաչողութեամբ՝ Րաֆֆի տէր կը կանգնի ազգային դաստիարակի իր մեծ առաքելութեան։ Կը սորվեցնէ, որ՝ Րաֆֆիի ցասումով կը դատապարտէ ստրկութեան համակերպելու ազգային մեր տկարութիւնը։ Կը դատապարտէ մանաւանդ այլասերումը Հայու աստուածավախութեան եւ քրիստոնէական հաւատքին։ Այլասերում՝ որուն հետեւանքով հայոց եկեղեցին եւ անոր սպասարկուները կը դառնան ծառայամիտ պաշտօնեաները կայսեր, սուլթանի, խանի կամ ցարի բռնակալութեանց։ Այլասերում՝ որուն հետեւանքով եկեղեցիներով ու վանքերով կը ծածկուի Հայոց Աշխարհը եւ կ'աւերուին մեր բերդերն ու ամրոցները, որոնք միակ ապաւէնն ու երաշխիքը պիտի ըլլային ազգային մեր մարտունակութեան պահպանումին ու ջրդեղումին։ == Րաֆֆիի պատգամներէն == Հայոց Աշխարհի իր խոր ճանաչողութեամբ Րաֆֆի կը հունաւորէ ազգային դաստիարակի իր սրբազան առաքելութիւնը՝ լուսաւորելով գերութեան անտանելի խաւարին մէջ հայոց անվեհեր պայքարն ու անշեղ երթը դէպի աղբիւրը լոյսին՝ դէպի ազգի ազատութիւն եւ հայրենիքի անկախութիւն՝ == Րաֆֆիի առ Աստուած ուղղած աղօթքներէն == == Հետաքրքրական փաստեր == Րաֆֆին հանդէս եկած է Մելիքզադէ, Անանուն, Մել եւ այլ կեղծանուններով։ Երեւանի փողոցներէն մէկը անուանուած է Րաֆֆիի անուամբ, ինչպէս նաեւ դպրոց մը։ == Չօպանեան Րաֆֆիի մասին == Չօպանեան շատ բարձր կը գնահատէ Րաֆֆիի գործին ազատատենչ ու մարտասէր ոգին, ներշնչման ու ոգեւորման հզօր ուժը եւ վերջինիս՝ սերունդներու վրայ ձգած մեծ ազդեցութիւնը: Րաֆֆիի արուեստին իւրայատկութիւնները նկատի ունենալով, Չօպանեան զինք կ'արժանացնէ «Հայոց «ազգային վիպասան» բարձրագոյն տիտղոսին: == Երկերու մատենագիտութիւն == Փունջ, հատ. 1–2, Թիֆլիս, 1874: Խենթը, Շուշի, 1881, 400 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Թիֆլիս, 1882, 265 էջ: Խամսայի մելիքութիւնները 1600–1827 թթ. (նիւթեր հայոց նոր պատմութեան համար), Թիֆլիս, 1882, 415 էջ: Կայծեր, հատ. 1, Թիֆլիս, 1883, 538 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, մաս 1-4, Թիֆլիս, 1883-1884, 608 էջ: Ջալալեդդին, Մոսկուա, 1884, 100 էջ: Սամուէլ, Թիֆլիս, 1886, 749 էջ: Կայծեր, հատ. 2, Թիֆլիս, 1887: Դաւիթ Բէկ, Թիֆլիս, 1890, 763 էջ: Խենթը: Ջալալէդդին, Մոսկուա, 1890, 554 էջ: Վէպիկներ եւ պատկերներ, հատ. 1–2, Թիֆլիս, 1891-1893: Կայծեր, հատ. 1, Թիֆլիս, 1893, 546 էջ: Արծիւ Վասպուրականի (Մկրտիչ Խրիմեան), Թիֆլիս, 1893, 135 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Թիֆլիս, 1895, 496 էջ: Զահրումար, Թիֆլիս, 1895: Տաճկահայք (Հայոց հարցը), Թիֆլիս, 1895, 80 էջ: Կայծեր, հատ. 2, Թիֆլիս, 1897: Սամուէլ, Վիեննա, 1898, 764 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Բագու, 1903, 240 էջ: Դաւիթ Բէկ, Վիեննա, 1903, 791 էջ: Կայծեր, հատ. 1–2, Վիեննա, 1904: Խաչագողի յիշատակարանը, Վիեննա, 1905, 514 էջ: Խենթը: Ջալալէդդին, Վիեննա, 1905, 524 էջ: Ջալալէդդին, Վիեննա, 1905, 92 էջ: Խամսայի մելիքութիւնները: Ղարաբաղի աստղագէտը: Գաղտնիքն Ղարաբաղի, Վիեննա, 1906: Սալբի, Վիեննա, 1911: Դաւիթ Բէկ, Կ. Պոլիս, 1913, 832 էջ: Խենթը: Ջալալէդդին, Կ. Պոլիս, 1913, 384 էջ: Ջալալէդդին, Կ. Պոլիս, 1913, 93 էջ: Պարսկական պատկերներ, Վիեննա, 1913: Տաճկահայք (Հայոց հարցը), Վիեննա, 1913, 163 էջ: Խենթը, Կ. Պոլիս, 1913, 308 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Կ. Պոլիս, 1922, 432 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Կ. Պոլիս, 1922, 152 էջ: Սամուէլ, Վիեննա, 1926, 768 էջ: Ոսկի աքաղաղ: Պատմուածքներ, Երեւան, 1927, 176 էջ: Զահրումար, Վիեննա, 1930: Խենթը: Ջալալէդդին, Աթէնք, 1931, 364 էջ: Սամուէլ, Պէյրութ, 1934, 749 էջ: Կայծեր, հատ. 1–2, Պէյրութ, 1934, 712 էջ: Դաւիթ Բէկ, Պէյրութ, 1935, 809 էջ: Դաւիթ Բէկ, Աթէնք, 1935, 691 էջ: Սամուէլ, Աթէնք, 1936, 690 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Գահիրէ, 1936, 480 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Պոսթըն, 1936, 434 էջ: Խենթը, Պէյրութ, 1937, 432 էջ: Խենթը, Պոսթըն, 1937, 362 էջ: Կայծեր, հատ. 1, Ալէքսանդրիա, 1937, 446 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Ալեքսանդրիա, 1937, 196 էջ: Ջալալէդդին, Ալեքսանդրիա, 1937, 92 էջ: Սամուէլ, Պոսթըն, 1938, 749 էջ: Զահրումար, Գահիրէ, 1938: Դաւիթ Բէկ, Պոսթըն, 1938, 687 էջ: Սամուէլ, Երեւան, 1940, 468 էջ: Դաւիթ Բէկ, Երեւան, 1941, 436 էջ: Կայծեր, հատ. 1–2, Երեւան, 1947: Երկերի ժողովածու, հատ. 1–3, Երեւան, 1949–1950: Կայծեր, հատ. 1–2, Վիեննա, 1954: Ոսկի աքաղաղ, Երեւան, 1954, 245 էջ: Երկերի ժողովածու, հատ. 1–10, Երեւան, 1955–1959: Սամուէլ, Երեւան, 1957, 618 էջ: Սամուէլ, Պէյրութ, 1956, 646 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Վիեննա, 1956, 147 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Երեւան, 1957, 422 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Երեւան, 1958, 146 էջ: Գրականութեան մասին, Երեւան, 1958: Ոսկի աքաղաղ, Երեւան, 1960, 135 էջ: Սամուէլ, Երեւան, 1961, 610 էջ: Դաւիթ Բէկ, Երեւան, 1962, 630 էջ: Երկերի ժողովածու, հատ. 1–10, Երեւան, 1962–1964: Խենթը: Ջալալէդդին, Վիեննա, 1966, 378 էջ: Սամուէլ, Երեւան, 1967, 535 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Երեւան, 1970, 388 էջ: Խենթը: Հարեմ: Ոսկի Աքաղաղ: Պատմուածքներ, Երեւան, 1970, 680 էջ: Խենթը: Խաչագողի յիշատակարանը, Երեւան, 1978, 686 էջ: Դաւիթ Բէկ, Երեւան, 1980, 574 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Երեւան, 1980, 150 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Երեւան, 1981, 376 էջ: Խենթը: Ջալալէդդին, Թեհրան, 1981, 524 էջ: Խենթը: Ջալալէդդին, Երեւան, 1982, 416 էջ: Կայծեր, հատ. 1–2, Թեհրան, 1982: Ազգային վիպասանութիւն պարսկահայոց կեանքից, Թեհրան, 1983, 536 էջ: Տաճկահայք (Հայոց հարցը), Թեհրան, 1983, 165 էջ: Սամուէլ, Երեւան, 1984, 510 էջ: Երկերի ժողովածու, հատ. 1–12, Երեւան, 1983–1991, 1999: Խաչագողի յիշատակարանը, Երեւան, 1989, 384 էջ: Մինը այսպէս, միւսը՝ այնպէս, Հալէպ, 1990, 117 էջ: Խամսայի մելիքութիւնները 1600–1827 թթ. (նիւթեր հայոց նոր պատմութեան համար), Անթիլիաս, 1998, 131 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Երեւան, 2003, 180 էջ: Ոսկի աքաղաղ, Պէյրութ, 2007, 182 էջ: Ջալալէդդին, Պէյրութ, 2007, 82 էջ: Երկեր (Թարգմանութիւններ: Յօդուածներ: Նամակներ), Երեւան, 2011, 400 էջ: Խենթը: Խաչագողի յիշատակարանը, Երեւան, 2012, 664 էջ: Ստեղծագործութիւնների ժողովածու, Երեւան, 2013, 592 էջ: Խաչագողի յիշատակարանը, Պէյրութ, 2013, 376 էջ: Սամուէլ, Պէյրութ, 2014, 552 էջ: == Ծանօթագրութիւններ == == Գրականութիւն == Աւթանդիլեան Ա. Խ., Պատկերներ Րաֆֆիի կեանքից, Ալեքսանդրապոլ, 1904։ Գուրգէն Վանանդեցի, Րաֆֆիի վէպերը, Երեւան, 1928։ Արսէն Տէրտէրյեան, Րաֆֆու «Սամվել» պատմական վէպը, Երկ., Երեւան, 1980։ Սերգէյ Սարինեան, Րաֆֆի, Երեւան, 1957։ Նոյնի, հայկական ռոմանթիզմ, Երեւան, 1966։ Նոյնի, Րաֆֆի. գաղափարների եւ կերպարների համակարգը, Երեւան, 1985։ Սամուէլեան Խ., Րաֆֆու կեանքը, Երեւան, 1957։ Եղիշէ Պետրոսեան, Րաֆֆի, Երեւան, 1959։ Սարգիս Մանուկեան, Րաֆֆիի «Ջալալեդինի» ծագումը, Երեւան, Պետհրատ, 1932, 54 էջ։ == Արտաքին յղումներ == Րաֆֆի Կենսագրութիւնը եւ իր «Խաչագողի Յիշատակարանը» վէպը։ Ալեքսանդր Շիրվանզադէ «Րաֆֆիի կեանքից» ։ Կենսագրութիւնը, ստեղծագործութիւններէն հատուածներ։ «Խենթ» վէպը անգլերէն թարգմանութեամբ։

Համազասպ Պապաճանեան

Համազասպ Պապաճանեան (18 Փետրուար 1906(1906-02-18), Չարտախլու, Ելիզավետպոլի գավառ, Ելիզավետպոլ Նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն - 1 Նոյեմբեր 1977(1977-11-01), Մոսկուա, Խորհրդային Միութիւն), Խորհրդային Միութեան զօրքերու գլխաւոր սպայ, ռազմական գործիչ, Համաշխարհային երկրորդ պատերազմի հերոս։ == Կեան եւ գործունէութիւն == Պապաճանեան ծնած է Հայաստանի Խաչիսար գիւղը։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է իր ծննդավայրին մէջ, ապա ընդունուած է Երեւանի Միասնիկեանի անուան ռազմական ուսումնարան: Ուսումը աւարտելէ ետք, 1938-ին նշանակուած է գունդի հրամանատարի տեղակալ։ Մասնակցած է Ֆիննական պատերազմին եւ ծառայած է Կովկասեան ռազմական գունդին մէջ, իբրեւ գունդի հրամանատար: Պապաճանեան 1941-1942 թուականներուն մասնակցած է զանազան քաղաքներու մէջ մղուած ռազմական գործողութիւններու.։ Համաշխարհային պատերազմի աւարտէն ետք շարունակած է իր ուսումը եւ 1948 թուականին աւարտած՝ Ռազմական ակադեմիան։ 1956 թուականի Նոյեմբերին ղեկավարած է Հունգարիա ներխուժած խորհրդային 38-րդ հրասայլային բանակը: Պապաճանեան եղած է Օտեսայի ռազմական զօրքերու հրամանատար, Հրասայլային զօրքերու ակադեմիայի եւ Խորհրդային բանակի հրասայլերու բանակներու պետ։ Համազասպ Պապաճանեան մահացած է 1 Նոյեմբեր 1977-ին: == Շքանշաններ == Պապաճանեան արժանացած է՝ «Խորհրդային Միութեան Հերոս», «Լենին»ի, «Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան», «Կարմիր դրօշ»ի, «Սուվորովի Ա. կարգ»ի, «Հայրենական պատերազմի Ա. աստիճան»ի, «Կարմիր աստղ»ի եւ այլ շքանշաններու: == Կոչումներ == 1944 թուականին ան իր հրամանատարական հմուտ գործողութիւններուն համար արժանացած է Խորհրդային Միութեան Հերոսի կոչման: 1975 թուականին անոր շնորհուած է հրասայլային զօրքերու գլխաւոր մարաջախտի կոչում: Ի պատիւ անոր յիշատակին Երեւանի փողոցներէն մին կոչուած է Համազասպ Պապաճանեանի անունով։ 23 Մայիս 2016-ին, Պապաճանեանի անուան փողոցին կից գտնուող այգիին մէջ, Համլեթ Մատինեանի աշխատութեամբ, տեղադրուած է Համազասպ Պապաճանեանի յուշարձանը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Աբովեանի տուն-թանգարան

Խաչատուր Աբովեանի տուն-թանգարան, կը գործէ Երեւանի Քանաքեռ-Զէյթուն համայնքին մէջ։ 25 Ապրիլ 1938-ին ՀԽՍՀ ժողովրդական կոմիսարներու խորհուրդին որոշումով Խաչատուր Աբովեանի տունը Քանաքեռի մէջ կը վերակառուցուի եւ կը վերածուի տուն-թանգարանի։ Թանգարանը կը սկսի գործել 1939 թուականի Նոյեմբերին։ == Պատմութիւն == Խաչատուր Աբովեանի տուն-թանգարանը կը գտնուի Քանաքեռի մէջ։ Քանաքեռը Հայաստանի ամենահին բնակավայրերէն մէկն է, կը գտնուի մայրաքաղաք Երեւանին կից եւ միեւնոյն ատեն ունի Երեւանէն 300 մեթր բարձրութիւն։ Քանաքեռը այն վայրերէն մէկն է, որ պէտք է անպայման այցելել Երեւան այցելելու ժամանակ։ Մարդիկ, սակայն, Քանաքեռ կը բարձրանան ո՛չ միայն քաղաքի այդ մասով հիանալու, այլ նաեւ տեսնելու այն տնակը, ուր իր մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը անցուցած է Խաչատուր Աբովեանը։ Աբովեանի նախնիները այս տան մէջ բնակութիւն հաստատած են Կովկասի լեռնականներու հետապնդումներէն փախուստի իրենց ճամփին։ Աբովեաններու տոհմը ի վիճակի եղած է այս տան մէջ հաստատուելու Խաչատուր Աբովեանի հօր՝ Պարոն Աբովի շնորհիւ։ Պարոն Աբովը եղած է այն մարդը, որ շուրջ 200 տարի առաջ, քարը քարին դնելով, իր ընտանիքին համար տանիք մը ապահոված է եւ կառուցած՝ հարթ տանիքով միայարկ այս տունը։ Տան պատերուն խորքը տարբեր մեծութեան խորշեր բացուած են եւ ծառայած են լոյսի ճրագներ ու կենցաղային տարբեր իրեր տեղադրելու։ Վերակառուցումի ընթացքին ամրացուած են պատերը, վերանորոգուած՝ պատշգամի փայտէ ճաղերն ու պազրիքները, պատուհաններուն փեղկերը, դռներն ու թոնիրը։ Տունը կահաւորած է Աբովենց հետնորդներուն մօտ պահպանուած եւ այն ժամանակները բնորոշող կենցաղային իրերով։ Պարոն Աբովի աւագ որդի Յարութիւնի ընտանիքը երկար ատեն հաստատուած մնաց Քանաքեռի մէջ, մինչդեռ կրտսեր որդիին՝ Աւետիսին ընտանիքէն միայն Խաչատուրը ողջ մնացած է ու հասած չափահասութիւն։ Տունը իր հիւրընկալ յարկին տակ բազմաթիւ հոգեւորականներ եւ մտաւորականներ ընդունած է։ Այցելուներու թիւը աճած է Խաչատուր Աբովեանի հռչակի տարածումէն յետոյ։ Նշուած այցելուներու կարգին եղած են Ֆրետերիք Պարրոտը, Ֆրետերիք Բոդենշտեդը, Գառլ Կոխը, Հերման Արիխը, Աւգուստ Հաքստհաուզէնը եւ ուրիշներ։ Հայ մեծանուն գործիչներէն այցելուներու կարգին եղած են Միքայէլ Նալպանտեան, Ստեփանոս Նազարեան, Պատկանեան եղբայրներ, Կոմիտաս, Մառ, Լէօ, Յովհաննէս Թումանեան, Ասքանազ Մռաւեան, Աղասի Խանճեան եւ ուրիշներ։ Հայ ժողովուրդը իր մեծագոյն գործիչին տունը դարձուցած է ուխտատեղի։ Այս աւանդոյթին հաւատարիմ մնալով Աբովեանի թանգարանը կը բացուի քանաքեռցի Աբովեաններու տոհմական տան մէջ, ուր ծնած էր Խաչատուր Աւետիսի Աբովեանը (1809-1848)։ Ուշագրաւ է նշել, որ Խաչատուր Աբովեանի հօրեղբօր թոռը՝ Արտեմ Աբովեանը, որուն ընտանիքը երկար ժամանակ ապրած է այս տան մէջ, ծանրաբեռնուած ընտանիքի հոգերով, ստիպուած է կ'ըլլայ տան պատշգամը պատով փակել եւ զայն դարձնել սենեակ։ Հայ հասարակութիւնը, սակայն, ուրախութեամբ չ'ընդունիր այս քայլը եւ Արտեմ Աբովեանը ստիպուած կ'ըլլայ քանդել պատը եւ տունը ձգել այնպէս, ինչպէս որ էր այն նախապէս՝ կշտամբանքները դադրեցնելու համար։ Արտեմ Աբովեանը եւս իր ներդրումը ունեցաւ տունը թանգարանի վերածելու աշխատանքներուն մէջ։ Հայաստանի լուսաւորութեան ժողկոմ Ասքանազ Մռաւեանը 1927 թուականին կ'այրելէ Քանաքեռ եւ կը խնդրէ Արտեմ Աբովեանին վաճառել Աբովեաններու հայրական տունը՝ զայն թանգարան դարձնելու նպատակով։ Տանտէրը, տրուած առաջարկէն խորապէս վիրաւորուելած, կը պատասխանէ, որ տունը ազատ է այցելուներուն համար։ Այս որոշումէն ետք ամբոխներու անվերջանալի հոսք կը սկսի դէպի Աբովեաններուն տունը։ Շրջանառուող պատմութեան համաձայն, մարդիկ իրենց սրտին մէջ կուտակուած բառերն ու սրտէն բխած խօսքերը կը ձգէին տան պատերուն եւ վերադարձի ճանապարհին իրենց հետ անպայման բուռ մը հող կը վերցնէին։ Հայաստանի կոմունիստական կուսակցութեան կեդրոնական կոմիտէի քարտուղար Աղասի Խանճեանը 1934 թուականին կ'այրելէ Քանաքեռ՝ բերքահաւաքի ընթացքին հետեւելու նպատակով։ Ան նաեւ կ'այցելէ Աբովենց տունը եւ տան մէջ ոչ ոք գտնելով, 5֊10 րոպէ կը նստի մուտքին մօտ, ապա կը հեռանայ։ 25 Ապրիլ 1938 թուականին, ՀԽՍՀ ժողովրդական կոմիսարներու խորհուրդը, հետեւեալ որոշումները կու տայ Խաչատուր Աբովեանի մահուան 90-ամեակին առիթով․ 1․ Քանաքեռի մէջ Աբովեանի տունը վերակառուցել եւ դարձնել անոր կեանքն ու գործունէութիւնը ցուցադրող թանգարան։ Երեւանի մէջ, գրականութեան թանգարանին կից ստեղծել ցուցահանդէս՝ նուիրուած գրողի կեանքին ու ստեղծագործութեան։ 2․ Ժողկոմխորհի ֆոնտէն այդ նպատակին համար յատկացնել 19000 ռուբլի։ Աբովենց տան մէջ այդ ժամանակ արդէն 10 տարի էր, որ ոչ ոք չէր ապրեր։ Անմիջապէս կը սկսին թանգարանի ձեւաւորման աշխատանքները՝ պատերէն կախելով փրոֆեսոր Ֆրետերիք Պարրոտի, Ստեփան Նազարեանի դիմանկարները, ինչպէս նաեւ Աբովեանի կեանքին ու գործունէութեան վերաբերող այլ տարեթիւեր։ Քանաքեռի դպրոցի ուսուցիչ Էտուարդ Յովհաննիսեան կը նշանակուի նոր ձեւաւորուող թանգարանի կամաւոր վարիչը։ Անոր պարտականութիւնն էր ազատ ժամանակ ունենալու պարագային թանգարանը բանալ ու այցելուներուն գրողի կեանքին մասին պատմել։ Հետագային, թանգարանը ղեկավարած են Վիկթոր Զաքարեանը, Նաթալիա Սարգսեանը, Նինել Գէորգեանը, Անիկ Շահպազեանը, Սիրուշ Աբովեանը, Օնիկ Տայեանը, Ռաֆֆիկ Դալլաքեանը, Լ․ Երիցեանը եւ ուրիշներ։ Տարածքին մօտ 1979 թուականին կառուցուեցաւ նաեւ թանգարանի նոր մասնաշէնքը (ճարտարապետ` Լիպարիտ Սադոյեան), որուն ծաւալը ամբողջութեամբ բարձրացած է գետնի մակերեսէն` Խաչատուր Աբովեանի տոհմական բնակարանին վրայ։ Թանգարանի շէնքի հիւսիսային երկյարկանի մասին մէջ տեղադրուած են ցուցասրահները, դահլիճն ու աշխատասենեակները։ 2005 թուականին թանգարանը հիմնովին կը վերանորոգուի։ == Ցուցադրութիւն == Թանգարանի ստեղծուած օրէն, այնտեղ ցուցադրուած են Աբովեանի ձեռագիրները, որոնք թանգարանին յանձնած են գրողին ժառանգները։ Ձեռագիրները, սակայն ժառանգներուն միակ ներդրումը չեն ցուցահանդէսի նախապատրաստական աշխատանքներուն մէջ։ Անոնք թանգարանին յանձնած են նաեւ Խաչատուր Աբովեանի միակ դիմանկարը, որ նկարած էր մերձպալթեան նկարիչ Մայդէլը։ Այս նիւթերը թանգարանին յանձնելու պարտաւորութիւնը իրենց վրայ վերցուցած էին Աբովեանի թոռներ Լէոն, Վիկթորիան, Շուշանիկ Աբովեանները եւ անոնց աւագ եղբայրը՝ Կոստանթինի զաւակ Վարդան Աբովեանը։ Աբովենց թանգարան դարձած տան դռները վերջնականապէս կը բացուին 1939 թուականին։ Առկայ ցուցանմուշներուն կու գայ ամբողջացնելու գրականութեան թանգարանի կազմակերպած ցուցահանդէսը։ Թանգարանը իր գոյութեան ընթացքին հանդիսացած է մեծն գրողին յիշելու եւ պատուելու լաւագոյն վայրը։ Թանգարանը բազմիցս վերանորոգելու նպատակն է Աբովենց տան նախկին տեսքը հաղորդել եւ ցուցահանդէսի ընդմէջէն Աբովեանին լաւագոյն ձեւով ներկայացնել։ Հիմնական նորոգութենէն ետք ցուցադրութիւնը համալրուեցաւ մեծ հետաքրքրութիւն ներկայացնող վաւերագրերով, որ բաղկացած է 12 բաժիններէ՝ սկսած ծննդավայր Քանաքեռէն, Էջմիածինի Ճեմարանի, Ներսիսեան դպրոցի եւ Դորպատի համալսարանին մէջ ուսումնառութեան տարիներէն, 1826-1828 թուականներուն ռուս-պարսկական պատերազմի պատմութենէն, Արարատ լեռը բարձրանալու ուղեւորութենէն, գրական ու բանահաւաքական գործունէութենէն մինչեւ «Անյայտ բացակայութիւնը»։ Հիմնական ֆոնտին հաշուառուած է աւելի քան 650 առարկայ՝ գրողին գրական, մանկավարժական, գիտական եւ հասարակական գործունէութեան մասին պատմող ցուցանմուշներ, անոր երկերու անդրանիկ եւ հետագայ տարիներու հրատարակութիւնները, թարգմանութիւնները, ձեռագիրները, գրողին նվուիրուած արուեստի գործեր եւ այլն։ Ներկայացուած են գեղանկարչութեան առարկաներ, գծանկարներ, քանդակներ, կիրառական արուեստի առարկաներ, հնագիտական, կենցաղի եւ ազգագրական առարկաներ, լուսանկարներ եւ փաստաթուղթեր։ Յիշատակութեան արժանի են գրողի որդիին՝ Վարդանի ջութակը, հայ անուանի նկարիչներ Գէորգ Բաշինջաղեանի, Երուանդ Քոչարի, Էտուարդ Իսաբեկեանի եւ ուրիշներու կտաւները, հնատիպ եւ հազուագիւտ հրատարակութիւններ։ Ցուցադրուած են «Վէրք Հայաստանի» վէպի առաջին եւ հետագայ հրատարակութիւնները, նմուշներ գրողի ձեռագիրներէն, թարգմանութիւններ, նամակներ, խնդրագիրներ, յօդուածներ եւ Խաչատուր Աբովեանի կեանքը արտացոլող հայ արուեստագէտներու ստեղծագործութիւններ։ == Նախաձեռնութիւններ == Թանգարանը սերտօրէն կը համագործակցի Խաչատուր Աբովեանի անուան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանին հետ։ Այստեղ կը կազմակերպուին ապագայ մանկավարժներու երդման հանդիսաւոր արարողութիւնները եւ թանգարանագիտութեան բաժինի ուսանողներուն գործնական վարժութիւնները։ Դպրոցականներու եւ ուսանողներու համար տեղի կ'ունենան նաեւ կրթական ու ժամանցային ծրագիրներ։ == Հասցէ == Թանգարանը կը գտնուի Երեւանի Քանաքեռ-Զէյթուն համայնքին մէջ, Քանաքեռի 2-րդ փողոցի 5 հասցէով։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:ՀՀ ՊՄԱՀ

