Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Follow

ArmVectores 3

Արսէն Բագրատունի

Արսէն Բագրատունի (21 Օգոստոս 1790(1790-08-21), Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 24 Դեկտեմբեր 1866(1866-12-24), Ս. Ղազար կղզի, Վենետիկ, Իտալիա), հայագէտ, փիլիսոփայ, գրող, թարգմանիչ, հայ գրականութեան մէջ դասական ուղղութեան ամենամեծ դէմքերէն մէկը, Մխիթարեան միաբանութեան անդամ։ == Կենսագրութիւն == Արսէն Բագրատունի ծնած է 21 Օգոստոս 1790-ին, Կոստանդնուպոլսոյ մէջ, ուսումնառութիւնը ստացած է Մխիթարեաններու մօտ. եղած է միաբանութեան անդամ։ Քաջատեղեակ էր դասական լեզուներուն։ Եղած է գրաբարի հմուտ։ Գրապայքարին մէջ կանգնած էր գրաբարեաններու կողմը։ Կատարած է բազմաթիւ թարգմանութիւններ դասական հեղինակներու։ Անոր խմբագրութեամբ հրատարակուած են հայերէն դասական ու թարգմանական երկեր։ Արսէն Բագրատունի վախճանած է 24 Դեկտեմբերին, Վենետիկ։ == Գործերը == 1846-ին հրատարակած է «Տարերք հայերէն քերականութեան» գիրքը, դպրոցական ձեռնարկի մը ժամանակ եւ ունեցած է ութ հրատարակութիւններ։ Սակայն անոր հայերէնագիտական գործունէութիւնը նշանաւոր դարձած է «Հայերէն քերականութիւն ի պէտս զարգացելոց» գիրքին միջոցաւ (1852), որ մեծ ներդրում էր հայերէնի ուսումնասիրութեան մէջ։ Քերականութիւնը հետեւուած է փաստական նիւթի հարստութեամբ եւ դիտարկումներու համակողմանիութեամբ։ Մանրամասն ու բազմակողմանիօրէն քննուած են գրաբարի հնչիւնական, բառային, ձեւաբանական, շարահիւսական, ուղղագրական, նոյնիսկ ոճաբանական երեւոյթները։ Հին գրական հայերէնը դիտարկուած է ժամանակի մէջ, պատմական ընթացքով (5-12-րդ դարեր)։ Հեղինակին կարծիքով գրաբարը կը շարունակէ ապրիլ։ 4-6-րդ դարերը կ'ունենան «ոսկեդար», 7-12-րդ դարերը՝ «արծաթէ դար», 13-րդ դարը՝ «պղնձէ դար», իսկ յաջորդ դարերը՝ «երկաթէ, խեցիէ եւ վատթարագոյն եւ այլն»։ Բագրատունի Բանաստեղծութիւններ սկսած է գրել քսան տարեկանին եւ գրած է գրեթէ մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Անոր չափածոյ ստեղծագործութիւններուն զգալի մասը‚ որոնք զետեղուած են «Տաղք մխիթարեան վարդապետաց» եռահատոր ժողովածոյին առաջին հատորին մէջ (Վենետիկ‚ 1852)‚ սկզբէն իսկ արժանացած են ժամանակակիցներու ուշադրութեան‚ իսկ անոնց լաւագոյնները՝ «Եղերերգ սոխակին»‚ «Գանգատ Պառնասեայ»‚ «Դատաստան Ապողոնի» եւ այլն‚ քանի մը անգամ կը վերահրատարակուին։ Այս բոլորը‚ սակայն‚ ուշագրաւ երեւոյթներ ըլլալով հանդերձ‚ տեսակ մը նախապատրաստութիւններ էին գրական այն մեծարժեք գործին ստեղծման համար‚ որ կը հրատարակուի 1858-ին, Վենետիկ‚ «Հայկ Դիւցազն» անունով‚ որ իր մէջ խտացած ձեւով կ'ամփոփէ ամբողջ գրական ուղղութեան մը բնորոշ առանձնայատկութիւնները։ ===== «Հայկ Դիւցազն»ը ===== «Հայկ դիւցազն»ի նիւթը առնուած է գլխաւորաբար Մովսէս Խորենացիի «Հայոց պատմութիւն» էն։ Բանաստեղծութեան մէջ Բագրատունին գովերգած է Հայկ Նահապետին պայքարը հայրենի երկրի անկախութեան եւ ազատութեան համար, կը շեշտէ հայկական պետութեան վերականգնման գաղափարը։ «Հայկ Դիւցազն»-ը կազմուած է 20 գլուխներէ: Թէեւ նիւթը Հայկի եւ Բելի՝ Խորենացիի աւանդած յայտնի աւանդութիւնն է‚ սակայն հեղինակը կատարած է բազմաթիւ յաւելումներ ու լրացումներ։ Օրինակ‚ ավելացված է Վստամի թեման‚ որ Հայաստանի տեղական բնիկներէն էր եւ դեմ էր Բելի դեմ պատերազմելուն‚ թէեւ‚ ի վերջոյ‚ կը փարի Հայկին։ Աւելացուած է Հայկին աղջիկը՝ Հայկանուշը‚ որը հօրը վիրաւորուելէն ետք կը հագնի անոր զէնքերը‚ կը նետուի կռիւի դաշտ եւ թշնամիները‚ կարծելով‚ որ գործ ունին Հայկին հետ‚ խուճապահար կը փախչին։Նոր են նաեւ Նոյ նահապետին եւ Բիւրասպին կերպարները‚ որոնցմէ առաջինը բոլոր ձեւերով կ'օգնէ Հայկին‚ միւսը՝ Բելին ու անոր կողմնակիցներուն։ Վերջապէս‚ ըստ Բագրատունիի‚ Հայկն ու Բելը իրարու կը հանդիպին եւ հինգ-վեց անգամ գոյամարտելէ ետք, միայն վերջին կռիւին Հայկ կը յաջողի յաղթել Բելին‚ մինչդեռ աւանդութիւնը կը սովորեցնէ‚ որ անոնք հանդիպած են միայն մէկ անգամ։ Որոշակիօրէն հետեւելով Հոմերոսին‚ Բագրատունին ալ իր հերոսները կը նկարագրէ որպէս մարդ-աստուածներ‚ որոնք որեւէ քայլ ձեռնարկելու ատեն կը խորհրդակցին աստուածներուն հետ‚ կը լսեն անոնց կարծիքը‚ կը ղեկավարեն անոնց ցուցմունքներով ու խորհուրդներով եւ այլն։ Հոս «Երկրային հերոսները» կը դառնան բարձրագոյն կամքի իւրատեսակ կամակատարներ միայն։ Հայկին‚ օրինակ‚ կ'օգնեն բոլոր բարի աստուածներն ու հրեշտակները‚ իսկ Բելի կողմն է դժոխքն իր սատանաներով ու դեւերով։ Ամէն մէկ յարմար առիթով անոնք խորհուրդներ կու տան երկրային իրենց «ներկայացուցիչներուն»‚ Հայկի ու Բելի կողմնակիցներուն կռիւներուն ատեն կռիւներ տեղի կ'ունենան նաեւ երկնային ուժերուն միջեւ‚ Բելի պարտութեամբ կը կործանին ամբողջ դժոխքի սեւ ուժերը։ == Աղբիւրներ == Թ. Գ. Ջուհարեան, Հայ Գրականութիւն, 1990 թ, «Լոյս» հրատարակչութիւն։ Հ. Պետրոսեան, Հայերէնագիտական բառարան, Ե., 1987։ Գրական թերթ‚ 1966‚ թիւ 51‚ 16 Դեկտեմբեր == Գրականութիւն == Հ. Աճառեան, Պատմութիւն հաեօց նոր գրականութեան, պր. 1, Վաղարշապատ, 1906։ Գ. Ջահուկեան, Գրաբարի քերականութեան պատմութիւն, Ե., 1974։

Մարի Ռոզ Աբուսէֆեան

Մարի-Ռոզ Աբուսէֆեան (ծննդեան թուականը եւ վայրը՝ անյայտ), շարժանկարի եւ թատրոնի հայ դերասանուհի։ == Կենսագրութիւն == Մարի-Ռոզ Աբուսէֆեան իր թատերական կրթութիւն ստացած է Երեւանի գեղարուեստա-թատերական ինստիտուտի մէջ: Երկար տարիներ աշխատած է Երեւանի Հրաչեայ Ղափլանեանի անուան պետական դրամատիկական թատրոնէն ներս, խաղացած է բազմաթիւ դերեր գրական-թատերական հեռուստա-ռատիոհաղորդումներուն մէջ։ Նկարահանուած է նաեւ Հայ ֆիլմ արուեստանոցին արտադրած ֆիլմելուն մէջ։ 1983-էն սկսեալ կ՛ապրի Սան Ֆրանսիսքօ։ 2010-ին Հայերու Ցեղասպանութեան 95-ամեակին Երեւանի մէջ, իսկ 2012-ին Պէյրութի մէջ ներկայացուցած է «Գրիգոր Զոհրապ. Գողգոթայի ճանապարհին» բեմադրութիւնը։ Առաջին եւ միակ դերասանուհին է, ով 1987-ին մենաթատրոնի վերածեց Ֆրանց Վերֆելի հռչակաւոր «Մուսա Լերան 40 Օրերը» վէպը։ == Ֆիլմագրութիւն == == Մրցանակներ եւ պարգեւներ == Հայութեան պահպանման եւ հայկական մշակոյթի հանրայնացման համար ՀՀ մշակոյթի նախարարութեան կողմէ արժանացած է ոսկի յուշամետալի (2010)։ == Ծանօթագրութիււններ ==

Խորակերտի Վանք

Խորակերտի վանք, 13-րդ դարու ճարտարապետական յուշարձանախումբ Լոռի մարզի Ջիլիզա գիւղը կը գտնուի Լալվար լերան արեւմտեան փէշերուն։ Վանական համալիրը ներկայիս կը գտնուի Վրաստանի սահմանապահներու վերահսկողութեան գօտիին մէջ։ Շրջակայքի հնագոյն շինութիւններու հետքերը թոյլ կու տան ենթադրել, որ այդտեղ եղեր է Խորակերտ կամ Խոռակերտ քաղաքը, որու հիմնադրումը Վարդան պատմիչը կը վերագրէ Հայկի որդի Խոռին։ Քաղաքը 9-րդ դարու Սմբատ Բ. թագաւորի հրամանով ժառանգեր է Աշոտ Գ. Ողորմածի որդի Գուրգէնը։ Երբեմնի պարսպապատ համալիրէն պահպանուեր են միջնադարեան եկեղեցին, կիսաւեր գաւիթը, մատուռներու, սեղանատան աւերակները, քանդակազարդ գերեզմանաքարերը։ Ըստ եկեղեցւոյ արեւմտեան ճակատի արձանագրութեան, վանքը եւ գաւիթը կառուցուեր են 1251 թ.-ին։ Ըստ Ա. Յակոբսոնի ճարտարապետական ոճական վերլուծութեան, եկեղեցին հիմնականօրէն XI դարու կառոյց է, որու վերին մասը լրացուեր է 1251 թուականին։ Արտաքինը՝ 9,6 մ X 14,6 մ չափերով, ուղղանկիւն է, արեւելքէն երկու «հայկական խորշերով»: Եկեղեցին ներքինը՝ խաչաձեւ է՝ երկարած արմ. - արլ. առանցքով եւ չորս անկիւններուն աւանդատուներով, արեւմտեան եւ հարաւային մուտքերով։ Առանձնայատուկ է եկեղեցւոյ գմբէթը (հայկական ճարտարապետութեան նմանատիպ միակ օրինակը), որու ութնիստ թմբուկը կէսէն ցած կազմուած է 30 վեցնիստանի սիւներէն (բարձրութիւնը՝ 2 մ.), որոնք շատ խիտ տեղադրուած, կը ստեղծեն նեղլիկ բացուածքներու տպաւորութիւն։ Անոնց խարիսխները ու խոյակները իրարու կպած են։ Գմբէթը կը հիմնուի 6 փոխհատուող կամարներէն կազմուած կառուցուածքային հիմնակմախքին եւ կեդրոնը կ'աւարտի շթաքարով ձեւաւորուած աւելի փոքր գմբէթով։ Եկեղեցւոյ ճակատները պարզ են, գրեթէ զուրկ յարդարանքէ։ Ներսը տեղ-տեղ պահպանուեր են գաճաքարի մնացորդներ։ Գաւիթը (13,1 մ X 13,1 մ չափերու) կը պատկանի 2 զոյգ խաչաձեւուող կամարներով ծածկուող տիպին։ Կամարներու փոխհատումէն առաջացած կեդրոնական քառակուսին ծածկուած է ութնիստ բրգաձեւ ծածկով։ Անցումը քառակուսի ութանկիւնին իրականացուած է եռանկիւնաձեւ չորս «կախուած» նիստերու միջոցով։ Խաչաձեւոող կամարները կը կազմեն ոչ միայն կառուցուածքային, այլեւ ողջ ճարտարապետական յօրինուածքի հիմքը։ == Ծանօթագրութիւններ == == Գրականութիւն == Якобсон А. Л., Из истории армянского средневекового зодчество, V. Apмянские монастыри XIII в. Xopaкерт и Мшкаванк, Сов. археология, XIV, 1950 Мнацаканян C.X., Apхитектура армянских npитворов, E., 1952.

Խիմենա

Խիմենա (սպ.՝ Jimena), քաղաք եւ համայնք Սպանիոյ, կը մտնէ Խաէն պրովինցիաի կը կազմէ, Անտալուզիա ինքնավար մարզ։ Համայնքը կը գտնուի Կուենկա-Միներա գաւառի կազմին մէջ։ Տարածքը 48 ք․մ․։ Բնակչութիւնը՝ 1435 մարդ (ըստ 2010 թուականի մարդահամարի)։ Կը գտնուի նահանքի քաղաքապետարանէն՝ 38 ք․մ․ հեռաւորութեան վրայ։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == La Pagina de PacoSerrano Jimenatos — Portal de Jimena

60 (թիւ)

60 (վաթսուն)՝ զոյգ երկնիշ բնական թիւ մըն է 59 եւ 61 հարազատ պարզ թիւերու միջեւ: == Յատկութիւններ == A005349 բերկրալի թիւ է Ունի տասներկու բաժանարար եւ ուրեմն՝ խիստ բաղադրեալ թիւ է Հին Բաբելոնին մէջ կիրառութիւն ունեցած վաթսունային հաշուողական համակարգի հիմքն է, որմէ մնացած են որոշ կիրառութիւններ՝ վայրկեանը կը բաժնուի 60 երկվայրկեանի եւ ժամը` 60 վայրկեանի նոյն ձեւով շրջանը կը բաժնուի 6×60=360 աստիճաններու Պարզ թիւերու վեց տարբեր գումարներով ներկայացուող ամենափոքր թիւն է՝ 60=7+53=13+47=17+43=19+41=23+37=29+31 նէոտիմիոն քիմիական տարրի 60Nd ատոմային թիւն է Էքօ (60 Echo) աստեղնեակի կարգահամարն է Microsoft Windows-ի Alt + 60 -ի գործադրումով կը ստացուի «փոքրի» < նշանը Ամուսիններու 60 տարիներու համատեղ կեանքը կը նշուի որպէս «ադամանդեայ» +60-ը Մալայզիա զանգելու միջազգային քոտն է 60-ը Ֆրանսայի Ուազ տարածքի կարգային թիւն է Տարուան 60րդ օրն է Մարտ 1-ը (նահանջ տարիներուն՝ Փետրուար 29-ը) 1961 թուական == Ծանօթագրութիւններ ==

Գրիգոր Քալֆայեան

Գրիգոր Քալֆայեան (1873, Պրուսա, Հյուդավենդիգար, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1949, Ֆրէզնօ, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) ցցուած գրող է, դասախօս, երաժիշտ եւ երաժշտաբան։ == Կենսագրութիւն == Հայկական արշաւին, Գրիգոր Քալֆայեան ծնած է Պուրսա, Օսմանեան Կայսրութեան 1873-ին։ Իր հայրը ճարտարապետ էր։ Գրիգոր Քալֆայեան առաւ իր նախակրթական ուսումը Հայկական դպրոց։ Պատահաբար ան փոխադրուեցաւ Կ. Պոլիս ուր իր ուսումը շարունակեց Հեղինակաւոր Կեդրոնական Ճեմարան։ Քալֆայեան ընդունուած էր Սքոլա Քենդօրում Փարիզ, Ֆրանսա ուր ինք մտածեց հռչակաւոր եղանակի ուսուցիչ եւ երգահան Չարլզ Պօրտզ եւ Վինսդ ՏԻնտի Upon completion of his studies, he lectured on Armenian music in both France and England.։ Ի վրայ ամբողջութիւնը իր ուսման, ան դասախօսած է Հայկական եղանակի Ֆրանսայի եւ Անգլիոյ մէջ։ 1905-ին, ան հրատարակեց ամսագիր կոչուած Կռունք եւ նպաստել պարբերաթերթը եղարուեստական Հայեր Ֆրանսերէն եւ Հայերէն։ 1907-ին ան ընդունուած է Սոսիէթէ Օթըրզ, Գոմփօզիդորզ եւ Էտիդորզ Եղանակ Փարիզի մէջ։ Գրիգոր Քալֆայեան հեղինակն է 150 երաժշտական եղանակներ։ Իր Եղանակները գրեթէ հիմնուած են Կրօնական եւ հայրենասիրական թեմաներ։ Ապրիլ 4, 1911-ին, Քալֆայեան անցկացուեց իր առաջին համերգին որ կը բաղկանար իր երաժշտական գործերը Սքոլա Գանդորում Փարիզ։ Գրիգոր Քալֆայեան փոխադրուեցաւ Ֆրանսայէն եւ հաստատուեցաւ Միացեալ Նահանգներ 1913-ին։ Քալֆայեան եղաւ Մ.Ն. բնակիչ 1922-ին։ Իր տեղացիութիւնը առնելէն վերջ ինք կազմեց Ամերիկեան հայրենասիրական քայլերք, բառերը եղած են Ալիս Սդոն Պլաքուել-էն։ Քալֆայեան եղաւ երաժշտութեան վարպետը Հայկական եկեղեցիներուն Ուրչեսդեր-ին, Պօսդոն-ին, Լօուել-ին եւ Ֆրեզնօյին մէջ։ Գրեթէ իր յօրինումները հրատարակուած են եւ արձանագրուած են։ Քալֆայեան տուաւ համերգներ Նիու Եորքի, Ֆրեզնօյի, Լոս Անճելոսի եւ Սան Ֆրանսիսքոյի մէջ։ Ան մեռաւ Ֆրեզնօյի մէջ Գալիֆօրնիա, 1949-ին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Արշակ Ագապեան

Արշակ Ագապեան (20 Մայիս 1860, Լալի գիւղ (այժմ՝ Վազաշէն՝ ՀՀ Տաւուշի մարզ) - 10 Հոկտեմբեր 1905)՝ հայ գիւղագիր, մանկավարժ, հրապարակախօս։ Սկզբնական կրթութիւնը ստացած է իր քահանայ հօր մօտ, իսկ անոր մահէն ետք այլ քահանաներու մօտ։ Այնուհետեւ կ'երթայ Տփխիս (Թիֆլիս) եւ 1869-էն սկսեալ կ'ուսանի ծխական ուսումնարանին մէջ, իսկ 1870-1875-ին Ներսէսեան վարժարանին մէջ, ուրկէ կ'արձակուի իբրեւեւ աղմկարար։ Էֆէնճեանի գրախանութին մէջ ծառայելէ ետք 1876-1882 Գետաշէնի, Զաքաթալայի եւ Նուխայի մէջ ուսուցչութիւն կ'ընէ։ Այնուհետեւ կը մտնէ Տփխիսի (Թիֆլիս) Աղէքսանդրեան ուսուցչական ուսումնարանը, ուր 1886-ին ուսումն աւարտած կ'երթայ Մողդոկ ուսուցչի պաշտօնով։ 1889-էն 1896 Ախալքալաքի մէջ ուսուցչութիւն ընելէ ետք գիւղը կը քաշուի։ 1901 թուականէն կը ծառայէ Երեւանի թեմական դպրոցին մէջ։ Առաջին բանասիրականը տպուած է «Մեղու Հայաստան»-ի լրագիրի մէջ 1881-ին։ Այդ օրէն կը սկսի գրել ե՛ւ «Մեղու»-ի ե՛ւ «Նոր-Դար»-ի մէջ՝ տալու յօդուածներ եւ պատկերներ գիւղական կեանքէն։ Առանձին գիրքով լոյս տեսած են. «Բնախօսութիւն» (1881) «Մուսինի Գանգատը» (1890) == Ծանօթագրութիւններ ==

Անիմիզմ

Անիմիզմ, աշխարհի հնագոյն կրօններէն մէկը եղած է բնութեան պաշտամունքը, որ իրեն տրուած է “Animism” անունը: Մարդիկ նախքան հասնելու եւ հասկնալու ճշմարիտ Աստուծոյ գաղափարը, պաշտամունքի առարկայ դարձուցած էին իւրաքանչիւր տարր, որ կը գտնուի բնութեան մէջ, ինչպէս օրինակ՝ արեւը, հովը, անձրեւը, փոթորիկը, տարուան եղանակները եւ այլն: == Ծագումը == Բիւզանդ Եղիայեան, բնութեան պաշտամունքը առած է հետեւեալ վերնագիրին տակ. «Տեսութիւններ Կրօնքի Ծագման Մասին»: Ան նախքան ենթավերնագիրներուն մասին խօսիլը, ընդհանուր ակնարկ մը կը նետէ, թէ ինչպէս սկիզբ առած է կրօններու ծագման հարցին քննարկումը: Ան մեզի կը բացատրէ, թէ նախապէս աստուածաբաններ եւ բարոյագէտներ, կը հաւատային, որ մարդ ծնած է կրօնքով եւ յատուկ ժամանակներով աստուածային պատգամով, զարգացած է: Մէջբերելով Պօղոս Առաքեալին եբրայեցիներուն գրուած նամակը մեզի կը հաստատէ, թէ ինչպէս Քրիստոս յայտնուեցաւ այդ ժամանակներուն եւ կատարեց աստուածային ծրագիրը: Ի. դարուն տեղի ունեցած յառաջդիմութիւնները, նաեւ կը զարգացէ, թէ ինչպէ՛ս կրօններ յայտնուած ու տարածուած են: Գալով, “The Religions Book"-ին հեղինակները մեր ուշադրութեան կը յանձնեն “Ainu” բառը, որ ըստ տուեալ բացատրութեան կը նշանակէ մարդ արարած եւ կ'ակնարկէ Ճափոնի բնակիչներուն: Այս մէկը տեսնելով կը հասկնանք, թէ «Անիմիզմ» կրօնքը սկիզբ առած է Ճափոնէն՝ Ք.Ա. 11-րդ հազարամեակին: == Տեսութիւններ == Բիւզանդ Եղիայեան անգամ մը եւս պատմական ակնարկ մը կը նետէ Ի. դարու նշանաւոր իմաստասէրներէն՝ Օկիւսթ Քոնթ (August Compte)-ի արտայայտութեան, թէ անցեալին մարդիկ բնութեան մէջ գտնուող եւ բնութեան կապուող իւրաքանչիւր տարրին ետին աշխատող ոգի մը կը տեսնէին: “The Religions Book”-ին հեղինակներն ալ նոյն բանը կ'ըսեն եւ կը հաստատեն: Ըստ Քոնթ իմաստասէրին, կը գրէ Բիւզանդ Եղիայեան, մարդոց աստուածաբանութեան ժամանակը կը սկսի ֆէթիշիզմով եւ կ'ըսէ, թէ մարդն ու բնութիւնը նոյնն են, սակայն անոնց աշխատելու սաստկութիւնը տարբեր: Ան նաեւ կու տայ Քոնթին կատարած եզրակացութիւնը, ըստ որուն, ֆէթիշիզմը հիմն է աստուածաբանութեան: “The Religions Book”-ի հեղինակներուն մօտ, այս մասին բնաւ ակնարկութիւն չենք տեսներ: Այս տեսութեան բուն ռահվիրան եղաւ Edward E. Tylor իր գիրքին՝ «Primitive Culture»-ին մէջ ըսելով, թէ բնութիւնը կը գործէ, որովհետեւ իւրաքանչիւր տարրին ետեւ, մարդուն նման, կայ գործող եւ գիտակից ոգի մը: Բիւզանդ Եղիայեան նաեւ կը հաստատէ, թէ հակառակ այն իրողութեան, որ բնապաշտութիւնը ընդհանրացած երեւոյթ մըն էր նախա-Քրիստոսեան ժամանակներուն, սակայն պայման չէ, թէ ան եղած ըլլար կրօնքի սկզբնական վիճակը: Ասոր հետ միաժամանակ, կար նաեւ նախահայրերու ոգիներուն պաշտամունքը, որուն մասին կ'իմանանք Սըր Ճոն Պուլոքի (Sir John Bullock) գիրքին «Origin of Civilization»-ին մէջ, գրուած 1870 թուականին: Խօսելով ոգիներու մասին, ըստ “The Religions Book”-ի հեղինակներուն, ֆիզիքական եւ հոգեկան աշխարհները բաժնուած են թափանցիկ մաշկով մը: Նախահարց ոգիներուն պաշտամունքին գծով կայ նաեւ Herbert Spencer-ի տեսութիւնը, թէ ոգիները կ'ապրին մարդոց մէջ: Ուստի, Թայլըրի եւ Սփէնսըրի տեսութիւնները կը տարբերին հետեւեալ կէտին մէջ. մէկը (Սփէնսըր) ոգիները կը տեսնէ մարդոց մէջ, իսկ միւսը (Թայլըր)՝ բնութեան մէջ գործող տարրերուն մէջ: Յիշեալ իմաստասէրներուն կամ ընկերաբաններուն մասին, ոչ մէկ ակնարկութիւն կատարուած է “The Religions Book”-ի հեղինակներուն կողմէ: Բիւզանդ Եղիայեան, իր գիրքին մէջ նշած է թէ այս կրօնքը ապրողներու երջանկութենէն աւելի չէ կապուած մեռելներու պաշտամունքին: Այս գիծին զուգահեռ, մարդու մեծագոյն գիւտը եղաւ ինքնիր ներքին անձին ճանաչումն ու յայտնաբերումը, որուն պահպանութիւնն ու երջանկութեան ապահովութիւնը տեսաւ կրօնքին մէջ: Վերադառնալով “The Religions Book”-ին, անոր մէջ մեզի կ'ըսուի թէ մարդ արարածս ոգիի մը բնակարանն է պարզապէս: Ուստի, ոգիները անմահ են: Ոգիները եւ աստուած կը կազմեն kamuy կոչուած բան մը: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Բիւզանդ Եղիայեան, «Կրօնքներու Պատմութիւն», 2005, Անթիլիաս:

Գրիգոր Զօհրապ

Գրիգոր Զօհրապ (26 Յունիս 1861(1861-06-26), Պէշիկթաշ, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 2 Օգոստոս 1915(1915-08-02), Ուռհա, Շանլըուրֆայի մարզ, Օսմանեան Կայսրութիւն), հայ անուանի գրող, քաղաքագէտ, փաստաբան եւ բարեգործ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Պոլիս: Գրիգոր Զօհրապ ինքնաբաւ ու աւանդապահ ընտանիքի ծնունդ էր: Հայրը` Խաչիկ էֆենտին, լումայափոխ էր, բնիկ` ակնեցի: Մայրը` Էֆթիկ Հանըմը, Մալաթիայէն էր: Զօհրապ նախնական կրթութիւնը ստացած է Պէշիկթաշի Մաքրուհեան վարժարանին մէջ: 1870-ին կը մահանայ հայրը: Մայրը կը վերամուսնանայ նշանաւոր փաստաբան Աւետիս Եորտումեանին հետ եւ երկու որդիներուն` Միհրանին ու Գրիգորին հետ կը տեղափոխուի Օրթագիւղ: Տղաքը իրենց ուսումը կը շարունակեցն տեղւոյն նշանաւոր Թարգմանչաց վարժարանին մէջ, ուր սկիզբ կ'առնեն Զօհրապին գրական նախափորձերը` ոտանաւորներ եւ յաջող շարադրութիւններ: 1876-ին Զօհրապ կ'ընդունուի այդ օրերու Թուրքիոյ կրթական միակ բարձրագոյն հաստատութիւնը` Կալաթասարայի վարժարանը, որ բացուած էր 1868-ին, ֆրանսական կառավարութեան հովանաւորութեամբ եւ Կ. Պոլսոյ ֆրանսական դեսպանի անմիջական հսկողութեամբ: Կ'ուսանի երկրաչափութիւն, որուն ընթացքը կ'աւարտէ փայլուն գիտելիքներով: 1880-ին կը սկսի աշխատիլ խորթ հօր իրաւաբանական գրասենեակին մէջ իբրեւ գրագիր, միաժամանակ, կը սկսի յաճախել Կալաթասարայի իրաւագիտութեան բաժինը: Սակայն շուտով վարժարանը, որ ունէր 45 հայ, 2 իսլամ, 2 հրեայ եւ 3 յոյն ուսանող, կը փակուի` բաւարար թիւով իսլամ աշակերտներ չունենալու պատճառով: Եւ երբ 1881-ին կը բացուի «Հուգուգի» (իրաւունքի) վարժարանը, Զօհրապ շուտով հոն կ'արձանագրուի ու երկու տարի ուսանելէ ետք, անկէ կը հեռանայ՝ առանց վկայական ստանալու: Բայց 1884-ին Ատրիանապոլսոյ (Էտիրնէ) մէջ քննութիւն կը յանձնէ եւ կը ստանայ փաստաբան-իրաւաբանի վկայական: Զօհրապ գրական ասպարէզ մուտք կը գործէ 1878-ին, երբ կը հանդիպի Նիկողայոս Թիւլպենճեանին եւ կը դառնայ անոր հրատարակած «Լրագիր» օրաթերթին աշխատակիցը: Միայն 17 տարեկան էր այդ ատեն եւ, այսուհանդերձ, ինքզինք կը յաջողի դրսեւորել իբրեւ ազգի ճակատագիրով մտահոգ հայը: 1880-ականներու սկիզբը մուտք գործելով հրապարակախօսական ասպարէզ` Զօհրապ կը դառնայ իր օրերուն գրական շարժման մասնակիցներէն եւ արդիւնաւէտ գործիչներէն մէկը: 1883-ին կը հրատարակէ Ասիական ընկերութեան «Երկրագունդ» հանդէսը, Յակոբ Պարոնեանի խմբագրութեամբ: 1885-ին նոյն հանդէսին էջերուն կը սկսի տպագրել իր անդրանիկ վէպը` «Անհետացած սերունդ մը» վերնագիրով: 1887-ին վէպը լոյս կը տեսնէ առանձին գիրքով: 1888-ին Զօհրապ կ'ամուսնանայ Քլարա Եազըճեանի հետ: Կ'ունենան չորս զաւակ` Լեւոն, Տոլորէս, Արամ եւ Հերմինէ: 1891-ին Զօհրապ առաջին անգամ կ'ընտրուի Ազգային ժողովի երեսփոխան, սակայն ժողովի բացման նիստին անոր ընտրութիւնը չի վաւերացուիր` 30 տարիքը բոլորած չըլլալուն պատճառով: 1892-ին Զօհրապի խմբագրութեամբ կը հրատարակուի «Մասիս» ազգային, գրական եւ քաղաքական հանդէսը: Զօհրապին գրիչը այս շրջանին յատկապէս բեղուն կ'ըլլայ: Բայց տարի մը ետք` 1893-ին, հանդէսը կը դադրի լոյս տեսնելէ: Զօհրապի գրական գործունէութիւնը բուռն վերելք կ'ապրի 1880-ականներու վերջերուն եւ 1890-ականներու սկզբնաւորութեան: «Արեւելք» օրաթերթին, ապա «Մասիս»-ի մէջ լոյս կը տեսնեն Զօհրապին առաջին նորավէպները: Իր գրական ստեղծագործութեան հիմնական մասը ան կ'արարէ 1887-1893 տարիներուն: Այս շրջանին Զօհրապ կը գրէ նաեւ իր երկրորդ, բայց անաւարտ մնացած վէպը`«Նարտիկ»ը, ինչպէս նաեւ իրմէ ժառանգ մնացած անկրկնելի նորավէպներուն մեծ մասը, նոյնպէս` բազմաթիւ հրապարակախօսական յօդուածներ, որոնք լայն ճանաչում կ'ապահովեն իրեն` իբրեւ գրողի եւ հրապարակախօսի: 1894-1895 թուականները զարհուրելի էին արեւմտահայերուն համար: Կը սկսին ու մինչեւ 1896 կը շարունակուին զանգուածային կոտորածները: Հայ մտաւորականներու մեծ մասը կը ստիպուի հեռանալ Կ. Պոլիսէն եւ հաստատուիլ Եւրոպա: Յուսահատութեան ու տեղատուութեան այս շրջանին Զօհրապ ակամայ կը հեռանայ գրական ասպարէզէն: Ան առաւելաբար փաստաբանական գործերով, կարեւոր դատավարութիւններով կը զբաղի: Պոլսոյ մէջ Զօհրապը իբրեւ իրաւաբան-փաստաբան նշանաւոր կը դառնայ յատկապէս օտարներուն մօտ, որովհետեւ, տիրապետելով ֆրանսերէնին, յաճախ ինք կը պաշտպանէր անոնց դատերը Թուրքիոյ առեւտրական առաջին դատարանին մէջ: Զօհրապ նաեւ Պոլսոյ ռուսական դեսպանատան թարգմանն էր ու իրաւագէտ-խորհրդականը: Օգտուելով այդ հանգամանքէն` ռուս օտարահպատակներու դատերը կը ստանձնէ եւ կ'ունենայ Եւրոպա ազատօրէն երթեւեկելու իրաւունք: Հետագային, երկար լռութենէ ետք, 1898-էն սկսեալ, Զօհրապ դարձեալ կ'երեւի գրական ասպարէզի վրայ, այս անգամ իբրեւ անուանի ու վաստակաւոր գրող եւ հասարակական գործիչ: Սակայն 1906-ին, Օսմանեան կայսրութեան ատենի արդարադատութեան նախարարին կարգադրութեամբ, Զօհրապին կ'արգիլուի թրքական դատարաններուն մէջ դատեր պաշտպանելը: Պատճառը պուլկար յեղափոխականի մը դատական պաշտպանութիւնն էր Զօհրապի կողմէ: Այդ պատճառով ալ, երբ 1908-ին Թուրքիոյ մէջ կը հռչակուի Սահմանադրութիւնը եւ կայսրութեան բոլոր անկիւնները թափ կ'առնեն հաւաքներն ու ցոյցերը` հաւասարութեան, եղբայրութեան եւ համագործակցութեան կարգախօսներով, Զօհրապ կը գտնուէր Փարիզ, ուր ան կը հրատարակէ իր ֆրանսերէն իրաւագիտական աշխատութիւնը եւ մասնագիտական աշխատանքի լայն ասպարէզ կը գտնէ: Բայց երբ կը տեղեկանայ Թուրքիոյ մէջ սահմանադրական կարգերու հաստատման մասին, մեծ յոյսերով եւ լաւատեսութեամբ Փարիզէն կը շտապէ Պոլիս: 1908-ի օսմանեան խորհրդարանական ընտրութեանց Զօհրապ պատգամաւորկ' ընտրուի: Աշխուժ մասնակցութիւն կ'ունենայ խորհրդարանական գրեթէ բոլոր քննարկումներուն, ամէն ջանք ի գործ կը դնէ խորհրդարանին կողմէ արդարացի օրէնքներ ընդունելու համար: Ինքն իր մասին Զօհրապ կը սիրէր ըսել, թէ` «Ես սահմանադրութեան փաստաբանն եմ»: Այս տարիներուն, Զօհրապ կը հրատարակէ մամուլի մէջ ցրուած իր պատմուածքները, զանոնք խմբած երեք ժողովածու-հատորներու մէջ՝ «Խղճմտանքի Ձայներ», «Կեանքը Ինչպէս Որ Է» եւ «Լուռ Ցաւեր»։ 1912-ին, Marcel Leart ծածկանունով կը հրատարակէ «Հայկական Հարցը՝ Փաստթաթուղթներու Լոյսին Տակ» գործը՝ ֆրանսերէն։ Զօհրապ մեծապէս յարգուած եւ երեւելի անձնաւորութիւն կը դառնայ թէ՛ հայ ազգային, թէ՛ համա-օսմանեան հասարակական, քաղաքական եւ մշակութային կեանքին մէջ: Սակայն, երբ կը սկսի Համաշխարհային Ա. Պատերազմը, Թուրքիոյ իշխանաւորները պահը յարմար կը գտնեն ի գործ դնելու հայերու դէմ իրենց մշակած ցեղասպանութեան ծրագիրը: Մէկ գիշերուան մէջ` ապրիլ 24-ին, մեծագոյն մասով կը ձերբակալուին եւ կ'աքսորուին Պոլսոյ հայ մտաւորականները: Զօհրապ ամէն ջանք կը թափէ ազատելու իր անմեղ ազգակիցները: Կը դիմէ պետական բարձրաստիճան պաշտօնեաներուն, որոնցմէ շատերուն հետ մտերիմ յարաբերութիւն ունէր, այդ շարքին` ներքին գործոց նախարար Թալէաթ փաշային եւ վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշային: Անոնք բոլորն ալ դրական եւ յուսադրիչ պատասխաններ կու տային: Սակայն շուտով Զօհրապն ու Վարդգէսն ալ միասնաբար կը ձերբակալեն եւ կ'աքսորեն: Անոնց ալ կը սպասէր նոյն դաժան ճակատագիրը: 1915 թուականի յուլիսին, աքսորի ճանապարհին (Հալէպէն Տիգրանակերտ ճամբուն վրայ), դաժանօրէն կը սպաննուին Գրիգոր Զօհրապ եւ Վարդգէս: == Մտաւորականն Ու Քաղաքական Գործիչը == Զօհրապ գրած է բանաստեղծութիւններ, նորավէպեր, ակնարկներ, վէպեր եւ այլ տեսակի գրութիւններ։ Սակայն առաւել ճանչցուած է իր նորավէպերով։ Բիւրեղացած ձեւի ու փոքր ծաւալի մէջ ան հասած է հոգեբանական խորութեան եւ կերտած՝ բազմաթիւ կերպարներ, զարգացնելով իրապաշտութեան աւանդները հայ գրականութեան մէջ։ Անոր լեզուամտածողութիւնը կ'առանձնանայ՝ զուսպ ու դիպուկ ոճով, հոգեբանական նուրբ պատկերներու, համեմատութիւններու եւ մարդոց արտայայտչամիջոցներով։ Զօհրապ իր բոլոր ուժերով հայ քաղաքական միտքի զարգացման ծառայելու յանձնառու մտաւորականն ու քաղաքական գործիչը եղած է Զօհրապ, որ պատգամեց սերունդներուն, թէ` «Մարդկութեան գերագոյն շահը յառաջդիմութեան մէջ է: Հասարակութիւն մը, որ հնամաշ բարքեր ունի` յետադիմելու դատապարտուած կը մնայ, եթէ իր խորհելու, զգալու եւ աշխատելու եղանակները չնորոգէ»: Կանխահաս միտք՝ գիտական իմաստով, երիտասարդ Զօհրապ նոյնքան օժտուած է իբրեւ արուեստագէտ, իբրեւ բացառիկ կերպով բազմակողմանի անհատականութիւն։ Կանուխէն գործօն է հայ իրականութեան մէջ եւ մշակութային միութիւններու, բայց նամանաւանդ՝ մամուլի ճամբով։ Սերտօրէն աշխատակցած է «Արեւելք»ին։ Շրջան մը, բարեկամին՝ Հրանդ Ասատուրի հետ, կը խմբագրէ «Արեւելք»ի կից լոյս տեսնող «Մասիս»ը։ Այս թերթերուն, ապա «Հայրենիք»ի մէջ, կը ստորագրէ հրապարակագրական փայլուն էջեր (քննադատութիւն, քրոնիկ...), բայց մանաւանդ իր յաջորդական պատմուածքները կամ նորավէպերը, որոնք մեր գրականութեան մէջ իրենց տեսակին լաւագոյներն են։ Կենսագիրներու վկայութիւններով եւ արխիւային նիւթերով հաստատուած է, որ Հայոց արհաւիրքի աղիտալի օրերուն Զօհրապ ոչ մէկ վայրկեան կը հեռանայ անձնուրաց մարդասէրի եւ հայոց իրաւունքի անկաշառ դատապաշտպանի իր դիրքերէն: Երբ կը սկսին հայ մտաւորականութեան եւ ազգային ղեկավարութեան զանգուածային ձերբակալութիւնները, խորհրդարանական պատգամաւորի անձեռնմխելիութիւն վայելող Զօհրապը սկզբնապէս չեն ձերբակալեր: Շրջապատը կը թելադրէր Մեծ Հայուն, որ հեռանայ Թուրքիայէն: Սակայն Զօհրապ կը մերժէ բաժնուիլ իր ժողովուրդէն` յայտարարելով, թէ` «որո՞ւ թողում սա անտէր ու անգլուխ ժողովուրդը. չէ՛, փախչիլ չեմ կրնար, պէտք է, պարտքս է մինչեւ վերջ պատնէշին վրայ մնալ»: Օգտուելով խորհրդարանական պատգամաւորի իր իրաւունքէն եւ վայելած հեղինակութենէն` Զօհրապ կը դիմէ օրուան ներքին գործոց նախարար եւ Հայոց ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատու Թալէաթին` հաշիւ պահանջելով հայութեան սերուցքին հանդէպ գործադրուող մեծ ոճիրին համար: Զօհրապ ազդարարած է Թալէաթին. «Օր մը, ապահով եղէ՛ք, որ հաշիւ պիտի պահանջուի ձեզմէ եւ դուք չպիտի կարենաք արդարացնել ձեր արարքները»: Թալէաթ պէյ հեգնանքով հարց տուած է. «Ո՞վ պիտի պահանջէ այդ հաշիւը»: «Ե՛ս,- պատասխանած է Զօհրապ,- խորհրդարանի մէջ իբր հայ մեպհուս ձենէ հաշիւ պիտի պահանջեմ»: == Երկերու մատենագիտութիւն == «Անհետացած սերունդ մը», Կ. Պոլիս, 1887, 187 էջ: «Խղճմտանքի ձայներ», Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ: «Լուռ ցաւեր», Կ. Պոլիս, 1911, 240 էջ: «Կեանքը ինչպէս որ է», Կ. Պոլիս, 1911, 200 էջ: «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», Իզմիր, 1922: «Անհետացած սերունդ մը», Կ. Պոլիս, 1924, 151 էջ: «Ծանօթ դէմքեր եւ պատմուածքներ», Փարիզ, 1932, 220 էջ: «Խղճմտանքի ձայներ», Աղեքսանդրիա, 1938, 95 էջ: «Նորավէպեր», Երեւան, 1941, 303 էջ: «Մեր կեանքէն», Գահիրէ, 1945, 190 էջ: «Լուռ ցաւեր», Հալէպ, 1947, 503 էջ: «Նորավէպերու լիակատար ժողովածու», Երեւան, 1954, 394 էջ: «Լուռ ցաւեր», Պէյրութ, 1956, 154 էջ: «Անհետացած սերունդ մը» եւ «Փոթորիկ», Պէյրութ, 1957, 154 էջ: «Խղճմտանքի ձայներ», Պէյրութ, 1958, 89 էջ: Ամբողջական հաւաքածոյ նորավէպերու եւ պատմուածքներու, Պոլիս, 1959, 414 էջ: «Էջեր Ուղեւորի Մը Օրագրէն», Պէյրութ, 1959, 62 էջ: «Կեանքը ինչպէս որ է», Պէյրութ, 1959, 120 էջ: Նորավէպեր, Երեւան, 1961, 191 էջ: Երկերի ժողովածու, հատ. 1-2, Երեւան, 1962: «Անհետացած սերունդ մը», Պէյրութ, 1971, 138 էջ: «Լուռ ցաւեր», Պէյրութ, 1971, 142 էջ: Գրականութեան մասին, Երեւան, 1973, 205 էջ: «Կեանքը ինչպէս որ է», Պէյրութ, 1975, 120 էջ: «Խղճմտանքի ձայներ», Պէյրութ, 1977, 99 էջ: Նորավէպեր, Երեւան, 1978, 320 էջ: «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», Պէյրութ, 1980, 61 էջ: «Մեր կեանքէն», Պէյրութ, 1981, 128 էջ: «Լուռ ցաւեր», Պէյրութ, 1982, 143 էջ: «Կեանքը ինչպէս որ է», Պէյրութ, 1982, 143 էջ: Նորավէպեր, Երեւան, 1982, 238 էջ: Նորավէպեր, Երեւան, 1987, 368 էջ: Երկեր, Անթիլիաս, 1988, 421 էջ: Երկեր, Երեւան, 1989, 652 էջ: «Կեանքը ինչպէս որ է», Իսթանպուլ, 1994, 143 էջ: Նորավէպեր, մաս Ա. «Խղճմտանքի ձայներ», Վենետիկ, 1994, 92 էջ: Նորավէպեր, մաս Բ. «Կեանքը ինչպէս որ է», Վենետիկ, 1994, 80 էջ: Նորավէպեր, մաս Գ. «Լուռ ցաւեր», Վենետիկ, 1994, 88 էջ: Հատընտիր, Հալէպ, 1996, 293 էջ: «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», Էջմիածին, 1997, 108 էջ: Երկերու ժողովածու, հատ. Ա. Գեղարուեստական երկեր, Նորավէպեր, Դիմանկարներ, Երեւան, 2001, 640 էջ: Երկերու ժողովածու, հատ. Բ. Վէպեր, «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», «Գոյնզգոյն եւ ցիրուցան գեղարուեստական երկեր», Երեւան, 2001, 576 էջ: Երկերու ժողովածու, հատ. Գ. Յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ, Երեւան, 2002, 704 էջ: Երկերու ժողովածու, հատ. Դ. Նամակներ, Ընծայագրեր, Օրագրութիւններ, Երեւան, 2003, 656 էջ: Երկերու ժողովածու, հատ. Ե. Ելոյթներ, Օրինագիծեր, Յիշատակագիրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1891, 1893, 1908-1910), Երեւան, 2004, 560 էջ: Երկերու ժողովածու, հատ. Զ. Ելոյթներ, Օրինագիծեր, Յիշատակագիրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1911-1915), Երեւան, 2004, 456 էջ: Նորավէպեր (ընտրանի), Երեւան, 2011, 232 էջ: Ստեղծագործութիւններու ժողովածու, Երեւան, 2011, 158 էջ: Սեբաստիոյ նահանգը տնտեսական ու ազգագրական տեսակէտէն եւ հայերու դրութիւնը: Հայկական հարցը փաստաթուղթերու լոյսին տակ, Երեւան, 2013, 80 էջ: == Աղբիւր == Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 82: «Դիմաստուերներ», Հրանդ Ասատուր, 1921, էջ 220-250։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Զօհրապի մահուան նկարագրութիւնը Երուանդ Օտեանի վաւերագիր-յուշագրութեան մէջ։