Ալ­պերթ Խա­ռա­տեան

Ալպերթ Խառատեան (24 Սեպտեմբեր 1939(1939-09-24), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ պատ­մա­բան, հա­յա­գէտ, Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միո­յ թղթա­կից-ան­դամ, գիտ­նա­կան, պատ­մա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու տոքթոր։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == Ծնած է 1939 թուականի Օգոստոսի 24-ին, Երեւանի մէջ: Դպրոցը աւարտելէ ետք, 1959 թուականին ընդունուած է Երեւանի Պետական համալսարանի Բանասիրական կաճառը, զոր աւարտած է 1964 թուականին։ Մինչեւ 1966 թուական աշխատած է Ապարանի շրջանի Ծաղկահովիտ, այնուհետեւ Էջմիածնի շրջանի Լենուղի գիւղերուն մէջ՝ իբրեւ միջնակարգ դպրոցի ուսուցիչ: === Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ === Խառատեան պաշտօնավարած է Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ համակարգին մէջ աւելի քան քառասունմէկ տարի, որուն քսանինն տարին՝ Պատմութեան կաճառէն ներս: Այսպէս․ 1967-1972 թուականներու միջեւ աշխատած է «Հայկական Սովետական Հանրագիտարան»ի յատուկ գիտական խմբագրութեան մէջ, նախ, իբրեւ սրբագրիչ, ապա խմբագիր, 1973-1985 թուականներու միջեւ՝ Սովետական Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ հասարակական գիտութիւններու գիտական տեղեկատուական կեդրոնին մէջ իբրեւ աւագ գիտաշխատող, գիտական խումբի ղեկավար, 1985 թուականի Ապրիլէն սկսեալ աշխատանքի անցած է Պատմութեան կաճառին մէջ՝ իբրեւ աւագ գիտաշխատող, 1992 թուականէն սկսեալ եղած է Հայ պարբերական մամուլի եւ հասարակական-քաղաքական մտքի պատմութեան բաժնի վարիչ: 1972 թուականին Խառատեան պաշտպանած է թեկնածուական ատենախօսութիւն՝ «Զմիւռնիոյ հայ պարբերական մամուլը 19-րդ դարու 40-60-ական թթ.» թեմայով, 1986 թուականին տոքթորական ատենախօսութիւն՝ «Հասարակական միտքը Զմիւռնիոյ հայ պարբերական մամուլին մէջ (1840-1900)» թեմայով եւ ստացած է պատմական գիտութիւններու տոքթորի աստիճան: 2009 թուականին ստացած է փրոֆէսէօրի աստիճան: 1988 թուականի Յունուարէն սկսեալ ստանձնած է նաեւ Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ աւագագոյն, արտերկրի մէջ եւս մեծ հեղինակութիւն ունեցող պարբերականի՝ «Լրաբեր հասարակական գիտութիւններու» ամսագրի գլխաւոր խմբագրի պարտականութիւնը: Վերջին տարիներուն եւս Խառատեանի ջանքերով «Լրաբեր»ը լուրջ ներդրում ունի արտերկրի հայ եւ օտարազգի հեղինակները Հայաստանի գիտական հանրութեան ծանօթացնելու գործին մէջ՝ ռուսերէն ու եւրոպական լեզուներով տպագրելով անոնց յօդուածները:Խառատեան «Գիտութեան աշխարհին մէջ» գիտահանրամատչելի հանդէսի հիմնադրման օրէն՝ 2005 թուականէն, ցայսօր կը գլխաւորէ անոր հասարակագիտական բաժինը: === Աշխատութիւններ === Հայ պարբերական մամուլի եւ հասարակական մտքի, հայ գաղթօճախներու պատմութեան մեծ մասնագէտ է՝ գիտահետազօտական աշխատանքներու լայն շրջագծով․ ինչպէս նաեւ գիտական առաջնակարգ արժէք ունեցող եւ միջազգային ճանաչում վայելող ուսումնասիրութիւններով: Խառատեանի աշխատութիւնները կը վերաբերին տեսական կարեւորութիւն ունեցող այնպիսի հիմնահարցերու, ինչպէս՝ արեւմտահայերու լուսաւորական շարժումը 19-րդ դարուն, անոնց Ազգային սահմանադրութիւնը, հասարակական-քաղաքական հոսանքները հայ իրականութեան մէջ, արեւմտահայ մամուլի մտաւոր ու մշակութային արժէքը 1840-1922 թուականներուն, Պոլսոյ եւ Զմիւռնիոյ համազգային նշանակութիւնը: Այս ոլորտներուն վերաբերող եօթ գիրքի, այդ կարգին՝ չորս մենագրութեան հեղինակ է: Խառատեան լայն ճանաչում ունի Հայաստանի եւ արտասահմանի հայագիտական շրջանակներէն ներս։ Միացեալ Նահանգներու, Իտալիոյ, Թուրքիոյ, Եգիպտոսի, Լիբանանի, Ուքրանիոյ մէջ տպագրուած են անոր աշխատութիւնները, ինչպէս նաեւ գրախօսականները՝ անոնց վերաբերեալ: === Իբրեւ մանկավարժ === Խառատեան մանկավարժական-դասախօսական աշխատանքի աւելի քան 40-ամեայ կենսագրութիւն ունի: 1972 թուականէն ի վեր ան կը դասախօսէ Հայաստանի համալսարաններուն մէջ: 1986-1999 թուականներուն դասաւանդած է Երեւանի Պետական համալսարանի Լրագրութեան կաճառին մէջ, 2002 թուականէն սկսեալ՝ նաեւ Արեւելագիտութեան կաճառի Թրքագիտութեան բաժնէն ներս: Երկար տարիներ դասախօսած է Երեւանի «Գալիք» համալսարանի երդիքին տակ, ինչպէս նաեւ կատարած է վարչական աշխատանք։ Վերջին տարիներուն Գիտութեան ազգային ակադեմիոյ Միջազգային գիտակրթական կեդրոնի լրագրութեան ամպիոնի վարիչն է, Խաչատուր Աբովեանի անուան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանին մէջ ալ ստանձնած է «Հայ գաղթօճախներ» ու «Հայ մամուլի եւ հասարակական մտքի պատմութեան» դասընթացքները: == Ծանօթագրութիւններ ==

Սէշաթ

Սէշաթ, հին եգիպտական իմաստութեան, գիտելիքներու եւ գրագրութեան աստուածուհի: == Նկարագրութիւն == Կը համարուի իմաստութեան աստուած Թոթի դուստրը կամ քոյրը: Անոր սրբազան գազանը կը համարուէր Յովազը: Գլխավերեւին կը պատկերէին եօթնագագաթ աստղ: Սէշաթը կը պատուէին որպէս «կեանքի տան», այսինքն՝ ձեռագիրներու պահոցի գլխաւորը: Անոր գործառոյթներէն մէկն էր ծառի տերեւներուն վրայ փարաւոնի կեանքի եւ կառավարման տարիները գրանցելը: Ատկէ զատ, ան կը վերահսկէր պատերազմի աւարներու, գերիներու, նուէրներու, հաշիւներու արուեստը: Նաեւ կը կազմէր շինարարութեան ծրագիրներ եւ կը հովանաւորէր շինարարութեան աշխատանքները: == Ծանօթագրութիւններ ==

Շուշան Կարապետեան

Շուշան Կարապետեան, լեզուաբան, լեզուագէտ, ակադեմիկոս, համալսարանի դասախօս: Ան այժմ կը վարէ Հարաւային Քալիֆորնիոյ Համալսարանի Հայագիտական Հիմնարկի փոխ վարիչի պաշտօնը:Անոր Դոկտորի թեզը վերնագրուած էր՝ «Ինչպէ՞ս Կրնամ Սորվեցնել Կոտրտած Հայերէնս՝ Զաւակներուս» (անգլ.՝ "How Do I Teach My Kids My Broken Armenian?": A Study of Eastern Armenian Heritage Language Speakers in Los Angeles): == Գրութիւններ == === Թարգմանութիւններ === “Buzz” by Violet Grigoryan. In T. Boyadjian (Ed.). Anthology of contemporary Armenian literature. Absinthe: Journal of World Literature in Translation. University of Michigan. === Գրադատում === “Խաշաթաղեան թռիչք (Khashatagh flight).” [Review of the book Glendale: Khashatagh, by Khoren Aramouni], Asbarez, March 2013. === Լեզուի Ուսուման Պատրաստութիւններ === “Armenian for heritage students.” Հրատարակեց՝ Center for World Languages. UCLA. Los Angeles, CA, 2011. “Curriculum for high school Armenian heritage course.” Հրատարակեց՝ National Heritage Language Resource Center, UCLA. Los Angeles, CA, 2011. == Մրցանակներ == Distinguished Dissertation Award for 2011-2014, Society for Armenian Studies, 2015 Armenian Studies Postdoctoral Scholarship Recipient, Calouste Gulbenkian Foundation, 2014 Dissertation Year Fellow, UCLA Graduate Division, 2013 Nominated for Distinguished Teaching Assistant Award, UCLA Department of Near Eastern Languages and Cultures, 2013 Kaspar and Siroon Hovannisian Fellow, UCLA Graduate Division, 2012 Karekin Der Avedisian Memorial Recipient, UCLA Graduate Division, 2011 Mangasar M. Mangasarian Scholar, UCLA Graduate Division, 2010 Karekin Der Avedisian Memorial Recipient, UCLA Graduate Division, 2009 Foreign Language and Area Studies Fellow for Russian, UCLA Center for European and Russian Studies (CEES), 2007 Foreign Language and Area Studies Fellow for Russian, UCLA CEES, 2005 Karekin Der Avedisian Fellow, UCLA Graduate Division, 2004 == Ծանօթագրոութիւններ == == Արտաքին յղումներ == How Do I Teach My Kids My Broken Armenian?": A Study of Eastern Armenian Heritage Language Speakers in Los Angeles - Shushan Karapetian, 2014, UCLA Unpacking Armenian Studies with Dr. Shushan Karapetian - Unpacking Armenian Studies Dr. Shushan Karapetian Awarded Young Scholar Award in Heritage Language Education Shushan Karapetian: Language Use and Development in the Armenian Diaspora - AGBUVideo, 2020

1 Յունիս

1 Յունիս, տարուան 152-րդ (իսկ նահանջ տարիներուն՝ 153-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 213 օր։ == Դէպքեր == 1533՝ Անն Պոլէյնը կը դառնայ Անգլիոյ թագուհի 1980՝ CNN (Cable News Network) կը սկսի իր հեռարձակումները == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1 Յունիսի ծնածներ 1789՝ Խաչատուր Լազարեան (մ․1871), ազգային-ազատագրական եւ մշակոյթի գործիչ 1851՝ Պետրոս Դուրեան (Զըմպայեան, մ․1872), հայ բանաստեղծ, թատերագիր 1937՝ Լուսինէ Զաքարեան (մ.1992), երգչուհի == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1 Յունիսի մահացածներ 1968՝ Հելէն Քելլըր (անգլերէն՝ Hellen Adams Keller, ծն.1880), ամերիկացի կոյր եւ խուլ կին գրող Արցախի պատերազմի մասնակիցներ՝ 1998՝ Համլեթ Հայրապետեան (ծն․1962) == Տօներ == Երեխաներու համաշխարհային օր (1949 թուականէն), Անկախութեան օր (Սամոա) == Ծանօթագրութիւններ ==