Ալպանիոյ Մշակոյթ

Ալպանիոյ մշակոյթ, տարիներու ընթացքին Ալպանիան եղած է տարբեր տիրակալներու, ընկերային համակարգերու ազդեցութեան տակ, ինչն ալ իր ազդեցութիւնը ձգած է Ալպանական մշակոյթին վրայ, սակայն Ալպանացիները կրցած են պահպանել իրենց մշակութային ինքնութիւնը: Հինէն ի վեր Ալպանիոյ մէջ տարածուած եղած են արհեստները, որոնցմէ ամենայատկանշականը արծաթի գեղարուեստական մշակումն է: Զարգացած է նաեւ գորգագործութիւնը: Երկրին մէջ պահպանուած են թրքական խոհանոցի սովորութիւնները, միսէ պատրաստուած ճաշատեսակներ՝ կծու համեմունքներով: Ընդունուած է արեւելեան սուրճը: Կը պահպանուի ազգային տարազը, որու հիմնական գոյներն են Ճերմակը, սեւն ու կարմիրը: == Մամուլ, Ձայնասփիւռ, Հեռուստատեսութիւն == 1967 թուականին Ալպանիոյ մէջ կը հրատարակուէր աւելի քան 50 կեդրոնական թերթեր եւ հանդէսներ: Կարեւորագոյն թերթերն են՝ «Զերի ի Փոփուլիթ» («Zսri i popullit», 1942-թուականէն)` Ալպանիոյ աշխատանքի կուսակցութեան Քենթքոմի օրկանը, «Բաշկիմի» («Bashkimi», 1943 - թուականէն)` տեմոքրաթական ճակատի օրկանը, «Փունա» («Puna», 1945- թուականէն)` Ալպանիոյ արհմիութիւններու կեդրոնական խորհուրդի օրկանը, «Զերի ի Ռինիսէ» («Zսri i rinisս», 1952- թուականէն)` Ալպանիոյ Աշխատաւոր երիտասարդութեան միութեան օրկանը: Հանդէսներից են` «Ռուկա է Փարթիզու» («Rruga e partisս», 1954-թուականէն)` Ալպանիոյ աշխատանքի կուսակցութեան Քենթքոմի օրկանը, «Շքիփթարհա Է Ռէ» («Shqiptarja e re», 1943-թուականէն)` Ալպանացի կանանց միութեան օրկանը, «Հոսթենի» («Hosteni», 1945-թուականէն)` Ալպանիոյ Լրագրողներու միութեան օրկանը, «Նենտորի» («Nendori», 1954- թուականէն)` Ալպանիոյ գրողներու եւ արուեստի աշխատողներու միութեան օրկանը: Ալպանական հեռագրական գործակալութիւնը հիմնադրուած է 1944 թուականին: Կը գործէ «Ալպանիոյ Ռատիօ-հաղորդումներ եւ Հեռուստատեսութիւն» պետական կազմակերպութիւնը: == Գրականութիւն == Ալպաներէն առաջին գրաւոր յուշարձանը Պ. Էնկըլիի «Մկրտութեան Բանաձեւ»-ն է (1462): 1555 թուականին հրատարակուած է Ալպաներէն առաջին գիրքը (Գ. Պուզուկու, «Մեշարի»): Ալպանիոյ նոր գրականութեան հիմնադիրներէն է Ֆրաշըրին («Սկանտերպէկի Պատմութիւնը», 1898): Թուրքերու դէմ հայրենասիրական գաղափարներու քարոզներով հանդիսացած են բանագէտ Տ. Միտքըն, հրապարակախօս Ս. Ֆրաշըրին, իրականաբան բանաստեղծներ ԱՅ. Ճայուբին, Ն. Միետան, արձակագիր Մ. Քրամենըն: 1930–ական թուականներուն Ալպանիոյ գրականութեան մէջ մուտք գործած են ընկերային շարժառիթները: Երկրի ազատագրումէն ետք Ալպանիոյ գրականութեան հիմնական թեման շարունակած է մնալ ժողովրդական պատերազմը Իտալա–Գերմանական ֆաշիստներու դէմ (Ֆ. Քեաթա, «Երգ Փարթիզան Պենքոյի Մասին», 1950, Դ. Շուտերիչի, «Ազատարարները», 1952–1955): 1950–1960-ական թուականներու վերջերուն կը ստեղծուին Ալպանիոյ պատմութեան տարբեր դէպքեր նկարագրող գիրքեր (Վ. Քոքոնայի «Կեանքի Ալիքներուն Մէջ», 1961, Չու. Զոձայի «Մեռեալ Գետը», 1965 վէպերը եւ այլն): == Ճարտարապետութիւն == Ալպանիոյ ճարտարապետական հնագոյն յուշարձանները կը վերաբերում են Ք.Ա. 1 հազարամեակին (խոշոր անմշակ քարերով շարուած իլլիրիական ամրութիւններ): Հին շրջանէն (սկսած Ք.Ա. 7-րդ դարէն) պահպանուած են պաշտպանական կառոյցներու, հասարակական եւ բնակելի տուներու հետքեր՝ յունական գաղութներու (Պութրինթ, Տուրես) եւ հռոմէական քաղաքներու տեղերուն մէջ։ Իսլամի տարածմանը զուգընթաց (15–17-րդ դարերուն) Ալպանիոյ քաղաքներուն մէջ կը սկսին երեւիլ պալատներ, ծածկած շուկաներ, մզկիթներ: Մինչեւ 20-րդ դարու կէսերը Ալպանիոյ քաղաքներուն մէջ կը գերակշռէին երկյարկանի քարէ տուները՝ կղմինտրէ ծածկով: ժամանակակից կառոյցները 3–5 յարկանի տուներ են պատշգամբներով: == Կերպարուեստ == Ալպանիոյ տարածքին պահպանուած են Պրոնզի Դարու գեղարուեստական մշակոյթի նմուշներ, հին քանդակներ, խճանկարներ, խեցեղէն: Միջնադարեան գեղանկարչութեան բարձրարուեստ գործերէն են՝ Օնուֆրի Նէոքասթրացիի, անոր որդի Նիքոլայի (16-րդ դար), Դաւիթ Սելենիցացիի (18-րդ դար) որմնանկարները, Կոստանդին Շպատարակուի, եղբայրներ Ատանաս եւ Կոստանդին Կորչացիներու (18-րդ դար) սրբապատկերները: Աշխարհիկ գեղանկարչութիւնը սկզբնաւորուած է 19-րդ դարուն (Կ. Իտրոմենի, Ն. Մարթինի): Ալպանիոյ 20-րդ դարու կերպարուեստագէտներէն են՝ գեղանկարիչներ Ս. Զեկան, ԱՅ. Ռոթան, Վ. Միոն, Ն. Զայմին, Ս. Քացելին, քանդակագործներ Օ. Փասքալին, Եա. Փաչօն, Բ. Եոշին, ԱՅ. Մանոն եւ ուրիշներ: == Երաժշտութիւն == Ալպանիոյ ժողովրդական երաժշտութեանը բնորոշ է տեղական ոճերու բազմազանութիւնը: Արուեստաւոր երաժշտական մշակոյթը սկսած է զարգանալ 1944 թուականէն: Ալպանական առաջին օփերան («Մրիքա», բեմադրուած է 1954-ին) գրած է Պ. Եաքովան, իսկ առաջին պալեն («Հալիլ եւ Հայրիա», բեմադրուած է 1963-ին)` Տ. Դային: Յայտնի երաժիշտներէն են` յօրինողներ Ք. Քոնոն, Դ. Լեքին, Կ. Տրակոն, Զ. Զատէին, դիրիժոր Մ. Կրանայեան: Դիրանայի մէջ կը գործեն՝ ֆիլհարմոնիայ (1950), Օփերայի եւ Պալէյի Թատրոն (1956), սիմֆոնիկ եւ փողային նուագախմբեր, երգչախմբեր, անսամպլներ: == Թատրոն == Ալպանիոյ մէջ թատերասէրներու տուած առաջին ներկայացումը տեղի ունեցած է 1874 թուականին: Ալպանական դրամատուրգիայի հիմնադիրն է Ս. Ֆրաշերին («Հաւատարմութեան Երդում», 1880): Թրքական լուծի դէմ ուղղուած հայրենասիրական գործեր գրած են նաեւ ԱՅ. Չայուբին, Ֆ. Փոսթոլին եւ ուրիշներ: Ալպանական առաջին արուեստաւոր թատրոնը կազմաւորուած է 1944 թուականին, Դիրանայի մէջ (այժմ՝ ժողովրդական թատրոն): Արուեստաւոր թատրոններ բացուած են նաեւ Շքոտըր (1949), Քորչա (1950), Տուրրաս (1953) քաղաքներուն մէջ։ Բեմադրուած են Ալպանացի դրամատուրգերու (Ս. Պիթարկայ, Բ. Լեւնեայ, Ֆ. Պաչրամի, Ի. Ուրուչի եւ ուրիշներ) գործերը, համաշխարհային դասական եւ ժամանակակից կտորներ: == Ֆիլմ == Փաստագրական ֆիլմեր նկարահանուած են 1946 թուականէն ետք: «Նոր Ալպանիա» ֆիլմի գրասենեակ/արուեստանոցները (studios) կառուցուած է Դիրանայի մէջ, 1952 թուականին: Խորհրդային ֆիլմի գործիչներու հետ համատեղ նկարահանուած է «Ալպանիոյ Մեծ Զօրավար Սկանտերպէկը» (1954, բեմադրիչ՝ Ս. Ի. Իւտկեւիչ, գլխաւոր դերերէն մէկը՝ Վահրամ Փափազեան): == Տե՛ս նաեւ == Ալպանիա == Արտաքին յղումներ == Albania, Encyclopædia Britannica Online

Աբրահամ Աթթարեան

Աբրահամ Աթթարյան (անհայտ - 1915, Ուռհա, Թուրքիա), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Ատացած է դեղագործական կրթութիւն։ 1915 թուականի դրութեամբ, Եդեսիոյ մէջ դեղագործ աշխատած է։ 1915 թուականին, Եդեսիոյ մէջ թուրքական ոստիկանութիւնը ձերբակալած է զայն։ Նոյն տարին նահատակուած է Եդեսիսյ մէջ։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։ == Գրականութիւն == Սահակեան Արամ «Դիւցազնական Ուրֆան Եւ Իր Հայ Որդիները», Պէյրութ, 1955

Դսեղ

Դսեղ, գիւղ Հայաստանի Հանրապետութեան Լոռի մարզին մէջ։ Գիւղը ըստ բազմաթիւ հաւաստի աղբիւրներու, հիմնադրուած է թերեւս Ք.ա., որու վերաբերեալ կան գիտական հիմնաւորումներ ունեցող տուեալներ: == Ընդհանուր տուեալներ == Բնակչութիւնը՝ 2500 Մակերեսը՝ 39.47 քմ2 Գիւղի մակարդակը ծովէն բարձր է՝ 1250-1350 մ.Գոյութիւն ունի Դսեղ անուան ստուգաբանութեան հետ կապուած երկու տարբերակ. Դսեղ կը նշանակէ դուրս տեղ, այսինքն` բնակավայրերէն զատուած, առանձնացուած տեղ, ըստ աւանդազրոյցներու` ձորի գիւղերէն տարբերելու համար սարահարթի գիւղը կոչած են Դրսի գեղ կամ Դսեղ: == Բնակչութիւն == Դսեղի ազգաբնակչութեան փոփոխութիւնը. == Տնտեսութիւն == Բնակչութիւնը հիմնականին կը զբաղուի հացահատիկի, գետնախնձորի, բանջարաբոստանային եւ կերային մշակութեամբ։ Անասնապահութեամբ զբաղողները կ՛արտադրեն կաթ, միս, հաւկիթ, բուրդ եւ մեղր։ == Պատմամշակութային Յուշարձաններ == Գիւղի տարածքին կայ չորս եկեղեցի։ Ամենամեծը Բարձրաքաշ Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին է` կառուցուած 13-րդ դարուն Մամիկոնեաններու տոհմի կողմէն. գիւղի հիւսիսային նոյնանուն ձորին մէջ կը գտնուի կիսաքանդ վիճակի մէջ։ Գիւղի հին մեծ գերեզմանատունը կը գտնուի 645-ին կառուցուած համեմատաբար փոքր միանաւ եկեղեցւոյ աւերակները։ Դեպետի ձորին մէջ՝ գիւղի արեւմտեան կողմը, կիսաքանդ վիճակի մէջ կանգնած է Քառասնից Մանկաց եկեղեցին։ Ըստ ճակատի արձանագրութեան` օծուած է 1256-ին Հաղբատի վանքի վանահայր Համազասպի կողմէ։ Գիւղի տարածքին կայ չորս մատուռ։ Կանգուն մնացած են Սուրբ Սարգիս եւ Դդի գլուխի Բալայ Գիքորի կառուցած մատուռները։ Գիւղի կեդրոնը՝ Թումանեանի տուն թանգարանի հարեւանութեամբ կը գտնուի գործող եկեղեցին։ Սկզբնական շինութենէն մնացած մասերը կը վերագրուին 7-րդ դարուն։ Եկեղեցին քանի մը անգամ ենթարկուած է վերանորոգման, իսկ 20-րդ դարու սկիզբը` վերակառուցման: Գիւղի շրջակայքը կան նաեւ քարանձաւներ, որոնք օգտագործուած են մարդոց կողմէ հնագոյն ժամանակներէն ի վեր իբրեւ կացարան, իսկ հետագային միայն անասուններու համար։ Անոնցմէ են «Դռնաւոր էրը», Ծակ քարը եւ գիւղէն Ձորագէս իջնելու Մուտի աջ կողմի ցած քարայրը, որ կը կրէ նաեւ մարդու կողմէ յարմարեցման հետքեր։ == Բնական Յուշարձաններ == Գիւղէն հարաւ արեւելեան կողմի «Ծովաքար» կոչուող սարի ստորոտը կը գտնուի «Ծովեր» կոչուող գեղեցիկ լիճը։ Սովետական կարգերու ժամանակ ան կը մտնէր ոռոգման համակարգի մէջ։ Գիւղի կեդրոնական հրապարակի վրայ կը գտնուի մշակոյթի տունը՝ 250 տեղ ունեցող դահլիճով եւ 11000 գիրք ունեցող գրադարանով, ինչպէս նաեւ Յովհաննէս Թումանեանի պրոնզէ արձանը։ == Հասարակական Կառոյցներ == 2013-ի դրութեամբ գիւղին մէջ կայ միջնակարգ դպրոց, ուր կ՛աշխատին մօտ 50 ուսուցիչ։ Դսեղի նոր հիւանդանոցը կառուցուած է «Կարմիր Խաչ»ի միջոցներով`Սպիտակի աւերիչ երկրաշաժէն ետք իբրեւ օգնութիւն գիւղին։ 2014-էն համայնքին մէջ հիմնուած է Ստեղծագործարան դպրոցին մէջ՝ արուեստագիտութեամբ յագեցած դասասենեակ, Արուեստի սենեակ, վերանորոգուած է դպրոցական ճաշարանն ու ստեղծուած ատամնակայան տարրական դպրոցականներու համար։ Հայաստանի մանուկներ բարեգործական հիմնադրամի ջանքերով գիւղին մէջ կը գործէ նաեւ բուժկէտ։ == Նշանաւոր Անձեր == Յովհաննէս Թումանեան - հայ մեծագոյն գրող ու բանաստեղծ, հասարակական գործիչ Գէորգ Առաքելեան - Aircraft Designer == Պատկերադարան == == Ծանօթագրութիւններ ==

Քիեւ

Քիեւը (ուքր.՝ Київ), Ուքրանիոյ մայրաքաղաքն է։ == Պատմական տեղեկագիր == Քիեւ անունը կը կապուի քաղաքի արասպելական հիմնադիր Քիյի հետ։ Հիմնադրուած է VI-VII դար։ Մինչեւ 1132-ին եղած է Քիեւեան Ռուսիոյ քաղաքական, տնտեսական եւ մշակութային կեդրոնը։ 1240 թուականին աւերած են մոնղոլ-թաթարները։ 1471-ին եղած է Լիթուական մեծ իշխանութեան «Քիեւեան վոյեվոդութեան» կեդրոն։ 1569 թուականին «Լիւպլինեան ունիայով» անցած է Լեհաստանին։ == Ճարտարապետութիւն == X դարուն Քիեւը կազմուած էր Վերին (որտեղ Տեսիաթիննաիա եկեղեցին էր, 989-996 թթ.) եւ Ստորին (Բոտոլ) քաղաքներէն։ Վերին քաղաքի կազմուած կեդրոնը Սոֆիայի տաճարն է (1037, վերակառուցուած է XVII դարուն, որմանկարները եւ խճանկարները՝ XI դար)։ XI դարուն կառուցուած են Քիեւ-Պեչորեան մայրավանքի եւ Վիտուպեցքի մենաստանի առաջին կառույցները։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղում == Կիևի հայկական համայնք ռուս.՝ {{{1}}} voskres.ru

Եղիշէ Չարենց

Եղիշէ Չարենց (Սողոմոնեան, 13 (25) Մարտ 1897, Կարս - 27 Նոյեմբեր 1937, Երեւան), 20-րդ դարու հանճարեղ բանաստեղծ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Մակու ( Պարսկաստան)։ Շատ փոքր տարիքին՝ ընտանիքը կը գաղթէ Կովկաս։ Մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը կ'անցնէ Կարսի մէջ, ուր կը ստանայ ուսումը։ 1914–ին, կը մտնէ կռուելու կամաւորական գունդերուն մէջ։ Տարի մը ետք, երթալով Մոսկուա՝ բարձրագոյն կրթութեան համար, կը դառնայ համայնավար ու կը մտնէ Կարմիր Բանակ։ Կը հրատարակէ քնարական քերթուածներ, ապա՝ «Տանթէական Առասպել»ը՝ պատերազմի փորձառութենէն։ 1918–էն կը սկսի հրատարակել գործերը՝ «Ամբոխները խելագարուած», զոր կը ցոլացնէ միջազգայնական նոր հաւատքը, յետագային, զինք դարձնելով համայնավար յեղափոխութեան գլխաւոր երգիչներէն մին։ Բայց 1919–ին, նորանկախ Հայաստան դարձին՝ Չարենց դեռ անծանօթ, գիւտարար-քննադատ Ն․ Աղբալեան՝ կրթութեան նախարար, զինք «կը գտնէ» ու կը քաջալերէ։ Հայաստանի խորհրդայնացումէն ետք, Չարենց ուսանողութեան երկրորդ շրջան մը կ'անցնէ Մոսկուա (1922-1923), ապա՝ Երեւան դարձած, կը լծուի գրական գործունէութեան։ Աւելի քան տասնամեակ մը, կ'ունենայ բեղուն գործունէութիւն։ Բայց միջազգայնական խանդավառութիւնը քիչ-քիչ կը մարի, տեղի տալով ազգայինին։ «Գիրք Ճանապարհի» երկը 1933–ին, յայտնի ու ծածուկ պատգանմերով, հայութեան «հաւաքկան ուժի» հրամայականը կը շեշտէ։ Արդէն խորհրդային միութիւնը նահանջած է սկիզբի իր միջազգայնական դիրքերէն։ Ստալինի մենատիրական ու հակահայ ելոյթներուն զոհ կը դառնայ Հայաստանի խորհրդային ղեկավարութեան եւ մտաւորականութեան մէկ կարեւոր մասը։ «Մաքրագործման» յաջորդական ալիքներուն մէջ, Չարենց եւս կ'ենթարկուի հալածանքի՝ որոշ գրչեղբայրներու մատնութեան հետեւանքով։ Ի վերջոյ բանտարկուած՝ կը մեռնի բանտին մէջ։ == Գործերէն == «Երեք Երգ Տխլադալուկ Աղջկան» «Տանթէական Առասպել» «Երկիր Նայիրի» «Ամբոխները Խելագարուած» «Էպիքական Լուսաբաց» «Գիրք ճանապարհի» === Դրուագներ === Չարենց եղած է շատ ընթերցասէր։ Իր ընկերներէն մէկը յիշած է դրուագ մը Չարենցի մասին. «...Հայրը` Աբգար աղան փող տուած է որ Եղիշէն կօշիկ մը գնէ, իսկ որդին առանց երկար-բարակ մտածելու այդ գումարով գիրքեր գնած եկած է տուն։ - Տօ՛, դուն խելքդ հացին հետ կերա՞ծ ես,-զայրացած է հայրը։-Բոպի՞կ պիտի ման գաս։ Եղիշէն ձայն չէ հանած, բայց յետոյ, երբ դուրս եկած է ընկերոջ հետ, ըսած է.- Լաւ է մարդ ոտքից բոպիկ լինի, քան թէ` խելքից»։ == Աղբիւրներ == Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 140: == Արտաքին յղումներ == Նորայր Ադալեան. «Խօսք Եղիշէ Չարենցի մասին. ժամանակը ստեղծագործութիւնը, դասերն ու խորհուրդները» Չարենցը Հռոմի մէջ Եղիշէ Չարենցի բանաստեղծութիւնները Չարենցի գերեզմանը Յովիկ Չարխչեան, Չարենցի գերուհին եւ նրա երրորդ դուստրը Յովիկ Չարխչեան, Չարենցի կեանքէն «Ինչո՞ւ են նոքա անգամ ամաչում քո աճիւնից...» Յօդուած Չարենցի մասին «Ազգ» օրաթերթի մէջ Charents Isabella Movsesovna, wife Yeghishe Charents (rus) Եղիշէ Չարենց «Ազատութիւն» ռատիոկայան Եղիշէ Չարենց. Մահուան տեսիլ

24 Յուլիս

24 Յուլիս, տարուան 213-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 214-րդ) օրն է == Դէպքեր == 1918․ կը հրապարակուի ՀՀ անդրանիկ կառավարութեան կազմը == Ծնունդներ == == Մահեր == == Տօներ ==

Կարաչաեւսկ

Կարաչաեւսկ (կարաչ.-բալկ.՝ Къарачай шахар, ապազերէն՝ Къарча къала, ռուս.՝ Карачаевск, մինչեւ 1944 թուականը՝ Միկոյան Շահար, 1944-1957 թուականները՝ Կլուխորի), քաղաք (1929 թուականէն) Ռուսաստանի Դաշնութեան Ստավրոպոլի երկրամասի Կարաչայ-Չերքեզական Հանրապետութիւնի մէջ, Կուբան գետի ափին, Ռազմա-սուխումեան ճանապարհի վրայ։ Ունի 20 316 բնակչութիւն (2013)։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

Մխիթար Գոշ (հանդէս)

Մխիթար Գոշ, գիտամեթոդական hանդէս նուիրուած hասարակական գիտութիւններու։ == Աղբիւր == Գիտական տեղեկատուական վերլուծութեան եւ մոնիթորինկի կեդրոն, Հայաստանի մէջ հրատարակուող գիտական պարբերականներու ցանկ

Թովմաս Աճէմեան

Թովմաս Աճէմեան (1899, Քիշնեւ, Բեսարաբյան գուբերնիա, Ռուսական Կայսրութիւն), սպայ, ռումանական բանակի, գրող։ Աճէմեան նախնական ուսումը առած է տեղւոյն ազգային վարժարանին մէջ հանդուցեալ Տէր Ներսէս Արքեպ. Խուտավերքեանի առաջնորդութեան օռով, յետոյ Նոր Նախիջեւանի թեմական դպրոցը աւարտելէ ետք 1914-ին՝ Օտեսայի Թնդանոթաձիք ռուսական վարժարանը կը մտնէ եւ 1915-ին, համաշխարհային պատերազմի երկրորդ տարին Նոյեմբերի մէջ իբրեւ սպայ ռուսական բանակի՝ կը մասնակցի բոլոր կռիւներուն այլ եւայլ ճակատներու վրայ՝ մինչեւ 1918-ին: Կը ստանայ սպայի երկու աստիճանները եւ չորս ռազմական շքանշաններ: 13 տարի իբր Թղթակից կ՜աշխատակցի ռուսական թերթերուն, հայ պատմութեան ու մշակույթի մասին զանազան յոդուածներ գրելով: Մամուլի մէջ հասարակ թղթակցէն մինչեւ դեր-խմբագիր ու պատասխանատու խմբագիր ալլալով: 1927-ին Ռումանական բանակի սպայ կ՜անուանուի: 1922-3 Քիշնեւի հայ որբերու կոմիտէի ոգնութեան քարտուղար իսկ 1922-ին Քիշնեւի պատգամաւոր՝ Ռումանահայ թեմականի, կը մասնակցի ժողուներուն: Պ. Թ. Աճէմեան քանի մը տարի առաջ ռումանական լեզուով ու գրերով Ն. Վ. Կաբոլոս Թգ.ի եւ իշխան Միհայ Վօյվօտի դէմքերը առանձին հրատարակեց, այնպէս որ ընթերցողը երբ վերոյիշեալներու կենսագրութիւնը կը կարդայ՝ միեւնոյն ատեն այդ կենսագրութեան տառերով գծուած դէմքը իր առջեւ կ՝ունենայ Ռումանական կառավարութիւնը գնահատեց Պ. Աճէմեանի այս գործը, նիւթապէս վարձատրեց եւ հրամայեց որ պաշտոնական վայրերում էջ դրուին անոնք: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ․ Մկրտիչ Վարդ․ Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, էջ 113-114։

Սարգիս Համպոյեան

Սարգիս Համպոյեան, ծնած է Հալէպ 1934-ին։ 1947-ին աւարտած է Հալէպի Հայկազեան վարժարանը: Մասնաւոր սէր ցոյց կու տայ երաժշտութեան հանդէպ եւ մտնելով Անթիլիասի դպրեվանքը եւ Միջնակարգ ուսման բաժինը աւարտելէ ետք կը վերադառնայ Հալէպ եւ կը յաճախէ Ալէփօ Գոլէճ, զոր կ'աւարտէ 1956-ին: Ապա կու գայ Պէյրութ եւ կը մտնէ Ամերիկեան Համալսարան, ուրկէ շրջանաւարտ կ'ըլլայ պսակաւոր արուեստից տիտղոսով։ Ապա կը նուիրուի Հայկական եկեղեցական երաժշտութեան։ Որպէս ուսուցիչ կը պաշտօնավարէ Հայ Աւետ. գոլէճը եւ այս ատեն է որ կը կազմէ 40 հոգինոց «Շողակաթ» երգչախումբը։ Յուլիս 1961-ին Պետական Երաժշտանոցին մէջ տեղի ունեցաւ ղեկավարութեամբ Սարգիս Համպոյեանի «Շողակաթ» երգչախումբին կրօնական համերգը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ճարտարապետութիւն

Ճարտարապետութիւն (լատիներէն architectura), շէնքեր, կառոյցներ, ինչպէս եւ ատոնց համակարգով մարդու կեանքի ու գործունէութեան համար գեղեցիկի օրէնքներով ու յարմարաւէտ տարածական միջավայր ստեղծելու արուեստ։ Անոր գեղարուեստական կերպարները նշանակալի դեր կը խաղան հասարակութեան հոգեւոր կեանքին մէջ։ Ճարտարապետութեան մէջ գեղարուեստական կերպարի ստեղծման հիմնական միջոցները տարածութեան ձեւավորումն ու արխիտեկտոնիկան (կառուցման արուեստ) են։ Յատկապէս կարեւոր են կառոյցի մասշտաբայնութիւնը եւ բաղադրամասերու ու ամբողջի համամասնութիւնը, ինչպէս նաեւ ճարտարապետական յօրինուածքը՝ գործառնական եւ կառուցուածային պահանջներուն համապատասխան ձեւերու ամբողջական գեղարուեստաարտայայտչական համակարգը։ == Ճարտարապետութիւնը Նախնադարեան Ժամանակներուն == Ճարտարապետական հնագոյն կառոյցներ՝ կացարաններ եւ արհեստական բնակատեղիներ, ստեղծուած են նախնադարուն։ Մեգալիթեան կառոյցները (մեծածաւալ քարերով կերտուած պաշտամունքային կառոյցներ՝ մենհիրներ, տոլմեններ, կրոմլեխներ) քարերու ուղղաձիգ եւ հորիզոնական համադրութիւններն են (Ստոունհենճի կրոմլեխը՝ Մեծ Բրիտանիոյ մէջ)։ Պետութիւններու կազմաւորման զուգընթաց՝ երեւան եկած են քաղաքատիպ բնակավայրերը, կառուցուած են ոռոգման համակարգեր եւ Աստուծոյ ու աստուածացուած տիրակալներու հզօրութիւնը խորհրդանշող կառոյցներ (Եգիպտոսի մէջ՝ Կիզայի բուրգերը, Կառնակի եւ Լուքսորի տաճարները, Ասորեստանի եւ Բաբելոնի զիկկուրատները (պաշտամունքային բրգաձեւ շինութիւն), Հին Իրանի պալատները եւ այլն)։ Հին Յունաստանի մէջ ստեղծուած է քաղաքապետութիւններու (պոլիս) համակարգ։ Տաճարը քաղաքի պաշտամունքային եւ ճարտարապետական յօրինուածքի կեդրոնն էր, որ կը կառուցուէր ակրոպոլիսի (միջնաբերդ) բարձունքին։ Դասական տաճարի կատարելութեան տիպ է պերիպտերը (սիւներով եզերուած կառոյց), օրինակ՝ Աթէնքի Պարթենոնը։ Հին Հռոմի մէջ կարեւորուած են հանրապետութեան (հետագային՝ կայսրութեան) հզօրութիւնը խորհրդանշող կառոյցները, կիրառուած են կամարային եւ թաղային կառուցուածքները (շինութիւն, Պանթէոն տաճարը)։ == Ճարտարապետութիւնը Վերածնունդի Դարաշրջանին == Ճարտարապետութիւնը բարձր մակարդակի հասած է Վերածնունդի դարաշրջանին, սկզբնաւորուած է 15րդ դարուն, Իտալիոյ Տոսկանա մարզի քաղաքներուն մէջ (Ֆլորենցիա, Փիզա, Լիւոռնօ, Կառարա) եւ զարգացած է 15–16րդ դարերուն՝ Արեւմտեան ու Կեդրոնական Եւրոպայի բազմաթիւ երկիրներուն մէջ (Ֆրանսա, Հոլանտա, Գերմանիա, Անգլիա, Սպանիա)։ 19րդ դարու 2-րդ կիսուն Եւրոպայի ու ԱՄՆ-ու մէջ կապիտալիստական կարգերու ամրապնդմամբ եւ արդիւնաբերութեան զարգացումով պայմանաւորուած էին քաղաքներու արագ աճը, արտադրութեան նոր տեսակներու, առեւտրական, փոխադրութեան եւ այլ կառոյցներու երեւան գալը։ 19րդ դարու վերջին – 20 դարուն սկիզբը ճարտարապետութեան մէջ նկատելի են տարբեր ոճերու համադրումը (էկլեկտիկա) եւ նոր ուղղութիւններու՝ մոտեռն, մեկնիչ, նոր դասականութիւն (նէօքլասիքա) եւ այլն յառաջացումը։ == Ճարտարապետութիւնը Նոր Ժամանակներուն == Նոր ժամանակներու ճարտարապետութեան մէջ գեղարուեստական-յօրինուածքային խնդիրները դարձած են առաւել կարեւոր եւ վճռորոշ, իսկ շինարարական ձեւի զարգացումն ու կատարելագործումը (շարժական ծածկեր, երկակի կորութեան թաղեր եւ այլն) նոր հնարաւորութիւններ բացած են համարձակ մտայղացումներ իրագործելու համար։ Ժամանակակից ճարտարապետութիւնը կը բնութագրուի զարգացման ուղղութիւններու բազմազանութեամբ, առանձին շէնքերու փոխարէն կ'իշխեն քաղաքաշինական կազմաւորումները, կը դառնան աւելի յարմարաւէտ եւ յուսալի, կը շեշտուին կառոյցներու ու համալիրներու արտաքին տեսքը՝ վերասլաց են, աստիճանաձեւ, յաճախ ոչ ուղղաձիգ ծաւալներով ու ձեւերով, քաղաքաշինական համալիր խնդիրներու ամբողջական եւ աւարտուն լուծումներով։ Նոր ժամանակներու ճանաչուած ճարտարապետներ Լը Քորպիւզէն, Ֆրանք Լլոյտ Ռայթը, Միս Վան տեր Ռոէն, Վալտեր Կրոպիուսը, Օսքար Նիմեյերը, Քենձօ Թանկը, Ալուար Աալտօն, Էրօ Սաարինէնը, Լուիս Քանը, Ժորժ Կանտիլիսը եւ ուրիշներ ստեղծած են ճարտարապետական արժէքներ, որոնք մեծապէս նպաստած են մշակութային յառաջընթացին։ Հայկական ճարտարապետութեան բնորոշ են զարգացման բարձր մակարդակը, գեղարուեստական հարուստ աւանդոյթները եւ յատկապէս ազգային ինքնատիպութիւնը, որ, բացի բնական պայմաններէն, կացութաձեւէն եւ ժողովրդական ակունքներէն, պայմանաւորուած է նաեւ տեղական շինանիւթերու, յատկապէս տուֆի բազմազանութեամբ ու գեղարուեստաֆիզիքական յատկանիշներով։ == Ճարտարապետութիւնը Հայաստանի Մէջ == Հայկական ճարտարապետութեան հնագոյն փուլը կ'ընդգրկէ ք. ա. IV–I հազարամեակները, պահպանուած են քարեդարեան անձաւներ, պղնձեդարեան եւ պրոնզեդարեան բնակատեղիներ, դամբարանադաշտեր, մեգալիթեան կառոյցներ, բերդշեներ, ժայռափորագրութիւններ։ Հին փուլը կ'ընդգրկէ կազմաւորուած հայկական պետականութեան ժամանակաշրջանի՝ ք. ա. VI–III դարերու՝ ստրկատիրական կացութաձեւի ճարտարապետութիւնը։ Այդ ժամանակաշրջանը կը կարեւորուի յատկապէս հայկական մշակոյթի եւ Հայկական լեռնաշխարհին մէջ բնակող այլ ցեղերու մշակոյթներու փոխառնչութեամբ։ Այս փուլի հիմնական պաշտամունքային կառոյցները հեթանոսական մեհեաններն ու տաճարներն էին, որոնց տեղերուն մէջ հետագային կառուցուեցան քրիստոնէական վաղ շրջանի շինութիւններու զգալի մասը։ Վաղ միջնադարը (IV–VII դարեր) հիմնականօրէն հայկական կոթողական ճարտարապետութեան ազգային նկարագիրի ձեւաւորման (IV–V դարեր) եւ հասունութեան ու կատարելութեան (VI–VII դարեր) շրջաններն են։ Զարգացած միջնադարյան փուլը, ըստ ընդունուած պարբերացման, կ'ընդգրկէ IX դարու վերջէն մինչեւ XIV դարը՝ IX–XI եւ XII–XIV դարերու ենթափուլերով։ IX–XI դարերուն զարգացման բարձր մակարդակի հասած է քաղաքաշինութիւնը (Անի, Դուին, Կարս, Վան եւ այլն), ստեղծուած են վանական համալիրներ (Տաթեւ, Սեւան, Գնդեվանք, Հոռոմոս, Խծկոնք, Հաղբատ, Սանահին եւ այլն)։ XII–XIV դարերուն ընդլայնուած եղած են համալիրները, ստեղծուած են նորերը, կատարելագործուած է քաղաքաշինական արուեստը, հարստացած են արտայայտչամիջոցները, շինարարական-կառուցուածքային հնարքները, կարեւորուած է աշխարհիկ շէնքերու (գրատուն, սեղանատուն, հիւրանոց-կարաւանատուն), ճարտարագիտական եւ պաշտպանական կառոյցներու շինարարութիւնը, կազմաւորուած են ճարտարապետական դպրոցներ Սիւնիքի, Վասպուրականի, Գուգարքի, Արցախի մէջ եւ այլուր։ Միջնադարեան հայկական ճարտարապետութեան վերջին փուլը կ'ընդգրկէ XVII–XVIII դարերը, երեւան եկած են նոր յատկանիշներ քաղաքաշինութեան եւ բնակարանային ճարտարապետութեան ոլորտներուն մէջ, մասամբ պակսած են կառոյցներու կոթողը, գեղարուեստական արտայայտչականութիւնը։ Նոր փուլի (XIX դարէն մինչեւ XX դարու առաջին երկու տասնամեակներ) ճարտարապետութեան բնորոշ են մերձեցումը ռուսական մշակոյթին եւ քաղաքաշինութեան (Երեւան, Գիւմրի, Գորիս, Նոր Պայազիտ եւ այլն) զարգացումը՝ դասականութեան ու կանոնաւոր յատակագծման սկզբունքներու կիրառումով։ Եթէ միջնադարեան ճարտարապետութեան նախորդ փուլերուն բնակավայրի դիմագիծը բնորոշողը պաշտամունքային կառոյցներու ճարտարապետութիւնն էր, ապա նոր փուլին մէջ առաջնային դարձած են քաղաքաշինութիւնը եւ ժողովրդական տան ճարտարապետութիւնը։ Նորագոյն փուլը խորհրդահայ ճարտարապետութեան շրջանն է՝ 1920–1990 թուականներ, երբ գիւղական եւ քաղաքային բնակավայրերուն մէջ ծաւալուած է զանգուածային բնակարանաշինութիւն, կառուցուած են ուսումնական, մշակութային, կոմունալ-կենցաղային սպասարկման առարկաներ, հաղորդակցուղիներ (հաղորդակցութիւն) եւ ենթակառուցուածքներ, բարելաւուած են բնակավայրերու սանիտարահիգիենային պայմանները, կարեւորուած են բնապահպանական խնդիրները։ Արդի փուլի (1990-ական թուականներու սկիզբէն)՝ Հայաստանի երկրորդ հանրապետութեան ճարտարապետութեան բնորոշ են որոշակի որակական փոփոխութիւնները, տիպային եւ նորմատիւային պահանջներու մեղմացումը, նոր շինանիւթերու, կառուցուածքներու ու արհեստագիտութիւններու կիրառումը, ճարտարապետական ազգային աւանդոյթներու եւ համաշխարհային փորձի զուգադրումը։ Հայկական ճարտարապետութիւնը խարիսխուած է ազգային մշակոյթի հարուստ աւանդոյթներու վրայ։ Կարեւոր են նաեւ այլ ժողովուրդներու հետ մշակութային շփումներն ու փոխազդեցութիւնները։ Հայրենի (Թորոս Թորամանեան եւ ուրիշներ) եւ օտար (Տիւպուա, Շառլ Տիհլ, Եոզեֆ Ստրժիգովսկի, Նիկողայոս Մառ եւ ուրիշներ) հեղինակներէն շատերը նշած են հայկական միջնադարեան ճարտարապետութեան ազդեցութիւնը Արեւմտեան Եւրոպայի ճարտարապետութեան վրայ։ Հայկականն ալ իր հերթին ազդեցութիւն կրած է այլ երկիրներու ճարտարապետութենէն, ինչպէս ք. ա. III դարուն՝ հայկական հելլենիզմի շրջանին՝ Հին Յունաստանի ճարտարապետութենէն, լաւագոյն օրինակը յունա-հռոմէական պերիպտեր տիպի Գառնիի տաճարն է (I դար)։ Հայկական ճարտարապետութեան յուշարձաններէն Զուարթնոցը, Գեղարդավանքը, Հաղբատը, Սանահինը, Նորավանքն ընդգրկուած են ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային մշակութային «Արժէքներու ցանկին մէջ»։ Պետականութեան բացակայութեան պայմաններուն մէջ, նաեւ ճակատագիրի բերումով, հայ ժողովուրդը սփռուած է աշխարհով մէկ, հայոց շինարուեստի աւանդոյթները տարածելով նաեւ գաղթավայրերուն մէջ։

Նարեկ Հայկական Վարժարան (Լառնաքա)

Անուան այլ կիրառումներու համար տես՝ Նարեկ հայկական վարժարան (այլ կիրառումներ)Նարեկ հայկական դպրոց (հուն.՝ Narek αρμενικό σχολείο), դպրոց Կիպրոսի Լառնաքա քաղաքին մէջ։ == Պատմութիւն == Լառնաքայի հայկական դպրոցը իր անունը կը կրէ ի պատիւ փիլիսոփա եւ աստվածաբան Գրիգոր Նարեկացու։ Ան կը գտնուի Լառնաքայի հայկական Սուրբ Ստեփանոսի տաճարի հարեւանութեամբ։ Դպրոցի ներկայիս շէնքը կառուցուած է 1993-1995 թուականներուն՝ Կիպրոսի կրթութեան նախարարութեան աջակցութեամբ, եւ հանդիսաւոր կերպով բացուեցաւ 1996 թուականին՝ նախագահի կողմէն։ Ներկայիս դպրոցին մէջ կ'ուսանին մօտ 25 աշակերտ։ Միւս երկու «Նարեկ» դպրոցներու հետ միասին (Նիգոսիա, Լիմասօլ) Լառնաքայի դպրոցը կը գտնուի միացեալ տնօրէնի կենդրոնացուած ղեկավարութեան տակ։ == Տե՛ս նաեւ == Նարեկ հայկական վարժարան Նարեկ հայկական վարժարան (Նիգոսիա) == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին Յղումներ == The Armenians of Cyprus (booklet) The Armenians of Cyprus

1984 (Վէպ)

1984 (անգլերէն՝ Nineteen Eighty-Four), Ճորճ Օրուէլի վէպերէն։ == Պատմութիւն == «1984» Վէպը, Անգլիացի գրող Ճորճ Օրուէլի հակա-կոմունիստական վէպն է, որ գրուած է 1948-ին եւ լոյս տեսած է 1949-ին։ Վէպին մէջ ներկայացուած է արեւմտեան քաղաքակրթութիւնը 1984-ին, երբ ամբողջատիրական համակարգի մը դէմ ելլելը անհատներու կործանման կը տանէր։ «1984»ը կը զգուշացնէ Նացիստական Գերմանիոյ դէմ, ինչպէս նաեւ Ստալինի ղեկավարութեան տակ գտնուող Խորհրդային Միութեան եւ նման բռնատիրական ռեժիմներու դէմ ելլողները։ Օրուէլի հանրայայտ այս վէպը նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածքէն ներս լոյս կը տեսնէ 1988-էն ետք, որովհետեւ ԽՍՀՄ-ի համակարգը ինքնին ամբողջատիրական եւ բռնատիրական սկզբունքներու վրայ հիմնուած էր, ինչ որ Օրուէլ խստօրէն կը քննադատէ այս գիրքին մէջ։ Վէպը «Անասնաֆիրմա» վիպակին մղումները կը շարունակէ, որ 1917-ի Հոկտեմբերեան ընկերվարական յեղափոխութեան եւ անոր հետեւանքներով յառաջացած զարգացումները կը նկարագրէ, ինչպէս նաեւ այդ օրերու աշխարհաքաղաքական տիրապետող միտումներն ու քաղաքական դէմքերը։ Կան նաեւ քննադատութիւններ եւ պետական միջամտութիւններ։ Վէպին ներքին գաղտնաբառերը աւելի խոր շեշտեր եւ ակնարկներ կը պարունակեն, ինչ որ պատճառ կը դառնան վէպին տպագրութեան եւ վաճառքին, ենթակայական մեկնաբանութիւններն ու արհամարհանքները, որոնք տեղի կ'ունենան ԽՍՀՄ-ի տարածքներէն դուրս։ Յատկապէս շատ էին արեւմտեան ձախակողմեան ուժերու քննադատութիւնները։ Իսկ վէպին յաճախակի արգելքի դէպքերը տեղի կ'ունենան Ամերիկայի որոշ նահանգներուն մէջ։ Ընդհանրապէս՝ հրատարակումէն գրեթէ անմիջապէս ետք, ինչպէս նաեւ 50 տարի ալ ետք, անընդհատ փորձեր կ'ըլլան «1984»ը վերցնելու դպրոցական գրադարաններէն։ Ուսումնասիրելով ամերիկեան դպրոցներու մէջ արգիլուած գիրքերու 1965-1982 թուականներու վիճակագրութիւնը, Լի Պերես իր «Հանրայայտ արգիլուած գիրքեր» աշխատութեան յառաջաբանին մէջ այդպիսի 30 գիրք կ'առանձնացնէ։ Այդ ցուցակին մէջ «1984»-ը 5-րդ տեղը կը գրաւէ։ Վէպին արգելքը ամերիկեան դպրոցներուն մէջ առաւել խիստ եղած է 1960-1970 թուականներուն, երբ չափազանց մեծ էր ԽՍՀՄ-ին հետ պատերազմ սկսելու հաւանականութիւնը։ Գիրքին ամէնէն շատ քննադատուող կէտերէն մէկը իր անբարոյական տեսարաններն էին, որոնք կրնային բացասական ազդեցութիւն ունենալ պատանիներու հոգեբանութեան վրայ։ Բայց աւելի ուշագրաւ են վէպը արգիլելու քաղաքական դրդապատճառները, որոնք ժամանակի ընթացքին շատ յստակ զիրար կը հակասէին։ Իւրաքանչիւր քաղաքական իրադրութիւն իր դերը ունեցած է արգելք ըլլալու, ապա այդ արգելքները վերցնելու պատճառաբանութեան հարցին մէջ։ Այդպէս, առիթով մը, ԱՄՆ-ի մէջ վէպը կ'արգիլուի այն պատճառաբանութեամբ, որ համայնավարութիւնը բարենպաստ ձեւով ներկայացուած է գրքին մէջ, իսկ ուրիշ առիթով ալ, արգելքը կը վերացուի, որովհետեւ գիրքը հրաշալի ձեւով ամբողջատիրական համակարգի մը թերութիւնները կը բացայայտէ։ Գիրքին վերնագիրին շուրջ ալ կան հարցադրումներ։ Օրուէլի վէպին վերնագիրը, եւ ԽՍՀՄ-ի մէջ 1984-ին սկսած կորպաչովեան նշանաւոր «վերակառուցումը» որոշ առեղծուածներ կը հաղորդէ վէպին։ Իրականութեան մէջ՝ «1984» վերնագիրը Օրուէլի հրատարակիչ Ֆրետ Ուորպուրկինի մտայղացքը եղած է, որմով փորձած է գրաւել ընթերցողները։ Նախնական մտայղացմամբ վէպը ունեցած է «Եւրոպայի վերջին մարդը» վերնագիրը։ Բայց ինչո՞ւ «1984», մինչեւ օրս առեղծուած մնացած է։ Ամէնէն հաւանական տարբերակը այն է, որ Ուորպուրկի պարզապէս վէպին ստեղծման տարեթիւը շրջած՝ 1948-էն: ====== Գիրքին տարածումը ====== Վէպին «Մեծ Եղբայր» կերպարը՝ Ովկիանիոյ տիրակալը, հանրայայտ դարձած է, որուն պատկերը փակցուած է ամէնուր, «Մեծ Եղբայրը քեզ կը տեսնէ» մակագրութեամբ։ Վէպը 2009-ին, «The Times» լրագիրին վերջին 60 տարիներուն ընթացքին հրատարակուած 60 լաւագոյն գիրքերու ցանկին մէջ ներառուած է, իսկ «Newsweek» հանդէսը բոլոր ժամանակներու եւ ժողովուրդներու 100 լաւագոյն գիրքերու շարքին մէջ «1984»-ին յատկացուցած է երկրորդ տեղը։  == Գիրքին Բովանդակութիւնը == === Քաղաքական աշխարհագրութիւն === Գլխաւոր հերոսը կ'ապրի աշխարհի մը մէջ, ուր երեք ամբողջատիրական գերտիրութիւններ անհասկնալի պատերազմի մը մէջ են, անորոշ տարածքներու համար։ Իւրաքանչիւր գերտիրութիւն ունի իր գաղափարախօսութիւնը՝ 1. Ովկիանիան, որ կը ներառէ ամբողջ Արեւմտեան կիսագունդը, Մեծն Բրիտանիան, Աւստրալիան, եւ Հարաւային Ափրիկէն։ Գաղափարախօսութիւնը «Ingsoc»ն է, որ կը նշանակէ Անգլիական Ընկերվարութիւն։ 2. Եւրասիան, կը ներառէ Եւրոպան, Ռուսաստանը ամբողջութեամբ եւ Սիպերիան։ Գաղափարախօսութիւնը՝ Նոր-Պոլշեւիզմ։ 3. Արեւելեան Ասիա, կը ներառէ Չինաստանը, Ճափոնը, Քորէան, Հնդկաստանը, եւ Ինտոնեզիան։ Գաղափարախօսութիւնը՝ ինքնաոչնչացում կամ մահուան երկրպագութիւնը։ Վիճելի տարածքները՝ Հիւսիսային եւ Կեդրոնական Ափրիկէն, Միջին Ասիան, Հնդկաստանը եւ Ինտոնեզիան։ Գերտէրութիւնները գրաւելով այդ տարածքները, ստրկութեան կը մատնեն բնիկ ժողովուրդը։ === Գիրքին եզրափակումը === Ինկսոք եւ Տապլթինք (Ingsoc and doublethink) Ովկիանիոյ ամբողջատիրական կառավարութեան գաղափարախօսութիւնն է, որ նորախօս լեզուով (Newspeak) կը նշանակէ Անգլիական Ընկերավարութիւն, նորախօս լեզուն կառավարութեան ստեղծած լեզուն է, որ Անգլերէնի մշակուած տարբերակն է. նպատակն է այնքան մշակել լեզուն, որ Ովկիանիոյ ապագայ սերունդները չկարենան Ինկսոքի հակասող միտքեր ունենալ։ Ինկսոքը հետեւեալ ձեւով կը բացատրուի, անիկա սակաւապետական համայնավարութիւն մըն է, որ կը մերժէ ընկերավարական շարժման բոլոր հիմնական սկզբունքները, եւ կը հակասէ անոնց, յանուն ընկերվարութեան։ Կուսակցութեան համար իշխելը նպատակի մը հասնելու միջոց չէ, այլ ինքնին նպատակ է, որովհետեւ եթէ կարենան իշխել ներկային վրայ, ապա կրնան նաեւ կեղծել անցեալը, իսկ եթէ կարենան աղաւաղել անցեալը, ապա կրնան իրենց ներկայի արարքները արդարացնել։ Բայց Ովկիանիոյ ժողովուրդը, եւ նոյնիսկ ընթերցողները, ամբողջութեամբ չեն գիտեր, թէ ինչպէ՛ս ստեղծուած է այս կուսակցութիւնը, որովհետեւ մարդիկ կուսակցութեան ներքին գործելաձեւին կը ծանօթանան միայն Ուինսթընի տեսակետէն, իսկ Ովկիանիոյ մէջ իրականութիւնը ամէն օր, ամէն վայրկեան, եւ ամէն երկվայրկեան փոփոխման կ'ենթարկուի կառավարութեան կողմէ. այն ինչ որ ներկայ դրութեամբ ճիշդ կը համարուի, կրնայ մէկ ժամ ետք սխալ համարուիլ։ Ամէն ինչ կախեալ է կուսակցութեան շահերէն։ Այսինքն, եթէ կուսակցութեան համար պէտք է, որ մարդ հաւատայ, թէ 2+2=5, ան կը հաւատայ, թէ 2+2=5, նոյնիսկ եթէ տրամաբանութիւնը կ'ըսէ, թէ 2+2=4, եւ այս ձեւի շարք մը գաղափարներ կան, որոնք կառավարութիւնը կը յաջողի համոզել Ովկիանիոյ քաղաքացիներուն։ Այս երեւոյթը «Տապըլթինք» կը կոչուի։ Տապըլթինքը այն է, երբ մարդիկ միաժամանակ երկու զիրար հակասող փաստեր իբրեւ իրականութիւն կ'ընդունին, առանց հասկնալու, որ այդ երկու միտքերը զիրար կը հակասեն։ Կուսակցութիւնը Տապըլթինքը իբրեւ միջոց կ'օգտագործէ քաղաքացիները խաբելու համար։ Օրինակ, պատմութեան ընթացքին, Ովկիանիոյ թշնամին անընդհատ փոփոխութիւններու կ'ենթարկուի, մէկ կ'ըսեն, թէ իրենց թշնամին Եւրասիան է, ուրիշ առիթով մը կ'ըսեն, թէ Արեւելեան Ասիան է։ Վէպին մէջ յաճախ կարելի է հանդիպիլ տարբեր վիճակներու, երբ երկու գերտիրութիւններու միջեւ փոփոխութիւններ կ'ըլլան, նախ մէկը թշնամի է, միւսը դաշնակից, սակայն երկվայրկեաններու ընթացքին հակառակը կը յայտարարուի, եւ բոլորը կը հաւատան, որ իրականութիւնը միշտ ալ նոր յայտարարուածն է, հակառակ անոր, որ վայրկեան մը առաջ ուրիշ բանի կը հաւատային։ Ճշմարտութեան նախարարութեան աշխատակիցները անմիջապէս պատմական բոլոր տուեալները փոփոխութեան կ'ենթարկեն, որպէսզի համընկնին ներկայ «իրականութեան»: === Նախարարութիւններ === Ովկիանիան ունի չորս նախարարութիւններ, որոնք կը զբաղին ժողովուրդին ամբողջական հսկողութեամբ։ Իւրաքանչիւր նախարարութեան անունը կը հակասէ իր գործունէութիւնը։ Ճշմարտութեան նախարարութիւնը ՝ մարդոց կեղծ տեղեկութիւններ կը փոխանցէ եւ որոշ փաստեր փոփոխութեան կ'ենթարկէ, յօգուտ Ովկիանիոյ։ Սիրոյ նախարարութիւնը՝ Նախանձախնդիր է հսկելու «մարդոց սիրոյն»՝ «Մեծ Եղբօր հանդէպ», հակառակ պարագային, անհատը կ'ենթարկուի զանազան տանջանքներու։ Խաղաղութեան նախարարութիւնը ՝ կը զբաղի ռազմական գործերով, խթանելով յարատեւ բախումները այլ տէրութիւններու հետ։ Առատութեան նախարարութիւնը՝ կը կառավարէ սնունդի եւ այլ պարագաներու սակաւութիւնը։Եղբայրութիւնը (The Brotherhood) Եղբայրութիւնը հակա-կուսակցական կազմակերպութիւն մըն է, որ հիմնած է Էմմանուէլ Կոլդսթին անունով նախկին կուսակցական մը, որ դաւաճանած է «Մեծ Եղբայրը»: Նպատակն է տապալել կուսակցութիւնը եւ «Մեծ Եղբայր»ը: Անոնք կը համարուին կուսակցութեան մեծագոյն թշնամիները, բայց այս կազմակերպութեան ծագումը անյայտ է, Ուինսթըն կասկածներ ունի կազմակերպութեան գոյութեան մասին, կ'ենթադրէ, որ հաւանաբար եղբայրութիւնը նաեւ կուսակցութեան յօրինած սուտերէն մէկն է իբրեւ թակարդ՝ «միտքի ոճրագործներուն»։ Հեռուստացոյց (Telescreen) Բառացի թարգմանութեամբ, կը նշանակէ հեռուստացոյց։ Գիրքին մէջ «Թելեսքրին»ները յատուկ սարքեր են, որոնք կան բոլորին տան մէջ, աշխատավայրը եւ փողոցը։ «Թելեսքրին»ները կը հետեւին մարդոց բոլոր քայլերուն, եւ կը նկարեն անոնց բոլոր շարժումները։ Յատուկ ժամերու կը միացնեն «Մեծ Եղբօր» ելոյթները կամ նամակները, եւ բոլորը, անկախ տարիքի, պարտաւոր են լսելու այդ բոլորը։ Ըստ Օպրայնի միայն ներքին կուսակցութեան անդամները իրաւունք ունին «Թելեսքրին»ը անջատած պահելու կէս ժամով, սակայն ժամանակի ընթացքին կը պարզուի, թէ նոյնիսկ երբ անջատուած են, «Թելեսքրին»երը կը նկարեն եւ կը ձայնագրեն ամէն բան։ === Դասակարգային կառոյցին մասին === Ովկիանիոյ հասարակութիւնը կը բաժնուի երեք խաւերու, կուսակցութեան ներքին անդամները, արտաքին անդամները, եւ Պրոլները: Բոլորին վրայ կ'իշխէ «Մեծ Եղբայրը»։ Կուսակցութեան ներքին անդամները կը ներկայացնեն Ովկիանիոյ բարձրագոյն խաւը, կը կազմեն բնակչութեան 2%ը, եւ կ'որոշեն երկիրին ու կուսակցութեան օրէնքները, եւ թէ ե՛րբ որո՛ւն թշնամին կը դառնան։ Ունին նաեւ շարք մը ուրիշ առաւելութիւններ՝ կ'ապրին լաւ թաղամասերու եւ հանգիստ տուներու մէջ, ուր առանց արտօնութեան մուտքը արգիլուած է: Ունին անձնական սպասարկողներ, արագ փոխադրամիջոցներ, կը ստանան բնական սնունդ եւ կրնան իրենց տուներէն ներս կարճ ժամանակահատուածով մը անջատել «Թելեսքրին»ը։ Բայց պէտք է հնազանդին կուսակցութեան բոլոր օրէնքներուն, ապա թէ ոչ՝ կը պատժուին նոյն ձեւով ինչպէս արտաքին կուսակցութեան անդամները։ Արտաքին կուսակցութեան անդամները կը ներկայացնեն երկիրին միջին խաւը: Անոնք կ'աշխատին չորս նախարարութիւններէն մէկուն մէջ, որպէսզի կիրարկեն կուսակցութեան օրէնքները։ Արտաքին կուսակցութեան անդամները կ'ապրին շատ ծանր պայմաններու տակ, վատ թաղամասերու մէջ, առանց պաշարի, եւ առանց անձնական մեքենաներու։ Կառավարութիւնը անընդհատ իրենց կը հսկէ «Թելեսքրին»ներու միջոցով, եւ կը ստիպէ, որ անոնք «հայրենասէր» մնան։ Բայց, քանի որ միջին խաւի անդամները որոշ չափով ուսեալ են եւ կարողութիւնը ունին գիտակցելու, որ իրենց հանդէպ վերաբերմունքը անարդար է, հետեւաբար հաւանականութիւնը շատ մեծ է, որ միջին խաւը յեղափոխութիւն յայտարարէ կառավարութեան դէմ։ Պրոլները՝ ամէնէն աղքատ խաւը կը ներկայացնեն: Անոնք Ովկիանիոյ բնակչութեան մեծամասնութիւնն են, եւ իրենց կը տրուի ամէնէն դժուար եւ ձանձրալի գործերը: Անոնք պետութեան հսկողութեան տակ չեն գտնուիր, իրենց տուներէն ներս «Թելեսքրին»ներ չկան, եւ կուսակցութիւնը մեծ ճիգ կը թափէ, որ անոնք ուսում չստանան եւ մնան տգէտ, որպէսզի աւելի դիւրին ըլլայ զիրենք կառավարելը։ Պրոլներուն հետ կ'ապրին գաղտնի ոստիկաններ, որոնք վտանգաւոր կամ կասկածելի պրոլները կուսակցութեան կը յանձնեն, որպէսզի ոչնչացուին։ === Հիմնական հերոսներ === Ուինսթըն- Ուինսթըն գիրքին մէջ կը նկարագրուի իբրեւ 39-ամեայ երիտասարդ մը։ Ամուսնացած է, սակայն կինը կուսակցութեան մոլի կողմանկից ըլլալուն պատճառով, իրենց յարաբերութիւնները վատացած են եւ կինը հեռացած է։ Ուինսթըն հետաքրքրուած է բանաստեղծութեամբ եւ հնամենի իրերով։ Մինչեւ Ճուլիային հանդիպիլը, ան ունէր օրագիր մը, որուն մէջ կը գրէր բոլոր միտքերը կուսակցութենէն գաղտնի պահելով։ Գիրքին ամբողջ ընթացքին Ուինսթըն կը փնտռէ համախոհներ, որոնք նոյնպէս համաձայն էին, որ «Մեծ Եղբայրը» չարիք է, եւ հասարակութիւնը՝ հիւանդ։ Ճուլիան- Ուինսթընի սիրահարն է, սկիզբի շրջանին Ուինսթըն կը կարծէ, թէ Ճուլիան գաղտնի ոստիկան է, սակայն հետագային կը պարզուի, թէ այդպէս չէ։ Ճուլիա կ'ատէ կուսակցութիւնը, սակայն Ուինսթընին նման նպատակներ չունի զիրենք տապալելու, չէ հետաքրքրուած կուսակցութեան հետ կապուած դաւադրութիւնները ուսումնասիրելով, եւ կը խախտէ կուսակցութեան օրէնքները՝ միայն իր կեանքը վայելելու նպատակով։ Օպրայնը- Օպրայն ներքին կուսակցութեան անդամ է, բայց Ուինսթըն այնքան ալ չէ համոզուած, որ ինք հաւատարիմ է կուսակցութեան, կ'ենթադրէ, որ Օպրայն եւս կ'ատէ կուսակցութիւնը եւ եղբայրութեան անդամ է։ Ժամանակ մը ետք, գաղտնիքը կը բացահայտուի եւ ինքզինք կը ներկայացնէ իբրեւ եղբայրութեան անդամ, եւ Ուինսթընն ու Ճուլիան կը ներգրաւէ կազմակերպութեան մէջ։ Մեծ Եղբայրը- Մեծ Եղբայրը կը ներկայացնէ կուսակցութիւնը։ Մեծ Եղբօր կերպարը բնաւ չի գործեր վէպին մէջ. հաւանաբար ան գոյութիւն անգամ չունի, բայց կը համարուի Ովկիանիոյ ղեկավարը։ Ովկիանիոյ մէջ ամէնուրեք որմնազդեր կան Մեծ Եղբօր դեմքով, որոնց վրայ գրուած է «Մեծ Եղբայրը կը դիտէ քեզ»։ Կուսակցութեան համար Մեծ Եղբայրը աստուածային կերպար մըն է։ == Գիրքին գլխաւոր նիւթը == Օրուէլ վէպին այս նիւթը քաղած է Սովետական Միութեան օրինակէն եւ Անգլիոյ ռազմական վիճակէն։ Ան կը պատկերացնէ, թէ ինչի՛ կը վերածուի անգլիական հասարակութեան վիճակը, եթէ կառավարուի Ստալինեան ռեժիմով։ Գիրքին հանրածանօթ նախադասութիւններէն մէկը 2+2=5 արտայայտութիւնն է, որուն հիմքը Օրուէլ վերցուցած է կոմունիստական կուսակցութեան հնգամեայ ծրագիրէն, որ կը քաջալերէր ժողովուրդը հինգ տարուան գործի մը ծրագիրը ամբողջացնելու՝ չորս տարուան ընթացքին։ Վէպին մէջ Ոկիանիա կը փոխէ իր զինակցութիւնը Արեւելեան Ասիայէն Եւրասիոյ, որուն հիման վրայ կ'ըսէ, Ովկիանիա միշտ եղած է Եւրասիոյի կողմնակիցը։ Այս հատուածին մէջ Օրուէլ կը բացայայտէ Սովետական Միութեան փոփոխական յարաբերութիւնը Նացիստական Գերմանիոյ հետ։ Երկու երկիրներն ալ քննադատօրէն կը վերաբերէին իրարու հետ, մինչեւ 1939-ին կնքուած Խորհրդա-գերմանական պայմանագիրը։ 1939-էն 1941 արգիլուած էր Գերմանիոյ քննադատութիւնը Սովետական մամուլին մէջ, մինչեւ Գերմանիոյ ԽՍՀՄ ներխուժումը 1941-ին։ Մեծ Եղբօր կերպարը ներշնչուած է Ստալինէն։ Ոստիկանութեան գաղափարը մտայղացուած է ԽՍՀՄ-ի ներքին գործերու ժողովրդական պետական եւ վարչական սկզբունքներուն հիման վրայ, որ մարդիկ կը բանտարկէր եւ կ'արգիլէր, որ անոնք կիսուէին իրենց հակասովետական գաղափարներն ու կարծիքները։ == Մէջբերումներ == Երբեք եւ ոչ մէկ պատճառով կը ցանկաս, որ ցաւդ զօրանայ։ Ցաւէն միայն մէկ բան կ'ակնկալես, որ մեղմանայ։ Աշխարհի տարածքին ֆիզիքական ցաւէն աւելի ուժեղ ցաւ չկայ։ Դուք ձեզ կը խաբէք՝ ենթադրելով, թէ ինչ որ դուք կը տեսնէք, բոլորն ալ նոյնը կը տեսնեն։ Ամէնէն վտանգաւորը քունի մէջ խօսիլն է, ուր անհնար է ինքնավերահսկումը։ == Գրականութիւն == Aubrey Crispin, Chilton Paul, խմբգրնր․ (1983)։ Nineteen Eighty-four in 1984: Autonomy, Control, and Communication (Repr. հրտրկթն․)։ London: Comedia Pub. Group։ ISBN 0-906890-42-X Bowker Gordon (2003)։ Inside George Orwell: A Biography։ Palgrave Macmillan։ ISBN 0-312-23841-X Hillegas, Mark R. (1967). The Future As Nightmare: H.G. Wells and the Anti-Utopians. Southern Illinois University Press. 0-8093-0676-X Howe Irving, խմբգր․ (1983)։ 1984 Revisited: Totalitarianism in Our Century։ New York: Harper Row։ ISBN 0-06-080660-5 Meyers, Jeffery. Orwell: Wintry Conscience of a Generation. W.W.Norton. 2000. 0-393-32263-7 Orwell George (1949)։ Nineteen Eighty-Four. A novel։ London: Secker & Warburg Orwell George (1984)։ Davison Peter, խմբգր․։ Nineteen Eighty-Four: The Facsimile Manuscript։ London, United Kingdom: Secker and Warburg։ ISBN 0-436-35022-X Orwell George (1977)։ 1984։ Erich Fromm (Foreword) (reissue հրտրկթն․)։ Signet Classics։ ISBN 0-451-52493-4 Orwell George (2003)։ Animal Farm and 1984։ Christopher Hitchens (Foreword) (1st հրտրկթն․)։ HMH։ ISBN 978-0-15-101026-4 Orwell George (2003)։ Nineteen Eighty-Four։ Thomas Pynchon (Foreword); Erich Fromm (Afterword)։ Plume։ ISBN 0-452-28423-6 Afterword by Erich Fromm (1961)., pp. 324–37. Orwell's text has a "Selected Bibliography", pp. 338–39; the foreword and the afterword each contain further references. The Plume edition is an authorised reprint of a hardcover edition published by Harcourt, Inc. The Plume edition is also published in a Signet edition. The copyright page says this, but the Signet ed. does not have the Pynchon foreword. Copyright is explicitly extended to digital and any other means.Orwell, George. 1984 (Vietnamese edition), translation by Đặng Phương-Nghi, French preface by Bertrand Latour 0-9774224-5-3. Shelden Michael (1991)։ Orwell: The Authorised Biography։ London: Heinemann։ ISBN 0-434-69517-3 Smith David, Mosher Michael (1984)։ Orwell for Beginners (1st հրտրկթն․)։ [London], Eng.: Writers and Readers Pub. Cooperative։ ISBN 0-86316-066-2 Steinhoff William R. (1975)։ George Orwell and the Origins of 1984։ Ann Arbor: University of Michigan Press։ ISBN 0-472-87400-4 Tuccille Jerome (1975)։ Who's afraid of 1984? The case for optimism in looking ahead to the 1980s։ New Rochelle, N.Y.: Arlington House Publishers։ ISBN 0-87000-308-9 West W. J. (1992)։ The Larger Evils – Nineteen Eighty-Four: the Truth Behind the Satire։ Edinburgh: Canongate Press։ ISBN 0-86241-382-6