Մատրիտ

Մատրիտ (սպ.՝ Madrid [maˈðɾið]), Սպանիոյ մայրաքաղաքը եւ երկրի ամենամեծ քաղաքը։ Քաղաքի բնակչութիւնը մօտ 3.3 միլիոն է, իսկ արուարձաններով քաղաքի բնակչութիւնը մօտ 6.271 միլիոն մարդ կը հաշուէ, իսկ արվարձաններով քաղաքի բնակչությունը մոտ 6.271 միլիոն է։։ Այն Եւրոպայի երրորդ խոշորագոյն քաղաքն է Լոնտոնէն եւ Պերլինէն ետք եւ իր արուարձաններով նոյնպէս երրորդն է Եւրոպայի մէջ՝ Լոնտոնէն եւ Պերլինէն ետք։ Քաղաքի մակերեսն 604.3 քմ² է։ Մատրիտի քաղաքային համախմբումն ունի երրորդ խոշորագոյն ՀՆԱ-ն (այսինքն՝ Համախառն ներքին եկամուտը - անգլ.՝ GDP - Gross Domestic Product) Եւրամիութեան եւ իր կրթական համակարգը, ժամանցային վայրերը, շրջակայ միջավայրը, ԶԼՄ-ները (այսինքն՝ զանգուածային լրատուամիջոցներ - անգլ.՝ mass media), նորաձեւութիւնը, գիտութիւնն ու արուեստը միասին վերցուած Մատրիտը կը դարձնեն աշխարհի ամենահետաքրքիր քաղաքներէն մէկը։ Թէեւ ֆինանսական ճգնաժամին, բարձր կենսամակարդակը եւ շուկայի մեծութիւնը Մատրիտը կը դարձնեն տարածաշրջանի ֆինանսական կեդրոններէն մէկը։ Այստեղ կան գրեթէ բոլոր մեծագոյն ընկերութիւններու գրասենեակները։ Մատրիտը Սպանիոյ ամենազբօսաշրջային քաղաքն է, չորրորդը՝ Եւրոպայի մէջ Մադրիդը նաեւ 12-րդ ամենականաչ քաղաքն է աշխարհում 2010 թվականի դրությամբ։։ Մատրիտը նաեւ 12-րդ ամենականաչ քաղաքն է աշխարհի մէջ 2010 թուականի դրութեամբ։ Մատրիտը, 2020-ին տեղի ունենալիք, Ողիմպիական խաղերու թեկնածու քաղաքներէն մէկն է։ Քաղաքը կը գտնուի Մանզանարես (Manzanares river) գետի ափին՝ երկիրի կեդրոնը։ Այն ներառուած է Մատրիտի համայնքի կազմի մէջ (այն ալ իր կարգին, բացի Մատրիտ քաղաքէն, կը ներառէ նաեւ արուարձաններ եւ շրջակայ գիւղեր), որ սահմանակից է Քասթիլիա եւ Լէոն (Castile and León) ու Քասթիլէ Լա-Մանչա (Castilla-La Mancha) համայնքներու հետ։ Որպէս Սպանիոյ մայրաքաղաք՝ այն նաեւ կառավարութեան եւ միապետ Ֆելիփէ՝ VI-ի (Felipe VI) նստավայրն է։ Մատրիտը նաեւ Սպանիոյ քաղաքական կեդրոնն է։։ Քաղաքին ներկայի քաղաքապետն է (անգլ.՝ Mayor Ana Botella) Աննա Պոթելան՝ Ժողովրդական կուսակցութիւնէն։ Մատրիտի ժամանակակից ենթակառուցուածքի ձեւաւորման հետ մէկտեղ նաեւ կ՝ աշխատին պահպանել իր պատմական տեսքը հնամենի փողոցներով եւ շինութիւններով։ Այդ ապացոյցներն են Մատրիտի թագաւորական պալատը, Թեաթրօ Ռէալը (սպան.՝ Teatro Real . անգլ.՝ Royal Theatre) (թագաւորական թատրոնը) իր 1850 թուականին վերանորոգուած օփերայի տան հետ։ Պուէն Ռեթիրօ այգին (Buen Retiro Park) հիմնադրուած 1631 թուականին, 19-րդ դարու ազգային գրադարանը, ուր կը պահպանուին սպանական պատմական գործեր, ինչպես նաեւ ազգային հնէաբանական թանգարանը եւ Արուեստի ոսկէ եռանկիւնը, տեղադրուած Փասէօ Տել Փրատօ փողոցը (Paseo del Prado), որ կազմուած է երեք թանգարաններէն։ == Հիմնադրում == Մատրիտի անուան ծագման հետ քանի մը վարկածներ կան։ Ըստ աւանդոյթին՝ Մատրիտը հիմնադրած է Օսնօ Պիանորը (Ocno Bianor)(Թիրանիուս թագաւորի որդին) եւ անուանած՝ «Մեթրակիրթա» "Metragirta" կամ «Մանթուա Քարփեթանա» "Mantua Carpetana"։ Մէկ այլ աւանդոյթի համաձայն քաղաքն անուանուած է «Ուրսաիրա» "Ursaria" (թարգմ.՝ արջերու երկիր)("land of bears" in Latin), քանի որ այդ տարածքին նախապէս ապրած են մեծ թիւով արջեր, որոնք միջին դարերուն ելակի ծառին (strawberry tree) հետ միասին եղեր են քաղաքի խորհրդանիշը։ Քաղաքի արձանագրուած հնագոյն անունը Մակերիթ-ն է "Magerit" (կամ Մատերիտ, Մակեթերիթ), որ եղած է 9-րդ դարուն Մանզաներաս գետի (Manzanares River) ափին կառուցուած ամրոցի մը անունը, որ կը նշանակէ «առատ ջուրի վայր»։ Այնուամենայնիւ ներկայիս լեզուաբաններու մեծ մասը հակուած են այն տարբերակին, ըստ որուն անուանումը կու գայ 2-րդ դարէն, երբ Հռոմէական կայսրութիւնը Մանզանարես (Manzanares) գետի ափին բնակավայր հիմնեց։ Այդ բնակավայրը կոչուած է «Մաթրիս» "Matrice" (յղելով բնակավայրին մօտ գտնուող գետին)։ Յետագային այս տարածքները գրաւեցին գերմանական ցեղեր, իսկ 5-րդ դարուն՝ Ալանները (Alans)։ Հռոմէական կայսրութիւնը կորսնցուց այս տարածքներուն ռազմական ներկայութիւնը, եւ շուտով այս տարածքները անցան վեսթկոթերին (Visigoths)։ 8-րդ դարուն Իպերեան թերակղզին (Iberian Peninsula) նուաճուեցաւ Արաբներու կողմէն։ Շուտով իսլամական իշխանութիւնը փոխեց բնակավայրի անուանումը «Մայրիտ» "Mayrit" (արաբ․՝ ميرا‎‎ արաբերէն՝ «մայրա» (կը նշանակէ «ծառեր» կամ «կեանք պարգեւող» եւ Իպերօ-Ռոմանական (Ibero-Roman) «իտ» ածանցէն, որ կը նշանակէ «վայր»)։ == Պատմութիւն == === Միջին Դարեր === Հակառակ անոր, որ՝ նախապատմական ժամանակաշրջանին, այժմեան Մատրիտի մէկ մասը բնակեցուած էր, հռոմէական կայսրութեան ժամանակներուն տարածքը պատկանած է Քոմփլութոն թէմին (այժմեան Ալքարա տէ Հենարաս)։ Կան հնէաբանական գտածոներ, որոնք կը վկայեն այս տարածքի արեւմտա-գոթական ժամանակաշրջանի փոքրիկ գիւղի մասին։ Քաղաքի հիմնադրման պատմութիւնը կը սկսի 9-րդ դարէն, երբ Մուհամմէտ Ա․ Քորտովացին հրամայեց կառուցել փոքրիկ ամրոց՝ ներկայիս, Մատրիտի թագաւորական պալատի վայրը։ Այս պալատի շրջակայքը կառուցուեցաւ փոքրիկ միջնաբերդ։ Ի վերջոյ այն նուաճեց քրիստոնէական թագաւոր Ալֆոնսո Ե․ Լենոի եւ Քասթիլայի կողմէն 1085 թուականին Թոլետօ կատարած արշաւանքի ժամանակ։ Ան մզկիթը վերափոխեց Ալմուտենա կոյսի եկեղեցւոյ, ամբարի եւ զօրանոցի։ 1329 թուականին Քորթեսի սպաները (Generals) քաղաքին մէջ գումարեցին առաջին ժողովը։ Սեֆարտեան հրէաները եւ մաւրերը (Սպանիոյ արաբներն ու պէրպէրները) շարունակեցին ապրիլ քաղաքին մէջ մինչեւ իրենց վտարեցին 15-րդ դարուն։ Քաղաքի մեծ հրդեհներէն ետք Հենրի Գ․ Քասթիլիացին (1379–1406) վերակառուցեց այն եւ իրեն համար անվտանգ տեղ ընտրեց դարպասներէն դուրս գտնուող «Ալ-Փրատօ» թագաւորական ամրոցը։ === Նորագոյն Ժամանակաշրջան === Քասթիլիոյ թագաւորութիւնը՝ Թոլետօ (Toledo) մայրաքաղաքով եւ Արակոնի թագաւորութիւնը՝ Սարակոսա մայրաքաղաքով միաւորուեցան ստեղծելով ներկայ Սպանիան, որ տեղի ունեցաւ Իզապէլլա Ա․ Քասթիլիացիի եւ Ֆերտինանտ Բ․ Արակոնացիի (Ferdinand and Isabella) ամուսնութեան հետեւանքով։ Հակառակ անոր, որ իրենց թոռնիկը՝ Քարլոս Ե․-ը ծնած էր Սեւիլիա, այնուամենայնիւ 1560 թուականին տեղափոխուեցաւ Մատրիտ։ Շուտով Քարլոս Մատրիտը պաշտօնապէս հռչակեց մայրաքաղաք։ Սեւիլիան կը շարունակէր վերահսկել սպանական գաղութները, իսկ Մատրիտը կը վերահսկէր Սեւիլիան։ Սպանիոյ ոսկէ դարաշրջանի ընթացքին (16-րդ/17-րդ դարեր), Մատրիտ հասաւ իր ծաղկման գագաթնակէտին. Էլ Էսքորիալը՝ մեծ թագաւորական պալատը, կառուցուած Ֆիլիփ Բ․-ի (Philip II) կողմէն, գրաւեց ամբողջ Եւրոպայի ուշադրութիւնը։ Այնտեղ կը ժամանէին բազմաթիւ արուեստագէտներ՝ հմայուելով սպանական ճարտարապետութեամբ։ Մատրիտ կը համարուէր նաեւ Սպանիոյ ոսկէ դարաշրջանի (Siglo de Oro) մշակութային մայրաքաղաքը։ Մատրիտ ծնած են աշխարհահռչակ բազմաթիւ գրողներ եւ արուեստագէտներ, ինչպէս՝ Միկէլ Տը Սերվանթեսը (Տոն Քիշոթի հեղինակը), նկարիչ Տիէկօ Վելասքեսը, հռչակաւոր գրողներ՝ Լոփէ Տէ Վեկան, Ֆրանսիսքօ Տէ Քուեվետօն, Քալտերոն Տէ Լա Պարսան եւ Թիրսօ Տէ Մոլինան, ոսկէ դարաշրջանի վերջին նկարիչ Քլաուտիօ Քոլէօն։ Վերածնունդի ճանաչուած ճարտարապետ Խուան ՏԷ Հերերայի կողմէն կառուցուեցաւ Փլազա Մայորը, որ կառուցուեցաւ Հապսպուրկեան տոհմի կառավարման ժամանակաշրջանին, որպէս կեդրոնական հրապարակ։ Իրմէ ոչ հեռու կը գտնուի կամ տեղաւորուած է մէկ այլ հրապարակ մը՝ Փուերթա Տել Սոլը։ Ֆիլիփ Ե․-ի օրօք կառուցուած են նաեւ Նոր պալատներ (ներառուած Փալասիօ Ռիալ Տէ Մատրիտը - Palacio Real de Madrid)։ Սակայն մինչեւ Քարլոս Գ․-ի գահակալութիւնը (1716–1788) Մատրիտը ժամանակակից քաղաք չէր համարուէր։ Մատրիտի պատմութեան մէջ Քարլոս Գ․-ը ամենաճանչցուած թագաւորն էր։ Երբ Քարլոս Դ․ (1748–1819) դարձաւ թագաւոր, մատրիտցիները ապստամբեցան։ Արանխուէսի ապստամբութիւնէն ետք, որ կը գլխաւորէր իրեն հարազատ որդին Ֆերտինանտ Է․, Քարլոս Դ․ հեռացաւ, բայց Ֆերտինանտ Է․ երկար չգահակալեց. 1808 թուականի Մայիսին Նափոլէոն Պոնափարթի զօրքերը մտան քաղաք։ === 19-րդ դարէն մինչեւ մեր օրերը === 1808 թուականի Մայիս 2-ին (սպաներէն՝ Dos de Mayo) Մատրիտի ժողովուրդը ելաւ պայքարելու ֆրանսական ասպատակներուն դէմ, որուն հետեւանքով սկսաւ Սպանիոյ պատերազմը անկախութեան համար։ Պատերազմէն ետք (1814) Ֆերտինանտ Է. վերադարձաւ գահին, բայց ազատականներու յեղափոխութենէն ետք Ռաֆայել տել Ռիէգօ արքան երդուեց սահմանադրութեան առաջ։ Այդ սկիզբն էր այն ժամանակաշրջանին, երբ ազատական եւ պահպանողական կառավարութիւնները զիրար կը փոխարինէին։ Ի վերջոյ գահակալութիւնը յանձնուեցաւ Իզապելլա Բ.-ին (1830-1904)։ Ան չկրցաւ ճնշել ներքին լարուածութիւնը, որ յետագային դարձաւ խռովութեան եւ Սպանիան վերադարձաւ միապետութեան, որուն յաջորդեց երկրորդ հանրապետութեան կազմութիւնը, որ գոյատեւեց մինչեւ Սպանիոյ քաղաքացիական պատերազմըՄատրիտը ամենաշատը տուժեց քաղաքական պատերազմի հետեւանքով (1936–1939)։ 1936 թուականի Յուլիսէն, քաղաքը հանրապետականներու յենակէտն էր։ 1936 թուականի Նոյեմբերին արեւմտեան արուարձաններուն մէջ տեղի ունեցան թեժ մարտեր, քաղաքական պատերազմի տարիներուն Մատրիտը դարձաւ առաջին եւրոպական քաղաքը, որ ռմբակոծուեցաւ օդանաւերով։ (տես Մատրիտի պաշարումը (1936–39))։ 1959-1973 թուականներու ընթացքին քաղաքը արձանագրեց տնտեսական աննախադէպ աճ, որն ուղեկցուեցաւ բնակչութեան եւ հարստութեան կտրուկ աճով՝ դառնալով Սպանիոյ մէջ ՀՆԱ ցուցանիշով առաջին, իսկ արեւմտեան Եւրոպայի մէջ՝ երրորդ քաղաքը։ Քաղաքի տարածքը ընդարձակուեցաւ՝ դառնալով 607 քմ²։ Քաղաքի հարաւը դարձաւ արդիւնաբերական կեդրոն, ունենալով բնակչութեան մեծ խտութիւն, այստեղ կը տեղափոխուէին մեծ թիւով մարդիկ՝ Սպանիոյ գիւղական շրջաններէն։ Մատրիտի հիւսիսարեւմտեան հատուածը դարձաւ միջին խաւի հանգրուան, որուն հետեւանքով արձանագրուեցաւ մեծ տնտեսական աճ, իսկ հարաւ-արեւելեան մասը բնակեցան աշխատող դասը, որ առիթ եղաւ մշակութային եւ քաղաքական բարեփոխումներուն։ Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի մահէն ետք ձեւաւորուող ժողովրդավարական կուսակցութիւնները (այդ թիւին, ձախ եւ հանրապետական գաղափարախօսութիւն), որպէս երկու իրար յաջորդող, ընդունեցին Խուան Քարլոս Ա.-ին միապետ՝ որպէս պատմական հարստութեան ժառանգորդ։ Այս յառաջացուց Սպանիոյ ներկայ իրավիճակին, որպէս սահմանադրական միապետութիւն՝ Մատրիտ մայրաքաղաքով։ 1980-ականներուն եւ 1990-ականներուն կատարուած բարեփոխումներէն ետք, Մատրիտ դարձաւ եւրոպական տնտեսական, մշակութային, կրթական, արդիւնաբերական եւ արուեստագիտական կենդրոններէն մէկը։ == Բնակչութիւն == == Կլիմայ == Ըստ Քոփփեն Csa (Köppen climate classification) կլիմայի դասակարգման՝ Մատրիտը կը գտնուի ցամաքային միջերկրծովեան կլիմայի տարածքին՝ իր ցուրտ ձմեռներով, իր բարձրութեան շնորհիւ (650 մ բարձր ծովու մակերեւոյթէն), ներառելով յաճախ ձիւն տեղալը եւ նուազագոյն ջերմաստիճանը 0-էն ցած է։ Ամրան, որպէս կանոն, տաք է, ջերմաստիճանը Յուլիսին մօտ 30C է, իսկ Օգոստոսին հազուադէպ կը հասնի 40C-էն բարձր։ Իր բարձրութեան պատճառով Մատրիտի կլիման չոր է, տեղումները կ՛ըլլան հիմնականօրէն աշնան եւ գարնան։ == Ջրամատակարարում == Մատրիտի ջրամատակարման մօտ 75 տոկոսը կը բաւարարուի Լոզոիա գետի ջրամբարներէն, որոնցմէ է Էլ Աթազար ջրամբարը (El Atazar Dam): == Ծանօթագրութիւններ ==

Պայքարը Երկու Ճակատի Վրայ

Ինչպէս բոլոր ժողովուրդներուն մօտ, որոնք դաժան ստրկութիեան մը լուծին տակ ճզմուած են, բայց չեն կորսնցուցած իրենց ինքնագիտակցութիւնը, հայոց մօտ եւս գտնուեցան, նուաստացումի յոռեգոյն շրջաններուն իսկ, իրենց ժողովուրդի ազատագրութեան համար աշխատելու պատրաստ մարդիկ: Մենք արդէն խօսած ենք Իսրայէլ Օրիի գործունէութեան մասին. Ղարաբաղի մելիքներէն մէկուն զաւակը ԺԷ. դարու վերջերուն փորձեց հայկական ազատագրութեան ուղիղները գտնել: == Հայ Յեղափոխական Շարժման Ծնունդը == ԺԸ. դարուն ուրիշ ջերմեռանդ հայրենասէր մը՝ Յովսէփ Էմին զէնքի ասպարէզը ընդգրկեց եւ նուիրուեցաւ հայկական ազատագրութեան գաղափարին: Սակայն այս երկու խիզախ յառաջապահներուն փորձերը կղզիացած մնացին, որովհետեւ ո՛չ արտաքին պայմանները, ո՛չ ալ հայ ժողովուրդին վիճակը այդ շրջանին նպաստաւոր էին նմանօրինակ ձեռնարկներու: ԺԹ դարուն է, որ գաղափարներու եւ իրողութիւններու ընդհանուր յեղաշրջումը զօրացուց հայ ազգային ոգին եւ նպաստաւոր պայմաններ ստեղծեց ազատագրական շարժումի մը ծնունդին համար: Ինչպէս կը գրէր Ժորժ Պրանտէս՝ «Երիտասարդ սերունդ մը մէջտեղ եկաւ, որ հաղորդակից էր հին Հայաստանի ոգիին, բայց արդիական մշակոյթի տէր, բողոքեց թուրք կառավարութեան անարդարութեան եւ քիւրտերու վայրագութեանց դէմ»: Սկիզբը, այս շրջաններու պահանջները շատ չափաւոր էին: Ընդհանուր մաղթանքն էր օսմանեան գերիշխանութեան տակ ունենալ անձի ապահովութիւն, ինչքերու խաղաղ սեփականութիւն, մշակոյթի եւ դպրոցի ազատութիւն: Երբ թուրք կառավարութիւնը ի դերեւ հանեց, 1878-1882-ի ժամանակաշրջանին, հայկական նահանգներու վերաբերեալ Պերլինի դաշնագրին տրամադրութեան գործադրութիւնը ապահովելու ձգտող մեծ տէրութեանց բոլոր փորձերը, այն ատեն 1885-ին երեւան եկան համակարգ եւ հետեւողական շարժումի մը գաղափարին տարածիչները՝ բարենորոգումներու գործադրութիւնը ձեռք բերելու համար: Մկրտիչ Փորթուգալեան եւ Մինաս Չերազ ամէնէն ծանօթները դարձան հայկական դատի այս առաջին փաստաբաններուն: Ապա հրապարակ եկան հայ յեղափոխական կուսակցութիւնները: Ասոնք անխուսափելի հետեւանքներն էին թուրք կառավարութեան ի գործ դրած ճնշումի քաղաքականութեան: Թուրքերու եւ քիւրտերու չարագործութեանց դէմ՝ զինեալ դիմադրութեան մը գաղափարը սկսաւ հող շահիլ: Հայ յեղափոխական առաջին մեծ կուսակցութիւնը հիմնուեցաւ Ժընեւի մէջ 1887-ին, հայ ուսանողուհիի մը՝ Մարոյի նախաձեռնութեամբ: Ասիկա ծնունդ տուաւ Հնչակեան կուսակցութեան, որուն առաջին գործիչները հանդիսացան Աւետիս Նազարբէկ, Խան Ազատ, Մեղաւորեան եւ Շմաւոն: Այս կուսակցութիւնն էր, որ սկսաւ հայ յեղափոխական դիւցազնամարտը, խիզախ յեղափոխականներու միջոցով, ինչպիսին էին Համբարձում Պոյաճեան, Ժիրայր, Տամատեան եւ բազմաթիւ ուրիշներ: 1890-ին Թիֆլիսի մէջ ստեղծուեցաւ հայ յեղափոխական նոր կուսակցութիւն մը, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն անունով: Այս կուսակցութիւնը հիմնուեցաւ Քրիստափոր Միքայէլեանի, Ստեփան Զօրեանի, Սիմոն Զաւարեանի եւ ուրիշներու կողմէ: Քրիստափոր Միքայէլեան լայն մտքի տէր մէկն էր. անոր զօրաւոր անհատականութիւնը իր մէջ կը միացնէր իմացականութիւնն ու կամքը. ասիկա յատկանշական է այն մարդոց, որոնք հետք մը ձգած են պատմութեան մէջ: Շնորհիւ իրեն, Դաշնակցութիւնը իր շուրջ կրցաւ համախմբել հայ ժողովուրդի լաւագոյն տարրերէն ոմանք: Կուսակցութեան կեդրոնը հաստատուեցաւ Թիֆլիսի մէջ, ուր լոյս տեսաւ իր պաշտօնաթերթը՝ «Դրօշակ», ապա փոխադրուեցաւ Ժընեւ: Քրիստափոր Միքայէլեանի, Սիմոն Զաւարեանի եւ (Ռոստոմ) Ստեփան Զօրեանի նման մարդիկ էին, որոնք մեծ համբերութեամբ դարբնեցին Հայաստանի յարութեան գաղափարը եւ զայն վարակեցին իրենց հաւատքով: Այս կուսակցութիւնները դարձան հայ գաղափարապաշտութեան եւ հայրենասիրութեան պտուղները, ինչպէս նաեւ այն դաժան վարչակարգին, որ պարտադրուած էր հայ ժողովուրդին: Հայ յեղափոխական այս երկու կուսակցութեանց (Հնչակեան եւ Դաշնակցութեան) գործունէութիւնը սկիզբը գլխաւորապէս նպատակ ունէր հայ ազգութիւնը պահպանել Օսմ. կայսրութեան մէջ: Ասոնց ըմբռնումները հիմնուած էին արեւմտեան ժողովրդավարութեան գաղափարներուն վրայ: Ասոնց պահանջները սկիզբը շատ չափաւոր էին: Մինչեւ Ապտիւլ Համիտի ջարդերը անոնց գործունէութիւնը համեմատաբար սահմանափակ եղաւ: Քիչ թէ շատ տարողութիւն ունեցող միակ ձեռնարկը, զոր կատարեց Հնչակեան կուսակցութիւնը մինչեւ ջարդերը, Մարզուանի դէմքերով ծանօթ շարժումն է 1893-ին: Գալով Դաշնակցութեան՝ իր առաջին նշանակալից գործը եղաւ Պանք Օթոմանի գրաւումը 1896 Օգոստոսին, որուն հետեւեցաւ Խանասորի արշաւանքը 1897 Յուլիսին: Մինչեւ 1895 այս կուսակցութեան յարողներուն թիւը սահմանափակ մնաց: Ջարդերն էին, որոնք վճռական մղում տուին հայ յեղափոխական շարժման: Հայ ժողովուրդի պաշտպանութեան գաղափարը, զէն ի ձեռին, զօրացաւ եւ ճառագայթեց ամէն կողմ, Դաշնակցութեան շուրջ հաւաքելով հայ ազգի կարեւոր մէկ մասը եւ ծնունդ տուաւ հայ յեղափոխական դիւցազնամարտին: Հ.Յ.Դաշնակցութիւնը (ընկերվարական-ազգային) շատ չանցած շատ մեծ ազդեցութիւն ձեռք բերաւ Հայաստանի մէջ եւ գաղթաշխարհի, բացի Կիլիկիայէն, ուր Հնչակեան կուսակցութիւնը (սոցիալ-դեմոկրատ) շարունակեց գերիշխել, ինչպէս նաեւ Պաքուի ճարտարարուեստական մեծ կեդրոնին մէջ, զոր Ստալին եւ Ստեփան Շահումեան համայնավարութեան միացումին: Յառաջադէմ գաղափարներով տոգորուած այս կուսակցութեան կողքին, 1908-ին հիմնուեցաւ պահպանողական Ռամկավար ազատական կուսակցութիւնը, որ իր հետեւորդները ունեցաւ ունեւոր շրջանակներէ: 1896-ին, կարգ մը տարրեր, որոնք գրագէտ եւ հրապարակագիր Արփիար Արփիարեանի եւ Լեւոն Փաշալեանի գլխաւորութեամբ հեռացած էին Հնչակեան կուսակցութենէն, հիմնեցին Վերակազմեալ Հնչակեան կուսակցութիւնը: Այս կուսակցութիւնը անդամներ կ'արձանագրէին եւ կը կազմակերպէին քարոզչութեան օճախներ ու համախմբումի կեդրոններ: Ասոնց նպատակն էր պաշտպանել հայ ժողովուրդը բնաջնջումի փորձերուն դէմ եւ Հայաստանը դուրս բերել նուաստացումէ եւ ստրկութենէ: Շնորհիւ այս կուսակցութեանց գործունէութեան, գլխաւորապէս Դաշնակցութեան, որուն ինքնաբուխ կորովը տիրապետեց ժամանակաշրջանին, հայ ժողովուրդը աճող համերաշխութեան մը տպաւորութիւնը ձեռք բերաւ եւ սորվեցաւ ինքզինք զգալ իբրեւ ազգային միաւոր: Ասոնք էին սկզբնական այն պատճառները, որոնք հայ ազգային շարժումը շղթայազերծեցին, շարժում մը՝ որ հայ ժողովուրդին առջեւ պիտի գծէր պատուոյ եւ ազատութեան ճամբան: == Պայքարը Երկու Ճակատի Վրայ == Այսպէս, Թրքահայաստանի սպանդին ի տես հայ ժողովուրդը ըմբռնած էր, թէ բռնութեան դէմ չդնելը քաջալերանք մըն է բռնութեան: Զինեալ դիմադրութեան մը գաղափարը հող շաղած էր արագօրէն: Հայ Յեղափոխական կուսակցութեանց կողմէ ձեռնարկուած մեծ տարողութեամբ առաջին գործողութիւնը Պանք Օթոմանի գրաւումը եղաւ 1896 Օգոստոսին, իրաագործուած Դաշնակցութեան կողմէ, նպատակ ունենալով եւրոպական պետութիւնները ստիպելու, որ միջամտեն: Յաջորդ տարիներուն Դաշնակցութեան ղեկավարութեամբ Անդրկովկասէն եւ Պարսկաստանէն հայերը կը կազմակերպեն ինքնապաշտպանութեան եւ պատժական արշաւանքներ Թրքահայաստանի մէջ՝ թուրքերուն եւ քիւրտերուն դէմ: Թրքահայաստանի այլազան շրջաններուն մէջ, ամէնէն վճռական անձերը լեռները կ'ապաստանէին, խումբեր կը կազմէին եւ ֆետայական կռիւներ կը մղէին: Հայ ֆետային առասպելական դէմք մը դարձաւ եւ ժողովուրդի երեւակայութեան մէջ խաղաց այն դերը, ինչ որ խաղացին սերպ կամ պուլկար «հայդուկ»ները, կամ յոյն «քլեֆթ»ները: Այս ինքնապաշտպանութեան շարժումը հետեւանքն էր թրքական քաղաքականութեան: Այս տարիներու պատմութիւնը հայ ժողովուրդի կորովին եւ կամքին պատմութիւնն է: Մասնակի եւ կղզիացած այն ճիգերը, որոնք մինչ այդ յատկանշած էին հայ ազգային շարժումը, այնուհետեւ կապուեցան ամբողջի մը: Ժընեւէն եւ Լոնտոնէն, ուր հաստատուած էին հայ կուսակցութիւններու կեդրոնատեղիները, կարգախօսներ եւ օգնութիւններ կը հասնէին հալածուած հայ եղբայրներուն, արհամարհելով կրակի գիծը եւ բանտերու պարիսպները: Անդրանիկի մը (ռազմավարութեան իսկական ինքնաբոյս տաղանդ), Նիկոլ Դումանի մը (զինուորական գետնի վրայ հայկական դիմադրութեան մեծ կազմակերպիչը), Բաբգէն Սիւնիի մը (Պանք Օթոմանի հերոսը), Հրայրի մը, Գէորգ Չաւուշի մը, Մուրատի մը, Սերոբի մը ղեկավարութեան տակ, երկրին մէջ հայկական ուժերը կը կազմակերպուէին եւ իրենց ինքնապաշտպանութեան կամ պատժական արարքներով հայ բնակչութիւնը կը պաշտպանաէին ջարդարարներուն դէմ: Կը բաւէ այս անունները յիշել՝ որպէսզի վերակենդանանան այն ժամերը երբ քանի մը մարդոց կամքը, կը յաղթահարէ բոլոր արգելքները: Այս մարդիկը հերոսներ էին: Անոնց քանի մը հատին համար կարելի է ըսել, թէ պէտք է մինչեւ հնագոյն դարերը երթալ՝ մարդկային այդպիսի տիպարներ գտնելու համար: Ուրիշներ, նուազ նշանաւոր, այսուհանդերձ անոնք եւս կը գործադրէին հերոսական արարքներ: Այս վերջինները չէին կրնար հաւանաբար բաղդատուիլ արտակարգ այդ հերոսներուն հետ, բայց որովհետեւ գործը ինքնին մեծ էր, իր մէջ առնելով կը մեծցնէր զանոնք: Հայ յեղափոխական շարժումը իբրեւ նշանաբան ընտրած եւ իր դրօշակներուն վրայ արձանագրած է՝ «Մահ կամ ազատութիւն»: Այս մարդերէն շատերուն համար մահ եղաւ, սակայն անոնք կը յուսային, թէ օր մը իրենց հայրենիքին համար ատիկա ազատութիւն պիտի բերէր: Հայկական ուժերը գիտէին, թէ առանձին պիտի չկարենային յաղթել Օսմ. կայսրութեան: Սակայն անոնց համար յաղթանակը կը կայանար վերջնականօրէն երբեք չպարտուելուն եւ պայքարը տեւապէս երկարաձգելուն մէջ: Այս կռիւներու ընթացքին՝ որքա՜ն անձնզոհութիւններ, հերոսական արարքներ կատարուեցան, ինչպիսի՜ գործադրութիւններ՝ ռուս զինուորական հին առածին, որ կ'ըսէ. «Մեռիր, բայց ազատէ եղբայրներդ»: Տեղի ունեցան բազմաթիւ բախումներ, որոնցմէ ամէնէն կարեւորը եղաւ Խանասորի արշաւանքը (1897), Խաստուրի (1899) եւ Առաքելոց վանքի (1901) կռիւները եւ վերջապէս Սասնոյ Բ. ապստամբութիւնը (1904): Խանասորի արշաւանքը կազմակերպուեցաւ Դաշնակցութեան կողմէ, Պարսկաստանէն, պատժելու համար քիւրտ ցեղերէն մէկը, որ 1896-ի ջարդերուն կոտորած էր 800 հայեր: Արշաւանքը համախմբեց 300 հայ կռուողներ, որոնք ոչնչացուցին քիւրտ Մազրիկ ցեղը, քանդելով անոր վրանատեղին, բայց խնայելով կեանքը կիներուն եւ մանուկներուն: Խաստուրի կռիւները տեղի ունեցան Ալաշկերտի հովիտին մէջ, ուր Անդրկովկասէն եկած հայ խումբ մը մարտնչեցաւ թրքական զօրքին դէմ: Կատաղօրէն պաշտպանուելէ ետք, հայերը կրցան ճեղքել թրքական գիծը եւ յառաջանալ: Ախլաթի շրջանին մէջ, առասպելական քաջութեան տէր հայդուկապետ մը՝ Սերոբ, տարիներ շարունակ լեռներու տէր ու տիրականը դարձաւ եւ ի վերջոյ 1899-ին իր 12 զինակիցներուն հետ ինկաւ, 1500 հոգիի դէմ կռուելէ ետք: Իր դէմ ղրկուած էին թրքական եւ քրտական խառն ուժեր: 1901-ին տեղի ունեցաւ Առաքելոց վանքի արտակարգ պաշարումը, որուն ընթացքին Անդրանիկ եւ իր զինակիցները 19 օր դիմադրեցին թրքական զօրամասերուն եւ ապա, թշնամի գիծերը ճեղքելով լեռները ապաստանեցան: Սակայն այս բոլոր գործողութիւններուն ամէնէն կարեւորը Սասնոյ Բ. ապստամբութիւնն է 1904-ին, որ զինուորական իսկական գործողութեան բնոյթը ստացաւ, երկու մնայուն ճակատներու կազմութեամբ, հիւսիսային ճակատ մը՝ Մուշի ուղղութեամբ եւ հարաւային ճակատ մը՝ Տիարպեքիրի ուղղութեամբ: Հայ կռուողներու ընտրանին համախմբուած էր Սասնոյ լեռնային շրջանին մէջ, Անդրանիկի ղեկավարութեամբ: Հոն էին Հրայրը, Գէորգ Չաւուշը, Քեռին, Մուրատը, Սեպուհը, Սմբատը, Կայծակ Առաքելը, Գայլ Վահանը: Սասնոյ խիզաախ լեռնականներուն գլուխը անցած՝ անոնք դիմադրեցին Մարտ եւ Ապրիլ ամիսներուն ընթացքին թրքական զօրամասերուն (10 զօրասիւն Մշոյ ճակատին վրայ, 3 զօրասիւն՝ Տիարպեքիրի ճակատին վրայ եւ հազարաւոր քիւրտեր): Դաշնակցութեան ներկայացուցիչը՝ Վահան Մանուէլեան եւ Հրայր, հերոսի մահով ինկան այս կռիւին, որ ի խնդիր ազատութեան հայ ժողովուրդի մղած պայքարին մեծ փուլերէն մէկը կը կազմէ: Սասնոյ այս կռիւները հսկայակական ազդեցութիւն կատարեցին հայ ժողովուրդի հոգիին վրայ: Եթէ յաջորդ տարին Անդրկովկասի հայութիւնը կրցաւ դէմ դնել թաթարական գրոհին, ցարական կառավարութեան կողմէ կազմակերպուած, պատճառը այն էր, որ Սասնոյ կռիւներու օրինակէն ձեռք բերած էր ինքնավստահութիւն մը, որ մինչ այդ կը պակսէր իրեն: Կարելի է ըսել, թէ այս կռիւներն էին, որ դարերու ստրկութեան տակ ընկճուած ժողովուրդի մը հոգիին մէջ արթնցուցին ազատութեան հետ ստեղծուող նոր մտայնութիւնը: Այդ կռիւներն էին, որ զինուորական աւանդութիւն մը վերստեղծեցին ժողովուրդի մը համար, որ թէեւ ժամանակ մը վախազդու պատերազմիկ, սակայն դարերէ ի վեր զինուորական ասպարէզէ դուրս քշուած կը մնար: Յայտնի է, որ զինուորական ոգին յանպատրաստից չի ծնիր: Այլ՝ հերոս նախնիներու օրինակին արդիւնքն է ան: Բոլոր բանակները կ'ապրին հին աւանդութիւններով, որոնք զինուորներու եւ ղեկավարներու արժէքը կը կազմեն: Հայ յեղափոխական շարժման այդ կռիւներն էին, որոնք հայ ժողովուրդին համար դարբնեցին զինուորական նոր աւանդութիւն մը, որուն ժառանգորդները պիտի դառնային առաջին մեծ պատերազմի կամաւորները, ապա հայ ազգային բանակի զինուորները: Սակայն այս աւանդութիւնը հաստատուեցաւ ազգի ընտրանիի կորստեան գնով: «Ոչինչ այնքան ողբերգական է եւ այնքան յուզիչ,- կը գրէ Վարանդեան,- որքան հայկական Ռիզորճիմենթոյի այս պատմութիւնը: Ամբողջ սերունդներ հնձուեցան բնաջնջուելով բռնատիրութեանց ամէնէն անողոքին ձեռքով: Ազգի բոլոր դասակարգերուն պատկանող հազարաւոր երիտասարդներ կ'իջնէին պայքարի, մասնակցելով յուսահատ կռուի մը՝ ընդդէմ հզօր բռնատիրութեան եւ կը մահանային կռիւներու ընթացքին, կախաղաններու կատարին, թիարաններու մէջ»: Վերջապէս, պէտք է շեշտել, թէ հայ ազգային շարժման կողմէ մղուած այս պայքարը իրականին մէջ երկու ճակատի վրայ տեղի կ'ունենար: Արդարեւ, որքան ալ հայ ազգային շարժման նպատակը սկիզբները Թրքահայաստանի հայ բնակչութեան պաշտպանութիւնն էր, ցարական կառավարութիւնը իր կարելին ըրաւ փշրելու համար զայն: Հետագայ տարիներու ընթացքին, երբ հայերը ինքնապաշտպանութեան եւ պատժական արշաւանքներ կազմակերպեցին Անդրկովկասէն դէպի Թրքահայաստան, ստիպուեցան տեւաբար երկու ճակատի վրայ կռուիլ, թէ՛ ռուսական եւ թէ թրքական ու քրտական ուժերուն դէմ: Հարիւրաւոր հայ մարտիկներ ինկան թուրքեւռուս սահմանը պահող ռուսական զինուորներու հարուածներուն տակ. ռուս պահակազօրքերը հրահանգ ստացած էին գործակցելու թրքական ուժերուն հետ: == Հայոց Օժանդակութիւնը Արեւելքի Ժողովուրդներու Ազատագրութեան == Հայ յեղափոխական շարժումը չսահմանափակուեցաւ հայ ժողովուրդի պաշտպանութեան այս պայքարով: «Հոն ուր աւելի զօրաւոր մը կայ, ըլլալ աւելի տկարի կողքին». այս նշանաբանին հաւատարիմ՝ հայ յեղափոխութիւնը ընդարձակեց իր գործը եւ գործօն աջակցութիւն ցոյց տուաւ Արեւելքի այն ժողովուրդներուն, որոնք կը պայքարէին իրենց երկիրը ազատագրելու համար բռնատիրական վարչակարգէն եւ զայն զօրացնելու՝ օտար կայսերապաշտութեան սպառնալիքին առջեւ: Յաջորդ գլուխներէն մէկուն մէջ պիտի նկարագրենք այն սերտ գործակցութիւնը, որ հայ յեղափոխական կուսակցութիւնները միացուց Երիտասարդ Թուրքերուն, որոնք կը պայքարէին Ապտիւլ Համիտի վարչակարգին դէմ: Բաւականանանք յիշելով հոս այն շատ կարեւոր մասնակցութիւնը, զոր Դաշնակցութիւնը ունեցաւ 1906-1907-ի պարսկական յեղափոխութեան եւ նոր վարչակարգի պաշտպանութեան մէջ: 1906-ին պարսիկ ժողովուրդը ապստամբեցաւ եւ Շահին պարտադրեց ազատական սահմանադրութիւն մը, խորհրդարանով մը: Այս յեղափոխութիւնը գործն էր պարսիկ հայրենասէրներու, որոնք կ'ուզէին վերջ դնել բռնատիրական վարչակարգին եւ վերակենդանացնել Պարսկաստանը, որ կը գտնուէր ռուսական ու անգլիական կայսերապաշտութեանց ցանկութիւններուն սպառնալիքին տակ: Շահի մահէն ետք 1907-ին, իր յաջորդը Մոհամմէտ Ալի, Ռուսիոյ օգնութեամբ փորձեց բացարձակատիրութեան նախկին վարչակարգը հաստատել: Պետական այս հարուածը զայն տէր դարձուց Թեհրանի եւ երկրի կեդրոնին: Սակայն պարսիկ ազատականները շարունակեցին դիմադրութիւնը երկրին մէջ եւ ի վերջոյ յաջողեցան սահմանադրական իրաւակարգ հաստատել, շնորհիւ, մեծ չափով մը, հայ հայրենասէրներու աջակցութեան: Արդարեւ հայ մեծ զինուոր մը՝ Եփրեմն էր (հետագային Եփրեմ Խան), որ դարձաւ պետը Թեհրանը գրաւող սահմանադրական բանակին եւ որ ապա փշրեց յետադիմական ուժերու յարձակողական բոլոր գրոհները: Հայ յեղափոխական շարժումը սահմանադրական բանակին տուաւ բազմաթիւ պետեր, ինչպէս Քեռին, Խեչօն եւ կամաւորներու գունդ մը, որ այս բանակի հոգին դարձաւ եւ զոհուեցաւ առանց սակարկելու: Նոր կառավարութենէն Եփրեմ ստացաւ «սիրտար»-ի (սպարապետ) տիտղոս եւ դարձաւ տեսակ մը նոր վարչակարգի հովանաւորողը: Ինկաւ պատերազմի դաշտին վրայ՝ Պարսկաստանը պաշտպանելով օտար կայսերապաշտութեանց կողմէ ղեկավարուած կոյր ուժերու յարձակումներուն դէմ: == Աղբիւրներ == Հայոց Պատմութիւն, Երուանդ Փամպուքեան (Վլադիմիր Բարխուդարեան), Է. Կարգերու, Պէյրութ, 1998

Մելքոն Հայրապետեան

Մելքոն Հայրապետեան, բնիկ Տարսոնցի, ուր ծնած է 1892-ին, շրջանաւարտ Տարսոնի ամերիկեան Գոլէճէն 1913-ին Պ. Ա. Տիտղոսով։ Կ՛անցնի Պէյրութ եւ 1920-ին կ՛աւարտէ Ամերիկեան Համալսարանի Բժշկական ճիւղը։ Երկար տարիներ Կ՛ըլլայ դասախօս միեւնոյն համալսարանին մէջ եւ բժիշկ համալսարանի համայնքին։ Իր պաշտօնավարութեան շրջանին մեծ հոգ տարած է համալսարանի Հայ Ուսանողաց Միութեան։ Ներքին բազմաթիւ դժուարութեանց յաղթելով, կը ջանայ սոյն Միութիւնը կանգուն պահել։ Բժշկական մասնագիտութիւնը կը կիրարկէ խղճմտօրէն, մանաւանդ Այնէմի (Լիբանան) շրջանի բոլոր գիւղերու մէջ, առանց նիւթական ակնկալութեան, հայու վայել լաւ ախտաճանաչ եւ խղճմտանքի տէր բժիշկ։ Մեռաւ 1942, Մայիս 8-ին: == Ծանօթագրութիւններ ==

86 (թիւ)

86 (ութսունվեց), բնական թիւ է։ Տարուայ 86րդ օրը Մարտ 27-ն է (նահանջ տարիներուն՝ Մարտ 26-ը) == Թուաբանագիտութիւն == ուրախ թիւ է ուշագրաւ յատկութիւն մը՝ 86=(8×6=48)+(4×8=32)+(3×2=6) == Գիտութիւն == 86-ն են մետաղները Պարբերական աղիւսակին մէջ == Այլ բնագավառներում == +86-ը Չինաստանի միջազգային հեռախօսային քոտն է 86-ով ISBN ին մէջ կը նշուեն Սերպիոյ հրատարակուած գիրքերը == Տես նաեւ == 1986 թուական == Ծանօթագրութիւններ ==

Մկրտիչ Քէչեան

Մկրտիչ Քէչեան (1880 (հաւանաբար), Եոզկաթ, Եոզկաթի գաւառ, Անգարայի նահանգ- անյայտ), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է հաւանաբար 1880 թուականին Անգարայի նահանգի, Եոզկաթի գաւառի կեդրոն՝ Եոզկաթ քաղաքին մէջ։ 1905 թուականին աւարտած է Պէյրութի Սեն Ժոզեֆ ֆրանսական համալսարանի բժշկական բաժինը։ Որպէս բժիշկ աշխատած է։ Անոր մասին ուրիշ տեղեկութիւն չկայ։ Հաւանաբար՝ անյայտ կորսուած է։ == Գրականութիւն == Մեզպուրեան Արթօ, Հայ եւ ծագումով հայ բժիշկներ։ Այբուբենական համառօտ անուանացանկ (1688-1940), Սթանպուլ, 1940։ Շահբազեան Յասմիկ եւ Միրզոյեան Անահիտ (կազմողներ), Ցուցակ Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերի (1915-1923), հ. 3, Անգարայի նահանգ, Երեւան, 2006։ == Աղբիւր == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Ազեան

Ազյան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Աւետիս Ազեան (?-1933), դերասան, ռեժիսոր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Շնորհք արք. Գալուստեան

Շնորհք արք. Գալուստեան (1913-1990), Բուն անունով՝ Արշակ Գալուստեան։ Ծնած է Եօզկատի Իյտէլի գիւղը եւ մահացած՝ Ս. էջմիածին։ Յաճախած է Թալասի Ամերիկեան, Նահր Իպրահիմի, Շքիպէյլի, Սայտայի (Լիբանան) եւ Նազարէթի (Պաղեստին) Ամերիկեան որբանոցները, Երուսաղէմի ժառանգաւորաց վարժարանը եւ ապա՝ ընծայարանը։ == Կենսագրութիւն == Ոաուցչագործած է Երուսաղէմի վանքի Սրբոց Թարգմանչաց վարժարանին մէջ եւ տեսուչ կարգուած՝ Անթիլիասի Կիլիկիոյ Կաթողիկոսարանի դպրեվանքին։ Ծառայած է իբրեւ Հոգեւոր Հովիւ եւ Աոաջնորդ՝ Պաղեստինի, Անգլիոյ, Միացեալ Նահանգներու մէջ, եւ իբրեւ Լուսարարապետ Երուսաղէմի Պատրիարքական Աթոռին։ Գահակալած է իբրեւ Կ. Պոլսոյ Պատրիարք (1961-1990)։ Աշխատակցած է իսթանպուլահայ թէ սփիւռւքահայ մամուլին՝ յատկապէս Մարմարաին եւ Սիոնին։ Խմբագրած է Երուսաղէմի պատրիարքութեան պաշտօնաթերթ՝ Սիոն ամսագիրը (1956-1960)։ Որպէս ԱՄՆու հոգեւոր հովիւ պաշտօնավարած ատեն, խմբագրած է Կանթեղ եւ Հայաստանեայց Եկեղեցի կրօնական թերթերը։ Ունի անտիպ կրօնաբարոյական ուսումնասիրութիւններ՝ Ցինանց Կիրակիներ, Գիրք Սաղմոսաց, Ապաշխարութեան Սաղմոսները։ Օգտագործած է Շնորհք Արքեպիսկոպոս եւ Շ.Ա.Գ. գրչանուները. == Հրատարակած Գործեր == - Քննական Մօտեցում Երուսաղէմի Պատրիարքական Աթոռի Տագնապին. Տէրտէրեանի Անօրէնութիւնները - Փարիզ, 1961։ - Աւետարան Ըստ Մատթէոսի (վերածում) - Իսթանպուլ, 1966։ - Աւետարան Ըստ Մարկոսի (վերածում)– Իսթանպուլ, 1966։ - Աւետարան Ըստ Ղակասի (վերածրսմ)֊ Իսթանպուլ, 1966։ - Աւեւոաւսսն Ըստ Յովհաննէսի (վերածում) - Իսթանպուլ, 1966։ - Ձեոագրերու Գողութեան Գայթակղութիւնը - Իսթանսպուլ, 1969։ - Նկատողութիւններ Երուսաղէմի Ցանձնաժողովի Տեղեկագրի Մասին - Իսթանպուլ, 1970։ - Մեծ Պահքի Կիրակիներու Ոսկի Շղթան - Իսթանպուլ, 1971։ - Գունագեղ Կիրակիներ Եւ Հոգեգալուստ - Իսթանպուլ, 1972։ - Միութիւնը Եւ Միասնութիւնը Կը Կազմեն Եկեղեցիի էութիւնը - Իսթանպուլ, 1973։ - Ներսէս Շնորհափի Ընդհանրական Թուղթ (վերածում) - 1973։ - Ներսէս Շնորհալիի Գիրք Որ Կը Կոչուի Ցիսուս Որդի (վերածում) - Իսթանպուլ, 1974։ - Աւագ Շաբաթ – Պէյրութ, 1974։ ՆիուԵորք, 1990։ - Տաղաւար Տօներ - Երուաաղէմ, 1976։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Միացեալ Հայկական Ֆոնտ