Ֆէյրուզ

Նուհատ Ուատիհ Հատտատ (արաբերէն՝ نهاد وديع حداد‎ ծնած է 20 Նոյեմբեր 1934-ին)՝ ճանչցուած է Ֆէյրուզ անունով (արաբերէն՝ فيروز‎): Լիբանանցի երգչուհի: Արաբական աշխարհին ամէնէն սիրուած երգչուհիներէն է, որուն համբաւը աւելի քան կէս դարէ ի վեր կը փայլի արաբական աշխարհի երկինքին վրայ: 1960-ական թուականներուն կը սկսի բարձրանալ համբաւի սանդուխներէն, երբ 1957-ին կու տայ իր անդրանիկ մեծ համերգը Պաալպէքի միջազգային փառատօնին ընթացքին: Ֆէյրուզ ընդհանրապէս ծանօթ է «Աստղերու Դեսպանը», «Լուսինին Դրացին» եւ «Լիբանանի Գոհարը» անուններով։ == Անձնական Կեանքը == Ֆէյրուզ ծնած է Լիբանանցի Քրիստոնեայ ընտանիքի մը մէջ՝ Մարունի դաւանանքէն : Ամուսնացած է Ասի Ռահպանիին հետ: Ամուսինն ու անոր ընտանիքը մեծ դեր խաղացած են Ֆէյրուզին երգարուեստի ասպարէզին մէջ ։ Ան նաեւ մայր է Լիբանանցի երգահան, դաշնակահար եւ թատերագիր Զիատ Ռահպանիին եւ նկարիչ Ռիմա Ռահպանիին։ Ֆէյրուզին երրորդ աղջիկը՝ Լայալ, մահացած է 1988-ին, իսկ երկրորդ տղան՝ Շատին, հաշմանդամ է։ == Կենսագրութիւն == === 1935-1950՝ Վաղ Տարիներ === Նուհատ Հատտատի ընտանիքը կը փոխադրուի Պէյրութի Զոքաք էլ Պլաթ շրջանը։ Հայրը իբրեւ գրաշար կ'աշխատէր տպագրական խանութի մը մէջ։ Մայրը՝ Լիզան, ստանձնած էր իր չորս զաւակներուն՝ Նուհատին, Եուսէֆին, Հուտային եւ Ամալին հոգատարութիւնը: Նուհատ ամչկոտ աղջիկ մըն էր եւ շատ ընկերներ չունէր դպրոցը։ Ան շատ կապուած էր իր մեծ մօրը, որ կ'ապրէր Տէպիէհ (Շուֆ շրջանին մէջ), ուր Նուհատ իր ամառնային արձակուրդները կ'անցընէր։ Նուհատ կը սիրէր գիւղական կեանքը։ Օրուան ընթացքին, ան կ'օգնէր իր մեծ մօրը տնային գործերուն։ Ան ամբողջ օրը կ'երգէր։ Իսկ գիշերը մեծ մօրը քով կը նստէր, որ պատմութիւններ լսէր։ Տաս տարեկանին Նուհատ կը փայլի իր իւրայատուկ ձայնով։ Անոր գեղեցիկ ձայնը կը գրաւէ նշանաւոր երգահանին եւ ուսուցիչին՝ Մուհամմետ Ֆլէյֆէլին, ուշադրութիւնը: Ան կը քաջալերէ զինք, որ երաժշտանոց յաճախէ։ Սկիզբը Նուհատին հայրը կ'առարկէ, բայց աւելի ուշ համաձայն կը գտնուի, որ եղբօրը հետ յաճախէ երաժշտանոց։ Յայտագիրի մը ընթացքին, Նուհատ իր երգով կը տպաւորէ երաժիշտ Հալիմ ալ Ռումին (հռչակաւոր երգչուհի՝ Մաժիտա ալ Ռումիին հայրը)։ Այնուհետեւ ան բաւական երգեր կը յօրինէ Նուհատին համար։ Ան կ'առաջարկէ նաեւ, որ Նուհատին անունը Ֆէյրուզ ըլլայ, որ արաբերէնով կը նշանակէ պերոզակ գոյնը։ Կարճ ժամանակ մը ետք, Ֆէյրուզ կը ծանօթանայ Ռահպանի եղբայրներուն՝ Ասիին եւ Մանսուրին, որոնք ձայնասփիւռի կայանի մէջ աշխատող երաժիշտներ էին եւ կը յայտնաբերեն Ֆէյրուզին տաղանդը։ Ասի կը սկսի Ֆէյրուզին համար երգեր յօրինել, որոնցմէ մէկն էր «Իթապ»ը («Մեղադրանք», իրեն համար յօրինուած երրորդ երգը), որ Արաբական աշխարհին մէջ շուտով ընդունելութիւն կը գտնէ։ Ասի եւ Ֆէյրուզ կ'ամուսնանան 23 Յունուար 1955-ին։ === 1960, Լիբանանցի Առաջին Կին Երգչուհին === 1960-ականններուն Ֆէյրուզ կը ճանչցուի իբրեւ «Առաջին Կին Լիբանանցի երգչուհի»ն, որուն համար Ռահպանիները կը գրեն ու կը յօրինեն հարիւրաւոր երգեր։ 1969-ին, վեց ամիս շարունակ Ֆէյրուզին երգերուն սփռումը կ'արգիլուի Լիբանանի ձայնասփիւռի կայաններէն, որովհետեւ ան կը մերժէ բեմ բարձրանալ Ալճերիոյ նախագահ Հաուարի Պումետիէնին ի պատիւ: Կ'ըսուի, թէ Ֆէյրուզ մերժած էր ճաշկերոյթի ընթացքին ելոյթ ունենալ, քանի որ ինք «ճաշարանի երգչուհի» չի համարեր ինքզինք, այլ` ուղղակի երաժշտութիւնը ըմբոշխնել տալու երաժիշտ: Իր մերժելուն այլ պատճառ մըն ալ այն էր, որ Ֆէյրուզ ոչ թէ անհատներու, այլ ժողովուրդին երգչուհին է, որուն պատճառով մերժած էր անհատի մը համար ելոյթ ունենալ: Այս կեցուածքով իր ժողովրդականութիւնը կը մեծնայ։ Տարիներու ընթացքին իրեն յատուկ Ռահպանիներուն գրիչով երգերը կը ստանան յեղափոխական ոգի, բան մը, որ աւելի կը մօտեցնէ զինք ժողովուրդին: === 1970, Միջազգային Համբաւ Եւ Լիբանանի Քաղաքացիական Պատերազմը === 1971-ին, իր կատարած պտոյտին ընթացքին, Ֆէյրուզի համբաւը կը հասնի Հիւսիւսային Ամերիկա, ուր մեծ ընդունելութեան կ'արժանանայ Արաբ-Ամերիկացի եւ Ամերիկեան հասարակութեան կողմէ: 1972-ին, Զիատ Ռահպանին 16 տարեկանին իր մօրը համար կը յօրինէ «Ախատու ալ Հըլուին» («Akhadou el Helween», «Գեղուհիները Տարին») երգը, զոր կը վերամշակէ իր հօրեղբայրը՝ Մանսուր Ռահպանին եւ կը վերակոչէ «Սաալունի Ալ Նաս» («Saalouni n'Nass», Մարդիկ Հարցուցին Ինծի), որ կը խօսի Ֆէյրուզին առաջին անգամ առանց Ասիին հանդէս գալուն մասին (Ասի անհանգիստ էր այդ օրերուն)։ Երեք ամսուան ապաքինումէ ետք, Ասի դարձեալ հանդէս կու գայ Համրայի երաժշտական Ալ Մահաթթա թատրոնին մէջ։ Ֆէյրուզ Եւրոպական հեռատեսիլիէն ելոյթ կ'ունենայ 24 Մայիս 1975-ին, «Carpentier special show»-ին ընթացքին, ուր ներկայ էր նաեւ ֆրանսացի երգչուհի Միրէյ Մաթէօն: Ֆէյրուզ կ'երգէ իր ամէնէն սիրուած երգը՝ «Հապէյթաք Պըլ Սէյֆ» («Habbaytak Bilssayf» քեզ սիրեցի Ամրան) եւ շնորհակալութիւն կը յայտնէ Միրէյ Մաթէոյի իրեն հետ երգելուն համար։ Լիբանանի Քաղաքացիական պատերազմէն ետք, եղբայրները կը շարունակեն ազգայնաշունչ թատրերգութիւններ գրել։ 1978-ին երեք եղբայրները կը շրջին Եւրոպա: Բազմազբաղութեան իբրեւ հետեւանք՝ Ասիին ֆիզիքական եւ մտային վիճակը կը վատթարանայ։ Ֆէյրուզ եւ եղբայրները կը դադրին իրարու հետ աշխատելէ։ Ֆէյրուզ կը սկսի գործակցիլ այլ խումբի մը հետ, իր տղուն՝ Զիատ Ռահպանիին հետ: Ասի եւ Մանսուր կը սկսին յօրինել ուրիշ արուեստագէտներու, ինչպէս՝ Ռոնզային։ Լիբանանի Քաղաքացիական Պատերազմին (1975-1990), Ֆէյրուզ Լիբանանը չի լքեր եւ համերգներ չի տար բացի՝ «Փեթրա» ելոյթէն, զոր կը կատարէ արեւելեան եւ արեւմտեան Պէյրութի մէջ 1978-ին։ === 1980, Նոր Խումբ === Ֆէյրուզի եւ Ռահպանի եղբայրներու բաժանումէն ետք, Ֆէյրուզ կը շարունակէ գործակցիլ Զիատ Ռահպանիի եւ իր ընկերոջ՝ բանաստեղծ Ժոզէֆ Հարպի եւ երաժշտահան Ֆիլիմոն Ուեհպէի հետ։ Ֆէյրուզ Եւրոպական հեռատեսիլէն անգամ մը եւս հանդէս կու գայ 13 Հոկտեմբեր 1988-ին, «Du côté de chez Fred» յայտագիրէն: Երեք օր ետք՝ 16 Հոկտեմբերին, Ֆէյրուզ ուրիշ ելոյթ մը ունէր Փարիզի մէջ. օրուան հիւրն էր ֆրանսական կայանի հաղորդավար՝ Ֆրետերիք Միթերանը, որ հետագային Ֆրանսայի Մշակոյթի Նախարարը կը դառնայ։ === 1990-էն Մինչեւ Այսօր === 1990-ականներուն, Ֆէյրուզ վեց ալպոմ կը հրապարակէ (երկուքը Ֆիլիմոն Ուեհպէէն եւ երեքը՝ Զիատ Ռահպանիէն)։ Ան ելոյթներ կ'ունենայ Պաալպէքի Միջազգային Փառատօնին 1998-ին, ինչպէս նաեւ Լաս Վեկասի մէջ 1999-ին, որուն ներկայ կը գտնուի 16,000 հանդիսատես, մեծամասնութիւնը՝ արաբ։ Այնուհետեւ Ֆէյրուզ ելոյթներ կ'ունենայ՝ Պէյթ Էլ Տինի Միջազգային Փառատօնին (Լիբանան) 2000-էն 2003, Քուէյթի մէջ (2001), Փարիզի մէջ (2002), Միացեալ Նահանգներուն մէջ (2003), Ամմանի մէջ (2004), Մոնրէալի մէջ (2005), Ապու Տապիի մէջ, Պաալպէքի եւ Պիէլի մէջ(2006), Աթէնքի եւ Ամմանի մէջ (2007), Դամասկոսի եւ Պահրէյնի մէջ (2008) ։7 Հոկտեմբեր 2010-ին, Ֆէյրուզ նոր ալպոմ մը կը հրապարակէ «Է Ֆի Ամալ» («Eh... Fi Amal», «Այո, յոյս կայ», զոր յօրինած է Զիատ Ռահպանին: Ֆէյրուզ ելոյթներ ունեցած է՝ Սուրիա, Յորդանան, Իրաք, Քուէյթ, Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններ, Քաթար, Պահրէյն, Եգիպտոս, Թունիս, Ալճերիա, Մարոք, Ֆրանսա, Միացեալ Թագաւորութիւն, Զուիցերիա, Հոլլանտա, Յունաստան, Գանատա, Միացեալ Նահանգներ, Մեքսիքօ, Պրազիլ, Արժանթին, Աւստրալիա, եւ Լիբանան։ Ֆէյրուզ ելոյթներէն՝ 1960-ին՝ Դամասկոսի մէջ,1962-ին՝ Լոնտոնի Արքայական Ալպերթ Սրահին մէջ, 1971-ին Նիւ Եորքի Քարներժի Սրահին մէջ, 1978-ին Լոնտոնի Թալլատիին մէջ, 1979-ին Օլիմփիա Փարիզի մէջ, 1986-ին Լոնտոնի Արքայական Փառատօնի Սրահին մէջ, 1987-ին, ԱՄՆ-ի մէջ, 1971-ին, 1982-ին եւ 2003-ին Շիրին Թատերասրահին մէջ, Լոս Անճելոս, 1981-ին եւ 1987-ին Ճոն Ֆ. Քենետի Կեդրոնին մէջ, Ուաշինկթոնի մէջ, 1983-ին, Ժարաշի մէջ, 1998, Պաալպէքի մէջ, 1999, Լաս Վեկասի մէջ, 2000, Պէյթ Էլ Տինի մէջ, 2001, Տուպայի մէջ, 2004, Ամմանի մէջ, 2005, Քանատայի մէջ, 2007, Աթէնքի մէջ, 2008, Պահրէյնի մէջ 2011, Ամսթերտամի Արքայական Թատերասրահին մէջ, եւ այլն:Ֆէյրուզ, Ասի եւ Մանսուր Արաբական Աշխարհին, ինչպէս նաեւ Եւրոպայի, Ամերիկայի եւ Աւստրալիոյ մէջ հանրածանօթ դարձած են։ == Թատերական Գործեր == Ռահպանի Եղբայրները կը հրապարակեն 25 երաժշտախառն թատրոններ (20-ը Ֆէյրուզին հետ) աւելի քան 30 տարուան ընթացքին։ Անոնք կը հանդիսանան Արաբական աշխարհի առաջին երաժշտախառն թատրոններ յօրինողները։ Այդ թատրոններուն մէջ Ֆէյրուզ կը ստանձնէ գլխաւոր դերեր՝ երգիչներու եւ դերասաններու հետ, ինչպէս՝ Նասրի Շամսետտին, Ուատիհ Ալ Սաֆի, Անթուան Քըրպեժ, Էլի Շուէյրի, Հուտա (Ֆէյրուզին պզտիկ քոյրը), Ուիլիըմ Հասուանի, Ռաժա Պատր, Սիհամ Շամմաս, Ժորժէթ Սայէղ եւ ուրիշներ։ Ռահպանիներուն թատրոնները կը ներկայացնեն սէր եւ գիւղական կեանք: Անոնք կը քննարկեն նաեւ՝ երգիծական, փիլիսոփայական, երբեմն ալ քաղաքական նիւթեր։ Ֆէյրուզի թատերական երգերը հանրածանօթ են Լիբանանցիներուն եւ Արաբներուն՝ աշխարհի չորս ծագերուն։ Ֆէյրուզ-Ռահպանի երգերը. Ayyam al Hassad (Days of Harvest-1957) (Բերքահաւաքի օրեր) Al 'Urs fi l’Qarya (The Wedding in the Village -1959) (Գիւղական Հարսանիք) Al Ba'albakiya (The Girl from Baalbek) -1961) (Պաալպէքցի Աղջիկը) Jisr el Amar] (Bridge of the Moon -1962) (Լուսնին Կամուրջը) Awdet el 'Askar (The Return of the Soldiers - 1962) (Զինուորներուն Վերադարձը) Al Layl wal Qandil] (The Night and the Lantern -1963) (Գիշերն ու Կանթեղը) Biyya'el Khawatem (Ring Salesman - 1964) (Մատանի Վաճառողը) Ayyam Fakhreddine (The Days of Fakhreddine - 1966) (Ֆախր էլ Տինի Օրերը) Hala wal Malik (Hala and the King - 1967) (Հալան եւ Արքան) Ach Chakhs (The Person - 1968 - 1969) (Անհատը) Jibal Al Sawwan (Sawwan Mountains - 1969) (Սաուանի Լեռները) Ya'ich Ya'ich (Long Live, Long Live -1970) (Կեցցէ՛, Կեցցէ՛) Sah Ennawm (Did you sleep well? - 1970 -1971-2006 -2008) (Բարի Զարթնում) Nass min Wara' (People Made out of Paper -1971-1972) (Թղթեայ Մարդիկ) Natourit al Mafatih (The Guardian of the Keys - 1972) (Բանալիներուն Պահակը) Al Mahatta (The Station-1973) (Կայարանը) Loulou -1974 (Լուլու) Mais el Reem (The Deer's Meadow -1975) (Եղնիկներու Մարգագետինը) Petra - 1977-1978 (Փեթրա)Գրեթէ բոլոր երգերը արձանագրած է երկու ձայնապնակներու վրայ: == Տեսերիզներ == === Հեռատեսիլէն === Al Iswara (The Bracelet) (Ապարանջան) Day'it El Aghani (Village of Songs) (Երգերու Գիւղը) Layali As'Saad (Nights of Happiness) (Երջանկութեան Գիշերներ) Al Quds fil Bal (Jerusalem in my Heart) (Երուսաղէմը Սրտիս Մէջ) Dafater El Layl (Night Memoirs) (Գիշերուան Յիշատակները) Maa Al Hikayat (With Stories) (Պատմութիւններով) Sahret Hobb (Romantic Evening) (Սիրոյ Գիշեր) Qasidat Hobb (A Love Poem), (Սիրային Բանաստեղծութիւն) === Հրապարակումներ === Ֆէյրուզ ունի շուրջ 1500 երգ, որոնցմէ միայն 800-ը հրապարակուած է։ Բացի Ռահպանի Եղբայրներէն, իրեն երգեր յօրինած են նաեւ Ֆիլիմոն Ուեհպէն, Զիատ Ռահպանին, Զաքի Նասիֆը, Մուհամմատ Ապտլ Ուահապը, Նաժիպ Հանգաշը եւ Մուհամմատ Մոհսէնը։ == Ֆէյրուզի Մասին` Ուշագրաւ Կէտեր == Ան իր կատարումներուն մէջ մելամաղձոտ է, բարձրախօսին վրայ անշարժ մնալով։ Նէիլ ՄաքՖարքուհարէն հարցուած հարցումը իր լրջութեան մասին, ան պատասխանած է որ ան մինչեւ հիմա բեմի վախ ունի:Երգչուհի Ֆէյրուզ կը պատկանի կեանքի ամէն տեսակ դժուարութիւններու դէմ պայքարող կիներու դասակարգին` թէ՛ իր ընտանեկան կեանքի դժուարութիւններու պարագային, թէ իր նուիրումին, հասնելու համար արուեստի բարձր գագաթներու: Ֆէյրուզի մասին` հինգ ուշագրաւ կէտեր. Հարցազրոյցի մը ընթացքին ան նշած է, թէ` «Կ՛երգեմ աղօթելու նման»: Իր յեղափոխաշունչ եւ մանաւանդ պաղեստինեան դատին համար երգերուն պատճառով ստացած է «Աստղերու դեսպան» տիտղոսը: Ան ստացած է «Լիբանանի ոգին» տիտղոսը: Ֆէյրուզ անունը իրեն տուած է Հալիմ Ռումի խմբավարը, որ խմբավարած է այն երգչախումբը, որուն կ՛անդամակցէր նաեւ պարմանի Ֆէյրուզը: Ան ըսած է, որ երգչուհիին ձայնը իրեն կը յիշեցնէր թանկագին փիրուզ քարը: Թեւաւոր խօսք մը կայ, որ կ՛ըսէ` «Լիբանանցիները ամէն բանի համար կը վիճին, բացի Ֆէյրուզին հանդէպ իրենց ունեցած սէրէն»: Այլ խօսքով, տարբեր հաւատքի եւ համայնքի պատկանող բոլոր լիբանանցիները կը սիրեն Ֆէյրուզը: Ֆէյրուզ հանրածանօթ է իր խիստ վերապահ անհատականութեամբ: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Fayrouz Official Website Fairuz Songs Lyrics, with information on musicians/lyricists (Arabic) Fairuz Discography & Music Fairuz in the New York Times

Հելըն Սահակեան

Հելըն Անահիտ Սահակեան (ծնած 1920, Պոսթըն, Մասաչուսըց – մահացած 28 Մարտ, 2013, Ալպըքըրքի, Նիւ Մեքսիքօ) գրագէտ, գրող, հնագէտ, պատմաբան եւ Հայ­կա­կան Ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րու Հիմ­նար­կին (անգլ.՝ National Association for the Armenian Studies and Research կամ NAASR) հիմնադիրներէն մէկը, 1955 թուականին:Հելընին մայրը, Նուարդ Արտեմիս Զարդարեանն էր, իսկ հայրը Սահակ Գրիգոր Սահակեան, Սեբաստիայէն, Օսմանեան Հայաստան:Արլինկթըն Երկրորդական Վարժարանը աւարտելէ ետք, Սահակեան գարտուղարութեան գործ վարեց եւ նաեւ առաւ գիշերային դասապահեր Հարվըրտ Համալսարանէն ներս ստանալու համար Պսակաւոր Արուեստից վկայականը Արդի Լեզուներու ոլորտին մէջ: 1976 թուականին ստացաւ Մագիստրոս Արուեստից վկայականը Հայագիտութեան ոլորտին մէջ Քըլամպիա Համալսարանէն, Դկ. Նինա Կարսոյեանի հովանիին տակ:Սահակեան հետազոտութիւններ հրատարակած է տարբեր հայկական նիւթերու մասին, կեդրոնանալով Ամերիկացի միսիոնարականներու աշխատանքներուն վրայ Սւազի եւ Վանի մէջ: Իր յօդուածները հրատարակուած են Journal of Armenian Studies, Ararat, եւ Armenian Mirror-Spectator հրատարակչութիւններուն մէջ: == Արտաքին յղումներ == Սահակեանի մահագոյժը. Հայկական Ուսումնասիրութիւններու Հիմնարկի (NAASR) պաշտօնական կայքէջ. == Ծանօթագրութիւններ ==

1866 թուական

1866 թուական, ոչ նահանջ տարի, 19րդ դարու 66րդ տարին == Դէպքեր == Յուլիս 1՝ Ռումանիան ընդունեց առաջին սահմանադրութիւնը == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1866 ծնունդներ Յունուար 4՝ Աւետիս Ահարոնեան (մ.1948, Փարիզ), գրող, հասարակական-քաղաքական գործիչ Մարտ 10՝ Պետրոս Պալթազարեան (մ.1953), հայ դերասան Ապրիլ 12՝Վրթանէս Փափազեան (մ.1920), գրող, գրաքննադատ Մայիս 29՝Յակոբ Յակոբեան (մ.1937), խորհրդային հայ գրող Հոկտեմբեր 25՝ Յակոբ Տաշեան (մ.1933, Վիեննա), հայ ձեռագրագէտ, բանասէր եւ լեզուաբան Դեկտեմբեր 16՝ Վասիլի Քանտինսքի (ռուս.՝ Василий Васильевич Кандинский, մ.1944, Ֆրանսա), ռուս նկարիչ, արուեստի տեսաբան Անյայտ օրով՝ Տիգրան Կամսարական (մ.1941, Ֆրանսա), արձակագիր եւ հրապարակախօս Հմայեակ Ազատեան (մ.1934, Գահիրէ), թատերագիր == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1866 մահեր Մարտ 31՝Միքայէլ Նալբանդեան (ծն.1829), գրող եւ բանաստեղծ Դեկտեմբեր 24՝ Արսէն Բագրատունի (ծն.1790, Կ.Պոլիս), գրող եւ մշակութային գործիչ Անյայտ օրով՝ Կարապետ Պալեան (ծն.1800), սուլթանական ճարտարապետ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ահւալ

Ահւալ (թրք.՝ Ahval) Թրքական լրատուական կայքէջ, որ կը հրապարակէ Թուրքիոյ մէջ տեղի ունեցող անցուդարձերը: Առաջին անգամ հրապարակուած է 2017 թուականին: Կը վայելէ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններուն նիւթական հովանաւորութիւնը: Թուրք լրագրող Եավուզ Պայտառ ներկայիս խմբագիրն է, իսկ Թուրք լրագրող Իլհան Թանըր անգլերէն բաժինի պատասխանատուն: «Ահւալ» թրքերէնով կը նշանակէ «դէպք» կամ «պատահար» (եկած է «ահուալ» արաբերէն բառէն): Փետրուարին 2018 թուականին, «Ահւալ» կ'արգելափակուի Թուրքիոյ կառավարութեան կողմէ Թուրքիոյ մէջ: ObservatoireTurquie.fr կայքէջին հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին, Պայտառ կը յայտնէ, թէ «Ահւալ» ունի օրական 230,000 այցելող: Գերմանական Süddeutsche Zeitung թերթին հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին, Պայտառ կ'ըսէ, թէ՝ Ահւալի հիմնադրման նպատակն է Թրքական հակա-լրագրողական արգելափակումներուն դէմ պայքար մղել: == Սեփականութիւն == Կայքէջը կը պատկանի Ahval News Ltd ընկերութեան, որ արձանագրուած է Կիպրոսի մէջ: Ըստ Qantara.de կայքէջին, «Ահւալ» նիւթական օժանդակութիւն կը ստանայ Լոնտոնի մէջ գտնուող «Ալ Արապ» (անգլ.՝ "Al Arab") ընկերութեան կողմէ, որոնք նիւթական նպաստ կը ստանան Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններէն: Qantara կը քննադատէ «Ահւալ»ի արաբերէն լեզուող հրատարակուող բաժինը, որովհետեւ անգլերէն բաժինին չափ չէզոք չէ: Պայտառ կը պատասխանէ. «հովանաւորը ով ալ ըլլայ, կարեւորը չէզոք մնալն է: Երբ ես Անգլիոյ մէջ կ'աշխատէի, BBC համաշխարհային ընկերութեան մէջ, ինծի համար բնաւ հարց չէր, որ այս հաստատութիւնը նիւթական որոշ նպաստ կը ստանար Լոնտոնի պետութեան կողմէ»:: Թուրքիոյ պետութիւնը կը պնդէ, թէ «Ահւալ» կ'օգտագործուի իբրեւ Թուրքիոյ նախագահին դէմ ուղղուած հակաքարոզչական գործիք:: == Ծանօթագրութիւններ ==

1771 թուական

1771 թուական, ոչ նահանջ տարի, 18րդ դարու 71րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1771 ծնունդներ Յարութիւն Պէզճեան (մ.1834), վաճառական եւ բարերար == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1771 մահեր == Ծանօթագրութիւններ ==

Աստղային Պատերազմներ։ Բաժին Զ։ Ճետայութեան Վերադարձը

«Աստղային Պատերազմներ: Բաժին VI:Ճետայութեան Վերադարձը», (անգլ.՝ Star Wars: Episode VI – Return of the Jedi) բեմադրիչ Իրվին Քերշնըրի ֆիլմերէն, որու գլխաւոր դերերը կը մարմնաւորեն Մարք Հեմիլը, Հարիսըն Ֆորտը, Քերի Ֆիշըրը, Փիթըր Քաշինկը, Ալեք Կինէսը, Անթընի Տենյըլզը, Քէննի Պէյքըրը, Փիթըր Մեյհիւն, Տէյվիտ Փրոզը, Ճէյմզ Ըրլ Ճոնզը: «Աստղային Պատերազմներ» ֆիլմաշարի երրորդ նկարահանուած ֆիլմն է, թէեւ ան կը հանդիսանայ որպէս ֆիլմաշարի վեցերորդ մաս: Ֆիլմը արժանացած է բազմաթիւ մրցանակներու: == Դերասաններ == == Արտաքին յղումներ == Աստղային Պատերազմներ: Բաժին IV: Նոր Յոյս IMDb կայքէջին վրայ Կաղապար:Kinopoisk == Նմանատիպ ֆիլմեր == Հէրի Փոթըրը եւ Փիլիսոփայի Քարը (ֆիլմ) == Տե՛ս Նաեւ == Աստղային Պատերազմներ: Բաժին IV: Նոր Յոյս == Ծանօթագրութիւններ ==

Արծաթ

Արծաթ (լատ.՝ Argentum), քիմիական տարր է, որուն նշանն է Ag, տարրերու պարբերական համակարգի 1-ին խումբի քիմիական տարր։ Ազնիւ մետաղ է, կը պատկանի անցումային տարրերու շարքին, կարգահամարը՝ 47, աթոմական զանգուածը՝107,868։ Արծաթը d տարր է, անոր աթոմի ելեկտրոնային թաղանթներու կառուցվածքն է՝ 4s24p64d105s1։ К, L, М թաղանթները լրացուած են։ Արծաթը գեղեցիկ, սպիտակ, փափուկ մետաղ է, խտութիւնը՝ 10,50 կ/սմ³, հալման ջերմաստիճանը՝ 960,5 °C, կարծրութիւնը՝ 25 կգուժ/մմ², ըստ Մոսի՝ 2,5։ == Պատմութիւն == Արծաթը յայտնի է շատ վաղուց։ Եգիպտոսի մէջ պեղուած են աւելի քան 6000 տարուան հնութիւն ունեցող արծաթէ զարդեր։ Աւելի ուշ արծաթը կ'օգտագործուէր դրամային համաձուլուածքներու մէջ։ Ք.ա. 2500 թուականին շատ երկիրներու մէջ արծաթը օգտագործուած է որպէս մետաղադրամ։ Արծաթէն պատրաստուած գեղարուեստական առարկաներ գտնուած են նաեւ Էրեբունիի, Երզնկայի (մ.թ.ա. 5-4-րդ դարերուն), Արտաշատի մէջ (ք. ա. 2-1-ին դարերուն)։ == Անուան Ծագում == Ակնյայտ է, որ ռուս.՝ серебро, լեհ.՝ srebro, պուլկար․՝ сребро, հին սլավոներէն՝ сьребро կը մտնէ *sьrebro պրոտո-սլաւոնական լեզուին մէջ, որ կը համապատասխանէ մերձպալթեան (լիթ.՝ sidabras - sirablan) եւ գերմաներէն (գոթ.՝ silubr, գերմաներէն՝ Silber, անգլերէն՝ silver) լեզուներուն։ Արծաթի «ἄργυρος», «árgyros» - «արկիրոս» (սպիտակ, փայլող, փայլատակող), կապուած է անոր գեղեցիկ սպիտակափայլ գոյնի հետ։ Այստեղէն ալ ծագած է արծաթի լատ.՝ argentum նոյնանշանակ անուանումը։ Ասորեստանի մէջ արծաթը կը համարուէր «Լուսնի մետաղ», իսկ քիմիագէտները զայն կը պատկերէին լուսնեղջիւրի տեսքով։ Արծաթէ, ոսկիէ եւ փլաթինէ իրերու ու զարդերու վրայ կը դրուի յարգանիշ, որ ցոյց կու տայ թանկարժէք մետաղի պարունակութիւնը։ == Բնութեան Մէջ == Պարունակութիւնը երկրակեղեւին մէջ 1, 10-5 զանգուածային % է, ծովաջուրին մէջ՝ 0,3-10 մկ/տ։ Բնութեան մէջ կը գտնուի ազատ վիճակի մէջ (բնածին արծաթ), նաեւ միացութիւններու ձեւով, արկենտիտ՝ Ag2S, պիրարգիրիտ՝ Ag3PbS3, պրուստիտ՝ Ag3AsS3, կերարգիրիտ՝ AgCl եւ այլն։ Փոքր քանակով արծաթ կայ նաեւ բազմաթիւ այլ հանքանիւթերու մէջ։ Արդիւնաբերական նշանակութիւն ունին 0.02%-էն աւելի արծաթ պարունակող հանքանիւթերը։ Բնութեան մէջ արծաթը կը հանդիպի ինչպէս բնածին վիճակի մէջ, այնպէս ալ միացութիւններու ձեւով. արկենտիտ (արծաթ-ծծումբ) պիրարգիրիտ (արծաթ-ծարիր-ծծումբ) կերարգիրիտ (արծաթ-քլոր) պրուստիտ (արծաթ-արսեն-ծծումբ) պրոմարգերիտ (արծաթ-պրոմ) ստեֆանիտ (արծաթ-ծարիր-ծծումբ) պոլիբազիտ (արծաթ-պղինձ-ծարիր-ծծումբ) ֆրեյբերգիտ (պղինձ-ծծումբ-արծաթ) դիսկրազիտ (արծաթ-ծարիր) եւ այլն։Արծաթի հիմնական մասը, որպէս կողմնակի արգասիք, կը կորզուի այլ մետաղներու (զինք, կապար, կոպալտ, պղինձ) արդիւնահանման ժամանակ։ === Հանքավայրեր === Արծաթի հանքաքարի ամենախոշոր հանքավայրերը կը գտնուին Մեքսիքայի, Քանատայի, Աւստրալիոյ, ԱՄՆու, Ճափոնի, Ռուսաստանի, Գերմանիոյ, Սպանիոյ, Փերուի, Չիլիի, Չինաստանի, Լեհաստանի, Ղազախստանի, Ռումանիոյ, Շուէտի, Չեխիոյ, Սլովաքիոյ, Աւստրիոյ, Հունգարիոյ, Նորվեկիոյ մէջ: Ինչպէս նաեւ արծաթի հանքավայրեր կան Հայաստանի, Կիպրոսի եւ Սարտինիոյ մէջ: == Ստացում == Արդիւնաբերութեան մէջ արծաթը կը ստանան հիմնականօրէն կապարի եւ պղինձի խտացումներու վերամշակումէն։ Սեւ պղինձէն արծաթը կ'անջատեն ելեկտրոլիտային ռաֆինացման ժամանակ։ Սեւ կապարէն արծաթը կ'անջատեն զինքի միջոցով։ Լուծուելով զինքին մէջ՝ անիկա կ'անջատուի զինքի փրփուրի հետ, որմէ զինքը կը հեռացնեն թորելով (1250 °C)։ Արծաթի վերջնական մաքրումը կը կատարուի ելեկտրոլիզով։ Արծաթային հանքանիւթերէն արծաթը ստանալու համար հանքանիւթերը կ'ենթարկեն գրաւիտացիոն հարստացման, ապա կ'անջատեն արծաթը ցիանացման եղանակով։ Պիրիտային եւ այլ թափոններու մէջ պարունակուող արծաթը անջատելու համար կ'ենթարկեն քլորացնող բովման եւ ապա ցիանացման։ Ցիանային լուծոյթէն արծաթը կը նստեցնեն զինքով կամ ալիւմինով։ Արծաթը կ'անջատեն նաեւ իոնափոխանակման եղանակով եւ օրկանական լուծիչներով արտահանելով։ == Ֆիզիքական Յատկութիւններ == Արծաթը գեղեցիկ, սպիտակափայլ մետաղ է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 960,5°C, եռալունը՝ 2212°C, խտութիւնը՝ 10503,4 քկ/մ3։ Արծաթը աւելի լաւ է յայտնի քան միւս մետաղները, կ'անդրադարձնէ լոյսը (յատկապէս ինֆրակարմիր), կը հաղորդէ ջերմութիւնը եւ ելեկտրականութիւնը։ Չափազանց փլաստիկ է, արծաթէն կարելի է գլանել մինչեւ 10-8 մմ. հաստութեան փայլաթիթեղ։ Քիմիապէս քիչ աշխոյժ, միացութիւններու մէջ միարժէք, երբեմն երկարժէք եւ եռարժէք է։ Արծաթը կը կտրուի դանակով, 1 կրամը կը ձգուի շուրջ 1800 մեթր եւ կը գլանուի մինչեւ 0,00025 մմ. հաստութեամբ նրբաթիթեղի, կը փայլեցուի մինչեւ հայելափայլի, անդրադարձման գործակիցը 95-97% է, կայուն է հիմքերու, օքսիտներու, փաղաղութեան նկատմամբ, բայց կը լուծուի խիտ ազոտական թթուի, քալիումի ցիանիտի լուծոյթի մէջ, անգամ օդի աննշան ծծմբային կազէն կը սեւնայ՝ ծածկուելով արծաթի սուլֆատի ¥AgS¤ շերտով։ Արծաթի օրինականացուած յարգերն են՝ 800, 830, 875, 925, 960։ Որքան ցածր է արծաթի յարգը, այնքան շուտ կը սեւնայ։ Տարեկան հանոյթը կը կազմէ 100000 տ, հիմնական արտահանողներն են Մեքսիքան, Քանատան, ԱՄՆ-ը։ == Քիմիական Յատկութիւններ == Խոնաւ օդին մէջ արծաթը կը կլանէ թթուածին՝ յառաջացնելով օքսիտի չափազանց բարակ (~12A) պաշտպանական շերտ։ A g + O 2 = A g 2 O {\displaystyle {\mathsf {Ag+O_{2}=Ag_{2}O}}} Արծաթի միացութիւնները թթուածինի հետ կը ստանան անուղղակի ճանապարհով։ Յայտնի են Ag2O եւ AgO կայուն եւ չափազանց անկայուն Ag2O3 օքսիտները։ 4 A g + O 3 = A g 2 O 2 + A g 2 O {\displaystyle {\mathsf {4Ag+O_{3}=Ag_{2}O_{2}+Ag_{2}O}}} Ag2O լոյսի ազդեցութեամբ դանդաղ քայքայուող դարչնագոյն բիւրեղական նիւթ է։ 2 A g + 1 / 2 O 2 + H 2 S = A g 2 S + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2Ag+1/2O_{2}+H_{2}S=Ag_{2}S+H_{2}O}}} Հեշտութեամբ կը վերականգնի ջրածինով։ Կը լուծուի ջուրի (0, 013 կ/լ, 20 °C-ում), թթուներու եւ ամոնիումի հիտրօքսիտի մէջ։ 3 A g + H C l + H N O 3 = 3 A g C l + N O + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {3Ag+HCl+HNO_{3}=3AgCl+NO+2H_{2}O}}} Կ'օգտագործուի օրկանական սինթեզի մէջ, հակակազերու մէջ։ Ag2O-ի ջրային լուծոյթը հիմնային է, որ, ըստ երեւոյթին, արծաթի հիտրօքսիտի (AgOH) առկայութեան արդիւնք է։ AgO-ն մութ մոխրագոյն մետաղափայլ բիւրեղական նիւթ է։ Կը քայքայուի 100°C-ին, 110°C-ին պայթիւնով։ Կը լուծուի թթուներու հետ, օքսիտիչ է։ Կ'օգտագործուի «գերօքսիտային» կալուանական տարրեր պատրաստելու։ Աթոմական ջրածինի եւ արծաթի փոխազդմամբ կը ստացուի արծաթի հիտրիտը՝ AgH, որ խոնաւութեան առկայութեամբ արագ քայքայուող սպիտակ բիւրեղական նիւթ է։ Սենեկային ջերմաստիճանի մէջ արծաթը կը փոխազդէ հալոկեններու հետ՝ յառաջացնելով համապատասխան հալոկենիտի պաշտպանական շերտ։ Ջերմաստիճանի բարձրացումը եւ խոնաւութեան առկայութիւնը կը հեշտացնեն հալոկենիտի յառաջացումը։ AgF բաց դեղնաւուն, ամորֆ նիւթ է։ Լաւ կը լուծուի ջուրին հետ։ AgF2 եւ Ag2F ջուրի առկայութեամբ անկայուն են։ A g + F 2 = 2 A g F 2 {\displaystyle {\mathsf {Ag+F_{2}=2AgF_{2}}}} Չոր օդի եւ տեսանելի լոյսի ազդեցութեամբ ֆտորիտները կայուն են։ 2 A g + I 2 = 2 A g I {\displaystyle {\mathsf {2Ag+I_{2}=2AgI}}} Արծաթի եօտիտը (բաց դեղնաւուն բիւրեղներ) ջուրին մէջ վատ լուծուող նիւթ է։ Լոյսի ազդեցութեամբ կը քայքայուի, կ'օգտագործուի լուսանկարչութեան մէջ։ Արծաթը կը միանայ ծծումբին եւ անոր ցնդող միացութիւններուն՝ յառաջացնելով սուլֆիտ՝ Ag2S, որ սեւ, ջուրին մէջ անլուծելի լուսազգայուն նիւթ է․ կը ստացուի արծաթի լուծելի աղերու եւ ծծմբածխածինի փոխազդմամբ։ 2 A g + S = A g 2 S {\displaystyle {\mathsf {2Ag+S=Ag_{2}S}}} 2 A g + H 2 S = A g 2 S + H 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2Ag+H_{2}S=Ag_{2}S+H_{2}{\uparrow }}}} Արծաթը ազոտին անմիջականօրէն չի միանար։ Յայտնի են անկայուն արծաթի նիթրիտը՝ Ag3N (շագանակագոյն, պինդ նիւթ), եւ արծաթի ազիտը՝ AgN3 (սպիտակ բիւրեղներ, որոնք տաքցնելէ կամ հարուածէն կը պայթին։ Ածխածինը կը միանայ արծաթին միայն շիկացնելով՝ յառաջացնելով արծաթի կարբիդ՝ Ag2C2, որ սպիտակ փոշի է, կը պայթի հարուածէ եւ ուժեղ լուսաւորումէ։ Մետաղներու հետ արծաթը կը յառաջացնէ համաձուլուածքներ։ Ան կը լուծուի թթուներու հետ միայն օքսիտիչներու առկայութեամբ։ A g + F e C l 3 = A g C l + F e C l 2 {\displaystyle {\mathsf {Ag+FeCl_{3}=AgCl+FeCl_{2}}}} Լաւ կը լուծուի HNO3-ի մէջ, եռացող խիտ է H2SO4-ի մէջ։ Արծաթի աղերը մեծմասամբ ջուրին մէջ վատ կը լուծուին։ A g + 2 H N O 3 ( c o n c ) = A g N O 3 + N O 2 ↑ + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {Ag+2HNO_{3(conc)}=AgNO_{3}+NO_{2}{\uparrow }+H_{2}O}}} 2 A g + H 2 S O 4 = A g 2 S O 4 + S O 2 + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2Ag+H_{2}SO_{4}=Ag_{2}SO_{4}+SO_{2}+H_{2}O}}} Լաւ կը լուծուին նիթրաթը, ֆտորիտը, գերքլորատը։ Լուծելի աղերը անգոյն են եւ թունաւոր։ Արծաթի սուլֆատը՝ Ag2SO4, սպիտակ բիւրեղական, ջուրին մէջ վատ լուծուող նիւթ է (0,79 գ, 100 մլ ջրում, 20°C)։ 4 A g + 2 H 2 S + O 2 = 2 A g 2 S + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {4Ag+2H_{2}S+O_{2}=2Ag_{2}S+2H_{2}O}}} Արծաթի քարպոնաթը՝ Ag2CO3, դեղնաւուն, լուսազգայուն նիւթ է, կ'օգտագործուի օրկանական սինթեզի մէջ։ Արծաթի աղերը համապատասխան անիոններու աւելցուկի առկայութեամբ կը յառաջացնեն կոմպլեքսային միացութիւններ՝ K[Ag(CN)2], K3[AgCl4] եւ այլն։ Արծաթի իոններու ամենաչնչին քանակներն անգամ (2, 15•10−9 գ/լ) ունին մանրէասպան յատկութիւն։ 2 N a [ A g ( C N ) 2 ] + Z n = N a 2 [ Z n ( C N ) 4 ] + 2 A g {\displaystyle {\mathsf {2Na[Ag(CN)_{2}]+Zn=Na_{2}[Zn(CN)_{4}]+2Ag}}} == Բնութագիր Յատկանիշներ == Բոլոր մետաղներէն ամենամեծ ելեկտրական հաղորդականութիւնը արծաթը ունի, անիկա նոյնիսկ բարձր է պղինձի հաղորդականութենէն։ Բայց իր թանկարժէքութեան եւ լաքոտուելու յատկութեան պատճառով անիկա իր լայն կիրառութիւնը չէ գտած ելեկտրական նպատակներու համար։ Մաքուր արծաթը ունի ամենաբարձր ջերմային հաղորդականութիւնը, ամենասպիտակ գոյնը, ամենաբարձր օպտիկական անդրադարձողականութիւնը։ Համեմատած այլ մետաղներու հետ՝ արծաթը ունի ամենացած հաղորդակցութեան դիմադրողականութիւնը։ == Իզոթոփներ == Բնական արծաթը բաղկացած է 107Ag(51,35 %) եւ 109Ag(48,65 %) կայուն իզոթոփներէ։ Արհեստականօրէն ստացուած են 102-117 զանգուածի թիւերով ռատիօակտիւ իզոթոփներ, որոնցմէ ամենակայունը 110Ag է (T1/2 = 253 օր)։ == Կիրառութիւն == Արծաթը մեծ մասամբ կ'օգտագործուի համաձուլուածքներու ձեւով մանրադրամներ, ոսկերչական զարդեր, կենցաղային իրեր պատրաստելու համար։ Մաքուր արծաթը կ'օգտագործուի արտադրական սարքեր եւ ռատիօմասեր երեսապատելու, զինքարծաթային կուտակիչներ պատրաստելու համար։ Մաքուր արծաթը կը կիրառուի նաեւ քիմիական սինթեզի մէջ որպէս քաթալիզատոր։ Քոլոիտային արծաթը կ'օգտագործուի բժշկութեան մէջ, անիկա հականեխիչ միջոց է լորձաթաղանթի համար (արգիրոլ, պրոտարգոլ, կոլարգոլ)։ Թանկարժէք մետաղներու եւ քարերու համադրութեամբ արծաթէն կը պատրաստեն ապարանջաններ, մատանիներ, ականջօղեր, մանեակներ, գօտիներ, սեղանի եւ եկեղեցական սպասներ։ Ներկայիս յատուկ յոբելեաններու առիթով կը թողարկուին նաեւ արծաթէ յուշադրամներ։ Ի տարբերութիւն այլ մետաղներու՝ արծաթը գրեթէ ամբողջութեամբ կ'անդրադարձնէ իր վրայ ինկած տեսանելի լոյսը։ Այդ յատկութեան շնորհիւ զայն կ'օգտագործեն հայելիներու արտադրութեան մէջ։ Առաջին հայելիները եղած են արծաթէ փայլաթիթեղները։ Հետագային մշակուած են արծաթապատող լուծոյթներ, որոնք (չնչին փոփոխութիւններով) պահպանուած են մինչեւ մեր օրերը։ Արծաթապատումը կ'իրականացուի մետաղական արծաթով, որ կը ստացուի արծաթի աղերու ամոնիակային լուծոյթի եւ գլիւկոզայի կամ ֆորմալինի փոխազդեցութեամբ (այդ երեւոյթը յայտնի է որպէս արծաթահայելիի շարժում)։ Արծաթապատումը կը կիրառուի արդիւնաբերութեան մէջ՝ ինքնաշարժներու ցոլարձակ լապտերներու եւ լուսարձակներու պատրաստման համար։ === Բժշկութեան մէջ === Մանրէասպան յատկութիւններու շնորհիւ արծաթը կ'օգտագործուի բժշկութեան մէջ։ Անիկա հականեխիչ միջոց է լորձաթաղանթի համար: Անոր միջոցով կը վարակազերծեն ջուրը, սակայն Ag+ իոններու մեծ խտացումը մարդու համար թունաւոր է։ Մեծ կիրառութիւն ունին նաեւ արծաթի աղերը։ Լիապիսը (արծաթի նիթրաթը՝ AgNO3) կ'օգտագործուի բժշկութեան մէջ՝ որպէս հականեխիչ եւ աղաղող նիւթ։ Արծաթի որոշ աղեր (AgCl, AgBr, AgNO3) լուսազգայուն են. լոյսի ազդեցութեամբ կը քայքայուին եւ կը սեւնան, այդ պատճառով կ'օգտագործուին լուսանկարչական ժապաւէններու եւ թուղթերու արտադրութեան մէջ։ == Տես Նաեւ == Արծաթագործութիւն Արծաթի նիթրաթ Արծաթի համաձուլուածքներ Արծաթի պրոմիտ Արծաթի քլորիտ Պարբերական աղիւսակ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Серебро на Webelements Серебро в Популярной библиотеке химических элементов Энциклопедия Кругосвет Термодинамические свойства серебра (Mathcad Calculation Server) Colloidal silver not approved (Коллоидное серебро не одобрено)(անգլերէն) Учебник «Неорганическая химия» под редакцией Ю. Д. Третьякова Вторичное серебро Соединения серебра (токсикологическая химия) Серебро в Большой советской энциклопедии Физико-химические свойства серебра (справочник) Термодинамические свойства серебра (online расчет)