Միացեալ Հայկական Ֆոնտը (ՄՀՖ, անգլերէն՝ United Armenian Fund) բարեգործական կազմակերպութիւն է։ Հիմնադրուած է 1989 թուականին նոյեմբեր 7-ին, Լոս Անջելսի մէջ՝ ամերիկահայ հասարակական գործիչ Հարութ Սասանյանի նախաձեռնութեամբ եւ ԱՄՆ-ի մէջ գործող յոթ խոշոր հայկական կազմակերպութիւններու՝ Ամերիկայի հայկական համագումարի, Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան, հայ օգնութեան միութեան, հայ առաքելական եկեղեցիներու ԱՄՆ- էջմիածնական եւ սնթիլիասական թեմի առաջնորդարաններու, Ամերիկայի Հայ ավետարանչական ընկերակցութեան եւ Քըրք Քըրքորեանի «Լիւնսի Հիմնարկի» միացեալ ջանքերով։ Նպատակն էր համակարգել եւ աւելի արդիւնավետ դարձնել սփուռքի օգնութիւնը 1988|1988]] թուականին Սպիտատի երաժշտանոցի տուժած Հայաստանին, հաղթահարել շրջափակման արգելքները՝ օդանավային կանոնավոր առաքումներ կազմակերպել։ == Առաջին Օգնութիւն == Ֆոնտի առաջին բըռնատար օդանաւը Հայաստան ուղարկուած է 1989 թուականին՝ աղետի գոտու բնակչութեանը հասցնելով շուրջ 30 տ մարդասիրական օգնութիւն։ Գործունէութեան առաջին տարուայ ինթացքին Ֆոնտը Հայաստան առաքելած է 15 օդանաւ՝ 12 միլիոն տոլար արժողութեանբ 500 տ բեռ (ձմեռային հագուստ, սնունդ, սարքավորումներ են)։ t == Գործունէութիւն == 1992-1993|1992-1993]] թթ. Ձմռանը ֆոնտը, ՀՀ կառավարութեան առաջարկութեամբ, 400 հազար գումարով 12 հազար նաւթավառ, մեծ քանակութեամբ կաթի փոշի առաքելած է Հայաստան, օդանաւերով Եւրոպայէն եւ ԱՄՆ-էն Հայաստան հասցուցած է ամսուն վերջը հաշուով 40 տ օգնութիւն։ 1989 թուականէն ի վեր Ֆոնտը աւելի քան 120 օդային եւ մօտւ 600 ծովային առաքումներով Հայաստան եւ Արցախ հասցուցած է շուրջ 350 միլիոն տոլար մարդասիրական օգնութիւն։ Ստիզբը կազմակերպութիւնը առանձնակի կարեւորութիւն տուած է դեղորայքի եւ բժշկական սարքերուն մատակարարմանը։ սակայն ժամանակի ընթացքի, ելնելով Հայաստանի եւ Արցախի տնտեսական կացութեան թելադրանքէն, ընդլայնել է գործունէութեան ասպարէզը։ 1993|1993]] թ., երո Հայաստանը հայտնուած էր էներգետիկ ճգնաժամի մէջ, ֆոնտը, ՀՀ կառավարութեան «ձմեռ 94» ղրագրի շրջանակներուն, կազմակերպած է հանգանակութիւն, որուն արդիւնքով Հայաստանին հատկացուած է 21 միլիոն տոլար վայելութիւն (7 միլիոն հաւաքած էին սփիւռքահայ տարբեր համանքներ, 14 միլիոն նուիրաբերած էր Ք. Քըրքորեանի «Լիւնսի Հիմնարկը»։ 2003 թուականին Ֆոնտը օգնութիւն կը նեռարէր գլխաւորապէս դեղերուն եւ բժշկական սարքաւորումներ, ինչպէս նաեւ համակարգիներ, կապի միջոցներ, գիւղատնտեսական եւ կրթական պիտոյքներ Հայաստանեան եւ արցախեան հաստատութիւններու համար։ Ֆոնտը ֆինանսաւորած է շարք մը առողջապահական ծրագրեր, այդ թիւին մէջ՝ Հայաստապի մանկական սրտաբանական կեդրոնը։ Ֆոնտը ունի առողջապահական, շինարարական եւ տնտեսական բմագավառներու մասնագետներէ բաղկացած հանձնախումբեր։ Վարչական կարիքներու համար հիմնադրամը կը ծախսէ իր եկամուտի 1%-էն աւելի քիչ։ == Ֆոնտի տնօրէն == Հիմնադրման օրէն Միացեալ Հայկական Ֆոնտի վարիչ-տնօրէնն է Հարութ Սասանեանը («California Courier» շբաթաթերթի հրատարակիչ ու խմբագիր)։

1603 թուական

1603 թուական, ոչ նահանջ տարի, 17րդ դարու երրորդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == == Մահեր ==

Ռընէ Լեւոնեան

Վեր. դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան (ծնած է 4 Մարտ, 1952-ին, Մարսէյլ, Ֆրանսա):Եւրասիայի Հայ Աւետարանչական ընկերակցութեան ներկայացուցիչ եւ միութեան նախագահ: ԼՂՀ անվտանգութեան ջատագով: ԼՂՀ արտաքին գործերի նախարարի եւ ՀՀ նախագահի աշխատակազմի խորհրդատու: Ֆրանսայի Աստուածաշնչային ընկերութեան քարտուղար == Կենսագրութիւն == Վերապատուելի Ռընէ Լեւոնեան ծնած է Ֆրանսայի Մարսէլ քաղաք, Մարտ 4, 1952-ին: Ան Կիլիկիայէն Ֆրանսա գաղթած հայերու երրորդ սերունդէն Է: Մեծ հայրը Հռոմկլայէմ էր (Ճիպին): Մկրտութեան անունը Ներսէս է՝ ի յիշատակ Ներսէս Շնորհալի կաթողիկոսին: Պատանեկան տարիներուն, ուսմանը զուգահեռ, հետաքրքրուած է ֆուտպոլով եւ, մինչեւ 16 տարեկան, խաղցած է տեղի պատանեկան թիմին մէջ։ Եղած է ֆիլատելիայի սիրահար: Հաւաքած է նախ ֆրանսական եւ Աֆրիկեան, աւելի ուշ ռուսական եւ հայկական դրօշմանիշեր: Այդ տարիքին էր, որ առնչուելով Աստծոյ Խօսքին, ճանչնալով Աստուծուն Իր խօսքին միջոցով՝ հասու եղաւ Յիսուս Քրիստոսի ով լինելուն, անոր փրկութեան ծրագիրին, գիտակցեցաւ առանց Աստուծոյ ապրելու անորոշութիւնը, ապաշխարեցաւ, ընդունեց Յիսուս Քրիստոսին՝ որպէս իր կեանքի առաջնորդ եւ վերստին ծնունդ ապրեցաւ: Այդ ժամանակ սկսաւ յաճախել հայ եկեղեցի եւ, որպէսզի հասկնայ եկեղեցիի մէջ կատարուող արարողութիւնները, սկսաւ սորվիլ Հայերէն: 1973-ին ամուսնացած է Սիլվի Պոյաճեան - Լեւոնեանի հետ, ունի երկու զաւակ եւ վեց թոռնիկ: Տիկին Սիլվին դեղագործ է, աշխատած է Երեւանի Հայ Աւետարանչական ընկերակցութեան բժշկական կեդրոնին մէջ։ Ան ֆրանսերէն դասաւանդած է Երեւանի Խորէն եւ Շուշանիկ Աւետիսեաններու անուան դպրոցին մէջ: Դուստրը՝ Սեդա - Ֆապիէնը, ուսանած է Փարիզի համալսարանին մէջ, ստացած է աշխարհագրական գիտութիւններու մագիստրոսի աստիճան: Ան աւարտած է նաեւ քաղաքագետներու բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւնը եւ ստացած է քաղաքագէտի որակաւորում: Այժմ կ՛աշխատի պետական հիմնարկութեան մէջ, որպէս մարդուժի բաժնի ղեկավար: Տղան՝ Արմէն - Քրիսթոֆն ունի տնտեսագէտի բարձր որակաւորում: Ութ տարի ապրած է Երեւան: Ան իր զինուորական ծառայութիւնը կատարեց Հայաստան` Ֆրանսայի դեսպանատանը՝ առեւտրական կցորդի պաշտօնին մէջ, յետոյ ստանձնեց «Գասթել» ընկերութեան տնօրէնի պաշտօնը: Այժմ կը շարունակէ իր գործարարութիւնը Ֆրանսայի մէջ: == Աստուածաբանական Համալսարան == Վերապատուելի Դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան Աստուծմէ ստացած կոչումը իրականացնելու նպատակով ուսումը շարունակեց Փարիզի Աստուածաբանական եւ Լիոնի Կրթութեան գիտութեան ու Աստուածաբանական համալսարաններուն մէջ։ Աւարտելէն յետոյ ստացաւ համապատասխանաբար Աստուածաբանութեան մագիստրոսի (աւարտաճառը՝ Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ պատմութիւնը եւ վարդապետութիւնը) եւ կրթութեան ու մանկավարժութեան գիտութիւններու մագիստրոսի աստիճան (աւարտաճառը՝ Ֆրանսահայ համայնքի նոյնացումը՝ իւրացումը): Ան շարունակեց ուսումը նաեւ Փարիզի Սորպոնի համալսարանին մէջ եւ ստացաւ «Արեւելեան լեզուներու (հայագիտութիւն) եւ քաղաքակրթութեան» մասնագէտի որակաւորում: 1999-ին Լիոնի համալսարանի աստուածաբանութեան կաճառին մէջ պաշտպանեց դոկտորական թէզ՝ «Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ պատմութիւնը եւ վարդապետութիւնը» թեմայով եւ ստացաւ Աստուածաբանութեան դոկտորի աստիճան: == Համաշխարհային Մանկապատանեկան ճամբարներու Տնօրէն == Երկար ժամանակ մասնակցած է Ֆրանսայի կրթութեան, երիտասարդութեան եւ մարզական նախարարութեան կազմակերպած յատուկ դասընթացներուն եւ ստացած է ամառային ճամբարներու տնօրէնի վկայագիր, որ իրաւունք կուտայ կազմակերպել եւ տնօրինել մանկապատանեկան ճամբարներ աշխարհի տարբեր երկիրներ՝ Ֆրանսիա, Իտալիա, Յունաստան, Թունիս... == Աստուածաշունչի Սերտողութիւն Ֆրանսայի Բանտերուն Մէջ == Մոտ 20 տարի ծառայած է Ֆրանսայի բանտերուն մէջ՝ ինչպէս հայերու (Մոնթէ Մելքոնեան եւ միւս քաղաքական ջատագովներ), այնպէս ալ բոլոր բանտարկեալներուն համար: Ֆրանսական կառավարութեան կողմէն ունի յատուկ թոյլատրութիւն՝ այցելել բանտարկեալներուն, հանդիպիլ անոնց հետ առանձին, կազմակերպել հոգեւոր արարողութիւններ, վարել Աստուածաշունչի սերտողութիւն: == Համայնքային Ու Եկեղեցական Ծառայութիւն == 1974 – 1993 թուականներուն ծառայած է Ֆրանսայի Հայ Աւետարանական եկեղեցիներուն եւ աշխուժորէն մասնակցած է տեղի հասարակական, համայնքային եւ եկեղեցական կեանքին: == Հայոց Ցեղասպանութեան Ճանաչման Պայքարի Մասնակից == Ֆրանսայի հայ համայնքի միւս պատասխանատուներու հետ աշխուժօրէն մասնակցած է Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման պայքարին: == ԼՂՀ Անվտանգութեան Ջատագով == 1988-էն եղած է ԼՂՀ անվտանգութեան, բարդոյթի խաղաղ եւ արդարացի լուծման ջատագովը: == Երկրաշարժի Աւերածութիւններու Վերականգնողական Աշխատանքներ == 7 Դեկտեմբեր, 1988-ին Սպիտակի երկրաշարժէն յետոյ մասնակցած է երկրաշարժի հետեւանքներու վերացման եւ վերականգնողական աշխատանքներուն: == Աջակցութիւն Ֆրանսայի Մէջ Ստեղծելու ՀՀ Դեսպանատուն Եւ Ղեկավարի Պաշտօններ == 1993 եւ 1994 տարիներուն կարողացաւ աջակցել ՀՀ արտաքին գործերու նախարարութեանը՝ Ֆրանսայի մէջ ստեղծելու ՀՀ դեսպանատուն, եւ սիրով ընդունեց դեսպանատան գրասենեակի վարիչի եւ հասարակութեան հետ կապերու ղեկավարի պաշտօններուն մէջ աշխատելու հրաւէրը: Հարկ է նշել, որ Վեր. դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան օգտագործեց ֆրանսական հասարակական եւ քաղաքական շրջանակներու հետ իր լայն կապերը, գիտելիքներն ու փորձառութիւնը՝ ի օգուտ դեսպանատան աշխատանքներու ձեւաւորման, հաստատման եւ ծաւալման: Սիրով համագործակցեցաւ այնպիսի դիւանագետներու հետ, ինչպէս Վահան Տեր-Ղեւոնդեանը, Ալեքսան Յարութիւնեանը, Վիգէն Չիթեչեանը, Վահան Փափազեանը... == ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսեանի եւ Ֆրանսայի նախագահ Ֆրանսուա Միթերանի հանդիպման պատրաստման փուլին մասնակցութիւն == Այդ փոքր ժամանակահատուածին պատիւ ունեցաւ մասնակցելու Հայաստանի պետական եւ կառավարական բարձրաստիճան հիւրերու Ֆրանսա այցելութիւններու եւ անոնց Ֆրանսայի պետութեան եւ կառավարութեան անդամներու հետ հանդիպումներու կազմակերպմանը: Մասնակցեցաւ ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսեանի եւ Ֆրանսայի նախագահ Ֆրանսուա Միթերանի հանդիպման պատրաստման փուլին եւ ներկայ եղաւ Ելիսեան պալատին մէջ հանդիպմանը: == ԼՂՀ-ի պաշտպանութեան կոմիտէի նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանի առաջին մամուլի ասուլիսը Փարիզի մէջ == Այդ տարիներուն Վեր. դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան պատրաստած եւ ղեկավարած է ԼՂՀ-ի պաշտպանութեան կոմիտէի նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանի առաջին մամուլի ասուլիսը Փարիզի մէջ։ ԼՂՀ-ի անկախութեան երկրորդ տարեդարձին նուիրուած պաշտօնական հանդէսին, որ տեղի ունեցաւ Փարիզի Սէն Ճէյմս հիւրանոցին մէջ, որպէս արարողութեան ղեկավար, ընկերակցեցաւ Ռոբերտ Քոչարյան Ռոպերթ Քոչարեանին: == Հայ Աւետարանական համաշխարհային խորհուրդի ներկայացուցիչ == 1994 – 2011 թթ. նշանակուած է Հայ Աւետարանական համաշխարհային խորհուրդի ներկայացուցիչ եւ ստանձնած է Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական ընկերակցութեան եւ Ֆրանսայի «Յոյս Հայաստանի համար» կազմակերպութիւններու ծրագիրներու ընդհանուր ղեկավարի պաշտօնը Հայաստանի մէջ։ Պետք է ըսել, որ 1981-էն իվեր բազմիցս անգամ եղած է Հայաստան, եւ Հայ Աւետարանական համայնքներու կողմէն իր այս պաշտօններուն նշանակուիլը համարուեցաւ դեպքէրու տրամաբանական զարգացման արդիւնք: == ԼՂՀ արտաքին գործերի նախարարի եւ ՀՀ նախագահի աշխատակազմի խորհրդատու == Վեր. դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան եղած է 1995 - 1997 թթ. ԼՂՀ արտաքին գործերի նախարարի խորհրդատու: 1998 - 2001 թթ. եղած է ՀՀ նախագահի աշխատակազմի խորհրդատու: == Ֆրանսայի Աստուածաշնչային ընկերութեան քարտուղար == Վեր. դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան նշանակուած է 2011 – 2012 թթ. Ֆրանսայի Աստուածաշնչային ընկերութեան քարտուղար: == Հայ Աւետարանչական ընկերակցութեան ներկայացուցիչ եւ միութեան նախագահ Եւրասիա == 2012 թուականէն մինչեւ օրս Հայ Աւետարանական համաշխարհային խորհուրդի եւ Ամերիկայի Հայ Աւետարանչական ընկերակցութեան ներկայացուցիչն է Եւրասիայի մէջ։ Նաեւ, Եւրասիայի Հայ Աւետարանական եկեղեցիներու միութեան նախագահն է: == Պատուաւոր Քաղաքացի կոչում == 1999-ին արժանացած է Սպիտակ քաղաքի «Պատուաւոր քաղաքացի» կոչմանը: == Աղբիւրներ == դոկտոր Ռընէ Լեւոնեան Հայ Աւետարանական Եկեղեցի Կլոր սեղան նվիրված "Կրօնական կազմակերպութիւնների մասին" ՀՀ օրէնքի նախագծի հասկացութիւններու սահմանմանը ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԵՎ ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆՉԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐԱԿՑՈՒԹԻՒՆԸ ՏԵՂԵԿԱՑՆՈՒՄ ԵՆ ՖՐԱՆՍԻԱՅԻ ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱՅՆՔԸ Հայաստանեայց Աւետարանական Եկեղեցի Հայ առաքելական եկեղեցին Հայաստանի Աւետարանական եկեղեցու համար մայր եկեղեցի է. Ռընե Լևոնեան Եկեղեցին պէտք է փորձի լեզու գտնել հասարակութեան հետ. Ռընե Լևոնեան Ռընէ Լեւոնեանի յայտարարութիւնը գրանցուած չորս կրօնական կազմակերպութիւններու ղեկավարը միեւնոյն անձն է ՝ Ռընէ Լևոնեանը Պատուաւոր քաղաքացիներ ԲԱԿՈ ՍԱՀԱԿՅԱՆՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼ Է ՀԱՅ ԱՒԵՏԱՐԱՆՉԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ ՌԸՆԷ ԼԵՒՈՆԵԱՆԻՆ == Տես նաեւ == Հայ Աւետարանական Եկեղեցի Հայ աւետարանական եկեղեցու Հիւսիսային Ամերիկայի համայնք

164 (թիւ)

164 (հարիւր վաթսունչորս)՝ զոյգ եռանիշ բնական թիվ մըն է 163-ի եւ 165-ի միջեւ == Յատկութիւններ == երկու քառակուսիներու գումար է՝ 164=102+82 երեք ձեւով երկու պարզ թիւերու գումար է՝ 164=37+127=151+13=97+67 կիրառութիւններ 164 Էւա աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 164 -ի գործադրումով կը ստացուի կիւրեղեան д (տէ) տողատառը Տարուայ 164րդ օրն է Յունիս 13-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 12-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Փեթրա

Փեթրա (Յորդանան), ժայռերու մէջ փորուած քաղաք մըն է: Քաղաքը իր փառքի գագաթնակէտը ապրած է Ք. Ե. առաջին դարուն, ժամանակի ընթացքին իր բնակիչներէն պարպուելէ առաջ: Ք. Ա. մօտաւորապէս 8-րդ դարու վերջաւորութեան կազմուած այս քաղաքը կ'աճի, մինչեւ որ ան փառքի իր գագաթնակէտին կը հասնի Ք. Ե. մօտաւորապէս 50 թուականին. այդ թուականին է, որ կը շինուին ամէնէն գեղեցիկ տաճարները եւ գերեզմանները: Փեթրա կը գտնուի Հռոմէական կայսրութեան արեւելքը տանող ճամբաներու խաչմերուկին, ուրկէ կու գային` խունկը, ոսկին, արծաթը, զմուռսը եւ համեմները: Սակայն Ք. Ե. մօտաւորապէս 8-րդ դարուն առուտուրի ճամբաները փոխուեցան: Կամաց-կամաց Փեթրա դարձաւ մեռած քաղաք մը: == Պատմական ակնարկ == Փեթրան իր շրջակայքով բնակուած է նախապատմական ժամանակներէն: Ան կը գտնուի Չինաստանէն եկող Մետաքսի ճամբուն, Հնդկաստանէն եկող Համեմներուն ճամբուն եւ արաբական աշխարհէն եկող ճամբուն վրայ: Նապաթեցիները Փեթրա հաստատուած են Ք.Ա. 6-րդ դարուն: 4-րդ դարուն քաղաքը կը տարածուի աւելի քան տասը քիլոմեթրի վրայ: իսկ կ'ենթադրուի, որ 50 թուականին հոն կ'ապրէր քսանէն մինչեւ յիսուն հազար մարդ: Քաղաքը կը գրաւուած է հռոմէացիներուն կողմէ. ապա, 4-րդ դարուն դարձած է քրիստոնեայ քաղաք: 747 թուականի երկրաշարժէն ետք քաղաքը ամբողջովին լքուած է: 19-րդ դարուն զուիցերիացի մը վերագտած է այս վայրը եւ սկսած է իր շուրջիններուն խօսիլ անոր մասին: Բազմաթիւ հնագէտներ հետաքրքրուած են եւ Փեթրա դարձած է աշխարհահռչակ հնագիտական վայր մը: Այժմ ան Յորդանանի ամէնէն շատ այցելու ընդունող զբօսաշրջական վայրն է: == Ծանօթագրութիւններ ==

Մանկավարժութեան Կապը Այլ Գիտութիւններու Հետ

Մանկավարժութեան հետ միասին մարդու էութեան, անոր զարգացման, ձեւաւորման եւ բազում այլ հիմնախնդիրներով կը զբաղուին են նաեւ շարք մը այլ գիտութիւններ, որոնց հետ մանկավարժութիւնը սերտօրէն կապուած է։ Անհատի դաստիարակութեան, ուսուցման, կրթութեան հարցերը կ՛ուսումնասիրեն նաեւ այնպիսի գիտութիւններ, ինչպիսին են հոգեբանութիւնը, հասարակագիտութիւն, փիլիսոփայութիւն։ Մանկավարժագիտութեան հիմնական խնդիրն է ճանչնալ մարդուն՝ դաստիարակութեան թեման բոլոր խնդիրներով։ Մանկավարժութիւնը մօտ է այն հիմնական գիտութիւններու հետ, որոնք կը մտնեն ուսումնական ծրագիրներուն, քանի որ այդ առարկաներու դասաւանդման մասնաւոր մեթոտիկաները հիմնուած են մանկավարժութեան հիմնական սկզբունքներու վրայ։ == Մանկավարժութեան կապը հոգեբանութեան հետ == Մինչեւ 17֊րդ դար մանկավարժութիւնն ու հոգեբանութիւնը կը մտնէին փիլիսոփայութեան մէջ։ Երկու գիտութիւններն ալ կ՛ուսումնասիրեն անձի զարգացման, ձեւաւորման հիմնահարցերը։ Չիմանալով մարդու հոգեկան զարգացման օրինաչափութիւնները, դժուար է ղեկավարել անոր գիտակցութեան զարգացումը, տալ անոր գիտելիքներ եւ կարողութիւններ, ձեւաւորել անոր մէջ համապատասխան որակներ, զարգացնել մտածողութիւնը, յիշողութիւնը, ուշադրութիւնը, երեւակայութիւնը։ Մանկավարժութիւնը սերտօրէն կապուած է նաեւ մանկավարժական հոգեբանութեան հետ, որ կ՛ուսումնասիրէ ուսուցման գործընթացին մէջ սորվողներու գիտելիքներու, կարողութիւններու իւրացման հոգեբանական օրինաչափութիւնները եւ դաստիարակութեան գործընթացին մէջ անոնց անձի ձեւաւորման հոգեբանական օրինաչափութիւնները։ == Մանկավարժութեան կապը փիլիսոփայութեան հետ == Փիլիսոփայութիւնը, ինչպէս նաեւ անոր յարակից գիտութիւններիէն բարոյագիտութիւնը, գեղագիտութիւնը, տրամաբանութիւնը, հասարակագիտութիւնը կ՛օգնեն մանկավարժութեան։ Բարոյագիտութիւնը կ՛օգնէ բացայայտելու անձի բարոյական դաստիարակութեան հիմնահարցերը, գեղագիտութիւնը՝ գեղագիտական դաստիարակութեան հիմնախնդիրները։ Հասարակագիտութեան հետ մանկավարժութեան կապը կ՛արտայայտուի անով, որ հասարակագիտութիւնը ուսումնասիրելով հասարակութեան զարգացման օրինաչափութիւնները, հասարակական կապերու ձեւերը, անով իսկ կ՛առնչուի դաստիարակութեան հիմնախնդիրներուն։ Հասարակագիտութիւնը կ՛ուսումնասիրէ անհատի վրայ ընկերային միջավայրի, հասարակական կեանքի տարբեր երեւոյթներու հիմնահարցերը։ Հասարակութեան ընկերաբանական մօտեցման իւրայատկութիւնը կը կայանայ անով, հասարակութիւնը կը դիտարկուի իբրեւ ամբողջական ընկերային կառուցուածք, որու զարգացումն ու գործառնութիւնը տեղի կ՛ունենայ անոր կենսագործունէութեան տնտեսական, ընկերային, քաղաքական եւ գաղափարական կողմերու միջոցով ։ Հասարակագիտութիւնը կ՛օգնէ նաեւ ընկերային մանկավարժութեան, ընտանեկան դաստիարակութեան վերաբերեալ տարաբնոյթ հիմնահարցերու լուծման։ Այս կապերը փոխկապակցուած բնոյթ ունին, քանի որ մանկավարժութիւնը իր հերթին հանդէս կու գայ որպէս հասարակութեան ընկերային կեանքի զարգացման, մարդկանց բարեկեցութեան, կեանքի որակի բարձրացման գործօն եւ պայման։ == Կապը բնախօսութեան եւ անդամաբանութեան հետ == Բնախօսութիւնը (Physiology) եւ անդամաբանութիւնը (anatomy)կ՛օգնեն մանկավարժութեան բազմակողմանիօրէն ճանչնալու տարբեր տարիքի մարդկանց օրգանիզմի առանձնայատկութիւնը, մարդու ֆիզիկական, մտաւոր եւ աշխատանքային դաստիարակութեան տարբեր հիմնահարցերը։ Բնախօսութիւնը կ՛օգնէ նաեւ բացայայտելու ուղեղի բարձրակարգ ջղային գործունէութեան օրինաչափութիւնները։ Մանկավարժութեանը կ՛օգնէ նաեւ քիպեռնետիկական տեսութիւնը ՝ գտնելու եւ կիրառելու ուսուցման, դաստիարակութեան զարգացման, դպրոցի կառավարման առաւել արդիւնաւէտ տարբերակներ։ == Կապը քաղաքագիտութեան հետ == Մանկավարժութեան կապը քաղաքագիտութեան հետ կ՛արտայայտուի անով, որ մանկավարժութիւնը կը ձգտի բացայայտել մարդու ձեւաւորման պայմանները եւ հնարաւորութիւնները որպէս քաղաքական գիտակցութեան անհատ։ Այն կը փորձէ նաեւ գտնել քաղաքական գաղափարներուն տիրապետելու հնարաւորութիւնները։ Մանկաւարժութիւնը կապուած է նաեւ էքոլոկիայի հետ։ Շատ էքոլոկիական հիմնախնդիրներու լուծումներ կախուած են մարդկանց էքոլոկիական մտածողութեան, անոնց աշխարհայեացքի, էքոլոկիական կրթուածութեան եւ այլ հիմնախնդիրներու լուծման հետ։ == Աղբիւրներ == Լիտա Վանուշի Թորգոմեան, Մանկավարժութեան ընդհանուր հիմունքներ, Ուսումնական ձեռնարկ, Տօներ, 2005 == Գրականութիւն == Фролов С. “Социология”։ Учебник. Для высших учебных заведений. М.։ Наука, 1994 – 256 с.

Համաճարակ

Համաճարակ (epidemic), փոխանցիկ հիւանդութեան մը արագօրէն, մեծ տարողութեամբ, ակնկալուածէ աւելի մեծ թիւով մարդոց մէջ եւ որոշ շրջանի մը մէջ տարածումն է: Երբ համաճարակը տարածուի որոշ երկիրէ մը դուրս այլ երկիրներ եւ կամ ամբողջ աշխարհ ան կը կոչուի համավարակ, համաճարակ (pandemic): Ան կոչուած է նաեւ հանրավարակ: Համաճարակները կը պատահին հոն ուր նոր յարուցիչ ազդակ մը՝ ժահր մը կամ մանրէ մը անակնկալօրէն կը յայտնուի եւ ընկալունակ հաւաքականութիւն մը գոյութիւն ունի: Համաճարակի մը վնասները կախեալ են՝ յարուցիչ ժահրին կամ մանրէին ուժգնութենէն, ժողովուրդին ընկալութեան աստիճանէն, անոր դիմադրողականութեան, սննդառութեան, ֆիզիքական եւ հոգեկան իրավիճակէն, յարուցիչի փոխանցման նոր միջոցներու եւ ձեւերու յայտնաբերումէն եւ կանխազգուշական միջոցառումներու որդեգրումէն: Համաճարակները շատ աւելի կը պատահին հոն ուր առողջապահական պայմաններ, բժշկական ծառայութիւն եւ խնամք չեն գտնուիր, մարդիկ մեծ թիւով կ’ապրին նեղ միջավայրի մէջ եւ կը տառապին սովէ, անօթութենէ ու ըմպելի ջուրի պակասէ: Զանազան մանրէական, ժահրային եւ մակաբուծային հիւանդութիւններու համաճարակներ եւ համավարակներ պատահած են դարերէ ի վեր աշխարհի չորս ծագերուն: Համաճարակները եւ համավարակները յաճախ շատ աւելի մեծ թիւով մարդոց կեանքը խլած են քան թէ համաշխարհային պատերազմները: == Ծանօթագրութիւններ == == Տե՛ս նաեւ == Ժանտախտ Բծաւոր տենդ Պսակաձեւ ժահր Իպոլա (ժահրային հիւանդութիւն)

Արջի աղբիւր

Արջի աղբիւր, աղբիւր Արցախի Հադրութի, Դիզափայտ լերան լանջին։ Ըստ Աւանդութեան գիւղին անտառէն արջ մը դուրս գալով կը սկսի բարձրանալ Դիզափայտ լերան գագաթը։ Յանկարծ աղբիւր մը կը բխի, որմէ կուշտ ջուր խմելէ ետք կը շարունակէ իր վերելքը՝ դէպի Դիզափայտ լեռ, բայց հասնելէ ետք ան կայծակնահար կ'ըլլայ եւ գետին կը տապալի։ Կ'ըսուի, թէ այս աւանդութեան հետ կապուած է աղբիւրին անունը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Հրաչեայ Աճառեան

Հրաչեայ Աճառեան (8 (20) Մարտ 1876, Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 16 Ապրիլ 1953(1953-04-16), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), լեզուաբան եւ բառարանագիր։ == Կենսագրութիւն == Հրաչեայ Աճառեան, Ծնած է Սամաթիա, Կոստանդնուպոլիս՝ 8 Մարտ 1876-ին։ Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ Սահակեան Նունեան վարժարանէն, ապա իր ուսումը կը շարունակէ Պոլսոյ Կեդրոնական վարժարանէն ներս, ուրկէ շրջանաւարտ կ'ըլլայ 1893-ին։ Նոյն տարին պաշտօնավարելու կը սկսի Գատըգիւղի Արամեան վարժարանին (1893) եւ Կարնոյ Սանասարեան վարժարանին (1894) մէջ։ 1895-ին կը մեկնի Փարիզ՝ բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու «Սորպոն»ի համալսարանին մէջ, ուր կ'աշակերտէ Անթուան Մէյէին, իսկ 1898-ին Սթրազպուրկի մէջ Հ. Հիւպշմանին։ Երկար տարիներ ուսուցչութեան պաշտօն կը վարէ Էջմիածինի, Շուշիի, Նոր Պայազիտի, Նոր Նախիջեւանի, Թեհրանի, Թաւրիզի եւ Կարնոյ մէջ (1898)։ Աճառեան, Կարնոյ մէջ կը կազմէ Սանասարեան վարժարանի ձեռագրերու ցուցակ՝ կորուստէ փրկելով հայ մշակոյթի որոշ արժէքներ։ 1923ին կը հրաւիրուի Երեւանի Պետական Համալսարան, ուր մինչեւ իր կեանքին վերջը կ'աշխատի իբրեւ դասախօս, նաեւ ամպիոնի վարիչ։ Աճառեան կը շրջի Պատմական Հայաստանի շատ վայրեր, կ'ուսումնասիրէ մագաղաթներ, յուշարձաններ՝ յատկապէս խորանալով շարք մը բարբառներու հետազօտութեան մէջ եւ զանազան նիւթեր կը հաւաքէ հայագիտութեան տարբեր ճիւղերու համար։ Գաւառական ուսուցիչի թափառական դրութիւնը Աճառեանին արգելք կը հանդիսանայ հրապարակելու իր կարեւոր աշխատութիւնները։ Խորհրդային կարգերու հաստատումէն ետք Աճառեան կը նշանակուի Պետական Համալսարանի դասախօս, եւ ամբողջապէս կը նուիրուի գիտական ու մանկավարժական աշխատանքներու եւ յաջորդաբար լոյս կ'ընծայէ բազմաթիւ գիտական աշխատութիւններ։ Ստալինեան խռովութիւններու հետեւանքով 1937 թուականին խորհրդային իշխանութիւնները Երեւանի մէջ անհիմնօրէն կը ձերբակալեն եւ մեղադրանք կ'առաջադրեն «հակայեղափոխական, հակախորհրդային, ազգայնամոլական գործունէութիւն» ծաւալելու համար: Աճառեան երկու տարի կը մնայ աքսորավայրին մէջ: 1939 թուականին արդար համարուելով ազատ կ'արձակուի եւ կը վերադառնայ Երեւան: Իր կեանքի վերջին տարիներուն Աճառեան կը նուիրուի «Լիակատար քերականութիւն հայոց լեզուի» մեծածաւալ աշխատութեան՝ կազմուած 12 հատորներէ, ուր կը քննարկուի հայոց լեզուի քերականութիւնը եւ պատմական զարգացումը 562 լեզուներու համեմատութեամբ։ Բացի նշուած աշխատութիւններէն, Աճառեան շուրջ քառասուն տարի կ'աշխատակցի հայ բազմաթիւ պարբերականներու, տասնեակ մը յօդուածներ կը գրէ թէ՛ հասարակական հարցերու, եւ թէ՛ գիտական-լեզուաբանական ուղղութեամբ։ 1935 թուականին անոր կը շնորհեն Գիտական վաստակաւոր գործիչի կոչում, իսկ 1943 թուականին ան կ'ընտրուի Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի անդամ։ == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ․ Մկրտիչ Վարդ․ Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, Ա․ հատոր, էջ 110-112։Հրաչեայ Աճառեան (1876-1953) Հայկեան Հանճարին Լեզուաբանական Ճառագայթումը Հրապարակագիր Նազարէթ Պէրպէրեան == Ծանօթագրութիւններ ==

Գարլօ Շահինեան

Գարլօ Շահինեան, սկաուտական շարժումի եւ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի հիմնադիրանդամ։ Մարզական կեանքին մէջ Գարլօ Շահինեանի մասնակցութիւնը կու գայ պատանեկութենէն, երբ տակաւին Պէրպէրեանի սան՝ իր շուրջ հաւաքած է Սկիւտարի տղաքը եւ հիմը դրած է «Հայորդիք» միութեան։ Այդ միութիւնը մէկը կ'ըլլայ 1915-էն առաջ սկաուտական շարժումի յարողներէն։ Շահինեան եղած է նաեւ մարզիկ, մասնակցած է մրցաշարքներու՝ բարձրութիւն ցատկելով։ Զինադադարին ինք կ'ըլլայ «Հայորդիք»ը ներկայացնողը այն պատմական ժողովին, ուր հիմը կը դրուի Հ.Մ.Ը.Մ.ին։ Կ'ընտրուի Կեդրոնական Վարչութեան անդամ եւ կ'ըլլայ աթլեթիզմի բաժնի վարիչ։ 16 ­Նո­յեմ­բեր 1918-ին, Շահինեան հիմ­նա­դիր ժո­ղո­վի ան­դամ­ներէն էր։ Միաժամանակ, ան կը շարունակէ ըլլալ Սկիւտարի մասնաճիւղի ղեկավարներէն։ Սկիւտարի մրցաշարքերուն գլխաւոր կազմակերպիչը եղած է, իսկ զանազան թաղերու եւ ընդհանուր մրցաշարքներու մէջ՝ իրաւարար, խորհրդատու եւ յանձնախումբի անդամ։ 20 Մարտ 1921-ին Շիշլիի Գարակէօզեան որբանոցին մէջ տեղի կ'ունենայ Հ.Մ.Ը.Մ.ի Պատգամաւորական Ընդհանուր Ժողով, 16 մասնաճիւղերէ ղրկուած 46 պատգամաւորներով։ Ժիրայր Խորասանճեանին, Հայկ Ճիզմէճեանին, Պօղոս Շապոյեանին, Գրիգոր Յակոբեանին, Վահրամ Փափազեանին հետ միաժամանկ ան կ'ընտրուի Կեդրոնական Վարչութեան անդամ։ 1922-ին կ'անցնի Պուլկարիա, 1925-ին՝ Փարիզ, ուր մինչեւ իր մահը կը շարունակէ կապուած մնալ Հ.Մ.Ը.Մ.ին եւ ընդհանուր ձեռնարկներուն բերել իր եռանդուն մասնակցութիւնը։ == Ծանօթագրութիւն == == Աղբիւրներ == Մարզիկ Ամսաթերթ։ Հ․Մ․Ը․Մ-ի Յուշամատեան։

Վահրամ Րապունի

Վահրամ Րապունի (անհայտ, Եդեսիա? - անհայտ, Սիս?), հայ քաղաքական միտքի Կիլիկեան դպրոցի նշանաւոր ներկայացուցիչ։ Ապրած եւ ստեղծագործած է 13-րդ դարին, ծննդեան եւ մահուան թուականները յայտնի չեն։ Ըլլալով բարձրակարգ մտաւորական՝ Վահրամ Րապունին պաշտօնավարած է Լեւոն Գ-ի(1270-1289) արքունիքին մէջ որպէս ատենադպիր եւ տնօրինած պետութեան դիվանագիտական հարաբերութիւնները, ստեղծած պետական փաստաթուղթեր ու գրագրութիւններ, ընդունած դեսպաններ։ Անոր գրիչին կը պատկանին բազմաթիւ իմաստասիրական ու կրօնա-աստուածաբանական աշխատութիւններ՝ Արիսդոդելի, Պորփիւրի, Դավիթ Անհաղթի, Գրիգոր Նիւսացի, Դիոնիսիոս Աերոպագացի երկերու մեկնութիւնները։ Հետաքրքրական է նաեւ Լեւոն Գ թագաւորի օծման առիթով անոր արտասանած ճառը, որուն մէջ կ'արտացոլուին Րապունի քաղաքագիտական միտքերն ու հայացքները։ Այս ճառին մէջ ան իր տեսակետն կ'արտայայտ է թագաւորական իշխանութեան առաջացման, անոր էութեան, պետութեան ամրապնդման ու զարգացման ուղիներու մասին։ Վահրամ Րապունի կարծիքով պետութեան ծագումը պայմանաւորուած է աստուածային կամքով ու մարդու բնութեամբ։ Պատասխանելով այն հարցին, թէ ինչէն յետոյ եւ ինչու առաջացած է թագաւորութիւնը, Րապունին կը գտնէ, որ Աստուած անմիջականօրէն չէ ստեղծած թագաւորութիւնը. մարդկանց ստեղծելով իր պատկերու նմանութեամբ՝ անոնց հաւասար իրաւունքներ տուած է իշխելու եւ կենդանի բնութեան վրայ, որ նահապետներէն ոմանք իրենց թագաւոր հռչակեցին՝ համազգայիններու վրայ իշխելու նպատակով։ Ըստ Րապունի՝ պետութիւնը իշխանութեան զարգացած ձեւն է, որն կ'իրականանայ իշխանութիւն բոլորի անունէն, ընդհանուրի օգուտին։ Հետեւելով դեռեւս անտիկ աշխարհէն եկող բնական իրաւունքի աւանդական սկզբունքներուն՝ Րապունին կը գտնէր, որ պետութիւնը պետք է սանձահարի մարդկանց ագրեսիւութիւնը, ապահովի կարգուկանօն, մեկուսացնի ներօին ապակաիւնացնող կենդրոնախոյս ուժերուն, պաշտպանի մարդու ազատութիւնն ու սեփականութիւնը։ Այս հարաբերութիւնները, ըստ Րապունի կը բխին սոցիալական որոշակի պայմաններէն։ Արտաքին հարաբերութիւններու մէջ պետութիւնը պարտաւոր է պահպանել տարածքային ամբողջականութիւնը, անոր շահերը, ապահովել փոխշահավետ համագործակցութիւնը եւ այլն։ "Թագաւորութիւն է ըստ ուղիղ բանին վերայ աշխարյի, որ իւր է վիճակած եւ ի նմա բնակելոցն իշխած արդարացի հարկս եւ իրաւունքս ի նոցանէ առնուլ, եւ զնոսին ի հաստատութիւն պահել արտաքին թշնամացն` քաջութեամբ պատկերազմեալ` յաղթել, եւ կամ յաղթութեան հնարիւք զխաղաղութիւն ողջունել": Թագաւորութիւնը կոչուած է երկրի ներսին մէջ կարագաւորելու իր հպատակներու ներդաշնակ գործունէութիւնը, խրախուսելու բարեգործութիւնը, պատժելու չարագործութիւնը, հետեւելու օրէնքներու իրագործմանը, իսկ արտաքին հարաբերութիւններու մէջ՝ քաջաբար պատերազմելով յաղթել թշնամին կամ դիւանագիտական արուեստով հաշտութիւն կնքել հակառակորդի հետ եւ պահպանել խաղաղութիւնը։ Լեւոն Գ-ի իշխանութիւնը ջատագովող այս ճառը, գործող իրաւունքը կը հայտարարէ արդարացի ու բնական։ Պետութեան գլխաւոր դէմքը թագաւորն է, որու վարքագիծէն է կախուած երկրի բարեկեցութիւնն ու համերաշխութիւնը։ Յատուկ ուշադրութիւն՝ կը դարնայ թագաւորի եւ իշխաններու փոխհարաբերութիւններուն եւ կը հիմանաւորէ կենդրոնաձիգ պետութեան գաղափարը։ Սմբատ Գունդստաբլի օրինակով Րապունին Հոգեւոր իշխանութիւնը կ'ենթարկէ աշխարհիկ իշխանութեանը։ == Աղբիւրներ == Հենզել Մանուչարեան (2002), «Դրվագներ հայ քաղաքական մտքի պատմության»։ Երեւանի Պետական Համալսարանի հրատարակչութիւն։