Տանձ

Տանձենի (լատ.՝ Pýarm), վարդազգիներու (վարդածաղիկներ) ընտանիքի պտղատու ծառերու ցեղ։ Յայտնի է 60 տեսակ, Հայաստանի մէջ՝ 20։ Մշակութեան մէջ կայ մօտ 5000 սորտ։ == Միջավայրը եւ տարածաշրջանը == Միջավայրը Թուրքիա, Կովկաս։ Ամբողջ Եւրոպայի քաղաքները Յունաստանէն եւ Պալքանէն սկսած մինջեւ Սպանիա, իսկ հւսիսի կողմը Նիտեռլանտէն եւ Պելճիքայէն մինջեւ Ռուսաստան։ == Բնապահպանական պէտքերը == Տանձի տեսակները կը տարբերի եւ աճման պայմաններն ալ կը տարբերի տեսակէ տեսակ։ Բայց կը ձանուի այն քաղաքներուն մէջ, որ ունին պաղ ձմեռ։ Հողը։ Կը ցանուի խորունկ եւ խիտ դաշտերու մէջ։ == Տեսակները == անգլերէն՝ Williams, Bartlett Ուիլիամ Պարդլէդ։ Ուղիղ աճող ծարեր, պտուղները դեղին են, հասունալեն վերջ այտերը կը կարմրին եւ գաղձր է։անգլերէն՝ Conference Քոնֆերանս ծարերը։ Միջահասակ են, եւ պտուղները միջակ չափի են, կեղեւը դեղին է եւ վրան սրճագոյն կէտեր կան։անգլերէն՝ Coscia Քոսքիա։ Ծառերը ուղիղ են, պտուղները միջին չափի են, ոսկեգոյնի զառնող։ == Բժշկական օգուտները == Տանձը կ՛օգտագործուի բուժելու կարք մը հիւանդութիւններ (արեան ճնշումը ծերութեան շրջանին), (երակներու կարծրանալը), (Երիկամային հիւանդութիւն) եւ բուժել հիւանդութիւններ որու պատճառն է սիրտը, երկամները եւ լեարդը։ Տանձի օգուտները շաքարախտի դէմ։չնայած թէ տանձին շաքարը շատ է, բայց ամէնէն օգնող ուտելիքներ են շաքարի հիւանդութեան դէմ, որ կ՛օգնէ կարգաւորելու շաքարը արեան մէջ։ Տանձի օգուտները յղիի հանդէպ։Տանձը շատ պէտք է հղիներուն, քանի կը պատկանի Կարեւոր վիտամիններ եւ հանքային նյութեր, որոնք պահանջում են հղիներ էն։ Տանձի օգնութիւնը րէժիմիԱմեննիսալ գիտենք որ տանձին մէջ շագարը շատ է, բայց կը օգնէ կուշտ պահելու, եւ կարեւոր վիտամիններ եւ հանքային նյութեր ունի։ 2 հատ տանձ ուտելով կրնաս կուշտ զգալ։ == Տանձի տեսակները == == Արտաքին յղումներ == Տանձ․ օգտակար յատկութիւններն ու հակացուցումները The ECP/GR Pyrus Database

Սուրբ Սարգիս Եկեղեցի (Գանձակ)

Գանձակի Սուրբ Սարգիս եկեղեցի, հայկական եկեղեցի ներկայիս Ատրպէյճանի Հանրապետութեան Գանձակ քաղաքին մէջ, պատմական Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգի տարածքին մէջ։ Կը գտնուի Գանձակի Նորաշէն թաղամասի եզրին տարածուած հայկական գերեզմանատան կողքին։ == Պատմութիւն == Յայտնի է, որ եկեղեցին կառուցուած է 18-րդ դարուն։ Հողաշէն ու անշուք Սուրբ Սարգիս եկեղեցին ուխտատեղիի համբաւ ունէր։ Անոր վերաբերեալ 1881 թուականին վերաբերուող վաւերագրերուն մէջ կան որոշ։ Յայտնի է, որ 1904 թուականին վանահայր նշանակուած է Անանիա քահանայ Շիրակունին։ Ըստ 19-րդ դարու վերջը «Նոր-Դար» պարբերականի, Սուրբ Սարգիս եկեղեցին արդէն 1890 թուականին կը գտնուէր խարխուլ դրութեան մեջ։ 1905-1906 թուականներուն հայ-թրքական կոտորածներէն ետք, եկեղեցին յայտնուած էր աւերակ վիճակի մէջ։ Կառոյցի վերանորոգումը սկսած եւ աւարտած է գանձակեցի Նիկողայոս Ղուկասեանցը։ Վերաօծումը տեղի ունեցաւ 4 Յունիս 1917 թուականին։ === ԽՍՀՄ շրջան === Խորհրդային կարգերու հաստատումէն ետք Սուրբ Սարգիս եկեղեցին վերածուած էր «Ժողովուրդներու բարեկամութեան պալատի» եւ կը գտնուէր քաղաքի 9-րդ նրբանցքին մէջ։ === Ատրպէյճանական Հանրապետութիւն (1990-ականներէն) === Ըստ որոշ տեղեկութիւններու, այժմ տաճառը վերանորոգուած է թրքական ոճով եւ կ՛օգտագործուի որպէս թանգարան։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայկական Լեռնաշխարհ

Հայկական Լեռնաշխարհ կամ Հայկական Բարձրաւանդակ, պատմա-աշխարհագրական տարածք, հայ ժողովուրդի բնօրրան։ Կը գտնուի Միջին արեւելքի տարածքին՝ իրանական եւ փոքրասիական բարձրաւանդակներուն միջեւ․ հիւսիսէն Կովկասեան լեռներն եւ Սեւ ծովը, հարաւէն՝ Միջագետքի դաշտավայրը։ Հայկական բարձրաւանդակը նկատելիօրէն կը տարբերի շրջակայ տարածքներէն. այն ունի 1 500 - 1 800 մեթր միջին բարձրութիւն, իսկ առանձին գագաթները ունին աւելի քան 3 000 - 4 000 մեթր բացարձակ բարձրութիւն։ Գերմանացի աշխարհագէտ Քարլ Ռիթթերը (Carl Ritter) Հայկական լեռնաշխարհը անուանած է օդով եւ ջուրով հարուստ «լեռնային կղզի»։ Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր կէտը Մեծ Մասիսն է (Արարատ, 5 165 մ)։ Բարձրութեամբ լեռնաշխարհի երկրորդն է Սաւալանը (Հայկական կամ Ղարատաղի լեռները, Իրան, բարձրութիւնը՝ 4 811 մեթր), երրորդը՝ Սիփանը (Վանայ լիճի հիւսիսը, բարձրութիւնը՝ 4 434 մ), չորրորդը՝ Ճիլոն (Կորդուաց լեռներ, 4 168 մ), հինգերորդը՝ Արագածը (Հայաստանի Հանրապետութիւն, 4 090 մ)։ Լեռնաշխարհի տարածքը մօտ 400 000 քառակուսի քիլոմեթր է։ Այդ տարածքին մէկ մասին գոյութիւն ունին հայկական երկու պետութիւններ՝ Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնները, որոնք միասին (մօտ 42 000 քմ²) կը կազմեն հայկական լեռնաշխարհի տարածքի մօտ 11% տոկոսը։ Գրեթէ նոյնքան տարածք կը կազմէ լեռնաշխարհի այն հատուածը, որ կը պատկանի Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան։ Ազրպէյճանի տարածքին կը գտնուին լեռնաշխարհի գաւառներէն Գարդմանը եւ Գողթանը (Նախիջեւան), Վրաստանին՝ Ջաւախքը։ Հայկական բարձրաւվանդակի մօտ երկու երրորդը այժմ կը գտնուի Թուրքիոյ Հանրապետութեան կազմին մէջ։ == Լեռնագրութիւն == Հայկական լեռնաշխարհը ընդարձակ երկիր է՝ շուրջ 400 հազար քմ² տարածքով։ Անոր կեդրոնական մասին կը գտնուի Հայկական հրաբխային բարձրաւանդակը։ Տարածքը կտրտուած է բազմաթիւ լեռնաշղթաներով, որոնց միջեւ ինկած են արգաւանդ հարթավայրերն ու սարահարթերը։ Հայկական լեռնաշխարհի կեդրոնական շրջանները (Այրարատ, Վասպուրական, Տուրուբերան) ստացած են «Միջնաշխարհ» անունը։ Հայկական լեռնաշխարհը երկրաշարժի գօտի է։ Այստեղ յաճախակի են ցնցումները։ 1988 թուականի Դեկտեմբեր 7-ին՝ առաւօտեան ժամը 11։41, տեղի ունեցաւ ամենացնցիչ՝ Սպիտակի երկրաշարժը, որուն պաճառաւ ՀԽՍՀ–ն ունեցաւ մարդկային եւ նիւթական մեծ կորուստ։ Կան նաեւ բազմաթիւ մարած հրաբուխներ։ Այստեղ կը գտնուի Միջին Արեւելքի միակ գործող հրաբուխը՝ Թոնդրակը կամ Թոնդուրեկը՝ Ծաղկանց լեռներուն։ Հրաբխային աշխուժութիւնը, սակայն, տարածուած է շատ լեռներով։ Օրինակ՝ Վանայ լիճի արեւմտեան ափին բարձրացող Նեմրութ լերան վերջին ժայթքումը տեղի ունեցած է 1441 թուականին։ Այժմ անոր խառնարանին մէջ լիճ գոյացած է, որ իր մեծութեամբ աշխարհի ամենամեծ խառնարանային լիճերէն կը համարուի։ Երկրի լեռնային ելեւէջի տեղագրութեան (relief and topography) եւ արտաքին ազդակներու հետեւանքով Հայկական լեռնաշխարհի բնական պայմանները՝ կլիման, հողերը, բոյսերը, կենդանիները, բազմազան են։ Այդ բոլորը ենթարկուած են ուղղաձիգ գօտեւորման օրէնքին։ Այստեղ առկայ են կիսաանապատներէն մինչեւ լեռնային բաց դաշտ (ռուս.՝ թունտրէ այսինքն բաց դաշտ) եւ նոյնիսկ լեռնային-բեւեռային բնական բոլոր գօտիները։ Եւ այդ բոլորը իրարու յաջորդած են ընդամէնը 75—200 մեթրի վրայ։ Բնական պայմաններուն այդպիսի խառնաշփոթութիւնն ալ պայմանաւորուած է երկրի առանձին շրջաններուն տարբեր զբաղմունքներու առաջացմանն ու զարգացման։ === Սահմաններ === Հայկական լեռնաշխարհին մէջ ապրած ու իր բազմադարեան պատմութիւնը կերտած է հայ ժողովուրդը։ Այն բնական պայմաններու իւրօրինակ համալիր է, բնագիտաաշխարհագրական առանձին միաւոր։ Բարձրաւանդակը ուշագրաւ է իր մակերեւոյթի ինքնատիպ երիտասարդ հրաբխային դաշտային բնավայրերով եւ միջլեռնային գոգաւորութիւններով, բարձր լեռնային լիճերով եւ արագահոս գետերով, ցայտուն արտայայտուած յառաջընթաց գօտիականութեամբ։ Այստեղ կը հանդիպին երկրագունդի գրեթէ բոլոր բնական գօտիները նաեւ մերձարեւադարձային գօտին (tropical zone) մինչեւ ձիւնամերձ գօտի։ Ամենաբարձր կէտը Մասիս (Արարատ) լեռն է, որ ունի 5 165 մեթր բարձրութիւն։ Լեռնաշխարհի հիւսիսային սահմանը Փոքր Կովկասի եւ Արեւելեան պոնտական լեռնային համակարգերն են։ Արեւելքի սահմանը Փոքր Կովկասով կը հասնի մինչեւ Ղարաբաղի լեռները եւ Սոհունտ լեռ։ Թեքուելով դէպի Ուրմիոյ լիճին կողմը՝ կը ներառէ լիճի ափամերձ գաւառները եւ կը հասնի Հայկական Տաւրոսի շարունակութիւնը համարուող Կորդուաց լեռնաշղթային։ Լեռնաշխարհի հարաւային սահմանը կը հասնի Մարտինի կամ Մասիոս լեռներ եւ Հայկական (Արեւելեան) Տաւրոս։ Հասնելով Եփրատ գետին՝ արեւմտեան սահմանը Անտիտաւրոս լեռներով կը հասնի Սեւ ծովին ու Արեւելապոնտական լեռներուն։ Հարեւան երկրներէն՝ Փոքրասիական բարձրավանդակէն եւ Իրանական լեռնաշխարհէն բարձրադիր ըլլալուն պատճառով գերմանացի արեւելագէտները այն կոչեր են «լեռնային կղզի»։ Լեռնաշխարհը ունի ծովիու մակերեւոյթէն 1500-1800 մեթր միջին բարձրութիւն։ Ընդհանուր տարածքը մօտ 400 000 քմ² է։ Տարբեր ուղղութեամբ երկարող լեռնաշղթաները միմեանց միջով կտրելով երկիրը վերածած են բազմաթիւ փակ շրջաններու։ Լեռնաշղթաներու միջեւ ինկած են ձորեր, հովիտներ եւ դաշտեր։ Երկիրին վրայ հիմնականօրէն տարածուած են հրաբուխային սարահարթեր եւ առանձին լեռնազանգուածներ, բեկորային ու ծալքաւոր լեռներ, կերտուածական tectonic իջուածքներ։ Հայկական լեռնաշխարհը կը մտնէ երկրաշարժներու գօտիին մէջ։ Այստեղ կը գտնուի Առաջաւոր Ասիոյ միակ գործող հրաբուխը՝ Թոնդուրեկը (Մասիսէն հարաւ-արեւմուտք), որուն խառնարանէն դուրս կու գան ջրային գոլորշիներ, ծծմբային ու ածխածնային կազեր եւ մանր քարակտորներ, իսկ ստորոտէն կը բխին հանքային տաք աղբիւրներ։ Փոքր Կովկասի լեռնահամակարգը ունի ծալքաւոր կառուցուածք։ Այն կը սկսի Վրաստանի ծովափը գտնուող Պաթում քաղաքէն եւ աղեղնաձեւ կը շարունակուի մինչեւ Հայաստանի հարաւային սահմանը՝ Մեղրի։ Լեռնահամակարգը ունի քանի մը լեռնաբազուկներ. հիւսիսը Մեսխեթի ու Թրիալէթի լեռնաշղթաներն են ու Ջաւախքի բարձրավանդակը (Վրաստան), կեդրոնին՝ Բազումի, Փամբակի, Գուգարաց եւ Սեւանի լեռները (Հայաստան)։ Հարաւը, Փոքր Կովկասը կը ճիւղաւորուի 2 լեռնաբազուկներու՝՝ Արցախի լեռներ (ԼՂՀ) եւ Զանգեզուրի լեռնաշղթայ (Հայաստան)։ Փոքր Կովկասի լեռները խոնաւ են ու անտառապատ։ Ամենաբարձր լեռնագագաթը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ Փոքր Կովկասին կից են Գեղամայ հրաբխային լեռնաշղթան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան ամենաբարձր կէտը՝ Արագած լեռնագագաթը՝ 4096 մ բարձրութեամբ։ Մեսխեթի ու Թրիալէթի (Trialeti) լեռնաշղթաները հիւսիսէն կը սահմանեն Հայկական լեռնաշխարհը։ Իրենց եւ Մեծ Կովկաս լեռնային համակարգի մէջտեղը կը գտնուի Ռիոնի հովիտը։ Այս լեռնաշղթաներուն կից են նաեւ Շաւշեթի լեռները, որոնք կը գտնուին Թուրքիոյ տարածքին։ Մեսխեթի լեռնաշղթան, յայտնի է նաեւ որպէս Աճարա-իմերեթեան, կ՝երկարի Սեւ ծովու աճարական ափէն մինչեւ Կուր գետի Պորժոմի կիրճը։ Երկարութիւնը 150 քմ է, բարձր կէտը՝ մինչեւ 2850 մ (Մեփիսծղարօ)։ Թրիալեթա լեռնաշղթայի երկարութիւնը նոյնպէս մօտ 150 քմ է, բարձր կէտը՝ Շաւիքլտէ լեռը, նոյնպէս ունի 2850 մ բացարձակ բարձրութիւն։ Այս լեռնաշղթաները կազմուած են առաւելապէս հրաբխածին ապարներով։ Հիւսիսային լանջերն անտառապատ են եւ կը գերակշռեն բարձր լեռնային տափաստանները եւ ենթալպեան մարգագետինները։ Ջաւախքի լեռնաշղթան կը գտնուի Վրաստանի հարաւը եւ Հայաստանի Հանրապետութեան Լոռիի, Շիրակի մարզերու սահմանագլուխը: Երկարութիւնը մօտաւորապէս 50 քմ է եւ կ՝երկարաձգուի Թրիալեթէն մինչեւ Բազումի լեռնաշղթայ։ Այստեղ են Աշոցքի եւ Լոռիի սարահարթերը։ Ամենաբարձր գագաթը Աչքասարն է ՀՀ տարածքին, որ ծովու մակերեւոյթէն 3196 մ բարձրութիւն ունի։ Ջաւախքի լեռնաշղթան յայտնի է նաեւ իր ջրվէժներով։ Լեռնաշղթան հիմնականին ծածկուած է ալպեան մարգագետիններով եւ կանաչ արօտավայրերով։ Բազմաթիւ են՝ փոքրիկ լիճերը, Ջաւախքի լեռնաշղթայի վրայ եւ իր շրջակայքը։ Հայաստանի Հանրապետութեան Լոռիի մարզի մէջ կը գտնուին Բազումի, Փամբակի եւ Վիրահայոց լեռնաշղթաները։ Գուգարաց լեռները բնական սահման են Լոռիի եւ Տաւուշի մարզերու միջեւ։ Տաւուշի մէջ կը գտնուին Միափորի, Հախում, Տաւուշ, Խնձորուտ եւ այլ լեռնաշղթաներ։ Հիւսիսային Հայաստանի այս լեռնաշղթաներէն ամենաբարձրը Թեժլեռն է (3101 մ)։ Շարունակելով դէպի հարաւ՝ Փոքր Կովկասի հերթական ճիւղը Սեւանի լեռնաշղթան է, որ սահմանաբաժին է Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ։ Սեւանէն արեւելք կը ճիւղաւորուին քանի մը լեռներ, որոնք սկիզբէն մինչեւ 1980-ական թուականներու վերջը մեծ մասամբ հայաբնակ էին։ Այսօր այդ տարածքները՝ պատմական Գարդման, Շակաշէն եւ այլ գաւառներ, կը գտնուին Ազրպէյճանի կազմը։ Սեւանի լեռնաշղթայի ամենաբարձր կէտը Սատանախաչն է (3319 մ), ՀՀ տարածքին կը գտնուի Փերեզակը (3290 մ)։ Սեւանէն կը ճիւղաւորուին երկու լեռնաշղթաներ՝ Զանգեզուրի եւ Արցախի լեռները։ Զանգեզուրի լեռնաշղթան Վայոց ձորի եւ Սիւնիքի մարզերը Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութեան բնական սահմանն է։ Բարձր կէտը Կապուտջուղն է (3906 մ)։ Արցախի լեռները գրեթէ ամբողջութեամբ կը գտնուին հայկական երկրորդ պետութեան՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան տարածքին։ Ատոնք ամբողջովին անտառապատ են, տեղ-տեղ՝ կուսական։ Ամենաբարձր գագաթը Գոմշասարն է կամ Մռաւի լեռը (3724 մ)։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Վալերի Սարուխանով

Վալերի Արմենի Սարուխանով (12 Սեպտեմբեր 1938, Դաշքենդ, Ուզպեքական ԽՍՀ - 21 Փետրուար 2005), խորհրդային հայ ֆիլմ պատրաստող, բեմավար, երաժշտահան, երկրաբան-նաւաշինարար, գեղազարդիչ, նկարիչ, թատերագիր, ձեւաւորող-բեմադրիչ, փիլիսոփայ, փրոֆեսոր, Լրագրողներու միութեան անդամ, «Հեռատեսիլի այբուբեն» 5 հատորանոց դասագիրքի հեղինակը: == Կենսագրութիւն == Վալերի Սարուխանովը ծնած է 1938 թուականին Դաշքենդի մէջ, ապրած է Սանթ Փիթըրպուրկի մէջ: 1955 թուականին ոսկիէ մետալով աւարտելով դպրոցն ու կոնսերւաթորիային կից երաժշտական դպրոցի ջութակի բաժինը՝ տեղափոխուեցաւ Լենինկրատ, ուր ընդունուեցաւ Լենինկրատի նաւաշինարարական կեդրոնի (ԼՆԻ) կառուցագիտական դպրոց (այժմ՝ Սանթ Փիթըրպուրկի պետական ծովային արհեստագիտական համալսարան): Դաշնամուր կը նուագէր եւ հիմնեց Ուսանողական փորձարարական թատրոն, որ աւելի ուշ վերանուանուեցաւ Երիտասարդական հրապարակախօսական թատրոն։ Այս թատրոնէն ալ հնչեցին Սարուխանովի առաջին երգերը: 1957 թուականին Վալերին գրեց իր առաջին «Ահա» (ռուս.՝ Вот) երգը, որ «Իսկ մենք կը հանգստանանք այսպես» ծրագիրի շրջանակներուն մէջ կը կատարուէր Լենինկրատի համերգային նուագախումբի կողմէ՝ Անատոլի Պատխենի ղեկավարութեամբ։ Երգը կը կատարէին նաեւ Էլմիրա Ուրազպայեւան Օլեկ Լունտստրեմի նուագախումբի հետ, Ուզպեքիստանի հեռատեսիլի ռատիոյին էստրադային սիմֆոնիկ նուագախումբը՝ Եւկենի Ժիւայեւի գլխաւորութեամբ (Սարուխանովի դասընկերը), այնուհետեւ Լենինկրատի մէջ իրենց երգացանկի մեջ ընդգրկեցին Ա․ Կոպոսովը եւ Ա․ Սուիստունովը: 1961 թուականին Վալերին աւարտելով ԼՆԻ-ն՝ կ'ընդունուի ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ Վերա Մուխինայի անուան Լենինկրատի գեղարուեստա-արդիւնաբերական բարձրագոյն ուսումնարանը (ԼԳԱՈՒ), որ հիմնադրուած է 1876 թուականին Աղեքսանտր Բ.-ի հրամանով՝ բանկիր եւ արդիւնաբերական պարոն Աղեքսանտր Շտիկլիցի դրամաշնորհով։ Ուսանելու տարիներուն ընկերոջ՝ Վիաչեսլաւ Ֆաթովի հետ, ստեղծեցին Իլիա Իլֆի եւ Եւկենի Փետրովի «12 աթոռ» եւ «Ոսկիէ հորթը» վէպերի 120 պատկերներէ կազմուած շարք: 1965 թուականին աւարտեց Վ․ Մուխինայի անուան ԼԳԱՈՒ-ն գծազարդիչի մասնագիտութեամբ, իսկ 1972 թուականին՝ Սանթ Փիթըրպուրկի թատերարուեստի պետական ակադեմիան՝ ֆիլմ ձեւաւորողի մասնագիտութեամբ: 1967 թուականին Լենինկրատի ինքնագործ երգի երկրորդ մրցոյթին Սարուխանովը մրցանակ ստացաւ Коммунары не будут рабами (Քոմմունարի նիէ պուտութ րապամի) երգի համար (խօսքերու հեղինակ՝ Ե․ Էւտուշենքօ), ինչպէս նաեւ հանդէս եկաւ իր միւս երգերով: Կոպոսովն ու Սուիստունովը իր երգերը կը կատարէին զուգերգերով եւ առանձին։ 1967 թուականին Վալերին ԼՆԻ-ի մէջ կը ստեղծէ «Կրենատա» համոյթը եւ մինչեւ 1979 թուականը կը հանդիսանար անոր գեղարուեստական ղեկավարը։ 1967-1979 թուականներուն համոյթը երկրի տարբեր քաղաքներուն մէջ հանդէս կու գայ շուրջ 1500 համերգային ծրագիրով, որոնք կը ձայնագրուէին ռադիոյիով եւ հեռատեսիլով, կը դառնայ շարք մը մրցոյթներու եւ փառատօններու դափնեկիր։ 1971 թուականին համոյթը մասնակցեցաւ Ուսանողական թատրոններու միջազգային փառատօնին Լիուպլին քաղաքին մէջ, 1973 թուականին՝ Պերլինի մէջ կայացած Ուսանողական եւ երիտասարդական համաշխարհային փառատօնին: 1965-1973 թուականներուն կը ղեկավարէր Նեւայի վրայ գտնուող արդիւնաբերական գծազարումի տարրալուծարանհ, այնուհետեւ կ'անցնի մանկավարժական աշխատանքի: 1991-1992 թուականներուն Վալերի Սարուխանովը «Փիթըրպուրկ» հեռատիլ-ռատիօ-ընկերութեան գլխաւոր ձեւաւորողն էր: 1992 թուականէն՝ Սանթ Փիթըրպուրկի շարժապատկերի եւ հեռատեսիլի կեդրոնի հեռատեսիլի արուեստի ամպիոնի փրոֆեսոր։ Աւելի քան 30 տարի հեռատեսիլի մէջ աշխատած է որպէս բեմավար, ձեւաւորող եւ երաժշտահան, ստեղծած է մօտ 100 խաղարկային, գեղարուեստական բեմադրութիւններ (հեքիաթներ, ներկայացումներ, ֆիլմեր)։ Կոպոսովի հետ Սարուխանովի երաժշտութեան հիման վրայ հեքիաթներու եւ ներկայացումներու համար ձայնագրած են մօտ 200 երգ։ Հեղինակ է շատ գիրքերու, մշակոյթի եւ արուեստի վերաբերեալ յօդուածներու: == Ստեղծագործութիւններ == Чего не может ЭВМ? / А. П. Ляликов, В. А. Саруханов, 174, с. ил. 21 см, Л. Машиностроение Ленингр. отд-ние 1989 Режиссура клубных массовых мероприятий։ Учеб. пособие / [В. А. Саруханов], 96 с. 20 см, 2-е изд., перераб. Л. ВПШК 1983 Рабочая агитбригада։ От "Живых газет" до агит.-худож. коллективов наших дней. Вопр. драматургии и режиссуры / В. А. Саруханов, 151 с. 16 см., М. Профиздат 1982 Были и сказки телевидения / В. А. Саруханов, 126, с. ил. 20 см, Минск Навука i техніка 1990 == Ֆիլմագրութիւն == === Ձեւաւորող եւ Բեմավար === == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Саруханов Валерий Арменович (1938 – 2005) (ռուս.)

Կըրլ Օնլայն

Կըրլ Օնլայն (Girl Online), վէպ, հեղինակ՝ Անգլիացի Զոյի Սակ: Հրատարակուած` 25 Նոյեմբեր 2014-ին, «Փենկուէն Պուքս» (Penguin books) հրատարակչատան կողմէ: == Նիւթ == Պատմութիւնը ստեղծուած է պատանիներու համար ու կը խօսի 15 տարեկան Փենիին, գլխաւոր կերպարին մասին, որ համացանցի միջոցով եւ ծածկանունով մը հանրածանօթ կը դառնայ: Այս վէպը մեծ թիւով մրցանակներ շահած է, իբրեւ ամէնէն արագ եւ շատ ծախուած գիրքերէն մէկը: Փեննի Փորթըր 15 տարեկան աղջիկ մըն է, որ կ'ապրի Անգլիոյ Պրայթըն գիւղաքաղաքին մէջ, իր մտերիմ ընկերուհիին՝ Էլիոթին եւ ընտանիքին հետ: Ան ունի մեծ տարիքով ընկերուհի մը՝ Մեկանը, ինչպէս նաեւ իրեն սիրահարած ընկեր մը՝ Օլլին եւ գաղտնիք մը. ան ինքնավստահութեան պակաս ունի եւ մղձաւանջէ մը կը տառապի: Կը վարէ առօրեայ կեանք մը, սակայն գոհ չէ ինքզինքէն: Դպրոցը տեղի ունեցած միջադէպ մը իր վրայ վատ ազդեցութիւն կը ձգէ, ընտանիքը զինք կ'ուղարկէ Նիւ Եորք, ուր մայրը կը գտնուէր իբրեւ հարսանեկան խրախճանքի մը կազմակերպող: Հոն ան կը հանդիպի Նոյին, որ հարսանեկան ճաշատեսակները մատակարարողին թոռն էր։ Փեննի եւ Նոյ կը սիրահարին: Հարսանիքէն ետք, Փենի կը վերադառնայ Պրայթըն, իբրեւ ինքնավստահ աղջիկ մը, որ գիտէր ինքզինք արժեւորել եւ ունէր գեղեցիկ ամերիկացի ընկեր մը: Յաջորդը շրջադարձ մըն է, որ կը կազմէ վէպին աւարտը: == Հրատարակութիւն == «Կըր Օնլայն»ը օրինաւոր ձեւով առաջին անգամ կը հրատարակուի 25 Նոյեմբեր, 2014-ին։ Ապրիլ, 2015-ին գիրքը դասուած է իբրեւ ամէնէն շատ ծախուած գիրքերու շարքին, աւելի քան 43,562 օրինակ: Կըրլ Օնլայն վիպաշարը կը պարունակէ երեք գիրք, երկրորդն է՝ «Կըրլ Օնլայն Ան Թուր» (Girl Online On Tour), որ հրատարակուած էր 20 Հոկտեմբեր, 2015-ին իսկ երրորդը՝ «Կըրլ Օնլայն Կօուինկ Սօլօ» (Girl Online: Going Solo), որուն լոյս տեսնելը յայտարարուած էր 8 Յուլիս, 2016-ին Զոյիին կողմէ, իր կայքէջին վրայ եւ հրատարակուած՝ 17 Նոյեմբեր, 2016-ին: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ցոլակ Յովսէփեան

Երուանդ Խաթանասեան (18 Փետրուար 1918(1918-02-18), Պաղտատ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 17 Նոյեմբեր 2022(2022-11-17), Մոնրովիա, Լոս Անճելըս շրջան, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), հայ լուսանկարիչ, ՀՅԴ-ի անդամ։ == Կենսագրութիւն == === Մանկութիւն === Ցոլակ Յովսէփեան ծնած է Պաղտատ։ Հայրը՝ Անդրանիկ, Վասպուրականէն Վաղարշապատ տեղափոխուած հայորդի մը, մայրը՝ Շուշան, Ատրպատականի Նախիջեւան գիւղէն․ անոնք ունեցած են 5 զաւակ, Բենիամինը՝ Ցոլակը, որուն մանկութիւնը անցած է Տիգրիսի ափին։ Ազգային ազատագրական պայքարի օրերուն, հայրը Թաւրիզէն Երկիր զէնքի փոխադրութեան զինուոր եղած է ու մասնակցած՝ յեղափոխական շարժումին։ === Կրթութիւն === Ցոլակ նախնական ուսումը ստացած է Միհրան Սվաճեանի նախակրթարանին մէջ, իսկ երկրորդական ուսումը՝ Թարգմանչաց ազգ. վարժարանին մէջ, որուն ուսուցչական կազմին մաս կը կազմէին հայդուկապետ Քեռիի զինակիցներէն՝ Վարդան Իսկէնտէրեանի, փրոֆ. Գրիգոր Մարաշլեանի եւ Արսէն Կիտուրի նման դէմքեր։ Հետեւած է նաեւ Ամերիկեան երկրորդական վարժարանի դասընթացքներուն։ 1935-ին, անդամակցած է ՀՅԴ ուսանողական միութեան, ապա կուսակցութեան շարքերուն միացած է 1937-ին։ 1936-ին՝ տարեշրջան մը, յաճախած է Հնդկաստանի Պոմպէյ քաղաքին մէջ գտնուող ամերիկեան «Grammar School»-ը: 1943-ին, ծանօթ գործիչ Լեւոն փաշա Շաղոյեանի կողմէ գործուղղուած է Պարսկաստան, ուր հանդիպած է դոկտ. Պաղտիկ Մինասեանի ու Հայկակ Կոսոյեանի նման գործիչներու, բախտը ունեցած է գործելու անոնց ցուցմունքներով։ Սա այն օրերուն է, երբ խորհրդայինները թափանցած էին հիւսիսային Իրան եւ հասած՝ Թաւրիզ։ Ներկայացած է նաեւ Թաւրիզի առաջնորդ Ներսէս արք. Մելիքթանգեանի։ Մէկ ամիս մնացած է Պարսկաստան, շրջագայած՝ մինչեւ Ուրմիա տարածուող շրջանները, ապա վերադարձած է Պաղտատ։ === Ամուսնութիւն === Ամուսնացած է 1947-ին, Գոհար Սուլթանեանի հետ, Պաղտատի մէջ։ Ունեցած են երկու ժառանգորդ՝ Վիգէնն ու Սարմէնը։ Պաղտատի մէջ, ուսանողական օրերէն սկսեալ, ապա նաեւ Դաշնակցութեան շարքերը անցնելէ ետք, ստանձնած է պատասխանատու պաշտօններ, սակայն նախընտրած է առաւելաբար գործել շուքի մէջ։ === Գործունէութիւն === ==== Պաղտատ ==== Պատանութեան, ձեռք բերած է առանց ոսպնեակի գործող լուսանկարչական նախնական գործիք մը․ աւելի ուշ, լուսանկարչութեամբ ու արհեստին ծանօթանալուն զուգահեռ, 1945-ին, եղբօրը հետ միասին բացած են առաջին լուսանկարչական «սթիւտիօ»էն «Studio HAS»-ը՝ Պաղտատի «King Faisal 2nd» հրապարակին վրայ (հետագային՝ 1958-ի յեղափոխութենէն ետք, անիկա վերանուանուած է «Wathba Square»), քաջալերանք ստանալով պարսկահայ նկարիչ Սագօ Շատախունիէն, որ Պարսկաստանէն հալածական՝ պահ մը Պաղտատ եկած է։ Յովսէփեաններու լուսանկարչատունը, Պաղտատի կեդրոնական մէկ հրապարակին վրայ, շուտով դարձած է պետական, դիւանագիտական ու այլ ականաւոր մարդոց «թիրախը»։ Ցոլակ Յովսէփեան լուսանկարիչին համբաւը մագնիսացուցած է շատերը։ Եւ այդ օրէն սկսեալ, անոր լուսանկարներու դարանները սկսած են հարստանալ նշանաւոր մարդոց դիմանկարներով։ Պաղտատի լուսանկարչատունը ապրած է 27 տարի։ 1958-ի յեղաշրջումին յաջորդող, իբրեւ նախկին իշխանաւորներու բարեկամ-լուսանկարիչ, ինք ալ հետապնդման ենթարկուած է դաշնակցական դէմքերու հետ, սակայն նոր իշխանութեան մէջ ալ բարեկամներ ունենալով՝ փրկուած է բանտարկուլելէ: Եղած է «American Photographer՛s Association»-ի անդամ եւ 1954ականներուն իր լուսանկարչական գործերէն մէկը լոյս տեսած է «The Photographer Magazine»-ի կողքին (cover page) վրայ: ===== Այցելութիւններ ===== 1952-ին գտնուած է Հալէպ, մասնակցելով ՀՄԸՄ-ի տողանցքին: Այնտեղ հանդիպած է Հրաչ Փափազեանին, Սիմոն Վրացեանին, Ճորճ Մարտիկեանին եւ այլոց: 1945-էն 1972 յաճախ մեկնած է Պէյրութ, ուր հանդիպած եւ բարեկաութիւն հաստատած է այդ օրերու գաղութի յայտնի դէմքերուն հետ, ինչպէս՝ Մովսէս Տէր Գալուստեանի, գնդապետ Տիգրան Պաղտասարեանի, Լեւոն Շանթի, Նիկոլ Աղբալեանի, Միհրան Թուրիկեանի (Hotel Lux), Ղազար Չարգի, Եդուարդ Տարօնեանի, Անդրանիկ Ծառուկեանի, Եդուարդ Պօյաճեանի, Պօղոս Սնապեանի, Դրոյի, Արշակ Յովհաննէսեանի, Վալադ Վալադեանի, Ռուբէն Տէր Մինասեանի, Վահէ Վահեանի, Սիմոն Սիմոնեանի, Հայկ Պալեանի, Տիգրան Ոսեանին, Պարգեւ Շիրինեանի, Տիգրան Պալեանի, Լեւոն Պէրպէրեանի, Վարդգէս Տէր Կարապետեանի, Սարգիս Զէյթլեանի, Յովհաննէս Շահինեանի (ՀՄԸՄ), եւ այլոց հետ: Իսկ Փարիզ այցելութեան ընթացքին հանդիպած է Շաւարշ Միսակեանին, Շաւարշ Նարդունիին, Հրայր Բալուլեանին: 60ական տարիներուն, Իրաքը վերիվայրումներու ենթարկող յեղաշրջական-ազգայնական իրադարձութիւնները պատճառ դարձած են, որ Ցոլակ Յովսէփեան եւս հեռանայ Պաղտատէն։ ==== Ամերիկա ==== 1966-ին, նախ տեղափոխուած է Միացեալ Նահանգներու արեւելեան շրջանը՝ Նիւ Եորք եւ Ուաշինկթըն։ Ամիս մը ետք, տեղափոխուած է Քալիֆորնիա եւ հաստատուած՝ Փասատինայի շրջանը։ Այժմ կը բնակի Փասատինայի մօտակայ Մոնրովիա քաղաքը։ Քալիֆորնիա հաստատուելէ ետք, լուսանկարչական գործը շարունակած է իբրեւ ձեռնարկներու եւ ընտանեկան առիթներու լուսանկարիչ, լայն գործակցութիւն ցուցաբերած է հայկական մամուլին, մանաւանդ «Ասպարէզ» օրաթերթին, որուն պաշտօնական բայց սիրայօժար լուսանկարիչն է մինչեւ այսօր։ == Այցելութիւնը՝ Հայաստան == 1968-ին, Սարդարապատի յուշահամալիրին բացման առիթով, իր առաջին այցելութիւնը տուած է Հայաստան։ Այնուհետեւ, ու յատկապէս Հայաստանի վերանկախացումէն ետք, աւելի քան 20 անգամ այցելած է Հայաստան ու Արցախ։ Անոր լուսանկարչական գործիքը ոչ միայն քայլ պահած է արդիականութեան հետ, այլ նաեւ կարելի ամէն առիթ օգտագործած է անշարժացնելու դէմքեր, դէպքեր, հայրենի բնաշխարհն ու պատմական վայրերը։ Հայաստանի մէջ թէ սփիւռքեան գաղութներու, նոյն ոսպնեակը եղած է «միջնորդ», որպէսզի Ցոլակ Յովսէփեան ծանօթանայ պատմական դէմքերու, արուեստագէտներու, կուսակցական գործիչներու եւ տարբեր կալուածներու մէջ Հայ կեանքին մասնակից եղող անձնաւորութիւններու, միջազգային համբաւ շահած հայորդիներու, հայութեան բարեկամ օտարներու։ Հայկական կեանքին մէջ աւելի քան 70 տարիներու իր ներկայութիւնը, հաղորդականութեան ճամբով վաստկած բարեկամութիւնները առիթ ընծայած են անպարագիծ ծանօթութիւններու եւ փորձառութիւններու, որոնք, լուսանկարներուն կողքին, կը կազմեն գանձարան մը, արժանի՝ իր տարբեր ծալքերով թուղթին յանձնուելու, համեմուած՝ իր զուարթախոհութեամբ ու կատակներով, «հիւմըր»ով եւ ընկերասիրութեամբ: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ցոլակ Յովսէփեանի «Հարազատ Դէմքեր» Ալպոմի Շնորհահանդէս։