Սարգիս Փանոսեան

Սարգիս Փանոսեան (1 Յունուար 1935 Խըտըրպէկ (Մուսա լեռ) - 23 Նոյեմբեր 2018, Ֆրեզնօ)։ Վաստակաւոր մանկավարժ, մտաւորական, հրապարակագիր եւ «Ասպարէզ»ի տարիներու աշխատակից: == Կենսագրութիւն == 1939-ին, երբ չորս տարեկան էր, ծնողքին հետ կը գաղթէ Լիբանան եւ կը հաստատուի Այնճար, ուր եղած է Շաւարշ Միսաքեանի ջանքերով բացուած Յառաջ վարժարանի առաջին աշակերտներէն։ Երկրորդական դպրոցի ուսումը կը ստանայ Վենետիկի Մխիթարեան հայրերուն մօտ՝ Ս. Ղազար։ Գրականութեան, մատենագրութեան, գրաբարի եւ հայոց պատմութեան ուսուցիչներ ունեցած է Հ. Կ. Քիպարեան, Հ. Ե. Փեչիկեան Հ. Մ. Ճանաշեան, Հ. Վ. Յովհաննէսեան, Հ. Ն. Տէր Ներսէսեան եւ Հ. Պ. Անանեան։ Անոնց հսկողութեամբ եւ առաջնորդութեամբ կը հետեւի հայագիտական դասընթացքներու եւ կը ստանայ համապատասխան վկայական: Համալսարանական ուսումը կը ստանայ Հռոմի Կրեկորիանա համալսարանին մէջ, ուրկէ կ՛աւարտէ Պսակաւոր Իմաստասիրութեան վկայականով: 1959-ի Օգոստոսին, Իտալիայէն վերադարձին, Սարգիս Փանոսեան կը սկսի դասաւանդել Յառաջ վարժարանի ամառնային դպրոցին մէջ: 1960-1961 տարեշրջանին Սարգիս Փանոսեան կը դասաւանդէ Հալէպի Քարէն Եփփէ ճեմարանին մէջ, դասաւանդելով գրաբար, մատենագրութիւն եւ հայոց պատմութիւն: 1961-1962 տարեշրջանին, հրաւիրուեցաւ դասաւանդելու Այնճարի Յառաջ եւ Գալուստ Կիւլպէնկեան վարժարանները հայերէն, գրականութիւն, գրաբար, մատենագրութիւն, հայոց պատմութիւն, ինչպէս նաեւ երաժշտութիւն: == «Ճպուռ» Մանկապատանեկան երգչախումբը == 1959-ի Օգոստոսին, Իտալիայէն վերադարձին, Սարգիս Փանոսեան կը սկսի դասաւանդել Յառաջ վարժարանի ամառնային դպրոցին մէջ եւ կը կազմէ Ճպուռ Մանկապատանեկան երգչախումբը, որուն առաջին ելոյթը մեծ խանդավառութեամբ կը դիմաւորուի ծնողներուն եւ բարեկամներուն կողմէ: Ամառնային դպրոցին մէջ կը սկսի նաեւ ընդհանուր զարգացման փորձերը, որոնք մեծ հետաքրքրութիւն կը ստեղծեն աշակերտներուն մօտ: Ճպուռը, դարձեալ կը սկսի իր տարեկան ելոյթներուն. փնտռուած մանկական երգչախումբ մը հանդիսանալով, անիկա ներկայ էր բոլոր ձեռնարկներուն: Ճպուռի կողքին, դպրոցին մէջ, պաշտօնակից ընկերներուն հետ մեծ աշխատանք կը կատարեն՝ ընկերային կեանք ստեղծելով: Ճպուռ մանկապատանեկան երգչախումբի անդամներուն թիւը կը հասնի առաւել քան 200-ի եւ պատերազմի այդ տաք օրերուն, անիկա կը շարունակէ իր համերգները: == Նանօր երգչախումբը == Անթիլիասի Համազգայինը կը կազմէ Նանօր երգչախումբը, որուն ղեկավարութիւնը կը յանձնուի Սարգիս Փանոսեանին եւ առաջին ելոյթին, Նանօրին կ՛ընկերանային Լիբանանի երաժշտանոցի նուագողները: == «Պարարակ Հասկեր» աշակերտական եւ «Մուսա Լեռ» թերթը == 1963 տարեշրջանին, կը պատրաստեցին «Պարարակ Հասկեր» աշակերտական թերթը, իւրաքանչիւր աշակերտ իր ձեռքով գրեց իր յօդուածը, իսկ յաջորդ տարին կը հրատարակեն «Մուսա Լեռ» թերթը: Դպրոցին կողքին, կը վերակենդանացնեն Շրջանաւարտից միութիւնը, որուն տրամադրուեցաւ յատուկ սենեակ։ Կազմուեցաւ գրադարան, Նոր տարիին կազմակերպուեցան հաւաքոյթներ, ամբողջութեամբ նորոգեցուեցաւ «Տիգրանեան» սրահը, րիտասարդներուն համար ստեղծուեցաւ Դալար Անկիւնը, ուր ամառնային եղանակին, աւազանին շուրջ զետեղուեցան սեղաններ, ուր երիտասարդները խաղերով կը զբաղէին եւ ամէն շաբաթ երեկո յատուկ դասախօսութիւններ տեղի կ՛ունենային: == Աշուղ Ջիւանի մեծերու երգչախումբը, Սեւումեան թատերախումբ եւ Սիփան պարախումբը == Ճպուռ երգչախումբի կողքին, կազմուեցաւ Աշուղ Ջիւանի մեծերու երգչախումբը, Սեւումեան թատերախումբ եւ Սիփան պարախումբը, Ճպուռ մանկապատանեկանի կողքին, ձեռնադաշնակի (աքորտիոն) 20 հոգիէ բաղկացած խումբը: Այնճար հայաւանը այդ տարիներուն մշակութային եռուն գործունէութիւն, որ շարունակուեցաւ մինչեւ 1968: == Անթիլիասի Մարտիկեան, ապա Եղիշէ Մանուկեան վարժարանը == 1969 տարեշրջանին, Սարգիս Փանոսեան կը հրաւիրուի Անթիլիասի Մարտիկեան, ապա Եղիշէ Մանուկեան վարժարան, ուր նոյն թափով, դասերու կողքին, կը շարունակէ մշակութային գործունէութիւնը: == «Նախակրթարանի Երգարան»ը, «Կաղանդի Երգեր»ը եւ «Սկաուտին Երգարան»ը == Լիբանանի մէջ ազգային դպրոցներու աշակերտութեան համար պատրաստուեցան երգարաններ. Վարուժան վրդ. Հերկելեանի գրած բառերով Սարգիս Փանոսեան io պատրաստէ եւ կը հրատարակէ «Նախակրթարանի Երգարան»ը, «Կաղանդի Երգեր»ը եւ «Սկաուտին Երգարան»ը: == Ամերիկա փոխադրութիւն եւ Ճպուռ երգչախումբի վերակազմում == Օգոստոս 1987-ին, Սարգիս Փանոսեան ընտանիքով կը փոխադրուի Ամերիկա։ Նոյն տարուան Սեպտեմբերին Սարգիս Փանոսեան կը սկսի Ազգային Գռուզեան Զաքարեան Վասպուրական դպրոցին մէջ դասաւանդել հայերէն, հայոց պատմութիւն եւ երգ: Կը վերակազմէ Ճպուռ երգչախումբը: ԳԶՎ Ազգային դպրոցին մէջ, Ճպուռին անդամ էին աւելի քան 125 աշակերտ։ Ան կը մասնակցի Սան Ֆրանսիսքոյի բոլոր ձեռնարկներուն, Ս. պատարագին, այլ նաեւ Քառասնորդացի շրջանին իր մասնակցութիւնը կը բերէր երեկոյեան ժամերգութեան, Ս. Ծնունդի եւ Զատկուան ընթերցուածներուն։ Երաժշտական այս բեղուն կեանքը կը շարունակուի մինչեւ 2002՝ իր հանգստեան կոչուիլը: == «Կամուրջ» պարբերագիրքը՝ Ամերիկա == Ազգային Գռուզեան Զաքարեան Վասպուրական դպրոցին մէջ կը հրատարակուի աշակերտական «Կամուրջ» պարբերագիրքը, տարին երկու անգամ, ինչպէս նաեւ բազմաթիւ աշակերտներու համար դասագրքեր եւ շարք մը երգարաններ։ == Մեսրոպ Մաշտոց շքանշան == 2002 տարեշրջանի ամավերջի հանդէսին, Արամ Ա. վեհափառը, գնահատելով Սարգիս Փանոսեան երկար տարիներու աշխատանքը Ազգային վարժարաններու մէջ՝ Մեսրոպ Մաշտոց շքանշան ղրկած էր։ Հանդիսութեան ներկայ էին շրջանիս միութիւններու ներկայացուցիչները, որոնք եւս յայտնեցին իրենց գնահատանքի խօսքերը: == Բնակութիւն Քալիֆորնիոյ նահանգի Ֆրեզնօ քաղաքը == Սարգիս Փանոսեան բնակութիւն կը հաստատէ Քալիֆորնիոյ նահանգի Ֆրեզնօ քաղաքը, իր կնոջ՝ Նարդուհիին, երկու զաւակներուն՝ Սեւանին, Վահանին եւ չորս թոռներուն հետ: == Ֆրեզնոյի Սողոմոն Թեհլիրեան կոմիտէութեան ռատիօժամ == 2009 եւ 2010 տարեշրջաններուն, ամէն Կիրակի, Ֆրեզնոյի Սողոմոն Թեհլիրեան կոմիտէութեան ռատիօժամէն կը ձայնասփռէ «Պատմութիւնը Կը Խօսի» յաղորդումը հայոց պատմութեան մէջ պատահած երեւոյթներուն մասին, իսկ Հոգեւոր Ղօղանջներ յաղորդումով եկեղեցական պատմութիւնը՝ սկսելով հեթանոս Հայաստանէն մինչեւ մեր օրերը: == «Ասպարէզ» Օրաթերթի Թղթակից == 1987էն սկսեալ մինչեւ Նոյեմբեր 2018 Սարգիս Փանոսեան թղթակցած էր «Ասպարէզ» թերթին: Ան կը մահանայ 2018-ին։ == Պատրաստած Երգարանները == «Նախակրթարանի Երգարան» (1971) «Ձայնագրեալ» (1971) «Կաղանդի Երգեր» (1983) «Սկաուտական Երգարան» (1987) «Վարդանանց Ծաղկեփունջ» (1999-2000) «Լոյսի Աղբիւր» (700ամեակ, 301-2013) «Աշակերտական Առձեռն Երգարան» (Կոմիտաս, 2001-2002) «Ճպուռին Երգարանը» (2000-2001): == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Սարգիս Փանոսեանի Ինքնակենսագրութիւնը Մանկավարժ Սարգիս Փանոսեան Ոչ Եւս Է ՆԱՄԱԿԱՆԻ. Գրաբարի Դաս Մը՝ «Ասպարէզ»ի Խմբագիրներուն, Սրբագրիչներուն Եւ Թղթակիցներուն ՍԱՐԳԻՍ ՓԱՆՈՍԵԱՆ == Արտաքին յղումներ == ՇՆՈՐՀԱՆԴԷՍ - Մուսալեռցի գրողների գրքերի շնորհանդէս

Նիզար Խալիլի

Նիզար Խալիլի (1925, Հալէպ - 8 Մայիս 2019(2019-05-08)), քեսապաբնակ սուրիացի գրող, մանկավարժ, թարգմանիչ եւ հայագէտ։ == Կենսագրական գիծեր == Խալիլի ծնած է Հալէպ։ Բարձրագոյն կրթութիւնը ստացած է Պէյրութ, Լիբանանի։ 1943-1946 թուականներուն ընթացքին աշխատած է Հալէպի Նոր Գիւղի Հայկական թաղամասի Զաւարեան վարժարանին մէջ, որպէս արաբերէնի ուսուցիչ։ Հայերէն լեզուին մեջ զարգացած է մանկավարժական աշխատանքին ընթացքին։ Նիզար ուսումնասիրած է հայ ժողովուրդին պատմութիւնը, մշակոյթը եւ մասնաւորապէս՝ գեղարուեստական գրականութիւնը։ Քանի մը անգամներ այցելած է Հայաստան։ == Թարգմանութիւններ == Նիզար Խալիլի հայ մշակոյթին եւ հայ-արաբական գրականութեան նուիրուած բազմաթիւ յօդուածներու հեղինակ է։ Նիզարը, առանձին գրքոյկներով, արաբերէնի թարգմանած ու հրատարակած է Յովհաննէս Թումանեանի, Գրիգոր Զօհրապի, Աւետիք Իսահակեանի եւ Յովհաննէս Շիրազի ստեղծագործութիւնները։ Նիզարը նաեւ հայերէնի թարգմանած է արաբ հեղինակներու գործերը։ Ինչպէս նաեւ գրած է բազմաթիւ հայերէն բանաստեղծութիւններ։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Նիզար Խալիլի Նիզար Խալիլին Երեւանում

Եսայեան Շաւարշ

Եսայեան Շաւարշ (Յարութիւն Շաւարշ-Օշին) տնօրէն-ուսուցիչ, ծն. Դալաս 1850-ին, ուսած է Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց վարժարանը եւ յետոյ իբրէւ ուսուցիչ տեսուչ պաշտօնավարած է Կ. Պոլիս, Իզմիր, Մանիսա, Հալէպ եւ ի վերջոյ Թալաս, որուն վարդ – Պատրիկն ան վարժարանին տնօրէնը եղած է 1889-1893, Փոքր Հայքի դէպքերուն բերմամբ 1893 Յունուար 1-ին կը ձերբակալուի: == Կենսագրություն == Էնկուրիի Պատերազմական Ատեանէն կը դատապարտուեցաի 7 տարի բէրդալգելութեան եւ կ՛աքսորուի Հռոդոս: Ընդհ ներումէն օգտուէլով կը դարնայ Դալաս եւ կրկին կը պաշտօնավարէ վաժարանին մէջ։ 1896-ին իր Վառիկ կնոջ հետ կրկին բանտարկուեցաւ, վերջինս պէկ տարո ետք ներման արժանացաւ իսկ ինքը մահուան դատապարտուէցաւ, սակայն Օրմանեանի ջանքերով ինքն ալ ներման արժանացաւ: Շ. Եսայեան անկէ ետք սբաղեցաւ գորգի նկարներ շինէլով եւ մեծապես գնահատուեցաւ: Կեսարիոյ կառավարիչ Նազըմ փաշա զինքը քաջալերեց եւ հովանաւորէց: Իր Հսկողուդեան տակ պատրաստուած գորգ մը իբր Կեսարիոյ քաղաքապետուդեան նուերը Սուլթան Համիտի մատուցուեցաւ: Կարմիր Սուլթանը այս առթիւ Նազըմ փաշան հետը տարաւ եւ Տիարպէքիրի Թրք. Արհէստանոցին տնօրէն կարգեց: 1904-ին Նազըմ Փաշայի հետ տէղափոխուեցաւ Հալէպ, ուր կապրի ցարդ նկարշութեամբ զբաղէլով: Օշին ծածկանունով գրութիւննէր գրած է: Ինքը խմբազրած է Բռութեան դէմ Գաղատիայի – դատավարութիւն տետրակը (Թիւ։ Օ հրտ. Հնչ, Կուսակցուդեան Աթէնք, 1894): (Ալպօյանեան « Հայ Կէսարիա» էջ1200): == Աղբիւրներ ==

Թելենտոս

Թելենտոս (յուն․՝ Τέλενδος), հարաւային Էգէականի կղզիակ, Տոտեքանիսա։ == Հակիրճ տեղեկութիւններ == Թելենտոս կը գտնուի Քալիմնոսին շատ մօտ (անոր բացերը), հազիւ 0,5 ծովային մղոն։ Կ՛ երկարի արեւելքէն - արեւմուտք, 4 քլ․ երկարութեամբ։ Կղզիակը կ՛ իշխէ «Ռահի» լեռնադաշտը (460 մեթր)։ Տարածութիւնն է 4,648 քլ․² եւ ըստ 2011-ի մարդահամարին ունի 94 բնակիչ։ Կը պատկանի Քալիմնոսի քաղաքապետութեան։ Կղզիին բարձրագոյն կէտն է Փափաս (296 մեթր)։ Բնակիչները գլխաւորաբար ձկնորսութեամբ կը զբաղին, ինչպէս նաեւ մեղրաբուծութեամբ եւ խոտերու, բուրաւէտ բոյսերու մշակումով։ == Պատմական ակնարկ == Հին յոյները կղզիակը Քելորիս կը կոչէին։ Հոմերոս (Օմիրոս) կղզին կը յուշէ «Քալինտոսի կղզիակներ» (νήσους τε Καλύδνας) «Նաւերու ցուցակ»ին (Νεών Κατάλογο) մէջ։ Կղզիակին վրայ յայտնաբերուած են հռոմէական շրջանէն հնագիտական աւերակներ․ լոգարաններ, ձիթենիի ջաղացք, եւայլն։ Այիոս Քոստանտինոս բարձրութեան վրայ 120 մեթր կը գտնուի բիւզանդական ամրոցը։ Վլիհատա ծովափը գտնուած են հռոմէական շրջանէն խեցեգործութեան գործիքներ։ == Բնապահպանում == Կղզիակը յայատարարուած է NATURA 2000 Բնապահպանման շրջան․ բազէ (Falco eleonorae տեսակ) եւ Էգէականի ճայ (αιγαιόγλαρος), թռչուններուն համար։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Ազրպէյճանի Արուեստի Ազգային Թանգարան