Արմէն Մազլումեան

Արմէն Մազլումեան՝ Հայ դատի Եգիպտոսի յանձնախումբի նախագահ: == Եգիպտոսի ՀՅԴ Հայ Դատ == Հայ դատի Եգիպտոսի յանձնախումբի նախագահ, Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի յանձնախումբի անդամ տոքթ. Արմէն Մազլումեան == Հայոց ցեղասպանութիւնը դատապարտող բանաձեւ - Եգիպտոսի խորհրդարան == Եգիպտոսի խորհրդարան ներկայացուած է բանաձեւ մը, որ 1915-1922 թուականներուն Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայ ժողովուրդին նկատմամբ իրականացուած կոտորածները կ՛որակէ ցեղասպանութիւն: Եգիպտոսի մէջ հայ գաղթօջախի կողմէն Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչմանն ուղղուած քայլերն ու գաղութի խնդիրներու եւ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի յանձնախումբի կատարած մեծածաւալ աշխատանքներ կը տարուին: Եգիպտոսի մէջ հայ գաղթականներու յիշատակը յաւերժացնող յուշակոթող մը բացուած է եւ յուշակոթողը բացուած է Եգիպտոսի հայ համայնքի նախաձեռնութեամբ, բացման արարողութեան ներկայ եղած են Եգիպտոսի մէջ Հայաստանի դեսպան Արմէն Մելքոնեան, Մուսա Լերան հերոսամարտի 100-ամեակի յանձնախումբի նախագահ Եսայի Հաւաթեան, Հայ առաքելական եկեղեցւոյ հոգեւոր առաջնորդներ ու հայ համայնքի ներկայացուցիչներ: == Պարգեւներ == 26 Սեպտեմբեր, 2015-ին, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նուիրված միջոցառումներու կազմակերպման եւ անցկացման աշխատանքներուն ցուցաբերած գործուն աջակցութեան համար ՀՀ նախագահ Ս.Սարգսեանի հրամանագրով՝ Տոքթ. Արմէն Մազլումեան՝ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի միջոցառումները համակարգող Եգիպտոսի յանձնախմբի անդամ պարգեւատրուած է Երախտագիտութեան շքանշանով։ == Աղբիւրներ == ԱՆԴՐԱԴԱՐՁ - Արմէն Մազլումեան.- «Եգիպտոսն առաջին իսլամական պետութիւնն է, որ բարձրացրեց Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման խնդիրը» Արմեն Մազլումյան. «Եգիպտահայության փրկությունը հայրենիքի հետ կապն ամրապնդելն է» Եգիպտոսի նոր խորհրդարանին մէջ կը բարձրացուի Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը. Արմէն Մազլումեան «Հայ Դատ Հետապնդել` Կը Նշանակէ Հաւատալ Եւ Հետեւողական Ըլլալ», «Ազդակ»-ին Կ՛ըսէ Տոքթ. Արմէն Մազլումեան Հայ Դատի Եգիպտոսի Յանձնախումբը կը Շարունակէ Հայանպաստ Գործունէութիւնը. Հայաստանի Մասին Ֆիլմեր կը Նկարահանուին Եգիպտոսի Հայ Դատի Յանձնախումբը Կը Շարունակէ Հայանպաստ Գործունէութիւնը. Ժապաւէններ Կը Նկարահանուին Հայաստանի Մասին «Հայոց Ցեղասպանութեան Ճանաչման Առնչութեամբ Եգիպտոսի Խորհրդարանէն Դրական Նշաններ Կու Գան» Կ՛ըսէ Արմէն Մազլումեան Գործարարները պարգեւատրուած են Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին նուիրուած միջոցառումների կազմակերպման համար Պէտք է կապերը աւելի սերտանան հայկական գաղութներու եւ հայրենիքի միջեւ. Եգիպտոսի մէջ Հայ դատի յանձնախումբի ղեկավար Արմէն Մազլումեան Եգիպտոսի մէջ հայ գաղթականներու յիշատակը յաւերժացնող յուշակոթող մը բացուած է Հայ դատի Եգիպտոսի յանձնախումբը կը շարունակէ հայանպաստ գործունէութիւնը. նկարահանելով ֆիլմեր Հայաստանի մասին

1593 թուական

1593 թուական, ոչ նահանջ տարի, 16րդ դարու 93րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1593 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1593 մահեր

Երկրագործութիւն

Հողագործութիւն, երկրագործութիւն, գիւղատնտեսութեան ճիւղ։ Նաեւ գիտութիւն, որ կ'ուսումնասիրէ բոյսերու մշակութեան ընդհանուր ձեւերը, կը մշակէ հողին օգտագործման եւ բերրիութեան բարձրացման արդիւնաւէտ եղանակները։ Հողագործութեամբ զբաղողը կը կոչուի հողագործ, ինչպէս նաեւ երկրագործ: Երկրագործութիւնը բնակչութեան պարէն կ'ապահովէ, իսկ անասնապահութեան՝ կերով։ == Հողագործութիւնը Հայաստանի մէջ == Հայկական լեռնաշխարհին մէջ երկրագործութեամբ զբաղած են միջին քարի դարէն։ Ունեցած է երկու գլխաւոր հանգրուան՝ բրիչային եւ արօրային։ Ըստ հնագիտութեան հնաբուսաբանութեան տուեալներու՝ առաջին բոյսերը (ցորեն, գարի, բրինձ, պտուղներ եւ այլն ) մշակուած են Ք.Ա. 10-8 դարերէն։ Գիտական տեղեկութիւնները կը վկայեն, որ հայկական լեռնաշխարհը ցորենի, խաղողի եւ կարգ մը պտղատու ծառերու մշակութեան նախասկզբնական կեդրոններէն է։ Կարգ մը շրջաններու մէջ (Շէնգաւիթ, Կարմիր բլուր, Մոխրաբլուր) յայտնաբերուած են ցորենի, գարիի, կորեկի մնացորդներ, հացահատիկի կարասներ, երկրագործական գործիքներ, ինչպէս նաեւ Գեղամայ եւ Զանգեզուրի լեռներու ժայռապատկերները կը վկայեն, որ միջին եւ նոր քարէ դարերուն հայկական լեռնաշխարհին մէջ արօրային Երկրագործութիւն եղած է։ Ք.Ա. 9-6 դարերուն հայկական լեռնաշխարհին մէջ ստեղծուած են նաեւ ոռոգման լայն համակարգեր, ինչպէս՝ Ք.Ա. 9-րդ դարուն Մենուայի ջրանցքը եւ Շամիրամի ջրամբարը, որոնք կը գործեն մինչեւ այսօր: Գործածուած են կատարեալ երկաթէ խոփեր, գիւղատնտեսական այլ գործիքներ, որոնց շնորհիւ զարգացած է երկրագործութիւնը։ Այս բոլորին մասին կը վկայեն պատմիչներ Ստրաբոնի, Հերոդոտոսի, Քսենոֆոնի եւ Մովսէս Խորենացիի տեղեկութիւնները։ Մշակուող բոյսերը գլխաւորաբար աճած են քարքարոտ եւ ոռոգելի հողերու մէջ, իսկ անոնց սննդառութիւնը ապահովուած է նաեւ պարարտացմամբ (գոմաղբ)։ Տարբեր ժամանակաշրջաններու ընթացքին Հայաստանի մէջ մշակուած եւ կիրարկուած են հողի բերրիութեան վերականգնման ու բարձրացման եղանակները բնորոշող երկրագործութեան որոշ համակարգեր։

Կուանախուաթօ

Կուանախուաթօ, Մեքսիքայի 31 նահանգներէն մէկը։ Պետութիւնը հիմնուած է 1823-ին, եւ կը գտնուի երկրին սիրտը, 2012 թուականին բնակչութեան թիւը հինգ միլիոն էր՝ 30 քլմ. տարածութեան վրայ, մայրաքաղաքը Կուանախուաթօ, յատկանշուած լեռնաշղթաներով։ Կուանախուաթօն հարուստ է հանքերով՝ ոսկի, կապար, սնդիկ , պղինձ, արեւակ եւ արծաթով որ մինչեւ այսօր մեծ քանակութեամբ կ'արտադրուի։ 1520-էն ի վեր Սպանիոյ յատուկ ուշադրութեան առարկայ դարձած եւ գրաւուած՝ անոր կողմէ։ Ունի 46 քաղաքապետական մարզեր որոնց 9-ը՝ կը պատկանի Լէոնի արքեպիսկոպոսական թեմին։ Կառավարիչ եղած է՝ 2006-ին, 52-ամեայ Խուան Մանուէլ Օլիվա Ռամիրէզ, անդամ Ազգային շարժում կուսակցութեան։ 2010-ի տուեալներուն համաձայն՝ բնակչութեան 94 տոկոսը կաթողիկէ է։ Մայրաքաղաք՝ Կուանախուաթօն ունի 153.364 բնակիչ։ Տեղւոյն բնիկները անոր տուած են բազմաթիւ անուններ ինչպէս Մօօթի , Բաքսթիթլան, Գուանասի կամ Ուաթա, սակայն ֆէլիփէ Ե. թագաւորը արքայական կոնդակով մը զայն պաշտօնապէս անուանած է «Չուտատ տէ Սանթա ֆէ ի Ռէալ տէ Մինաս տէ Կուանախուաթօ»։ Քաղաքը իր բազմաթիւ հանքերով 1988-ին՝ ներառուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ--ի մարդկային համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ։Մեքսիքացիներուն համար Կուանախուաթօն հարստութեան ու բարգաւաճման խորհրդանիշ է։ 19-րդ դարուն հակագաղթօճախայիններու կողմէ արիւնալի բախումներու բեմ դարձած է։ Այսօր քաղաքը կարեւոր համալսարանի բեւեռ մըն է եւ աթոռը՝ միջազգային Սէրվանթինօ փառատօնին, ուր կը խմբուին Լատինամերիկայի հռչակաւոր արուեստագէտները։ == Բուսական եւ կենդանական աշխարհ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Սերոբ Մկրտիչեան

Վերապատուելի Սերոբ Ճորճ Մկրտիչեան, ծնած է Քեսապ, 19 Մարտի, 1964-ին, աւագ հովիւ Հայ Կիլիկիա Աւետարանական եկեղեցւոյ (Փասատինա, Գալիֆորնիա): == Կենսագրութիւն == Նախակրթութիւնը ստացած է Քեսապի Հայ Աւետարանական Նահատակաց Վարժարանի մէջ, միջնակարք ուսումը՝ Քեսապի Պետական Վարժարանի, իսկ Երկրորդական ուսումը՝ Լաթաքիոյ Զաքի Ալ-Արսուզի երկրորդական Վարժարանի: Աւարտած է Լաթաքիոյ Թըշրին Համալսարանը, ուր հետեւած է անգլերէն գրականութեան եւ ստացած Պսակաւոր Արուեստից տիտղոսը: 1988-1990 տարիներուն բնակած է Նիւ Եորք, Ա.Մ. Նահանգներ: Փետրուար 1992-ին մուտք գործած է Մերձաւոր Արեւելքի Աստուածաբանական Ճեմարան (Պեյրութ), որուն ընթացքը աւարտած է 1995 թ. Փետրուարին, արժանանալով Մագիստրոս Աստուածաբանութեան տիտղոսին: 1 Մարտի, 1995 մինչեւ 30 Յունիսի, 1995, իբրեւ աւագ հովիւ ծառայած է Գալատուրանի, Քէօրքիւնէի, Էքիզօլուխի եւ Քեսապի Հայ Աւետարանական եկեղեցիներուն: 1 Յուլիսի, 1995 մինչեւ 31 Օգոստոսի, 1997, իբրեւ աւագ հովիւ ծառայած է Քեսապի Հայ Աւետարանական Սուրբ Երրորդութեան եւ Գալատուրանի Հայ Աւետարանական եկեղեցիներուն: Այս տարիներուն ան կը յաջողի կազմակերպել եւ իրականացնել Քեսապի Հայ Աւետարանական Սբ. Երրորդութիւն Եկեղեցիի ամբողջական վերանորոգումը: 12 Յուլիս 1997-ին ամուսնացած է ատամնաբուժուհի Ալինա Մինասեանի հետ, եւ օրհնուած են երկու զաւակներով Ճորճ-Ժօզէֆ (1998) եւ Վարդ-Վարս (2000): 1 Սեպտեմբերի, 1997 մինչեւ 31 Դեկտեմբերի, 2015, իբրեւ աւագ հովիւ ծառայած է Հալէպի Հայ Աւետարանական Էմմանուէլ եկեղեցիին: 9 Մայիս, 1999-ին կը ձեռնադրուի: Վեր. Սերոբ Մկրտիչեան ստանձնած էր Միութենական եւ Համայնքային զանազան պաշտօններ՝ Սուրիոյ Հայ Աւետարանական Կրթական Խորհուրդի ատենապետի, Սուրիոյ Հայ Աւետարանական Եկեղեցիներու Ք.Ջ. Գործադիր Մարմինի ատենապետի, Սուրիոյ Հայ Աւետարանական Համայնքի Համայնքային Գործադիր Մարմինի ատենապետի եւ Մ.Ա.Հ.Ա.Ե. Միութեան Կեդրոնական Մարմինի Սուրիոյ բաժնի ատենապետի պաշտօնները: Ան նաեւ ստանձնած էր միջ-եկեղեցական զանազան պաշտօններ: Աշխատակած է «Պատանեկան Արձագանգ»ին, «Ջանասէր»ին եւ «Բանբեր»ին: 2013-ին, Հալէպ. կնոջ՝ Ալինա Մկրտիչեանի աշխատակցութեամբ կը հրատարակէ «Պարզուած Հաւատք» (136 Էջ) Աստուածաշնչական գիտելիքներու հատորը: Յունուար 2016 մինչեւ Յունուար 2018, իբրեւ աւագ հովիւ ծառայած է Թորոնթոյի Հայ Աւետարանական Եկեղեցիին, Գանատա: Փետրուար 2018 մինչեւ Յուլիս 2018, ծառայած է որպէս Հիւսիսային Ամերիկայի Հայ Աւետարանական Եկեղեցիներու Միութեան ծրագիրները համակարգող (Կլենտէյլ, Քալիֆորնիա): Ներկայիս իբրեւ աւագ հովիւ կը ծառայէ Փասատինայի Հայ Կիլիկիա Աւետարանական եկեղեցիին: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւր == Հաւատքով Կենդանի Եկեղեցին Մարտահրաւերներու Դիմաց, Սերոբ Մկրտիչեան, Հալէպ 2014:

Ռիատ Մըհրէզ

Ռիատ Մըհրեզ (արաբերէն՝ رياض محرز‎‎‎ ֆրանսերէն՝ Riyad Mahrez, ծնած 21 Փետրուար 1991, Վալ տը Ուազ, Իլ տը Ֆրանս, Ֆրանսա), ալճերիացի ֆութպոլիստ, «Փրեմիեր լիկ»այի ակումբ «Լէյսթըր Սիթիի» եւ ալճերիոյ ազգային հաւաքականի եզրային կիսապաշտպան, 2014 թուականի աշխարհի առաջնութեան մասնակից: Ռիատի հայրը ալժերցի է, իսկ մայրը՝ մարոքքօցի: == Ակումբային արհեստը == === Կեմպեր === Ռիատ Մըհրեզը «ԱԱՍ Սարսել» ակումբի ֆութպոլային դպրոցի սանն է: 2009 թուականին ան կը միանայ չորրորդ խմբակի «Կեմպեր» սիրողական ակումբին եւ անոր կազմին մէջ խաղալով 27 խաղ հեղինակած է 1 կօլ: === Յավր === 2010 թուականին Մըհրեզը կը տեղափոխուի «Հավր» եւ տեղափոխման սկզբէն իսկ խումբի կազմին մէջ տարբերած է ահագին բարձր արդիւնավետութեամբ (13 կօլ խումբի կազմին անցկացրած առաջին մրցաշրջանին եւ 11՝ երկրորդին): 2011-12 մրցաշրջանին կը խաղայ Լիկա 2-ի հանդէս եկող «Հավրի» առաջին խումբի կազմին մէջ։ 2012-13 մրցաշրջանին Մըհրեզը կը սկսի կանոնաւոր կերպով հանդէս գալ հիմնական կազմին մէջ։ ԱՆ մրցաշրջանին ընթացքին խաղացած է առաջնութեան 38 խաղերէն 34-ը: Պրոֆեսիոնալ մակարդակին իր առաջին կօլը ան կը խփէ 2012-13 մրցաշրջանի տասերորդ տաուրին՝ «Շատորուի» դէմ տնային խաղի ժամանակ: 2014 թուականի Յունուար 11-ին Ռիատ Մըհրեզը 3,5 տարուայ պայմանագիր կը կնքէ «Լէյսթըր Սիթիի» հետ: Տեղափոխումը արժեց շուրջ 400 հազար Յուրօ: Մըհրեզը անգլիական Չեմպիոնշիպին կը կատարէ իր նորամուտը Յունուար 25-ին՝ փոխարինման դուրս գալով «Միտլսբրոյի» դեմ հանդիպան 79-րդ վարկեանին: Իր առաջին չորս խաղերուն Մըհրեզը կը բավարարուէր միայն փոխարինման դուրս գալով (այդ խաղերուն ան կը հեղնիակէ մէկ գնդակ), իսկ հետոյ խումբի գլխաւոր մարզիչ Նայճըլ Բիրսոնը արդեն վստահելով անոր կը հատկացնէ տեղ՝ խումբի հիմնական կազմին մէջ: 2013-14 մրցաշրջանի արդիւնքներով Մըհրեզը «Լէյսթըրի» կազմին մէջ կը դառնայ ֆութպոլային լիկայի առաջնութեան յաղթող: 2015 թուականի Դեկտեմբեր 5-ին Մըհրեզը «Սուոնսիի» դէմ խաղին կը ձեւակերպէ իր արհեստի առաջին հեթ-թրիքը: == Միջազգային արհեստը == Ռիատ Մըհրեզը իրաւունք ուներ հանդէս գալու Ալճերիոյ եւ Ֆրանսայի հաւաքականներուն մէջ, բայց ան կ'ընտրէ Ալճերիոյ հավաքականը: 2014 թուականի Մայիս 31-ին ան կը խաղայ հավաքականի կազմին մէջ առաջին խաղը Հայաստանի հավաքականի (3:1) դէմ խաղին: Ան դուրս կու գայ հիմնական կազմի հետ եւ կը խաղայ մինչեւ խաղին 72-րդ վարկեանը: 2014 թուականի Յունիսին Մըհրեզը հավաքականի մարզիչ Վահիդ Հալիլհոջիչի կողմէն կը հրավիրուի հավաքական 2014 թուականի աշխարհի առաջնութեան եզրափակիչ փուլին մասնակցելու նպատակով: Մըհրեզը առաջնութեան ամբողջ ընթացքին կը խաղայ ընդամենը մէկ խաղ: Այդ խաղը առաջնութեան խմբային փուլի առաջին տաուրի Պէլճիքայի հավաքականի դէմ խաղն էր, որուն Մըհրեզը աչքի չէր իյնար եւ այդ իսկ պատճառով ալ յաջորդ տաուրի խաղերուն չի ներառուիր խումբի հիմնական կազմին մէջ: == Մրցանակներ == === Ակումբային === Կաղապար:Country data Անգլիա Լէյսթըր Սիթի Անգլիոյ ֆութպոլային լիկայի առաջնութեան յաղթող: 2013-14 === Անձնական === Ալճերիոյ տարուայ լաւագոյն ֆութպոլիստ: 2015 == Վիճակագրութիւն == === Ակումբային === Ըստ 2016 թուականի Մարտ 1-ի === Միջազգային === Ըստ 2015 թուականի Նոյեմբեր 14-ի == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կաղապար:Քոյրյղումներ Էջը soccerway.com կայքէջին մէջ Խաղերի վիճակագրությունը ֆրանսիայում՝ www.lfp.fr կայքում ֆութպոլիստի խաղերի վիճակագրությունը՝ Topforward կայքում (անգլերէն)(ռուս.) Խաղերի վիճակագրությունը Անգլիայում՝ soccerbase.com կայքէջին մէջ Էջը national-football-teams կայքէջին մէջ

Քրաքով

Քրաքով (լեհերէն.՝ Kraków [ˈkrakuf]), Լեհաստանի ամենահին քաղաքներէն մէկն է։ Կ'ենթադրուի, որ հիմնադրուած է մօտաւորապէս 7-9–րդ դարերուն, հակառակ անոր որ հնագէտներու կարծիքով մարդիկ այս տարածքին սկսած են ապրիլ պալեոլիթէն (մօտաւորապէս 8 հազար տարի առաջ Ք.ա.)։ Ք.ե. 10–րդ դարուն՝ 990 թուականին Միեշքօ Ա. Քրաքովի մէջ Լեհաստանի թագաւորութեան հիմքը դրած է։ == Անուանում == Կը յիշատակուի 10-րդ դարէն։ Առաջացած է վիսլեաններ ցեղին 8-9-րդ դարերու բնակավայրի տեղը։ Քաղաքը լեհերէն կը կոչուի Քրաքուվ (լեհ.՝ Kraków)։ Ոմանք կ՛ենթադրեն, որ անուանումն առաջացած է Քրաք անձնանունէն (ամրոցի հիմնադիրը կամ տէրը), ոմանք ալ կ՛ենթադրեն, որ այն առաջացած է լեհերէն kruk ― «ագռաւ» բառէն, այսինքն՝ «ագռաւատեղ»։ == Յուշակոթող == 2004 թուականի Ապրիլ 17-ին՝ Քրաքովի մէջ, Խաչքար-յուշակոթող տեղադրուած է 1915 թուականի Հայոց Ցեղասպանութեան, ինչպէս նաեւ 1921-1944 թուաանններուն ուքրանական ազգայնականներու կողմէ սպանուած հայ եւ լեհ զոհերու յիշատակին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Կէորկի Ա․ (Աբխազիոյ արքայ)

Կէորկի I (վրաց.` გიორგი I), Աբխազիոյ արքայ 872-879 թուականներուն: Կէորկի, Լեւոն II արքայի որդին էր, կը սերէր Անոսիդներու տոհմէն: Թագաւորներ Տիմիթրի II-ը եւ Թէոդոսիուս II-ը եղած են իր եղբայրները: 879 թուականին` Կէորկի I-ի մահէն ետք, Յովհաննէս Շաւլիանին կը գրաւէ աբխազական գահը։ == Տե՛ս նաեւ == Աբխազիոյ արքաներու ցանկ == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն2

Ազնաւորեան

Ազնաւորեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Արամ Յովհաննէսի Ազնաւորեան (1905-1950-ականներէն ետք), գրող, մշակութային գործիչ: Զարեհ Ազնաւորեան (1947-2013), եկեղեցական գործիչ, խմբագիր, բնագրագէտ, թարգմանիչ, վարդապետ: Յովհաննէս Միքայէլի Ազնաւորեան (1870-?), տպագրիչ, գրավաճառ, լրագրող: Հուրմուզ Ազնաւորեան (1889-1961), իրաւաբան: Սարգիս Ազնաւորեան, լրագրող: Քերովբէ Ազնաւորեան (1791, Կ․ Պոլիս - 4 Ապրիլ 1843, Կ․ Պոլիս), հայ վարդապետ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հենրիկ Ս․ Մալեան

Հենրիկ Ս. Մալեան (30 Սեպտեմբեր 1925(1925-09-30), Թելավ, Թիֆլիսի նահանգ - 14 Մարտ 1988(1988-03-14), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն) հայ նշանաւոր շարժապատկերի բեմադրիչ, թատերական բեմադրիչ, շարժապատկերի հեղինակ եւ գրող, թատերական ուսուցիչ: == Կենսագրութիւն == Հենրիկ Սուրէնի Մալեան ծնած է Թելաւ (Վրաստան), 1925 Սեպտեմբերի 30-ին: 1951 աւարտեց Երեւանի Գեղարուեստա-թատերական հիմնարկի բեմադրական բաժանմունքի (faculty) ընթացքը: Մալյանը այնչափ բարի ու համերաշխ մարդ էր եւ իր բարութիւնն ու համերաշխութեան մեծ ցանկութիւնը տարածած էր հանդիսատեսի հետ միայն : 1951-1954-ին, բեմադրիչի պաշտօն վարեց Արտաշատի, Կիրովականի, Ղափանի թատրոններուն մէջ: 1953-ին, կատարելագործման համար հետեւեցաւ Մոսկուայի Թատերարուեստի հիմնարկին կից Բարձրագոյն Բեմադրական դասընթացքներուն: 1954-ին, «Հայֆիլմ» հիմնարկի (արուեստանոցին) մէջ վարեց բեմադրիչի աշխատանք: 1971-էն՝ դասախօս: Հենրիկ Մալյանը Հայաստանի մեծագոյն արուեստագէտներէն մէկն, իսկ անոր ստեղծած ֆիլները հայկական մշակոյթի լաւագոյն մասնակիցներէն են, որոնք պէտք է սիրել ու փայփայել գանձերու պէս: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Հատոր ԺԱ., Պէրութ, 1991, էջ 310 == Արտաքին յղումներ == Հենրիկ Մալեան «Ինձ Միմիայն մի մարդ... մի հանդիսատես

Սուրբ Սարգիս Վանք (Ուշի)

Ուշիի Սուրբ Սարգիս վանք, հայկական խոշոր վանքային համալիր ՀՀ Արագածոտնի մարզի Ուշի գիւղին մէջ։ Միջնադարուն եղած է հոգեւոր կրթութեան կարեւորագոյն կեդրոններէն մէկը։

Աւաթար՝ Վերջին Օդի Կախարդը

Աւաթար՝ Վերջին Օդի Կախարդը (անգլերէն՝ Avatar The Last Airbender), ամերիկեան շարժապատկեր մըն է, հեռուստահաղորդումի մը բաժնուած, ստեղծուած է՝ Մայքըլ Տանթէ Տիմարթինոյի (անգլերէն՝ «Micheal Dante Dimartino») եւ Պրայան Քոնիեցքոյի (անգլերէն՝ «Brian Konietzko») կողմէ, որոնք նաեւ շարժապատկերի արտադրողներէն են, ներառեալ, Ահարոն Էհազը («Aaron Ehasz»): Հեռուստահաղորդումը ունեցած է 3 եթերաշրջան, որոնք ցուցադրուած են Նիգելոդեոնի («Nickelodeon»-ի) վրայ, 2005, Փետրուար 23-էն սկսեալ, մինչեւ Յուլիս 19, 2008: Շարժապատկերը միացուցած է «Անիմէ»-ի եւ ամերիկեան ծաղրանկարներու ոճը, եւ արեւելեան մշակոյթներու միաբանութիւնը։ Այս պատճառով, շարժապատկերը իբրեւ «Անիմէ» նկատելը կամ ոչ, վիճաբանութիւններու խնդիր մը դարձած է։ Պատկերասփիւռի հաղորդումը տեղի կ'ունենայ յօրինուած աշխարհի մը մէջ, ուր որոշ մարդիկ կրնան կառավարել 4 բնական տարերքներ՝ յայտնի որպէս «Կախարդանք» (անգլերէն՝ Bending): Պատմութիւնը կը հետեւի 12 տարեկան «Աանկ» («Aang») կոչուած նախագուսանի եւ իր ընկերներուն արկածները, եւ որու նպատակն ու պարտականութիւնն է աշխարհի խաղաղութիւնը վերահաստատել, Կրակի Տիրակալին յաղթելով, եւ այդպիսով 3 ազգերուն միջեւ 100 ամեակ պատերազմին վերջ տալով: Առաջին համարը ցուցադրուած է Փետրուար 21, 2005-ին, եւ աւարտի 2 ժամանոց համարը, որ շատ գովեստ ստացաւ, ցուցադրուած է Յուլիս 19, 2008-ին։ Հեռուստահաղորդումը ստանալի է զանազան աղբիրներէ, որոնցմէ կը նշենք՝ DVD, «iTunes Store», «The Zune Marketplace», «The Xbox Live Marketplace», «The Playstation Store», «Netflix», «Amazon Instant Video», եւ «Nicktoons Network»: Աւաթարըը մեծ յաջողութիւն ունեցած է հանդիսատեսներուն մօտ, Եւ արժանացած է քննադատներու դրական արձանագանքին : Պատկերասփիւռի հաղորդումը գովեստ ստացած է իր արուեստին, նուրբ հեգնութեան, մշակութային վերագրութեան, կերպարներուն, եւ շարադրութիւններուն համար։ Էբիզոտի ամէնէն բարձր սակագրումը հասած է մինջեւ 5.6 միլիոն հանդիսատես: Շարժապատկերը արժանացած է «Annie Awards», «The Genesis Awards», «The Primetime Emmy Award», «Peabody Award» եւ այլ մրցանակեր։ Շարժապատկերին հիման վրայ նաեւ ստեղծուեցան՝ ժապաւէն մը, «The last Airbender» վերնագիրով, «M. Night Shyamalan» իբրեւ տեսուչ, կարտեր, Վիտէօ խաղեր, կոմիքսներ, եւ Լէկօ Գոնսդրուգտնորներ։ Շարժապատկերին շարնակութիւն մը «The Legend օf Korra» անունով, ցուցադրուեցաւ 2012-էն մինչեւ 2014: == Ծանօթագրութիւններ ==

1640 թուական

1640 թուական, նահանջ տարի, 17րդ դարու 40րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1640 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1640 մահեր

Սփոլաթօ, Արքի

Սփոլաթօ Սփալաթոնիսի եւ կամ Սփաթաթոնիսի (յուն․՝ Σπολάτο, Σπαλαθονήσι կամ Σπαθαθονήσι), Էգէականի անբնակ կղզիակ, Արքի, Տոտեքանիսա, Յունաստան։ == Հակիրճ տեղեկութիւններ == Արքի կղզեխումբին պատկանող ժայռակղզիակ եւ կը գտնուի անոր հարաւը։ Վարչականօրէն մաս կը կազմէ Փաթմոս քաղաքապետութեան։ Տարածութիւնն է 0,0434 քլ․²։ == Բնապահպանում == Արքի կղզեխումբը յայտարարուած է NATURA 2000 Բնապահպանման շրջան։ Կը հիւրասիրէ բազէ (Falco eleonorae տեսակ), Էգէականի ճայ (αιγαιόγλαρος), Միջերկրականեան միհոս ջրահատ եւ կատար ունեցող ջրագռաւ (Phalacrocorax aristotelis) թռչունները։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ֆրանսական Ֆլանտրիա

Ֆրանսական Ֆլանտրիա (ֆր.՝ Flandre française, արեւմտ․ ֆլամանտ․՝ Frans-Vloandern, հոլ.՝ Frans-Vlaanderen), նաեւ կը կոչուի Հարաւային Ֆլանտրիա, պատմական (ոչ վարչական) տարածաշրջան Ֆրանսայի Հիւսիսը։ Կը ներկայացնէ 1678-ին Նէյմէյխէնեան հաշտութեան պայմանագրով Ֆրանսային անցած նախկին Ֆրանտրիա (Ֆլանտերս) դքսութեան մէկ մասը։ Ներկայիս կը կազմէ Օ-տէ-Ֆրանս (Նոր եւ Պա տը Կալէ) տարածաշրջանին մէկ մասը։ Կը բաժնուի 3 ենթաշրջանի՝ Վեստհուք կամ Ծովափնեայ Ֆլանտրիա, ռոմանական Ֆլանտրիաեւ Ֆլամանտական Արտուա։ Գլխաւոր քաղաքներն են Լիլ, Տուէ, Տիւնքերք, Ազպրուկ, Պայէօլ, Արրաս, Պետիւն, Սենտ Աման լեզ Օ, Լանս, Սան Օմեր, Պուլոն սիւր Մեր։ == Խոսուող լեզուներ == Պատմականօրէն այս տարածաշրջանը երկլեզու է․ այստեղ կը խօսէին ֆրանսերէն (պիկարտական բարբառ) եւ հոլանտերէն (արեւմտաֆլամանտական բարբառ), թէեւ 21-րդ դարուն սկիզբը ֆլամանտական բարբառը փաստացիօրէն դադրած է օգտագործուելէ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

1719 թուական

1719 թուական, ոչ նահանջ տարի, 18րդ դարու 19րդ տարին է == Դէպքեր == Ապրիլ 25՝ Տէյնիէլ Տեֆօն հրատարակեց «Ռոպինսոն Քրուզօ» վէպը == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1719 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1719 մահեր

Սահակ Ապրօ

Ապրօ Սահակ (անյայտ - 1900, Կ. Պոլիս), Զմիւռնիացի հայ խմբագիր, երբեմն թարգման Բ․ Դրան։ 1849-էն Օսմանեան ծառայութիւն մտնելով ծառայեց մինչեւ իր մահը եւ հայոց հասարակական գործորուն մէջ ալ նշանաւոր դեր կը խաղար։ Ան իր ժամանակին նշանաւոր էր, իբրեւ լեզուաբան։ Իսկ 1852-ի Փետրուար 28-էն Գրիգոր Մարկոսեանցի (1888) հետ սկսաւ «Նոյեան Աղաւնի» անունով շաբաթաթերթի հրատարակութեան, որուն համար սեփական տպարան ալ ունեցաւ։ Այս թերթը հազիւ տարի ու կէս տեւեց եւ 1853-ին դադրեցաւ։ Կը մահանայ 1900-ին, Կ. Պոլիս։ == Աղբիւր == Բառարան Հայ Կենսագրութեանց, Հայկ ՏԷր-Աստուածատուրեանց, Ա. հատոր, Թիֆլիս 1904, էջ 109:

Քրտական Աշխատաւորական Կուսակցութիւն

Քրտական Աշխատաւորական Կուսակցութիւն, (քրտերէն՝ Partiya Karkerên Kurdistan կամ PKK), ռազմատենչ քրտական կազմակերպութիւն մըն է հիմնադրուած 1970-ական թուականներուն եւ ղեկավարուած Ապտուլլահ Օճալանի կողմէ, որ ներկայիս ցմահ բանտարկուած է թրքական բանտի մը մէջ։ Կազմակերպութիւնը յեղափոխական մարքսիստ գաղափարախօսութեան եւ քրտական ազգայնականութեան կը հետեւի։ «Քրտական Աշխատաւորական Կուսակցութեան» նպատակն է ստեղծել ազատ, անկախ եւ ընկերավարական քրտական հանրապետութիւն մը՝ Քիւրտիստանի մէջ, զոր պատմական տարածքներ ունի Թուրքիոյ հարաւ-արեւելեան, Իրաքի հիւսիս-արեւելեան, Սուրիոյ հիւսիս-արեւելեան եւ Իրանի հիւսիս-արեւմտեան շրջաններուն մէջ, ուր քիւրտ ժողովուրդը մեծամասնութիւն կը կազմէ։ Ներկայ նպատակը վերածուած է մշակութային եւ քաղաքական իրաւունքներու պահանջումը, քիւրտերու եւ Թուրքիոյ հանրապետութեան միջեւ։ == Աղբիւրներ ==

Սթրասպուրկ

Սթրասպուրկ (գերմաներէն՝ Straßburg), Էլզաս՝ նահանգ Ֆրանսայի Արեւելքը, մայրաքաղաք եւ գլխաւոր քաղաք, ինչպէս նաեւ Եւրոպական խորհրդարանին պաշտօնական նստավայրը։ Գերմանիոյ սահմանին գտնուելով՝ անիկա նաեւ Ստորին-Ռեյն մասին մայրաքաղաքն է։ Էլզասի բնակչութիւնը պատմականօրէն գերմանախօս է, որմով կը բացատրուի քաղաքին գերմանական անուանում ունենալը։ 2008-ի տուեալներով՝ արուարձանները ներառեալ, Սթրասպուրկը ունի 884,988 բնակիչ։ === Սթրասպուրկի կարեւոր հաստատութիւններ === Սթրասպուրկի մէջ կը գտնուին շարք մը եւրոպական կառոյցներ, ինչպէս՝ Եւրոպայի Խորհուրդը (կից Մարդու իրաւունքներու Եւրոպական դատարանը, Դեղերու որակի Եւրոպական վարչութիւնը, եւրոպական լսողատեսական դիտարանը) եւ եւրոպական մասնաշէնքը, ինչպէս նաեւ եւրոպական խորհրդարանը եւ եւրամիութեան Մարդու իրաւունքներու Եւրոպական պաշտպանը։ Սթրասպուրկի մէջ կը գտնուի նաեւ Ռէյնի նաւարկութեան կեդրոնական յանձնաժողովը եւ Մարդու իրաւունքներու միջազգային հիմնարկը։ Սթրասպուրկի պատմական կենդրոնը 1988-ին ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմէ դասակարգուած է իբրեւ Համաշխարհային Ժառանգութիւն։ Սթրասպուրկ ներծծուած է Ֆրանքօ-Գերմանական մշակոյթով եւ հակառակ անոր, որ պատմութեան ընթացքին թէժ հարցեր ծագած են, անիկա դարեր շարունակ Ֆրանս-Գերմանական միասնութեան կամուրջ հանդիսացած է։ Յատկապէս Սթրասպուրկի համալսարանը՝ ներկայիս երկրորդ մեծագոյնն է Ֆրանսայի մէջ, որ Կաթոլիկ եւ Բողոքական մշակոյթներու համակեցութեան վառ օրինակ մըն է։ Իսլամական պաշտամունքին համար նախատեսուած ամենամեծ վայրը՝ Սթրասպուրկի մզկիթը 27 Սեպտեմբեր 2012-ին պաշտօնապէս բացած է Ֆրանսայի ներքին գործերու նախարար Մանուէլ Վալսը։ ==== Տնտեսութիւն ==== Տնտեսապէս Սթրասպուրկ արդիւնաբերութեան եւ մեքենաշինութեան կարեւոր կեդրոն մըն է, ինչպէս նաեւ ճանապարհային, երկաթուղային եւ գետերու հանգոյց մը։ Սթրասպուրկի նաւահանգիստը, Ռէյն գետի ափին գտնուող երկրորդ մեծ նաւահանգիստն է։ Սթրասպուրկ նորարարութեան մակարդակով Ֆրանսայի մէջ երրորդն է, իսկ աշխարհի տարածքին 18-րդը։ == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

ՀՀ Պատմութեան եւ Մշակոյթի Անշարժ Յուշարձաններու Ցանկ

Կաղապար:Վիքիպահեստ Ստորոգութիւն == Տե՛ս նաեւ == ԼՂՀ Պատմութեան Եւ Մշակոյթի Անշարժ Յուշարձաններու Ցանկ

Կառնա

Կառնա, Արեւմտեան Հայաստանի գիւղերէն, որ կը գտնուէր Պիթլիս վիլայէթի Խիզան գաւառակին մէջ՝ համանուն վտակի հովիտին մէջ: Եղած է հայաբնակ գիւղ մը, տարածքը՝ լեռնային, մեծ մասամբ անտառապատ, մշակելի հողերը քիչ եղած են, սակայն ունեցած է փարթամ արօտավայրեր: Բնակչութիւնը զբաղած է անասնապահութեամբ, հողագործութեամբ եւ արհեստներով: Կառնան եղած է գրչութեան կեդրոն: Տեղի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցւոյ կից գործած է ծխական դպրոցը: 1880-ական թուականներուն գիւղը միացուած է Մամրտանքի գիւղախումբին։ Հայ բնակչութեան համար յատկապէս ծանր հարուած էր 1877-1878 թուականներու շէյխ Ճալալէտտինի աւերիչ արշաւանքը, որ ամայացուց Մամրտանքի շատ գիւղեր: Իսկ 1895-1896 թուականներուն տեղի 2 տասնեակ հայկական գիւղեր, այդ թուին՝ Կառնան, Շէնաղբիւրը, Գուզենցը, Գոմերը, Սենամերիկը եւ այլն, թուրքերու կողմէ ենթարկուած են ցեղասպանութեան։ Այդտեղ համատարած բնոյթ ստացած էր բռնի կրօնափոխութիւնը, որուն հետեւանքով բնիկ հայ բնակչութիւնը հարկադրաբար գաղթած է հայրենի բնօրրանէն։ Հայ բնակչութեան մեծ մասն ալ թուրքերու ձեռքով կոտորուած է 1915 թուականին՝ ցեղասպանութեան ժամանակ: Կոտորածէն փրկուած հայերու մէկ մասը 1918 թուականին գաղթած եւ հաստատուած է Ուրմիոյ լիճէն հիւսիս–արեւմուտք՝ Իրանի Սալմաստ գաւառը, ինչպէս նաեւ Արեւելեան Հայաստան: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», 2-րդ հատոր, էջ 957։

Ակռահատիկ

Ակռահատիկը հին հայկական ժողովրդական ծէս մըն է, որուն անբաժան մասն է ցորենի հատիկը: Կը կատարուի երբ մանուկը իր առաջին ակռան կը հանէ։ Կը խորհրդանշէ առողջութիւն, յաջողութիւն, առատութիւն, պտղաբերութիւն։ == Տարբեր անուանումներ == Ատամնահատիկը հին հայկական ժողովրդական տօն մըն է: Անցեալին անիկա ունէր պտղաբերութեան եւ առատութեան խորհուրդ: Հայկական Բարձրաւանդակի տարբեր բարբառներու մէջ, ակռահատիկը տարբեր անուններ ունէր. ինչպէս օրինակ` Տարօնի մէջ՝ ակուասորիկ, Վայոց Ձորի մէջ` կեռահատիկ, Արարատեան դաշտի մէջ`հատիկ, Շիրակի մէջ`ակռահատիկ, Սիւնիքի մէջ`ատամնամսոտիկ կամ սեղքահատիկ, Արցախի մէջ՝ կճեխաշ։ Իսկ արեւելեան Թրակիոյ մէջ՝ ատամնահատիկ: == Կիրարկութիւններ == === Հատիկեղէններու սովորութիւն === Ծէսը անցեալին պտղաբերութիւն եւ առատութիւն կը խորհրդանշէր: Խաշած ցորենի, սիսեռի, լուբիայի, գարիի հատիկներով ընդեղէնի եւ ոլոռազգիներու խառնուրդ մը կը պատրաստուէր. երբեմն նաեւ կ'աւելցնէին պտուղներ, օրինակ` չամիչ, ծիրան, սալոր եւ ընկոյզ։ Մանուկին շուրջ կը հաւաքուէին ընտանիքին անդամներն ու հարազատները, զայն կը նստեցնէին սեղանին վրայ, գլուխը կը ծածկէին քողով եւ հատիկները կը թափէին վրան: === Կանխագուշակելու սովորութիւն === Տարիներու ընթացքին ակռահատիկի ծէսը կանխագուշակելու սովորութեան կը վերածուի: Ընտանիքին պարագաները, հարազատներու ներկայութեամբ մանուկը սեղանի մը վրայ կը նստեցնեն ու անոր առջեւ հայելի, սանտր եւ դանակ կը դնեն․ հայելին կը խորհրդանշէ առատութիւնը, դանակը՝ ուժ, իսկ սանտրը`ակռաներու հաւասարութիւն: Մանուկին գլուխէն առատութեան խորհրդանիշ ցորենի հատիկներ կը թափեն։ === Ժամանակակից սովորութիւն === Մեր օրերուն ծէսը տօնի վերածուած է: Ճոխ սեղան կը պատրաստուի, վրան մանուկը կը նստեցնեն եւ առջեւը մասնագիտութիւն խորհրդանշող իրեր կը դնեն․ դրամապանակ, բժշկական գործիք, գիրք, գրիչ, մկրատ, համակարգիչի մկնիկ, մուրճ, խաղալիք օդանաւ եւ այլն։ Փոքրիկին գլուխէն ցորենի հատիկներ կը թափեն։ Իսկ մանուկին առաջին բռնած առարկան կը խորհրդանշէ անոր ապագայ մասնագիտութիւնը։ Կը յաջորդէ երգն ու պարը ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ձուի Միջազգային Օր

Ձուի միջազգային օր, ոչ պաշտօնական տօն խոհարարութեան մէջ այն ուտեստներու սիրահարներու համար, որոնց հիմնական բաղադրիչը կը հանդիսանայ ձուն` օմլետներ, թխուածքաճաշեր, պանրիկ եւ այլն: Կը նշուի Հոկտեմբերի երկրորդ Հինգշաբթի օրը: == Պատմութիւն եւ տօնակատարութիւն == 1996-ին Աւստրիոյ մայրաքաղաք Վիեննայի մէջ տեղի ունեցաւ «Միջազգային ձուային յանձնաժողովի» (International Egg Commission) հերթական համագումարը: Համագումարի պատուիրակները անհրաժեշտութիւն համարեցին ձուի եւ անոր խոհարարական արտադրանքներու համար ստեղծել սեփական տօն: Այդ ժամանակ ալ ընտրուեցաւ տօնակատարութեան օրը` 12 Հոկտեմբերը: «Միջազգային ձուային յանձնաժողովը» կը հաւաստէր, որ տասնեակ պատճառներ կան «Ձուի օրուայ» տօնակատարութեան համար: Այդ ժամանակոէն ալ նոր տօնը դարձաւ «միջազգային»: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Кулинарные рецепты из яиц Дни гигантского омлета в США

Բազմավէպ

«Բազմավէպ», Մխիթարեան միաբանութեան կողմէ հրատարակուող հայագիտական, բանասիրական, գրական հանդէս։ Լոյս կը տեսնէ 1843-էն Վենետիկի Ս. Ղազար կղզիին մէջ։ Կը համարուի ցայսօր հրատարակուած հայերէն պարբերականներէն ամենաերկարակեացը։ Հանդէսին հիմնադիր-խմբագիրը Գաբրիէլ Այվազովսկին էր (ծովանկարիչ Յովհաննէս Այվազովսկիին եղբայրը, որ ուրիշ վարդապետներու օժանդակութեամբ 1843-ին կը հիմնէ «Բազմավէպ» հանդէսը՝ աչքին առջեւ ունենալով Հ. Ղուկաս Ինճիճեանի հրապարակագրական բուռն ճիգերով առաջին անգամ կեանք առած «Տարեգրութիւնք», «Եղանակ Բիւզանդեան» եւ «Դիտակ Բիւզանդեան» թերթերու փորձերը։ «Տարեգրութիւնքը» լոյս տեսած էր 1799-էն մինչեւ 1802. անիկա աշխարհաբարով կը հաղորդէր հետաքրքրական տեղեկութիւններ այդ օրերու քաղաքական դէպքերուն, պատերազմներուն եւ գիւտերուն մասին՝ աւանդելով միանգամայն կեանքի մասին ծանօթութիւններ։ Կը հրատարակուէր ամէն տարուան վերջը՝ իբր թէ ամփոփելով տարուան քաղաքական, եկեղեցական եւ գիտական կեանքը։ Առաջին համարը լոյս տեսած է 1800-ին։ Անիկա մեծապէս գնահատելի գործ էր այդ օրերուն համար, քանի որ առաջին անգամ աշխարհաբարով լոյս տեսնող լրագիրի հիմը կը դնէր ազգին մէջ։ Սկզբնական շրջանին հրապարակած է բազմաբնոյթ նիւթեր՝ հայագիտական ուսումնասիրութիւններ, համաշխարհային դասականներու երկերու թարգմանութիւններ, հետաքրքրաշարժ տեղեկութիւններ, օգտակար խորհուրդներ եւ այլն։ Այնուհետեւ «Եղանակ Բիւզանդեան»ը սկսած է հրատարակուիլ 1800-էն եւ տեւած մինչեւ 1820։ Այս թերթը նախորդին շարունակութիւնն էր, միայն թէ իբրեւ շահեկան նորութիւն իր մէջ կը ներառէր օդերեւութաբանական գուշակութիւններ։ «Դիտակ Բիւզանդեան»ը, Ղ. Ինճիճեանի գլխաւորութեամբ սկսած էր լոյս տեսնել 1812-էն եւ տեւած էր մինչեւ 1816, դարձեալ ունէր լրագրական բովանդակութիւն, սակայն աւելի ուշ ուսումնական եւ բանասիրական նիւթեր ալ պարունակած է։ Հ. Ղուկաս Ինճիճեանի կատարած դերը հայ լրագրութեան պատմութեան մէջ անտեսել անկարելի է. մեծ էր իր ազդեցութիւնը ոչ միայն Ս. Ղազարի, այլեւ Պոլսոյ եւ Զմիւռնիոյ լրագրական կեանքին մէջ։ Ղ. Ինճիճեանի մահէն տասը տարի ետք Հ. Գաբրիէլ Այվազովսկի կը ձեռնարկէ «Բազմավէպը»` աչքին առջեւ ունենալով Ղ. Ինճիճեանի կատարած փորձին արդիւնքը, ժողովուրդի փափաքն ու ցանկութիւնը, ճաշակն ու զգացումը։ Նիւթերու ընտրութեան, դասաւորութեան եւ ներկայացման ձեւին մէջ «Բազմավէպը» շուտով մեծ ընդունելութեան արժանացած է ու սիրուած ժողովուրդին կողմէ։ «Բազմավէպ» տիտղոսը փաստօրէն «Եղանակ Բիւզանդեանի» երկրորդ անունը կը դառնայ, որ 23 տարուան դադարէն ետք դարձեալ լոյս կը տեսնէր։ 1843-1857 թուականներուն «Բազմավէպը» եղած է բնական, տնտեսական եւ բանասիրական երկշաբաթաթերթ՝ նպատակ ունենալով դիւրըմբռնելի աշխարհաբարով ընթերցողներուն հասցնել լուսաւորական գաղափարներ եւ օգտակար խորհուրդներ, ուղիներ նշել տնտեսական, քաղաքական եւ հոգեւոր կեանքին վերածնման համար։ Առաջին շրջանին, հանդէսին մէջ մեծ տեղ կը գրաւէին կրօնաբարոյախօսական հաղորդումները, գիտութեան եւ արդիւնաբերութեան ոլորտներու նորագոյն յայտնագործութիւնները, աշխարհագրական եւ հնագիտական գիւտերու, բնութեան եւ ընդերքի հարստութեան մասին տեղեկութիւնները։ Սկզբնական շրջանին «Բազմավէպը» կազմուած է 3 մեծ մասերէ. «Բնական գիտութեանց» բաժինը ընդգրկած է բնաբանութիւնը, բնալուծութիւնը, երկրաբանութիւնը, բնական պատմութիւնը, այսինքն՝ բուսաբանական եւ կենդանաբանական ծանօթութիւններ։ «Տնտեսական գիտութեանց» բաժինը կը ներառէր դաստիարակութիւնը, քաղաքական տնտեսութիւնը, երկրագործութիւնը, առողջապահութիւնը, արուեստները եւ նորահայտ գիւտերը։ «Բանասիրական տեղեկութեանց» բաժինին մէջ զետեղուած են տեղեկութիւններ ժողովուրդներու, նշանաւոր անձանց մասին, հետեւաբար պատմական, աշխարհագրական, բարոյական ծանօթութիւններ, որոնցմէ միշտ անբաժան էին նաեւ ազգային կեանքի եւ պատմութեան խնդիրները։Սկզբնական շրջանին «Բազմավէպը» երկշաբաթաթերթ էր, ապա յաջորդաբար դարձած է ամսագիր, եռամսեայ ու երկամսեայ պարբերական։ Վերջին տարիներուն լոյս կը տեսնէ տարեկան 4 թիւ, որոնք յաճախ կը միաւորուին մէկ ծաւալուն հատորի մէջ։ Հանդէսի էջերուն վրայ մշտապէս տեղ գտած են գիտական, աստուածաբանական, հայագիտական, պատմական, լեզուաբանական, մատենագիտական, գեղարուեստական, ուսումնական եւ Հայ եկեղեցւոյ պատմութեան մասին արժէքաւոր նիւթեր։ Առաջին եւ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներուն ինկած է նեղ կացութեան մէջ եւ աստիճանաբար կրճատած է իր պարբերականութիւնը։ Պատմաբանասիրական հարցերուն մէջ «Բազմավէպը» պահպանողական էր եւ կը ջանար «անխախտ պահել» աւանդական տեսակէտերը։ «Բազմավէպին» աշխատակցած են հայ եւ օտար հռչակաւոր գիտնականներ, գրողներ, արուեստագէտներ։ Բացի հայագիտական յօդուածներէն, ուսումնասիրութիւններէն եւ գրական-արուեստագիտական նիւթերէն՝ «Բազմավէպը» հրատարակած է մեծարժէք բացառիկ թիւեր՝ նուիրուած Տանթէի, Պայրընի, Նափոլէոնի, Մխիթար Ապպայի, Աստուածաշունչի հայերէն թարգմանութեան 1500 – ամեակին, հայ եւ համաշխարհային գրական ու պատմական այլ անցուդարձերուն եւ դէմքերու յոբելեաններուն։ 1971-էն «Բազմավէպը» լոյս կը տեսնէ 2-3 հատորով, ուր կը տպագրուին հայագիտական-բանասիրական եւ կրօնական նիւթեր։ ԺԹ. դարու 60-ականներէն դարձած է գիտական պարբերական, տպագրած է հայ եւ օտար ուսումնասիրողներու գործերը, նպաստած է հայագիտութեան զարգացման։ ԺԹ. դարու վերջաւորութեան եւ Ի. դարու սկիզբը հրապարակած է զգալի թիւով յօդուածներ հայկական հարցին եւ Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ։ «Հայ Հանճար» (1916), «Ջարդերու Քաղաքականութեան Վերջը Եւ Պատժելու Ժամը» (1919), «Աճապարենք, պահանջը ստիպողական է» (1919), «Քաղաքակրթութիւն, զուգակից բարբարոսութիւն» (1920). «Դիւանագիտութեան դիմակները» (1920), «Խաբուեցանք... բայց պէտք չէ վհատինք» (1922) եւ այլ յօդուածներու մէջ արտացոլած են հայ ժողովուրդը յուզող, հայկական հարցին հետ կապուած իրադարձութիւնները։ Այդ տարիներուն «Բազմավէպը» տպագրած է նաեւ հայ բանաստեղծներու (Արսէն Երկաթ, Միհրան Շեխիկեան, Սիմոն Երեմեան, Մենասէր, Դանիէլ Վարուժան եւ ուրիշներ) ստեղծագործութիւնները ցեղասպանութեան վերաբերեալ։ Հանդէսին աշխատակցած ու անոր գործունէութեան մեծապէս նպաստած են հայ եւ այլազգ անուանի գիտնականներ, գրողներ, արուեստագետներ Ղեւոնդ Ալիշան, Էդուարդ Հիւրմիւզեան, Գարեգին Զարբհանալեանը, Վարդան Հացունին, Արսէն Ղազիկեանը, Էմիլ Տեզան, Բարսեղ Սարգիսեան, Վահան Յովհաննիսեան, Ֆրետերիք Ֆէյտի, Յարութիւն Քիւրտեան, Մեսրոպ Ճանաշեան, Մկրտիչ Անանեան, Ներսէս Տէր Ներսէսեան, Լեւոն Զէքեան եւ ուրիշներ։ 1973-էն «Բազմավէպին» կից կը հրատարակուի նոյնանուն մատենաշար մը։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Բազմավէպի մասին յօդուածը Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարանին մէջ Բազմավէպ հայագիտական հանդէսի կայքը

Լուսաբեր (քիմիական տարր)

Լուսաբեր քիմիական տարր է, որուն նշանն է P (լատ.՝ Phosphorus-էն)։ Կարգաթիւը՝ 15, հիւլէական զանգվածը՝ 30.97376։ Ոչ մետաղ է։ == Պատմութիւն == Լուսաբերին յայտնաբերումը կը վերագրուէ համպուրկցի ալքիմիքոս Հէննիկ Պրանտին (գերմաներէն՝ Hennig Brand), որ 1669-ին ստացաւ երկնագոյն լուսարձակող նիւթ մը՝ «սառը կրակ», եւ անուանեցաւ փոսփոր (յուն․՝ φῶς՝ լոյս եւ φέρω՝ կրող, լատ.՝ Lucifer)։ Լուսաբերի տարրական բնոյթը յայտնաբերած է Անթուան Լաւուազիէն (1783)։ == Ստացում == Տարրական լուսաբերը կը ստանան կաղկիոնի փոսփատի, սիղիկահողի եւ ածխածինի խառնուրդն ելեկտրական վառարանին մէջ առանց օդի մուտքի մինչեւ 1600 °C տաքացնելով՝ 2 C a 3 ( P O 4 ) 2 + 10 C + 6 S i O 2 → P 4 + 10 C O + 6 C a S i O 3 {\displaystyle {\mathsf {2Ca_{3}(PO_{4})_{2}+10C+6SiO_{2}\rightarrow P_{4}+10CO+6CaSiO_{3}}}} Ստացուած կազային P4-ը բաց թողնելով ջուրի մեջ՝ կը վերածեն պինդ վիճակի։ Լուսաբերի շոգիները փոշեզրկելէն ետք կը սառցնեն (50 °C) եւ ստացուող թեքնիքական ճերմակ փոսփորը կը հաւքէն ջուրի տակ։ Լուսաբերը հիմնականին կ'օգտագործուէ փոսփորական թթու եւ անկէ փոսփորական պարարտանիւթեր եւ այլ փոսփատներ ստանալու համար։ == Բնութենական Յատկութիւններ == Լուսաբերը բնութեան մեջ տարածուած տարր մըն է, կը կազմէ երկրակեղեւի զանգուածի 9,3․10−2%-ը (տարածուածութեամբ 13-րդն է)։ Լուսաբերը բնորոշ հօտով, անգոյն, մոմակերպ, թունաւոր նիւթ է, կը ստացուէ լուսաբերի շոգիները սառցնելիս։ Հալման ջերմաստիճանը 44,1 °C, եռմանը՝ 280,5 °C, խտութիւնը՝ 1828 քկ/մ3։ Օդին մէջ (40 °C-ում) կ'ինքնաբռնկուէ (կը պահեն ջուրին տակ)։ Բաղկացած է Р4 մոլեքուլներէ (լուսաբերրի մյուս ձեւափոխութիւններն հիւլէական պոլիմերներ են)։ Տաքացնելիս 250-300 °C դանդաղ կը փոխարկուէ կարմիր լուսաբերի։ Անիկա կը յառաջացնէ բիւրեղական մի քանի ձեւափոխութիւններ, որոնք ունեն 2000-2400 քկ/մ3 խտութիւն եւ 416-423 °C-ին կը ցնդեն։ Քիմիապէս աւելի պասսիվ է, օդին մէջ կը բռնկուէ 240-250 °C տաքացնելիս, համարեայ թունաւոր չէ։ Չլուծուեր ջուրին մէջ եւ ծծմբածխածնին մէջ։ Ապրանքային կարմիր լուսաբերը գործնականօրէն ամորֆ է, գոյնը՝ կարմրաշագանակագոյնէն մանիշակագոյն։ Ճերմակ Լուսաբերը ճնշման տակ (մօտ 15 000 մթնոլորտ) տաքացնելիս՝ 200-220 °C, կը փոխարկուէ սեւ լուսաբերի (կը նմանի կրաֆիթին, կիսահաղորդիչ է)։ Հեղուկ եւ կազային լուսաբերը բաղկացած է P4 մոլեքուլներէ։ Լուսաբերը տիպական ոչ մետաղ է, քիմիապէս աքթիւ է։ Միացութիւններուն մէջ գերազանցապէս կովալենթական է, կը ցուցաբերէ -3, +3 եւ +5 օքսիտացման աստիճաններ (արժէքականութիւնը 3 եւ 5, հազւադէպ 4, 1 եւ 4)։ Կը յառաջացնէ սահմանափակ թիւով իոնական միացութիւններ (Na3P, Ca3P2 եւ այլն)։ Լուսաբերը վերականգնիչ է, օքսիտացնող յատկութիւնները շատ թոյլ են արտայայտուած։ Լուսաբերի երկու կարեւոր ալոտրոպ ձեւերն են՝ ճերմակ լուսաբերը եւ կարմիր լուսաբերը։ Սեւ լուսաբերն կը ստացուէ ճերմակ լուսաբերը բարձր (շուրջ 1200 մեկապասկալ) ճնշման տակ տաքացնելիս։ === Ճերմակ լուսաբեր === Իր տեսքով եւ փափկութեամբ ճերմակ լուսաբերը կը նմանի մաքրած մեղուամոմի կամ պարաֆինի։ Խառնուրդներու ազդեցութիւնէն կ'ունենայ դեղնաւուն երանգ։ Լաւ կը լուծուէ CS2-ին, tհալ=44°Շ, tեռ=281°Շ։ Թոյլ տաքացնելիս օդին մէջ կ'ինքնաբոցավառուէ։ Քիմիապէս ակտիւ եւ խիստ թունաւոր նիւթ է, կը յառաջացնէ ոսկորներու քայքայում։ Չափահաս մարդուն համար մահացու չափաբաժինը կը կազմէ 50-100 միլիկրամ։ Ճերմակ լուսբերի բանաձեւն է՝ P4։ Կը պահեն ձուլակտորներու տեսքով՝ անօդ, յատուկ իներտ միջավայրին մէջ, մաքրած ջուրի շերտին տակ։ Ճերմակ լուսբերը լայնորէն կ'օգտագործուէ որպէս պայթուցիկ զինամթերքներու բոցավառիչ։ === Կարմիր Լուսաբեր === Կարմիր լուսաբերը տարրական լուսաբերի կայուն ձեւափոխութիւնն է։ Առաջին անգամ 1847-ին Շուէտին մէջ ստացած է աւստրիացի քիմիագէտ Անթոն Շրեոթերը՝ տաքացնելով ճերմակ լուսաբերը 500 °Շ-ին։ Կարմիր լուսաբերի խտութիւնն աւելի է եւ կը հասնէ 2400 քկ/մ3-ի։ Բաց օդին մէջ պահելու պարագային լուսաբերը խոնաւութեան պայմաններուն մէջ աստիճանաբար կ'օքսիտանայ՝ յառաջացնելով մածուցիկ լուսաթթու։ Ատկէ խուսափելու համար կարմիր լուսաբերը կը պահեն հերմետիկ անօթներուն մէջ։ Ճերմակ լուսբերի թունաւորմէն կարմիրինը մի քանի հազար անգամ պակաս է, ինչը կը նպաստէ, որ անիկա ունենայ շատ աւելի լայն կիրառութիւն։ Կարմիր լուսաբերն ունի պոլիմերային կառուցուածք։ Անիկա կարելի է դիտարկել որպէս P4-ի ածանցեալ, որտեղ խզուած է P-P կապերէն մեկը եւ հարեւան քառանիստի հետ ստեղծուած է լրացուցիչ կապ մը եւ ստացուած է շղթայաձեւ կառուցուածք։ Նոր ստացուած կառուցուածքի բանաձեւն է Pn։ Կարմիր լուսաբերն կ'օգտագործէ լուցկիի արտադրութեան ժամանակ։ Լուցկիի տուփի կողային մակերեսին քսուած նիւթը կը պարունակէ լուսաբեր, իսկ լուցկիի գլխիկը՝ ծծումբ։ Լուցկիի գլխիկը տուփի կողին քսելով, անիկա կը բոցավառուէ։ === Սեւ Լուսաբեր === Սեւ լուսաբերը տարրական լուսաբերի տարատեսակներէն ամէնաիներտն է։ Առաջին անգամ 1914-ին ստացած է ամերիկացի բնագէտ Փերսի Պրիճմանը (անգլերէն՝ Percy Bridgman)՝ 20 հազար մթնոլորտ ճնշման եւ 230 °Շ ջերմաստիճանի պայմաններուն մէջ։ Սեւ լուսաբերն ունի մետաղական փայլ եւ շատ կը նմանի կրաֆիթին։ Ջուրի եւ օրկանական լուծիչներուն մէջ բացարձակապէս չլուծուեր։ Ելեկտրահաղորդիչ է եւ ունի կիսահաղորդչի յատկութիւններ։ == Կենսաբանական Դեր == Փոսփատի տեսքով անօրկանական լուսաբերը անհրաժեշտ է կեանքի բոլոր ձեւերուն համար: Լուսաբերը գլխաւոր դեր ունի ԴՆԹ-ի եւ ՌՆԹ-ի կառուցուածքային ձեւաւորման համար: Ապրող բջիջները լուսաբերը կ'օգտագործեն ատենոզին թրիփոսփատի (ԱԹՓ) միջոցաւ եռանդը փոխադրելու համար: Փոսփոլիպիտները գլխաւոր կառուցուածքային բաղադրիչ կը հանդիսանան բջիջներու թաղանթներուն համար:Միջին չափահաս մարդուն մարմինը կը պարունակէ 0,7 քկ լուսաբեր, որուն 85-90%-ը՝ ոսկորներուն եւ ակռաներուն մէջ ապատիտի ձեւով: Արեան մէջ լուսաբերի միջին պարունակութիւնն է շուրջ 0,4 կ/լ, որուն 70%-ը օրկանական եւ 30%-ը անօրականական փոսփատներ են:Լուսաբերի աղբիւրները նոյնն պրոթէին պարունակող սնունդն է, թէեւ պրոթէինները լուսաբեր չեն պարունակեր: Զորօրինակ, կաթը, մսեղէնը եւ սոյան կը պարունակեն նաեւ լուսաբեր: Որպէս կանոն, ուտելիքին միջոցաւ անհրաժեշտ պրոթէին եւ կաղկիոն ստանալը հաւանական է, որ կ'ապահովէ նաեւ բաւականաչափ լուսաբերի ստացումը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Երուսաղէմ

Երուսաղէմ՝ (եբր. יְרוּשָׁלַיִם Եղուշալ́աիմ, արաբ. القدس‎‎ ալ-Քուտս), հին մերձարեւելեան քաղաք մը, որ կը գտնուի Միջերկրական եւ Մեռեալ ծովերու ջուրերու բաժանման տեղը՝ 650-840 մ բարձրութեան վրայ։ Աշխարհի հնագոյն քաղաքներէն մէկն է եւ ունի աւելի քան 3500 տարուան պատմութիւն։ Երուսաղէմ կը համարուի երեք կրօններու կեդրոնը՝ մովսիսականութեան, քրիստոնէութեան եւ իսլամութեան։ Անցեալին Երուսաղէմ եղած է Հրէական թագաւորութեան մայրաքաղաքը, ներկայիս անիկա պաշտօնապէս կը հանդիսանայ Իսրայէլի հանրապետութեան մայրաքաղաքը եւ հոն կը գտնուին բոլոր պետական կառոյցները, սակայն քաղաքին արեւելեան մասին մէջ, միջազգային հանրութեան զգալի մասին կողմէ Իսրայէլի գերիշխանութիւնը չէ ճանչցուած ։ == Երուսաղէմի Կարգավիճակը == Ե՛ւ Իսրայէլ ե՛ւ Պաղեստին Երուսաղէմը պաշտօնապէս կը նկատեն իրենց մայրաքաղաքը։ Քաղաքին արեւելեան մասին վրայ ՄԱԿ-ը, ինչպէս նաեւ միջազգային հանրապետութեան մեծամասնութիւնը Իսրայէլի գերիշխանութիւնը չեն ճանչցած։ Պաղեստինի վարչակազմին կառոյցները ընդհանրապէս Երուսաղէմէն դուրս գտնուած են։ Երուսաղէմի կարգավիճակը թէժ քննարկումներու նիւթ է։ ՄԱԿ ԳԱ-ի 29 Նոյեմբեր 1947-ի 181 յօդուածին որոշումը, որ ծանօթ է իբրեւ «Պաղեստինի բաժանման բանաձեւ», կ'ենթադրէր, որ միջազգային հանրութիւնը՝ բրիտանական յանձնարարագիրէն (15 Մայիս 1948) ետք, իր ղեկավարութեան տակ առնէր Երուսաղէմի ապագան։ 1950-ին Իսրայէլ Երուսաղէմը իր մայրաքաղաքը կը յայտարարէ։ Երուսաղէմի մէջ կը գտնուին Քնեսեթն (հրէական խորհրդարան) ու բոլոր կառավարական եւ պետական կառոյցները։ 1950-1967 թուականներուն, երբ արեւելեան մասը Յորդանանը կը գրաւէ, այդպիսի կարգավիճակ ունէր միայն քաղաքին արեւմտեան մասը։ 1967-ի եօթնօրեայ պատերազմին յաղթանակէն ետք, Իսրայէլ կը վերահսկէ քաղաքին ամբողջ տարածքին եւ կը բաժնէ արեւելեան Երուսաղէմը Յորդանան գետին արեւմտեան ափէն եւ կը յայտարարէ, թէ միաւորուած Երուսաղէմը կը գտնուի իր գերիշխանութեան տակ։ Երուսաղէմի մասին օրէնքով (30 Յուլիս 1980), Իսրայէլ Երուսաղէմը կը յայտարարէ իբրեւ իր միակ եւ անբաժանելի մայրաքաղաքը։ ՄԱԿ-ը արեւելեան Երուսաղէմին միակողմանի միաւորումը չի ճանչնար։ Գրեթէ բոլոր պետութիւնները իրենց դեսպանատուները տեղակայած են Մեծ Թել Աւիւի շրջանին մէջ, բացառութեամբ՝ Պոլիվիոյ եւ Փարակուէյի, որոնց դեսպանատուները տեղակայուած են Երուսաղէմի արուարձանին մէջ՝ Մեւասերեթ-Զիոն։ 2000-ին ԱՄՆ ծերակոյտը կ'որոշէ իր դեսպանատունը Երուսաղէմ տեղափոխել, սակայն ԱՄՆ-ի կառավարութիւնը միշտ կը յետաձգէ անոր գործադրումը։ Ներկայիս ԱՄՆ-ի դեսպանատունը կը գտնուի Թել Աւիւի մէջ, իսկ Երուսաղէմի մէջ կը գտնուի ԱՄՆ-ի Գլխաւոր Հիւպատոսութիւնը։ 15 Օգոստոս 2006-ին Քոսթա Ռիքայի կառավարութիւնը կը յայտարարէ իր դեսպանատունը Երուսաղէմէն Թել Աւիւ տեղափոխելու մասին, իսկ նոյն տարուան 25 Օգոստոսին, անոր օրինակին կը հետեւի նաեւ Սալվատորը։ Այս ձեւով ոչ մէկ պետութեան դեսպանատուն կը մնայ Երուսաղէմի մէջ։ Արեւելեան Երուսաղէմի մէջ տեղակայուած են ԱՄՆ-ի եւ քանի մը այլ երկիրներու հիւպատոսութիւններ, որոնք կապեր ունին նաեւ Պաղեստինի վարչակազմին հետ։ == Երուսաղէմ՝ Երեք Կրօններու Սրբավայր == Երուսաղէմ բացարձակ այլ կարգավիճակ ունի իբրեւ մովսիսականութեան, քրիստոնէութեան եւ իսլամականութեան սրբավայր։ Հրեաներուն համար սրբավայր կը նկատուի Տաճարին սարը եւ անոր արեւմտեան պատը՝ «Լացի պատ»ը, իսլամաներուն համար՝ վայելչագեղ մզկիթները, որոնք տեղակայուած են Տաճարին սարին վրայ (կրօնական ճարտարապետական համալիր Ալ-Համարամ ալ-Շարիֆ), իսկ բոլոր քրիստոնեաներուն համար՝ եկեղեցիները, տեղակայուած են հոն, ուր եղած է Քրիստոս։ == Համայնապատկեր == == Աղբիւրներ == == Արտաքին յղումներ == Երուսաղէմի պաշտօնական կայք Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ Երուսաղէմի Պատրիարքութեան կայք

Հայաստան (թերթ, Լոնտոն)

«Հայաստան», երկշաբաթաթերթ, ապա՝ ամսաթերթ։ Լոյս տեսած է Լոնտոնի մէջ 1888-1992, հայերէն եւ ֆրանսերէն։ Խմբագրապետն էր Մ. Սուազլեանը։ Սկիզբը հրատարակուած է որպէս «Հայրենասիրաց ընկերութիւն հայոց»-ի օրգան, Կ. Յակոբեանի ղեկավարութեամբ (որ տարաձայնութիւններու պատճառով 1889-ին հեռացած է թերթէն)։ 1891-էն կոչուած է «Բերան Անգլ եւ Հայկական ընկերութեան»։ «Հայաստան»-ի նպատակն էր «թարգման կանգնիլ ընդ մէջ Հայաստանի եւ Եւրոպիայի, ընդ մէջ դիւանագիտաց, հրապարագրաց եւ եւրոպական մամլոյն, առ ի լուսաբանութիւն ժողովրդական կարծեաց ի վերայ տանջանաց... Հայոց թշուառ ազգին...» (1 Նոյեմբեր1888), ինչպէս նաեւ սորվեցնել հայ ժողովուրդին պայքարի խաղաղ, բայց ազդու ձեւերը, որոնցմով կը հասնէին Պերլինի կոնգրեսի խոստացած բարենորոգումներու իրականացման («Հայկական վաւերագիր» խորագրով հրատարակած է Պերլինի կոնգրեսի նիւթերը)։ «Հայկական խնդիրն ու հասարակական կարծիքը», «Մեր բարեկամները» բաժինները ներկայացուցած են օտարազգի գործիչներու յօդուածներն ու նամակները հայերու, Հայաստանի, հայկական հարցի մասին։ Տպագրուած են նաեւ հայրենասիրական բանաստեղծութիւններ, ազգագրական նիւթեր։ Թերթը ունեցած է առաւելապէս եւրոպացիներէն կազմուած խնամակալ յանձնաժողով (Ճեյմս Պրայս, Ֆրանսիս Սթիւենսոն եւ ուրիշներ)։

Էմընէմ

Մարշըլ Պրուս Մազըրզ III (անգլերէն՝ Marshall Bruce Mathers III, ծնած՝ 17 Հոկտեմբեր, 1972, Սուրբ-Ժոզէֆ, Միսսուրի, ԱՄՆ), ամերիկացի ռեփեր, երաժշտական արտադրիչ, յօրինող եւ դերասան։ Առաւել յայտնի է Էմինէմ (անգլերէն՝ Eminem, յաճախ կը հանդիպի EMINƎM ոճով) բեմական կեղծանունով եւ իր Սլիմ Շեյտի (անգլերէն՝ Slim Shady) ալտեր֊էգոյով։ == Գործունէութիւն == Բացի սոլօ կեանքէն, Մարշըլը նաեւ D12 խումբի եւ Bad Meets Evil հիփ հոփ տուէթի անդամ է։ Էմինէմը աշխարհի ամենէն շատ վաճառուող երաժշտական կատարողներէն մէկն է, ինչպէս նաեւ 2000-ական թուականներու ամէնէն շատ իր վաճառուած են։ Ան տարբեր ամսագրերու կողմէ կազմուած բոլոր ժամանակներու աշխարհի մեծագոյն երաժիշտներու ցանկերուն մէջ, այդ թիւով՝ Rolling Stone ամսագրի ցանկն ալ, ուր Էմինէմը կը զբաղեցնէ 83-րդ հորիզոնականը՝ 100 մեծագոյն կատարողներու ցանկին վրայ։ Նոյն ամսագիրը անուանած է զինք «Հիփ հոփի Արքայ»։ Եթէ իր ալպոմներու հետ հաշուենք նաեւ իր խումբերու ալպոմները, ապա Էմինէմն ունի 10 ալպոմ, որոնք եղած են Billboard 200֊ի առաջին հորիզոնականը։ Որպէս սոլօ կատարող, Էմինէմը ամբողջ աշխարհի մէջ վաճառած է իր ալպոմներու աւելի քան 100 միլիոն օրինակ։ Միայն ԱՄՆ-ի մէջ ան վաճառած է մօտ 49 միլիոն սկաւառակ և 42 միլիոն երգ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Մլեհ (զօրավար)