Ազրպէյճանի Ռուստամ Մուստաֆայեւի Անուան Արուեստի Ազգային թանգարան (ազրպ.՝ Rüstəm Mustafayev adına Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi), Ազրպէյճանի արուեստի մեծագոյն թանգարանը, ուր կը պահուի աւելի քան 17000 արուեստի գործ։ Թանգարանը հիմնադրուած է 1936-ին։ 1943-ին կոչուած է ազրպէյճանցի նշանաւոր թատերական նկարիչ Ռուստամ Մուստաֆայեւի անունով, որ երկրին մէջ թատերական-զարդարող արուեստի հիմնադիրներէն մէկն է։ Թանգարանը տեղակայուած է իրարու հետ դրացութեամբ գտնուող Պաքուի երկու շէնքերուն մէջ, որոնք կառուցուած են 19-րդ դարու վերջաւորութեան։ Թանգարանին մէջ հաւաքուած են Ազրպէյճանի, Արեւմտեան Եւրոպայի, Ռուսաստանի, Արեւելքի արուեստի գործեր։ Թանգարանի ցուցանմուշները ցուցադրուած են Քանատայի (1966), Քուպայի (1967), Սուրիոյ (1968), Ֆրանսայի (1969), Չեխոսլովակիոյ (1970), Ալժերի (1970) եւ Իրաքի մէջ (1971)։ Թանգարանը բաց է երեքշաբթիէն կիրակի, ժամը 10։00-18։00։ == Թանգարանի Պատմութիւն == 1920-ին Ազրպէյճանի պետական թանգարանին մէջ ստեղծուեցաւ կերպարուեստի բաժին։ Արուեստի բաժինի համալրումներու հետեւանքով, նկատի առնելով անոնց գեղարուեստական եւ պատմական արժէքները, 1936-ին որոշում կայացուեցաւ ստեղծելու առանձին թանգարան՝ Ազրպէյճանի արուեստի պետական թանգարան։ Սկիզբը կերպարուեստի բաժինը միլիոնատէր Կաճի Զէյնալապտին Թագիեւի նախկին առանձնատան մէջն էր, ուր այժմ կը գտնուի Ազրպէյճանի Պատմութեան Թանգարանը։ Թանգարանի բացումը կայացած է 1937-ին։ Անկէ ետք թանգարանի հինգերորդ յարկը յատկացուեցաւ Նիզամի Գիանջեւիի անուան ազրպէյճանական գրականութեան թանգարանին։ 1943-էն թանգարանը կոչուեցաւ ազրպէյճանցի թատերական նկարիչ Ռուստամ Մուստաֆայեւի անունով։ Մինչեւ 1950-ականներու սկիզբը թանգարանը կը գտնուէր քանի մը հին առանձնատուներու մէջ, ուր ներկայացուած էին մշտական եւ ժամանակաւոր ցուցանմուշները։ Այդ ժամանակահատուածին թանգարանին մէջ աշխատած են երիտասարդ արուեստաբաններ Ռասիմ Էնտիեւը, Նուրատին Կապիպովը, Մուրսալ Նաճաֆովը, Մեհթի Կուսեյզատէն, որոնք Ազրպէյճանի արուեստաբանութեան հիմնադիրներն են։ Երկար տարիներ թանգարանը ղեկավարած են Ազրպէյճանի ժողովրդական նկարիչներ, ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիրներ Սալամ Սալամզատէն, Քիազիմ Կիազիմզատէն եւ Իպրահիմ Զէյնալովը։ 1951-ին վիրաբերուեցաւ թանգարանին պատմական շէնքը, որ յայտնի է «Տեպուրի առանձնատուն» անունով։ Նոր շէնքին մէջ ստեղծուեցաւ նոր ցուցադրութիւն, երբ ներկայացուեցաւ թանգարանի կերպարուեստի հաւաքածուի լաւագոյն ցուցանմուշները։ Թանգարանը դարձաւ նաեւ արուեստագիտութեան կեդրոն։ Այստեղ կազմակերպուած են տարբեր միջոցառումներ՝ նկարիչներու յոբելանական ցուցահանդէսներ, երաժշտական երեկոներ, մտաւորականութեան հետ հանդիպումներ եւ այլն։ ԽՍՀՄ փլուզումէն ետք թանգարանի ղեկավարութեան եւ երկրի նախագահի որոշումով թանգարանին յատկացուեցաւ շէնք մը եւս, որ կառուցուած է 1885-ին, ուր նախքան կը գտնուէր Պաքուի կիներու ուսումնարանը։ 1992-1993-ին Ազգային ճակատի ղեկավարները որոշեցին թանգարանը «Տեպուրի առանձնատունէն» տեղափոխել Ազրպէյճանի արտաքին գործերու նախարարութեան շէնք։ 1994-էն մինչեւ 2003 թանգարանի տնօրէնն էր քանդակագործ Իպրահիմ Իսմայիլ օղլի Զէյնալովը, 2003-էն 2010, արուեստագիտութեան դոկտոր Իսրաֆիլ Ռամազան օղլի Իսրաֆիլովը, իսկ 2010-էն մինչեւ օրս՝ Չինկիզ Ապտուլմեճիտ օղլի Ֆարզալիեւը։ 7 Յունիս 2013-ին կայացաւ թանգարանի նոր մասնաշէնքի բացումը, որուն ներկայ էին երկրի նախագահ Իլհամ Ալիեւը եւ անոր կին Մեհրիպան Ալիեւը։ == Թանգարանի Մասնաշէնքեր == === Առաջին Մասնաշէնք === ==== Շէնքի Պատմութիւն ==== 26 Փետրուար 1888-ին քարիւղ արդիւնաբերող եւ «Կասպիական գործընկերութիւն» բաժնետիրական ընկերութեան հիմնադիր Լեւ Մարտինովիչ տէ Պուրը (1840-1889) դիմեց քաղաքային իշխանութեան, խնդրելով հաստատել երկյարկանի քարէ առանձնատուն կառուցելու նախագիծը, եւ նոյն թուականի 26 Օգոստոսին քաղաքային ճարտարապէտ ֆօն տէր Նոննէն հաստատեց տան նախագիծը։ Հակառակ անոր, որ նախագիծին մէջ առանձնատան ճարտարապետի ստորագրութիւնը կը բացակայի, ճարտարապետ կը համարուի նաեւ ֆօն տէր Նոննէն։ 1891-ի Յունուարին Լեւ տէ Պուրի ժառանգները առանձնատան բաժինը մը 16'000 ռուպլիով վաճառեցին «Կասպիական ընկերութեան»։ Բաժնետէրերը որոշեցին շէնքը կառուցել իբրեւ գրասենեակ, որուն հետեւանքով ճարտարապետը ստիպուած եղաւ որոշակի փոփոխութիւններ մտցնել նախագիծին մէջ։ Շէնքի կառուցումը կը թուագրուի 1891 եւ 1893-ին։ Կը նշուի, որ «Կասպիական ընկերութեան» տունը վերջնական աւարտին հասած է 1895-ին։ Նոյն թուականին մահացաւ «Կասպիական ընկերութեան» համահիմնադիր Պակիրովը եւ անոր փոխարինեց հայազգի Պօղոս Ղուկասեանը։ Մէկ տարի ետք տան մէկ հատուածին մէջ բնակութիւն հաստատեց ընկերութեան տնօրէններէն Արշակ Ղուկասեանը։ Հոկտեմբերեան Յեղափոխութենէն ետք 1917-ին Անգլիոյ դեսպան Մաք-Տոնալտի աշխուժ մասնակցութեամբ Պաքուի ղեկավարութիւնը անցաւ Կեդրոնական կասպիական բռնապետութեանը, որ անգլիացիներուն հրաւիրած էր Կովկասի իսլամական բանակէն պաշտպանուելու համար։ Բրիտանական զօրքերը Պաքուի մէջ եղան մինչեւ 1919։ Անգլիացիներու շտապ-գրասենեակը կը գտնուէր «Կասպիական ընկերութեան» տան մէջ։ Այնտեղ կ'ապրէին նաեւ Ղուկասեանները։ 28 Ապրիլ 1920-ին Կարմիր Բանակի Պաքու մտնելէ ետք Ազրպէյճանի հեղկոմի նախագահ դարձաւ Նարիման Նարիմանով, որ ազգային կոմիսարներու խորհուրդը կը ղեկավարէր «Կասպիական ընկերութեան» նախկին շէնքին մէջ։ ==== Ճարտարապետութիւն ==== Կը նշուի, որ տան հորիզոնական բաժանումները համահունչ էին փողոցի ուղղահայեաց բնակելի տուներուն։ Այն ժամանակ, երբ կը նախագծուէր Տեպուրի առանձնատունը, փողոցի կարմիր գիծերու երկայնքով հրապարակը ազատ էր։ == Թանգարանի Հաւաքածուն == Թանգարանի ընդհանուր 60 սենեակներուն ներկայացուած է աւելի քան 3000 ցուցանմուշ։ Առաջին մասնաշէնքին մէջ եօթը սենեակ յատկացուած է եւրոպական նկարիչներուն, 10-ը՝ ռուսական, իսկ մնացածը՝ իրանական, թրքական եւ ճափոնական արուեստին։ Երկրորդ մասնաշէնքի բոլոր 30 սենեակները յատկացուած են ազրպէյճանցի նկարիչներուն։ Ցուցանմուշներու մէջ ներկայացուած են ազրպէյճանական կերպարուեստի եւ յարդարելու արուեստի, պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններու մէջ ստեղծուած տարբեր աշխատանքներ։ Կայ առանձին բաժին նաեւ հին ազրպէյճանական արուեստի համար, ուր ներկայացուած են հին հագուստներ, մանրանկարներ, սպասներ, եւ սերամիք: Կան նաեւ շատ գորգեր Արցախէն, Ղազախէն, Շիրվանէն եւ Ապշերոնէն։ Ներկայացուած են նաեւ կիներու եւ տղամարդու գօտիներ եւ դաշոյններ։ Ընդհանուր առմամբ թանգարանին մէջ կը պահպանուի մօտ 17000 արուեստի գործ, սակայն տարածքի սղութեան պատճառով բոլոր ցուցանմուշները ցուցադրուած չեն։ === Անթիք Եւ Միջնադարեան Արուեստ === Անթիք եւ միջնադարեան արուեստի հաւաքածուն կը ներկայացնէ Ազրպէյճանի տարածքին մէջ գտնուած անթիք եւ միջնադարեան արուեստի տարբեր գործեր։ Անոնցմէ են Նախիջեւանի մէջ գտնուած թռչունի արձանը եւ Պաքուի մէջ գտնուած մ.թ.ա. III-I դարերու կիներու արձանիկները։ === Գեղանկարչութեան Հաւաքածու === ==== Ազրպէյճանական Արուեստ ==== Թանգարանին մէջ կը պահպանուին ազրպէյճանական իրավարական արուեստի հիմնադիրներ Միրա Քատիմ Մամէտ-Հուսէյն օղլի Էրիվանիի, Միր Մոհսուն Նաւապի, Պահրուզ Կենգերլիի, Ազիք Ասլան օղլի Ազիմզատէի եւ խորհրդային շրջանի ազրպէյճանցի նկարիչներ Սալամ Սալամիէի, Միքայէլ Հուսէյն օղլի Ապտուալայեւի, Ամիր Կաճիեւի, Թագի Ազիզ Աղա օղլի Թագիեւի, Տողրուլ Ֆարման օղլի Նարիմանբեկովի, Թայիր Թէյմուր օղլի Սալախովի, Վիտատի Նարիմանբեկովի, Հազանֆար Ալեկպէր օղլի Հալիկովի, քանդակագործներ Օմար Հասան օղլի Էլատրովի գործերը։ ==== Ռուսական Արուեստ ==== Ռուսական արուեստի բաժինին մէջ ներկայացուած են 18-րդ դարու ռուս նկարիչներու գործեր, որոնց մէջ կարելի է նշել Ֆէօտոր Ռոկոտովին, Վլատիմիր Լուկիչին եւ Նիքոլայ Արգունովին։ 19-րդ դարու կերպարուեստէն կը պահուիեն Քառլ Պրիուլովի, Ալեքսանտր Իվանովի, Վասիլի Տրոփինինի, Ալեքսէյ Վենեցիանովի, Իւան Շիշկինի, Սեմիոն Շիոտրինի, Իսահակ Լեւիտանի, Ալեքսէյ Պոկոլիուպովի, Ալեքսէյ Քորզուխինի, Քիրիլ Լեմոխի, Վասիլի Փոլենովի, Ֆէօտոր Վասիլեւի եւ հայազգի Յովհաննէս Այվազովսկիի որոշ գործեր։ ==== Արեւմտեան Արուեստ ==== Թանգարանի հաւաքածուի մաս կը կազմեն եւրոպական տարբեր նկարիչներու արուեստի գործեր 16-րդ դարէն սկսեալ մինչեւ 19-րդ դար։ ===== Իտալական Արուեստ ===== Իտալական արուեստը ներկայացուած է Լէօնարտօ Պասանոյի, Ֆրանչեսքօ Սոլիմենայի, Ֆրանչեսքօ Կուերչինոյի, Պերնարտինօ Լուինիի, Անտրէա տէլ Սարտոյի եւ այլոց գործերով։ Թանգարանին մէջ կը գտնուի այնպիսի յայտնի գործեր, ինչպիսիք են Լուինիի վրձինին պատկանող «Սուրբ Քատերինան», Պասանոյի «Կնոջ դիմանկարը»։ Արուեստի գործեր կը պահուին նաեւ իտալացի քանդակագործ Լորենցօ Պարտոլինիէն։ ===== Ֆլամանտական Եւ Հոլանդական Արուեստ ===== Ֆլամանատական եւ հոլանտական արուեստի համար առանձնացուած է թանգարանի երկու սրահ։ Հաւաքածուին մէջ գործեր կան ֆլամանտացիներ Ատրիան Պրաուվերէն, Տաւիտ Կրտսեր Տենիրսէն, Եուստուս Սիուստերմանսէն, հոլանտացիներ Ֆրանս Հալսէն, Ատրիան վան Օստատէէն, Փիթըր Քլասէն, Միխիլ վան Միրեւելտէն։ ===== Ֆրանսական Արուեստ ===== Ֆրանսական սրահը ներկայացուած է 17-19-րդ դարերու նկարիչներու գործերով, որոնցմէ են Գասպար Տիւկէն, Ժիւլ Տիւպրէն, Փասքալ Տանեան-Պուվրէն, Ժան Կրիոզը, Ժան-Ժոզէֆ Պենճամին-Կոնստանը, Ժան Օնորէ Ֆրակոնարը, Լուի Էրսանը եւ այլն։ ===== Գերմանական Եւ Սպանական Արուեստ ===== Թանգարանին մէջ կը պահուին նաեւ գերմանացիներ Եոհան Հենրի Ռոսի, Ֆրիտրիխ Աւգուստ ֆոն Կալուպախի աշխատանքները, սպանացի Պարտոլոմէ Էստեպան Մուրիլիոյի «Հանգիստ Եգիպտոսի ճանապարհին» նկարի կրկնօրինակը։ === Գորգերու Հաւաքածու === Թանգարանին մէջ ներկայացուած են Ազրպէյճանի Հանրապետութեան տարբեր վայրերէ հաւաքուած հին հայկական, իրանական եւ այլ գորգեր, որոնց մեծ մասը կը ներկայացուին իբրեւ ազրպէյճանական: === Հին Եգիպտոսի Արուեստ === Թանգարանին մէջ կը պահուին նաեւ հին եգիպտական տարբեր քանդակներ։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Թանգարանի պաշտօնական կայք National Art Museum of Azerbaijan THE AZERBAIJAN NATIONAL ART MUSEUM Թանգարանի մասին տեսանիւթ YouTube կայքին վրայ (ազրպ.)

Ս. Պօղոս Եկեղեցի (Այնճար)

Ս. Պօղոս Եկեղեցի (Այնճար), Այնճար, Լիբանան: === Պատմութիւն === Այնճարի մէջ, մուսալեռցիները հաւատարիմ իրենց աննկուն հաւատքին, գլխաւորութեամբ քահանայ հայրերուն, եկեղեցական արարողութիւնները սկզբնաւորութեան կատարեցին սեւ մեծ վրանի մը տակ, ուր նաեւ կատարուեցան ամէնօրեայ դասաւանդութիւններ շրջանի փոքրիկներուն համար: 1942-ին Այնճարի Ազգ. Յառաջ վարժարանին կից սրահի մը մէջ շուրջ 15 տարիներ մատուցուեցան եկեղեցական արարողութիւններ: 1945-ին Տ. Վահան Ա. քհնյ. Քէնտիրճեանի ջանքերով հիմնուեցաւ եկեղեցւոյ Շուշանեան Կիրակնօրեայ դպրոցը: 1958-ին եկեղեցւոյ Թաղական խորհուրդը Մովսէս Տ. Գալուստեանի միջոցաւ դիմեց Ազգային Առաջնորդարանի Գաւառական ժողովին եւ ներկայացուց Այնճարի Ս. Պօղոս եկեղեցւոյ շինութեան ծրագիրը, որ թափ առաւ ու իրականացաւ օրուան Առաջնորդ ու ապա Կաթողիկոս, Երջանկայիշատակ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Խորէն Ա. Կաթողիկոս Բարոյեանի ջանքերով եւ օրհնութեամբ: Յաջորդող տարիներուն, Ազգային բարերար Փօլ Մինասեանի եւ ժողովուրդի նուիրատուութեամբ, կազմուեցաւ եկեղեցւոյ շինարարական յանձնախումբ մը, գլխաւորութեամբ Տ. Նարեկ Քհնյ. Շիրիքեանի։ Եկեղեցւոյ հիմնարկէքը կատարուեցաւ 1 Հոկտեմբեր 1960-ին, Երջանկայիշատակ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Զարեհ Կաթողիկոս Փայասլեանի օրով եւ Տ. Խորէն Սրբազան Եպս. Բարոյեանի Առաջնորդութեամբ: Ս. Պօղոս եկեղեցին կառուցուեցաւ ճարտարապետ Գէորգ Էմմիյեանի պատրաստած յատակագիծի հիման վրայ: 1971-ին, Տ. Աշոտ Ա. Քհնյ. Գարագաշեանի ջանքերով հիմնուեցաւ եկեղեցւոյ եկեղեցասէր տիկնանց միութիւնը, որ մնայուն կերպով սատարեց եկեղեցւոյ բարեզարդման աշխատանքներուն: Եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւներն են՝ Տ. Յարութիւն Քհնյ. Շէրպէթճեան (Խտըր Պէկ) Տ. Մարկոս Քհնյ. Երէցեան (Քէպուսիէ) Տ. Մատթէոս քհնյ. Կիւզէլեան (Քէպուսիէ) Տ. Վահան Ա. Քհնյ. Քէնտիրճեան (Պիթիաս) Տ. Մովսէս Քհնյ. Շիրիքեան (Եօղուն Օլուք) Տ. Յակոբ Քհնյ. Քէլէմեան ( Հաճի Հապապլի) Տ. Վահան Քհնյ. Քէնտիրճեան Տ. Նարեկ Քհնյ. Շիրիքեան Տ. Աշոտ Քհնյ. Գարագաշեան (Այժմու Հոգեւոր հովիւ) Տ․ Միւռոն Քհնյ․ Աւետիսեան (Այժմու Հոգեւոր հովիւ)։ == Տե՛ս նաեւ == Ս. Յովհաննու Կարապետ եկեղեցի (Հայաշէն) Ս. Նշան Մայր Եկեղեցի (Զոքաք Պլաթ) Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցի (Զահլէ) Ս. Յակոբ Եկեղեցի (Էշրէֆիէ) Ս․ Աստուածածին Եկեղեցի, (Նոր Ատանա) Ս. Վարդանանց Եկեղեցի (Պուրճ Համուտ) Ս. Յարութիւն Եկեղեցի (Ճիւնի, Լիբանան) Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցի (Պուրճ Համուտ, Նոր Մարաշ) Ս. Սարգիս Եկեղեցի (Նոր Սիս) Ս. Գէորգ Եկեղեցի (Հաճըն) == Աղբիւրներ == Ս. Պօղոս Եկեղեցի (Այնճար)

Միկէլ Անճէլ Սիլվէսթըր

Միկէլ Անճէլ Սիլվէսթրէ Ռամպլա (անգլերէն՝ Miguel Ángel Silvestre Rambla, ծնած 6 Ապրիլ, 1982, Քասթէօ տը լա Փլանա, Սպանիա) սպանացի դերասան մըն է: == Կենսագրութիւն == Սիլվէսթրէ մտադիր էր դառնալ հմտացած թենիս խաղացող, սակայն կը վիրաւորուի Հունգարական մրցումի մը ընթացքին, որմէ ետք կ'որոշէ մասնագիտանալ բնաբուժութեան (physiotherapy) մէջ, մինչեւ որ իր մօրաքոյրը զինք կը ծանօթացնէ թատերական կեանքին՝ որուն որպէս արդիւնք Սիլվէսթրէ կ'ուղղուի դէպի դերասանական ասպարէզը: Սիլվէսթրէ կը սորվի թատրերգութիւն, ֆիզիքական թատրոն, արդի պար եւ լարախաղացութիւն: Ան կը յաղթէ Mister Castellón 2002 մրցումին: === Դերասանական ասպարէզ === Սիլվէսթրէ դեր կ'ունենայ Փէտրոյ Ալմոտովար (սպ.՝ Pedro Almodóvar) բեմադրիչի I'm So Excited ֆիլմին մէջ, ինչպէս նաեւ սպանական սարսափահար եւ զգայացունց Verbo ֆիլմին մէջ: Ան նաեւ գլխաւոր դեր կը խաղայ սպանական «Velvet» հեռուստաշարին մէջ՝ իբրեւ Ալպէրթօ Մարքէզ: 2015-ին, ան կը դառնայ «Netflix»-ի կողմէ թողարկուած ամերիկեան Sense8 հեռուստաշարին մէջ գլխաւոր դերասաններէն մին, որուն մէջ Միկէլը կը խաղայ իբրեւ Մեքսիքացի Լիթո Ռտրիկէզ եւ կ'ապրի ընկերոջ Հերնանտոյի հետ (Ալֆոնզօ Հերերա): == Դերեր == === Ֆիլմեր === === Հեռուստաշար === == Թատրոն == Noches de amor efímero, Փալմո Փէտրէրոյի, բեմադրիչ՝ Էտուարտո Ռէքապարէն, 2004 Porno, Մարիո Ֆրէթիի, բեմադրիչ՝ Անճէլա Պոշ, 2003 Verdadero Oeste, Սէմ Շէփըրտի, բեմադրիչ՝ Լուիս Կիլէրա, 2002 == Տե՛ս նաեւ == Sense8 Թուփընս Միտլթըն Պրայըն Ճ. Սմիթ Տունա Պէյ Ամըլ Ամին Մէքս Ռիէմէլթ Թինա Տէզայ Ճէյմի Քլէյթըն == Արտաքին յղումներ == Պաշտօնական Կայէջ Դիմատետրի էջ Թուիթըրի էջ IMDb էջ == Ծանօթագրութիւններ ==

Փաթրիք Մոտիանօ

Փաթրիք Մոտիանօ (Patrick Modiano, 30 Յուլիս 1945(1945-07-30)[…], Պուլոն - Պիյանքուռ, Սենա, Ֆրանսա), Ֆրանսացի գրագէտ, վիպագիր։ 2014-ին կ՛արժանանայ Նոպելեան մրցանակին։ == Կենսագրական գիծեր == === Ուսում եւ ընտանիք === Փաթրիք Մոտիանօ, ծնած է Փարիզի արուարձաններէն Պուլոն-Պիյանքուրին մէջ։ Հայրը Ալպեր Մոտիանօ, Սեֆարտի հրիայ էր, Սելանիկէն (Յունաստան), իսկ մայրը Լուիզա Քոլփէյն՝ Պելճիքացի-Ֆլամանտ, շարժարուեստի դերասանուհի։ Հայրն ու մայրը անոր մանկութեան տարիներուն կը բաժնուին եւ Փաթրիքին խնամքը յանձն կ՛առնեն անոր մօր ծնողները։ Կ՛աւարտէ Փարիզի Միշել Մոնթէն Lycée Michel-Montaigne Երկրորդական վարժարանը։ Կ՛արձանագրուի Փարիզի Համալսարանը, սակայն չ՛աւարտեր։ Մանկութեան եւ պատանութեան շրջանը կը յատկանշուի հօր եւ մօր բացակայութենէն։ Հայրը, կը յարաբերուէր Կեստափոյի ֆրանսացի օգնականներու հետ: Կեստափօ․ ֆաշիստական Գերմանիոյ գաղտնի ոստիկանութիւնը՝ Բ․ Համաշխարհային Պատերազմի ընթացքին, գերմանացիներուն կողմէ բռնագրաւած շրջաններու բնակչութեան վախ ու սարսափը:1970 կ՛ամուսնանայ Տոմինիք Զերֆիւզին հետ եւ կ՛ունենան երկու աղջիկ զաւակ՝ Զինա (1974) եւ Մարի (1978)։ == Գրական ասպարէզ == Րէյմոն Քենօ Raymond Queneau (ֆրանսացի յօրինող, թարգմանիչ եւ թուաբանագէտ), Փաթրիքին կը ճանչցնէ գրականութեան աշխարհը։ Փաթրիք, 22 տարեկան հասակին, կը հրապարակէ իր առաջին գիրքը՝ La Place de l'étoile (1968)․ վէպին դերակատարը հրիայ մըն է, որ գերմանացիներուն գործակիցն է (վէպը ունի ինքնակենսագրական գիծեր)։ 1969-ին կը հրատարակէ La Ronde de nuit (բառացի թարգմանութեամբ՝ Գիշերապութիւնը) վէպը։ 1972՝ Les Boulevards de ceinture վէպը կ՛արժանանայ «Ֆրանսայի Կաճառի Վիպագրութեան Մեծ Մրցանակ»ին: 1973 կը գործակցի ֆրանսացի թատերագիր եւ բեմադրիչ Լուի Մալին Louis Malle հետ «Մականուն՝ Լաքոպ, Անուն՝ Լիւսիէն» Lacombe Lucien շարժանկարին համար։ 1978-ին գրուած անոր վեցերորդ վէպը՝ Rue des Boutiques obscures կ՛արժանանայ «Կոնքուռ Գրական Մրցանակ»ին prix Goncourt ։ Մոտիանոյի գիրքերուն մեծամասնութիւնը հիմնուած է անոր կեանքին եւ Համաշխարհային Բ. պատերազմի տարիներուն Ֆրանսայի շրջափակման ժամանակաշրջանի իրադարձութիւններուն վրայ: 2010-ին կ՛արժանանայ Համաշխարհային «Cino-Del-Duca» մրցանակին, իսկ 2014-ին կ՛արժանանայ Նոպելեան մրցանակին։ == Գլխաւոր գործեր եւ մրցանակներ == == Ժապաւէնագրութիւն == «Մականուն՝ Լաքոպ, Անուն՝ Լիւսիէն» Lacombe Lucien․ Լուի Մալին հետ, 1973 «Անմեղ մը» Un Innocent ․ 1974 «Կասքոնյի զաւակը» Le Fils de Gascogne․ 1995 «Ոճիրի մը ծնունդը» Généalogies d'un crime․ 1997 «Բարի Ճամբորդութիւն» Bon Voyage․ Ժան Փօլ Ռափնոյին Jean-Paul Rappeneau հետ․ 2003 == Մոնտիանոյի գործերը շարժարուեստին մէջ == «Երիտասարդութիւն»Une jeunesse․ 1983 «Իվոնին անուշահոտը» Le Parfum d'Yvonne (Մոնտիանոյի Տխուր առանձնատուն VillaTriste վէպէն)․ 1994 «Թէ Քիէրօ» Te quiero (Մոնտիանոյի «Օգոստոսի Կիրակիները» Dimanches d'août վէպէն)․ 2001 «Շառել» Charell (Մոնտիանոյի «Այս ինչ խիզահ տղաք» De si braves garçons վէպէն)․ 2006 == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Cino-Del-Duca մրցանակ Կաճառի Վիպագրութեան Մեծ Մրցանակ Կոնքուռ մրցանակ(ֆր.) Ռոժէ Նիմիէ մրցանակ(ֆր.) Ռըլէ Մրցանակ(ֆր.) Փօլ Մոռան մրցանակ(անգլերէն) Գրականութեան Շառանթ շրջանի Ժան Մոնէ մրցանակ(ֆր.) Ֆրանսախօս գրականութեան Գրավաճառներու Մրցանակ(ֆր.) Մոնաքոյի Իշխանի Մրցանակ(ֆր.) Ֆրանսայի Ազգային Գրադարանի մրցանակ(ֆր.) Մարկարէթ Տիւռաս մրցանակ(ֆր.) Գրականութեան համար Աւստրիոյ պետութեան մրցանակ(ֆր.)