Մլահ (յուն.՝ Μελίας, երբեմն Մելիաս, հայկական աղբիւրներուն մէջ նաեւ Մլեհ Մեծ),հայ զօրավար, որ կը ծառայէր Բիւզանդական կայսրութեան մէջ։ Աչքի մտած էր իր հրամանատարական տաղանդով եւ սկիզբ դրած է Լիկանդոս բանակաթեմին։ Մասնակցած է [[Յովհաննէս Կուրկուասի արշաւանքներ|Յովհաննէս Կուրկուասի արշաւանքներուն։ == Վաղ տարիներ == Մլեհը ցած նախարարական, հաւանաբար Վարաժնունիներու տոհմէն էր եւ թերեւս արաբներու կողմէն, 853 թուականին սպանուած Վարժնունիքի իշխանի թոռն էր։ Մլեհը առաջին անգամ կը յիշուի որպէս Տարօնի Աշոտ Երկայնաբազուկ Բագրատունիի ծառայ, որ 890 թուականին կ՝ անցնի Բիւզանդական կայսրութեան ծառայութեան։ Ան մաս կը կազմէր Աշոտի հայկական խումբին, որ կը կռուէր բիւզանդական բանակի կազմին մէջ ընդդէմ բուլղարներու, վերջիններուս համար աղետալի, Բուլղարոֆիգոնի ճակատամարտին մէջ։ Աշոտը կը մահանայ ճակատամրտին։ Մլեհը վերդարձաւ կայսրութեան արեւելեան սահմանը, ուր հայոց գունդին հետ կը ծառայէր որպէս ակրիտայի մէջ եւ անդադար կ՝ ասպատակէր արաբական տարածքները։ Սակայն 905 թուականին Մլեհն ու շարք մը այլ հայ ազնուականներ մասնակցեցան Անդրոնիկոս Դուկասի անյաջող ապստամբութեան եւ ստիպուած փախան մուսուլմանական Մալաթիոյ էմիրութիւն։ == Լիկանդոսի ստեղծումը == Սակայն 907 կամ 908 թուականին ստրատեգոս Էվստաթիոս Արգիրոսի միջամտութեամբ, հայ փախստականներուն թոյլ տրուեցաւ ետ վերադառնալ կայսրութիւն։ Անոնց նոյնիսկ տրուեցան սահմանային քանի մը բերդեր կիսաւասալական հիմունքներով։ Երեք հայ եղբայրներ՝ Վասակը, Գրիգորիկն ու Փարզունեսը ստացան Լարիսա բերդը, որ կը կազմէր սահամանային Սեբաստիա թեմի մէկ մասը։ Հաւանաբար արաբական արմատներ ունեցող հայազգի Իսմայելը ստացաւ Սիմպոսիոնի ամայացած շրջանը, իսկ Մլեհին բաժին հասաւ Հադաթի լեռնանցքի շրջակայ տարածքը։ Այս բոլորէն միայն Մլեհը կը պահպանէ իր տրիոյթները երկար ժամանակ. Իսմայելը կը սպաննուի 909 թուականին Մալաթիոյ դէմ պատերազմի ժամանակ, իսկ Վասակը կը զրկուի տիրոյթներէն դավաճանութեան համար 913 թուականին։ Շուտով Մլեհը գրաւեց եւ վերաշինեց լքուած Լիկանդոս բերդը. ան դարձաւ իր նստավայրը։ Մլեհի տրիոյթներուն մէջ բնակութիւն հաստատեցին մեծ քանակութեամբ հայեր եւ այդ շրջանը դարձաւ արաբներու դէմ յարձակման բիւզանդական հիմնական հենակետերէն մէկըref name="Honigmann65"/>։ Մլեհը գրաւեց նաեւ Ծամանդոսն ու [[Սիմպոսիո|Սիմպոսիոը]։]։ Մլեհի գործողութիւնները տագնապեցուցին արաբական էմիրութիւններուն, որ կ՝ ընդունուի արաբական աղբիւրներու կողմէն, որոնք կը կոչուին Մլեհին «սահիբ ալ-Դուրուբ» ("անցումներու իշխան")։ 909 կամ 912 թուականին Մլեհի դէմ կազմակերպուեցաւ մեծ արաբական արշաւանք, որ սակայն ետ մղուեցաւ։ 914-15 թուականներուն Տարսոնի արաբները գրաւեցին եւ թալանեցին Ծամանդոսը, սակայն Մլեհն ալ իր հերթին ասպատակեց արաբական տարածքները մինչեւ Մարաշ (Գերմանիկեա)։ Ըստ արաբական աղբիւրներու ան գերի վերցուց 50,000 հոգի։ Այդ յաջողութեան համար Լիկանդոսը ստացաւ բանակաթեմի կարգավիճակ, իսկ Մլեհը դարձաւ վերջինիս ստրատեգոսը։ Ան նաեւ ստացաւ «պատրիկ»-ի, ապա «մագիստրիոս»-ի կոչումներ։ Միւս տարին Մլեհն ու իր զօրքերը մասնակցեցան Բուլղարական առաջին կայսրութեան դէմ կազմակերպուած բիւզանդական արշաւանքին, սակայն պարտութիւն կրեցին Աքելոսի ճակամարտին մէջ։ Այնուհետեւ Մլեհը կը յիշուի հայազգի զօրավար Յովհաննէս Բ. Կուրկուասի արշաւանքներուն մասնակցելու ժամանակ։ Այստեղ ան ունէր կարեւոր դէր։ 927 թուականին Կուրկուասն ու Մլեհը յարձակեցան Մալաթիոյ վրայ եւ գրաւեցին քաղաքը, սակայն միջնաբերդը մնաց անառիկ։ Որպէս հետեւանք Մալաթիան ճանչցաւ իրեն կայսրութեան վասալ։ Սակայն Մալաթիան շուտով հրաժարեցաւ ճանչնալ զայն Բիւզանդիոյ վասալ եւ դարձեալ ենթարկուեցաւ պաշարման։ Ըստ արաբական վկայութիւններու Մլեհը փորձեց իր զինուորներուն քաղաք մտցնել որպէս արհեստագործ, սակայն ձախողեցաւ։ Քաղաքը շուտով դարձեալ համաձայնեցաւ հարկ վճարել Բիւզանդական կայսրութեանը։ 930 թուականին Մլեհը ասպատակեց Սամոսատը, սակայն պարտութիւն կրեց արաբներէն։ ճակատամարտին գերի ինկաւ ու Բաղդադ ուղարկուեցաւ Լեհի տղան։ Մլեհը վերջին անգամ կը յիշուի մասնակցելու ժամանակ Մալաթիոյ վերջնական գրաւման արշաւանքի վաղ փուլերուն։ Այս դէպքէն ետք ան չի յիշուիր, որուն հետեւանքով կ՝ ենդադրուի, որ ան մահացած է մոտաւորապէս այս ժամանակաշրջանին։ Մլեհի ժառանգները մեծ դեր ունեցան Լիկանդոս թեմին մէջ եւ բիւզանդական բանակին մէջ. Անգամ մը եւս, Մլեհը կը յիշուի որպէս ապագայ կայսր Յովհաննէս Չմշկիկի զինակից Նիկեփոր Փոկասի (963-969 թթ.) եւ Չմշկիկի (969-976 թթ.) օրով։ Կը համարուի, որ Մլեհի յիշատակը պահպանուած է յայտնի ակրիտական «Դիգենաս Ակրիտաս»-ի էպոսի մէջ որպէս «ապելատես» Մելեմենծես։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ ==

Գէորգ Մարզպետունի (վէպ)

«Գէորգ Մարզպետունի», հայ անուանի գրագէտ Մուրացանի (Գրիգոր Տէր-Յովհաննիսեան) պատմավէպ։ Հայ գրականութեան նշանաւոր ստեղծագործութիւններէն է: Պատմավէպը գրուած եւ առաջին անգամ հրատարակուած է 1896 թուականին, Թիֆլիսի «Արձագանք» ամսագրին մէջ: Առանձին գիրքով ան լոյս տեսած է 1912 թուականին։ == Ստեղծման պատմութիւն == Նախքան գիրքը գրելը Մուրացան քրտնաջան ուսումնասիրած է վէպի մէջ ներկայացուած ժամանակաշրջանին վերաբերող հիմնական պատմական աղբիւրները: Հեղինակին նպատակն էր վէպը կարելի եղածին չափ հիմնել իրական պատմական փաստերու վրայ։ Միաժամանակ, Մուրացան, կը փափաքէր ընթերցողին փոխանցել «իր մտքերը, բարոյականութիւնը, համոզումները եւ կարծիքը»: Արդիւնքը այն էր, որ Մուրացանին կը յաջողի ստեղծագործութիւնը դարձնել հայրենասիրական եւ հերոսական պատմական վէպ, որ իր մէջ ռոմանթիզմի մասնիկներ կը պարունակէ: Մուրացան կը փափաքէր Գէորգ Մարզպետունիի կերպարի միջոցով ժողովուրդին փոխանցել իր սէրը հայրենիքի նկատմամբ։ Շատ մը քննադատներ կը կարծեն, որ Գէորգ Մարզպետունիի շրթունքներով կը խօսի ինքը՝ հեղինակը։ Այս ստեղծագործութեամբ Մուրացանը ցուցադրեց հայ ժողովուրդի հայրենասիրական ծրագիրները։ Հեղինակը կը նշէ. == Պատմական շրջան == Մուրացան կը նկարագրէ Հայաստանը 10-րդ դարուն։ Երկիրը կը կառավարէ «յաղթանդամ» արքայ Աշոտ Բ Երկաթը` Բագրատունիներու արքայատոհմի ներկայացուցիչը: Ժողովուրդի մէջ ան անմահացաւ այն ժամանակ, երբ աշխուժ զինուած պայքար սկսաւ երկար տարիներ Հայաստանը ասպատակող արաբներու դէմ: Պատերազմին կը յաղթէ Իւսուֆ ամիրային: Աշոտ Բ-ը կարցաւ վրէժխնդրութիւն լուծել «հագարացի» (արաբ) զօրապետներէն, որոնք մասնակցած էին իր հօր Սմբատ Ա-ի սպանութեանը։ Վրէժը չի հասնիր միայն դաւաճան Գագիկ Արծրունիին, որուն օգնութեամբ «հագարացիք» մահապատժի ենթարկեցին Սմբատ Բագրատունիին։ Արծրունին վերջիվերջոյ Վասպուրականի թագաւոր կը հռչակուի։ Սակայն խաղաղ կեանքը երկար չի տեւեր։ Դարձեալ կը սկսին արաբ ժողովուրդի ասպատակութիւնները դէպի հայ հողեր։ Հայաստանը նորէն կ՛իյնայ արաբական լուծի տակ։ Երկրի ներսը թշնամական իրավիճակ կը տիրէ։ Իշխաններ Սահակ Սեւադան եւ Ցլիկ Ամրամը, անձնական տարաձայնութիւններէն ելլելով, ապստամբութիւն կը կազմակերպեն արքայի դէմ։ Համարեա' բոլոր իշխաններն ու նախարարները կը փակուին իրենց ամրոցներուն մէջ եւ կը սպասեն, թէ ինչով պիտի աւարտի ընդվզումը։ Այս ամէնը տեսնելով՝ ոտքի կ՛ելլէ խիզախ ու հայրենասէր իշխան Գէորգ Մարզպետունին։ Մարտնչելով թշնամիներու դէմ՝ ան միաժամանակ կը փորձէ խելքի բերել ապստամբներուն, կը փորձէ համախմբել բոլոր հայ զօրապետներուն, նախարարներուն։ Մարզպետունին կ՛ոգեւորէ արքայ Աշոտ Երկաթին, երբ մարտի դաշտ կ՛իջնէ ընդամէնը քսան հոգիով եւ խորամանկութեամբ կրնայ յաղթել թշնամիին։ Անկէ ետք Աշոտը, որ առաջ հոգեպէս ծանր վիճակի մէջ կը գտնուէր, կը կազմակերպէ յայտնի Սեւանի ճակատամարտը: Աստիճանաբար երկրին մէջ ազատութեան եւ խաղաղ կեանքի յոյսեր կը յայտնուին։ == Գլխաւոր հերոսներ == Աշոտ Բ Երկաթ - Հայաստանի արքայ Գէորգ Մարզպետունի - իշխան եւ սպարապետ Աբաս Ա - արքայի եղբայր, արքայական գահի ժառանգորդ Յովհաննէս Է Դրասխանակերտցի - Հայաստանի կաթողիկոս Ցլիկ Ամրամ - իշխան եւ ապստամբ Սահակ Սեւադայ - իշխան եւ ապստամբ, արքայի աներ Վահրամ Սեպուհ - զօրապետ, Գէորգ Մարզպետունիի մօտիկ ընկեր Բեշիր - հագարացի զօրապետ Սահականոյշ - արքայի կին, Հայաստանի թագուհի Սեդա - Սահականոյշի դայեակ == Նիւթ == === Առաջին մաս === Հայաստան, 10-րդ դար... Երկրին մէջ պատերազմ տեղի կ'ունենայ հայերու եւ արաբներու (հագարացիներու) միջեւ։ Կը շարունակէ հագարացիներու յարձակողական քաղաքականութիւնը Հայաստանի վրայ։ Իսկ երկրէն ներս թշնամական մթնոլորտ կը տիրէ հայ իշխանական տոհմերու միջեւ։ Արքայ Աշոտ Բ Երկաթի դէմ ապստամբութիւն կազմակերպած են արքայի աներ Գարդմանի իշխան Սահակ Սեւադան եւ Ուտիքի իշխան Ցլիկ Ամրամը։ Գառնի ամրոցին մէջ կը բնակի Հայաստանի թագուհին՝ Սահականոյշը: Այստեղ կը բնակին նաեւ իշխան Գէորգ Մարզպետունիի կինն ու որդին՝ իշխան Գոռը։ Սահականոյշը շատ կը սիրէ իր դայեակին՝ Սեդային։ Օր մը ան՝ Սեդայէն կը խնդրէ պատմել անցած տարիներու իրադարձութիւններու ու Աշոտ Բագրատունիի երիտասարդութեան մասին։ Դայեակը կը պատմէ անցած տարիներու նշանաւոր դէպքերու մասին, թէ ինչպէս նախկին արքայ Սմբատ Ա-ը պայքարած է արաբներու, Իւսուֆ ամիրայի դէմ, թէ ինչպէս հագարացիները մահապատիժի ենթարկած են Սմբատ Բագրատունիին. ինչպէս Աշոտ Բ-ը իր վրէժը լուծած է արաբ զօրապետերէն իր հօր համար եւ ինչպէս վաստակած է «երկաթ» անուանումը. ինչպէս որոշած է ամուսնանալ Սահականոյշի հետ եւայլն... Յետոյ Սեդան կը խոստովանի նաեւ, որ Աշոտը երկար տարիներ շարունակ դաւաճանած ու թաքուն սիրած է իշխան Ցլիկ Ամրամի կնոջը՝ Ասպրամին։ Կը պարզուի, որ թագուհին տեղեակ էր անոր մասին, որ նոյնիսկ անգամ մը ան տեսած էր Աշոտին Ասպրամի հետ համբուրուիլը: Իշխան եւ զօրապետ Գէորգ Մարզպետունին կ՛այցելեն ապստամբ, կոյր Սահակ Սեւադային։ Վերջինիս եւ անոր որդիին կուրացուցած էր արքայ Աշոտ Երկաթը, անոնց կազմակերպած առաջին ապստամբութեան պատճառով։ Այդ օրուընէ ետք ան միայն նպատակադրած էր հաշուեյարդար տեսնել արքայի հետ։ Իշխան Մարզպետունին կը փափաքի ամէն գնով մտափոխել Սեւադային, որովհետեւ, ըստ իր խօսքերուն, այս դժուար տարիներուն ապստամբութիւնը եւ ներքին պառակտումները միայն մեծ չարիքի, ողբերգութեան ու կործանման կը հասցնեն։ Ան համարեա', թէ ծնկաչոք կը համոզէ Սեւադային հրաժարիլ ապստամբութիւնը շարունակել ու ներել արքային։ Սեւադան կը հասկնայ իշխանին, կը համաձայնի եւ կը ներէ Աշոտին։ Ոգեւորուած Մարզպետունին բազմաթիւ անգամներ շնորհակալութիւն կը յայտնէ Սահակ Սեւադային եւ կ՛ուղեւորուի իշխան Ցլիկ Ամրամի մօտ, որպէսզի անոր ալ մտափոխի։ Ցլիկ Ամրամը շատ կը զարմանայ եւ կը հիասթափուի, երբ կ՛իմանայ Սահակ Սեւադայի որոշման մասին։ Ամրամի կինը՝ Ասպրամը, դաւաճանած էր ամուսինին Աշոտ Երկաթի հետ։ Այդ հանգամանքը պատճառ դարձած էր Ամրամի կազմակերպած ապստամբութեանը։ Ան կ՛երազէր ամէն գնով ոչնչացնել արքային ու վրէժ լուծել իր ընտանիքը քանդելու պատճառով։ Մարզպետունիի աղիողորմ խնդրանքները չեն ազդեր Ցլիկ Ամրամի վրայ։ Ան շատ կը յարգէր իր հին ընկեր իշխան Մարզպետունիին, սակայն չէր համաձայներ եւ չէր հրաժարեր դադրեցնել ապստամբութիւնը։ Անկէ ետք Գէորգ Մարզպետունին կ՛երթայ արքայի մօտ։ Ճամբուն վրայ ան կը հանդիպի աբխազաց իշխան Բերին, որ եկած էր Ցլիկ Ամրամին օժանդակելու համար։ Անոնց նպատակները նոյնն էին։ Այս ամէնուն մասին Մարզպետունին կը տեղեկացնէ Աշոտ Բ-ին։ Արքան կ՛որոշէ զօրք հաւաքել եւ մարտի դաշտ իջնել ապստամբներու դէմ։ Անոնք զօրք կը հաւաքեն ու ճամբայ կ՛իյնան։ Աշոտն ու իր կողմնակիցները չեն հանդիպիր ոչ մէկ ապստամբի։ Անոնք կը փակուին Աւերակ բերդի մէջ, այնտեղ գիշերելու համար, սակայն գիշերը՝ յանկարծակի, Ցլիկ Ամրամն ու Բերը բերդը կը շրջապատեն։ Մարզպետունին եւ ուրիշ քաջեր հերոսաբար կը դիմադրեն ապստամբներուն։ Աշոտ Երկաթը խորամանկ քայլի մը կը դիմէ. ան իր ձիով եւ երկու ձիաւորով անսպասելիօրէն յառաջ կը սլանայ խաւարի միջով՝ դիմադրելով դիմացը յայտնուող ապստամբներուն ու կը յաջողի դուրս շպրտել զանոնք շրջապատումէն։ Իսկ Ցլիկ Ամրամը առանց դժուարութեան բերդ կը խուժէ եւ իմանալով, որ Աշոտը փախած է, սաստիկ կը զայրանայ, սակայն ազատ կ'արձակէ Մարզպետունիին եւ անոր զինուորներուն։ === Երկրորդ մաս === Երկրորդ մասը կը սկսի՝ Այրիվանք բերդի իրադարձութիւններով։ Այստեղ իր կողմնակիցներու հետ ապաստան կը գտնէ Հայաստանի կաթողիկոս Յովհաննէս Ե. Դրասխանակերտցին։ Ան փախած է մայրաքաղաք Դուինէն՝ արաբ ոստիկան Նսերից՝ թողնելով իր կաթողիկոսական գահը։ Այրիվանքի մէջ կաթողիկոսն ու մնացած հոգեւորականները կը շարունակեն իրենց եկեղեցական կեանքը։ Օր մըն ալ լուր կը հասնի, որ արաբ զօրապետ Բեշիրն իր զօրքի հետ կը մօտենայ Այրիվանք։ Կաթողիկոս Յովհաննէսը կ՛որոշէ փախչիլ Գառնի։ Որոշ հոգեւորականներ կը հեռանան անոր հետ, միւսները կը մնան՝ իբր պատուով ընդունելու թշնամիին։ Անոնք կը թաքցնեն բերդի բոլոր հարստութիւններն ու գանձերը եւ առանց որեւէ դիմադրութեան ներս կը թողուն զօրապետ Բեշիրին։ Վերջինս ծանր տանջանքներու կ՛ենթարկէ հոգեւորականներուն՝ պահանջելով, որ անոնք խոստովանին գանձերու տեղը։ Սակայն անոնք կտրուկ կը հրաժարին, որմէ ետք Բեշիրը կը հրամայէ մահապատժի ենթարկել բոլորին։ Բոլորը կը ձգեն միայն վարդապետ Մովսէսի, որ պէտք է երթար կաթողիկոսի մօտ եւ ցոյց տար իր վէրքերը։ Գէորգ Մարզպետունին կը ժամանէ Գառնի։ Ան կը պատմէ թագուհի Սահականոյշին Աւերակ բերդին մէջ կատարուածի մասին եւ կը յայտնէ, որ արքան որոշ ժամանակով մեկնած է Կաքաւաբերդ։ Գառնի կ՛այցելէ նաեւ կաթողիկոս Յովհաննէսը՝ Մովսէս վարդապետի եւ եպիսկոպոս Սահակի հետ։ Անոնք կը պատմեն, ինչ որ կատարուած էր Այրիվանքի մէջ։ Մարզպետունին կը կշտամբէ կաթողիկոսին անոր փախուստի համար եւ խորհուրդ կու տայ վերադառնալ Դուին ու չվախնալ ոստիկան Նսերէն։ Կաթողիկոսը սկզբը կը համաձայնի, սակայն քանի մը օր ետք կը զղջայ ու կը մեկնի Սեւանայ կղզի։ Անկէ ետք ան կ՛ուղղուի Բիւրական։ Աշոտ Երկաթը նոյնպէս Սեւանայ կղզի կը հեռանայ։ Հոգեկան ծանր ցնցումներու մէջ ան կ՛որոշէ մշտապէս այնտեղ մնալ։ Արքան ծանր կ՛ըլլայ Աւերակի մօտ իր կրած պարտութիւնը, իսկ Սահականոյշին դաւաճանելու փաստը անոր հանգիստ չի տար։ Վերջինս իմանալով, որ Աշոտը Սեւանի մօտ կ՛երթայ, կ՛ուղղուի ամուսինի մօտ։ Բիւրականի մէջ խաղաղ կեանք կը տիրէ։ Կաթողիկոս Յովհաննէսը գոհ է տեղի իրավիճակէն։ Սակայն շատ շուտով լուր կը հասնի, որ արաբ զօրապետ Պեշիրը իր զօրքերու հետ կը մօտենայ քաղաք։ Կաթողիկոսը այս անգամ ալ կ՛որոշէ փախուստի դիմել։ Այդ փաստը պէտք է թաքուն պահուէր քաղաքի բնակիչներէն։ Քաղաքին մէջ կը մնան կաթողիկոսի մտերիմներ՝ Մովսէս վարդապետը եւ եպիսկոպոս Սահակը։ Բիւրականի բոլոր բնակիչները դիմադրութեան կը պատրաստուին։ Անոնց կը միանայ դուրսէն եկած Սողոմոն ճգնաւորի զօրքը։ Եւ ահա Պեշիրի զինուորները կը յարձակին Բիւրականի պարիսպներու վրայ։ Երկար օրեր կատաղի մարտեր կ՛ընթանան։ Քաղաքի բնակիչները աշխուժ դիմադրութիւն ցոյց կու տան, եւ արաբներու ամբողջ ռազմական կարողութիւնները ապարդիւն կ՛անցնին։ Յաղթանակը հայերու կողմն էր։ Օր մըն ալ ծեծկռտուք տեղի կ՛ունենայ Սողոմոն ճգնաւորի, երկու զինուորի եւ Բիւրականի քանի մը բնակիչներու միջեւ։ Երկու զինուորները կ՛որոշեն բողոքել կաթողիկոսին, սակայն իմանալով, որ վերջինս երկչոտօրէն փախչած է՝ կը հիասթափուին ու շատ կը զայրանան։ Անոնք կ՛որոշեն դաւաճանել իրենց հաւատարիմներուն եւ Պեշիրի հետ թաքուն գործարք կը կնքեն։ Գիշերով երկու զինուորները կը բանան քաղաքի դարպասները ու ներս կը թողուն թշնամիներուն։ Արաբները կը սպասեն քաղաքին բոլոր մարդոց եւ կը ջարդեն Բիւրականը։ Սպանուածներու շարքին մէջ էին նաեւ Մովսէս վարդապետը, եպիսկոպոս Սահակը, Սողոմոն ճգնաւորը, հերոս հոգեւորականներ Դաւիթն ու Մովսէսը, անոնց եղբայր Սահակը եւայլն... Այս դէպքը տեղի ունեցաւ 17 Ապրիլ 924 թուականին։ Այն երկու հայ դաւաճաններուն՝ Պեշիրը ուղեկցեցաւ ոստիկան Նսերի մօտ։ Վերջինս կը հրամայէ գլխատել երկուքին ալ՝ ըսելով, որ եթէ իրենք կարողացան դաւաճանել հայրենակիցներուն, ապա հագարացիներուն առաւել եւս հաւատարիմ չեն մնար։ Գէորգ Մարզպետունին՝ իմանալով Բիւրականի ողբերգական դէպքի մասին, լրջօրէն կը մտածէ նոր ազատական տարբերակներու մասին։ Իշխանը կը հաւաքէ Գառնիի ամրոցի բոլոր բնակիչները եւ կոչ կ՛ընէ ժողովուրդին իր հետ կռուի դաշտ իջնել, սակայն իրեն կը միանայ միայն տասնինը զինուոր։ Անոնցմէ էին Մարզպետունիի մօտիկ ընկեր Վահրամ Սեպուհը, եւ որդին՝ Գոռը։ Անոնք հանդիսաւոր երդում կու տան նախկին կաթողիկոս Մաշտոցի գերեզմանի մօտ, որ կը պայքարին մինչեւ վերջ։ Մարզպետունին երդում կու տայ, որ պիտի չվերադառնայ Գառնի, մինչեւ երկրին մէջ մնայ նոյնիսկ մէկ հագարացի։ Անկէ ետք Մարզպետունին ու իր քաջերը կը մեկնին Սեւանայ կղզի, որպէսզի Աշոտ Երկաթի օրհնութիւնը ստանան։ Անոնք կ՛որոշեն գիշերը անցնել Գեղի ամրոցին մէջ։ Մարզպետունին կը նկատէ, որ կողքի լերան լանջերուն կը գիշերէ արաբ զօրապետ Պեշիրի բանակը։ Իշխանը կը ցանկանայ սկսիլ ճակատամարտը եւ կոչ կ՛ուղղէ Գեղիի բնակիչներուն շարուիլ լերան տակ ու կատաղի գոռոցներ արձակել, որպէսզի արաբները մտածեն, թէ հայ զինուորներու քանակը մեծ է։ Իսկ Մարզպետունին իր տասնինը քաջերու հետ, թշնամիի ճամբան կը ներխուժէ ու թաքուն կը հրկիզէ զայն։ Քունէն ետք դեռ նոր արթնացած հագարացիք, խուճապահար կը սկսին այս ու այն կողմ փախչիլ։ Մարզպետունին ու իր զինուորները կը կարողանան բազմաթիւ թշնամիներ ոչնչացնել։ Պեշիրը կը փախչի։ Այս մէկը փառահեղ յաղթանակ էր։ Աշոտ Երկաթը, իմանալով Մարզպետունիի հերոսութիւններու մասին, կ՛ոգեւորուի եւ կ՛որոշէ ոտքի ելլել։ Կատաղած Պեշիրը կ՛որոշէ սպանել Հայաստանի արքան։ Ան իր նոր բանակի հետ կու գայ Սեւանայ լիճի աւազան եւ արքային հասնելու խորամանկ քայլերու կը դիմէ։ Աշոտ Երկաթը, ըմբռնելով իրավիճակի լրջութիւնն ու վտանգը, կ՛երթայ կտրուկ քայլերու։ Իր հարիւր զինուորներէն ան կ՛առանձնացնէ եօթանասունին եւ անոնց տասը լաստերու մէջ կը տեղաւորէ՝ ամէն լաստի մէջ եօթ զինուոր։ Ինքը՝ Աշոտը, կը գտնուէր փոքր լաստի մը վրայ, իր քանի մը թիկնապահներու հետ։ Այդպէս անոնք կը թիավարեն դէպի հագարացիներու ափը եւ Աշոտի հրամանով կը սկսին նետահարել թշնամիներուն։ Հագարացիք նոյնպէս կը սկսին նետեր արձակել, բայց ապարդիւն, որովհետեւ անոնց կը խանգարէր հայերու լաստերու ետեւէն կուրացնող վառ արեւի շողերը։ Պեշիրի բանակի մօտ կէսը կը զոհուի, մնացածը փախուստի կը դիմեն զօրապետի հետ։ Յաղթանակը Աշոտ Երկաթի կողմն էր։ Այդ յայտնի՝ Սեւանի ճակատամարտն էր։ Մարտի ժամանակ Աշոտ Երկաթին նետ կը խոցուի, որ ըստ բժիշկի թունաւորուած էր եւ Աշոտի կեանքին վտանգ կը սպառնար։ Գէորգ Մարզպետունիի նոր կազմաւորած հազարանոց բանակը Պեշիրի փախչող զօրքին կը հանդիպի: Անոնք մէկ անգամ եւս պարտութեան կը մատնեն հագարացիներուն, սակայն Պեշիրը այս անգամ ալ կը յաջողի փախչիլ։ Ան հրաշքով կը փրկուի։ === Երրորդ մաս === Գէորգ Մարզպետունին կու գայ Բագարան, ուր կը թագաւորէ՝ Աշոտ Երկաթի հօրեղբայրը՝ Աշոտ Բռնաւոր սպարապետը: Այստեղ ապաստան գտած է հայոց կաթողիկոսը: Վերջինիս իշխան Մարզպետունին կը համոզէ վերադառնալ Դուին եւ կ՛երաշխաւորէ, որ ոստիկան Նսերը չի համարձակիր վնաս պատճառել հայոց վեհափառ տիրոջը, քանի դեռ հայ զինուորները կանգնած կ՛ըլլան Դուինի պարիսպներու տակ։ Կաթողիկոս ՅՅովհաննէսը կը համաձայնի, սակայն Մարզպետունիի հեռանալէ ետք, անոր կը մտափոխէ Աշոտ Բռնաւորը, որ իրականին իր խարդախ ծրագիրներն ու նպատակները ունէր։ Աշոտ սպարապետը թաքուն գործարք կնքած էր ոստիկան Նսերի հետ։ Աշոտը խորամանկութեան կը դիմէ եւ արդիւնքը այն կ՛ըլլայ թէ կաթողիկոսը կը մեկնի Վասպուրական` Գագիկ Արծրունիի մօտ: Անկէ ետք Գէորգ Մարզպետունին կ՛ուղղուի Երազգաւորս, ուր կը բնակէր արքայի հարազատ եղբայրը Աբասը: Եղբայրները արդէն երկար տարիներ նեղուած են եւ չեն յարաբերիր իրար հետ: Իշխան Մարզպետունին կը խնդրէ ու կը համոզէ Աբասին ներել եղբօրը ու հաշտուիլ իրեն հետ: Ըստ իշխանի`այդ հանգամանքը կը ստիպէ Աշոտին լքել Սեւանը եւ վերադառնալ նախկին գործերուն։ Աբասը կը համաձայնի եւ անոնք երկուքով կ՛ուղղուին Սեւան։ Արքան կ՛ընդունի ու կը հաշտուի եղբօր հետ։ Աշոտ Բ-ը արդէն համարեա' ապաքինած է թունաւոր նետի ազդեցութենէն։ Անոնք բոլորը միասին կը մեկնին Երազգաւորս եւ քանի մը օր ճոխ խնճոյքի կը մասնակցին։ Յանկարծ կը ժամանէ ոստիկան Նսերի սուրհանդակը։ Անոր հետ կ՛ըլլայ իշխան Բաբգէնը, որուն հագարացիք բանտէն ազատ արձակած են։ Ազատած են նաեւ Բաբգէնի երկրորդ եղբօրը, իսկ երրորդ եղբօրը Սահակին՝ ըստ սուրհանդակի խօսքերու, կը պահեն Դուինի ամրոցներիէն մէկուն մէջ։ Սուրհանդակը կը փոխանձէ, որ Նսերը կը ցանկայ հաշտութեան պայմանագիր կնքել։ Աշոտը կը ստորագրէ պայմանագիրը, իսկ աւելի ուշ կը խոստանայ Բաբգէնին, որ պիտի ազատ արձակէ իր եղբօրը, որուն ըստ հաւանութեան իրականին, սովորական պատանդի պէս կը պահեն մինչ այդ օրը։ Արդէն կ՛աւարտի 925 թուականը։ Երկրին մէջ դեռ խաղաղ կեանք կը տիրէր, սակայն Գէորգ Մարզպետունին միեւնոյնը չէր կրնար հարազատ տուն վերադառնալ, որովհետեւ հաւատարիմ կը մնար իր տուած երդումին։ Երկրին մէջ կ՛ապրէին անմեղ ու սովորական հագարացի բնակիչներ, որոնց պատճառով իշխանը չէր վերադառնար Գառնի` իր կնոջ ու որդիի մօտ: Մարզպետունին եւ Աշոտ Երկաթը կ՛որոշեն ստիպել Յովհաննէս կաթողիկոսին վերադառնալ Դուին ու տիրել կաթողիկոսարանին: Սակայն, երբ իշխանը ճամբայ կ՛իյնայ Վեհափառ տիրոջ մօտ, լուր կը հասնի, որ կաթողիկոսը յանկարծամահ եղած է`Վասպուրականի մէջ։ Աշոտը հաշտութեան պայմանագիր կը կնքէ՝ Գագիկ Արծրունիի հետ եւ անոնք միասին նոր կաթողիկոս կ՛ընտրեն։ Որոշ ժամանակ ետք՝ բոլորին յայտնի կը դառնայ, որ Ցլիկ Ամրամը, յանձնած է հիւսիսային նահանգներ՝ Գուգարք, Տայքը եւ Ուտիքը աբխազաց իշխան Բերին։ Մարզպետունին կ՛այցելէ Ամրամին, փափաքելով իմանալ, թէ ինչու վերջինս այդպէս վարուած է։ Իշխանի հարցերէն ետք, Ամրամը կը պատմէ իր ողբերգական պատմութիւնը։ Կը պատմէ, թէ ինչ պատահած է իր կնոջ՝ Ասպրամի հետ։ Երբ իմացաւ, որ Ասպրամը կը դաւաճանէր իրեն արքայի հետ, հրամայեց իր ծառաներուն կնոջը բանտարկել մութ ամրոցի մէջ, այդպիսով Ամրամը կը փափաքէր դաժան կերպով պատժել դաւաճան կնոջը։ Որոշ ժամանակ ետք Ամրամը խղճաց Ասպրամին եւ որոշեց եւս մէկ հնարաւորութիւն տալ իրեն։ Սակայն երբ բաց կը ձգէ ամրոցի դուռը կը տեսնէ, որ տանջուած Ասպրամը դժբախտութենէն կախուած է։ Անկէ ետք ան զայրացած վիճակի մէջ կը յանձնէ հիւսիսային նահանգները Բերին։ Մարզպետունին կ՛ընկալէ Ցլիկ Ամրամի ամբողջ ցաւը ու անոր ծանր դրութեան մէջ կը մտնէ։ Յանկարծ լուր կը հասնի, որ արքան ծանր հիւանդ է։ Շատոնց նետի թոյնը՝ ձգած է իր ազդեցութիւնը։ Մարզպետունին արագօրէն Երազգաւորս կը մեկնի եւ վերջին անգամ կը զրուցէ արքայի հետ։ Շուտով Աշոտ Երկաթը կը վախճանի։ Գահ կը բարձրանայ Աշոտի եղբայր՝ Աբաս Ա-ն։ Կ՛որոշեն Աշոտ Երկաթին թաղել Բագարանի մէջ։ Յուղարկաւորութիւնը քանի մը օր կը շարունակուէր։ Այնտեղ հաւաքուած էին Երազգաւորսի ամբողջ ժողովուրդն ու բոլոր կարեւոր անձինք։ Բագարանի թագաւոր՝ Աշոտ Բռնաւոր սպարապետը կ՛օգտագործէ Աշոտի յուղարկաւորութիւնը իր մութ ու դաժան նպատակներու համար։ ԱՆ կ՛որոշէ պատանդ վերցնել Գէորգ Մարզպետունին, Աբաս Ա-ին, որպէսզի յետագային ոստիկան Նսերի օգնութեամբ՝ Հայաստանի արքայ հռչակուի։ Յուղարկաւորութենէն ետք Բռնաւորը կը հրամայէ իր զինուորներուն յարձակիլ եւ գերեվարել Մարզպետունիին ու Աբասին։ Վերջիններս կը սկսին հերոսաբար դիմադրել, մինչեւ անոնց կը միաւորուին իշխանի որդին՝ Գոռը իր մարտիկներով։ Աշոտ Բռնաւորի նպատակը կը ձախողի եւ ան փախուստի կը դիմէ։ Հայ զօրավարներու յաջորդ նպատակը մայրաքաղաք Դուինի ազատագրումն էր։ Իշխան Բաբգէնը իր զօրքով կը յաջողի նուաճել Դուինի գլխաւոր ջրամբարը։ Ոստիկան Նսերի հրամանով, Պեշիրի զօրքը դիմադրութիւն ցոյց կու տայ։ Անոնց օգնութեան կը հասնի զօրավար՝ Վահրամ Սեպուհի զօրքը։ Յաղթանակը հայերու կողմն էր։ Նսերը ստիպուած հայերուն կը յանձնէ մայրաքաղաքը։ Անոր համար հայ հրամանատարները կը պահպանեն հագարացիներու կեանքը։ Կ՛անցնի տասնհինգ տարի։ Երկրին մէջ ամէն ինչ հանգիստ է։ Հայաստանը դեռ կը կառավարէ Աբաս Ա-ն։ Նոր մայրաքաղաք հռչակուած է՝ Կարսը: Հայ-արաբական պատերազմը կարծես թէ աւարտած էր, սակայն Գէորգ Մարզպետունին հաւատարիմ կը մնար իր հին երդումին։ Երկրին մէջ դեռ կ՛ապրէին խաղաղ հագարացիներ։ Իր մասին տեղեկութիւն կու տայ աբխազաց իշխան Բերը, որ իր բանակով կ՛արշաւէ Հայաստան, որպէսզի իրեն վերադարձնէ հիւսիսային գաւառները։ Անոնք իբրեւ նուիրած է Բերին, արդէն վախճանուած՝ Ցլիկ Ամրամը։ Այն ժամանակ հայերը կրցան վտարել Բերին։ Աբասն ու Մարզպետունին մեծ բանակ կը հաւաքեն եւ կը ջարդեն Բերի զօրքը։ Աբասը հրաման կու տայ կուրցնել Բերին։ Կ՛անցնի եւս քանի մը տարի։ Արդէն ծերացած իշխան Գէորգ Մարզպետունին կը վախճանի։ «Հայրենիքի բարերարին» կը յուղարկաւորեն Բագարանի մօտակայքը։ == Հայրենասիրական շունչը վէպի մէջ == «Գէորգ Մարզպետունի» պատմավէպին մէջ առկայ է հայրենասիրական մեծ ոգի եւ շունչ։ Գիրքի հեղինակը՝ Մուրացանը, իր ընթերցողներուն հայրենասիրութիւն ու խիզախութիւն կ՛ուսուցանէ։ Ահա այդ է ստեղծագործութեան հիմնական գաղափարն ու իմաստը։ Բացի այդ հեղինակը վէպի միջոցով կը հաղորդէ իր անծայրածիր սէրը հայրենիքի նկատմամբ։ Գիրքի բովանդակութիւնը, կարծես իւրօրինակ պատգամ ըլլայ երիտասարդ սերունդներուն, որոնք պէտք է դաստիարակուին գիրքի դրական հերոսներու նման։ Վէպին մէջ շատ կան հայրենասիրական ու հերոսական տեսարաններ։ Օրինակ տեսարանը, երբ Գէորգ Մարզպետունին կոյր իշխան ու ապստամբ Սահակ Սեւադայի կը համոզէ հրաժարիլ ապստամբութենէն եւ Աշոտ Երկաթէն վրէժ լուծելու միտքէն, յանուն հայրենիքի, հարազատ ժողովուրդի, սուրբ հաւատքի։ Սեւադան կը ներէ վերջինիս իր եւ իր որդիի դէմ կատարուած ոճրագործութիւնը։ Այդ քայլի համար Մարզպետունին Սահակ Սեւադային «մեծ հայրենասէր» կը կոչէ։ Մեծ հայրենասիրական շունչ կը պարունակէ նաեւ այն տեսարանը, երբ Գէորգ Մարզպետունին երդում կու տայ հին կաթողիկոս` Մաշտոցի գերեզմանի վրայ, որ չի վերադառնար հարազատ օճախ, եթէ երկրին մէջ մնայ գոնէ մէկ հագարացի: Մինչեւ իր կեանքի վերջը` ան այդպէս ալ տուն չի վերադառնար, որովհետեւ երկրին մէջ դեռ կը բնակէին անմեղ, սովորական հագարացիներ։ Այսինքն երդումն ու հայրենիքն իրեն համար միշտ կը մնան առաջին տեղը, իսկ մնացած ամէն ինչը՝ երկրորդական է։ Ըստ Մարզպետունիի՝ հայրենիքը այդ սրբութիւններու սրբութիւնն է։ Յանուն անոր կարելի չէ խնայել բացարձակապէս ոչ մէկ բան։ Զուր չէ, որ Մարզպետունիի հայրենասիրական ու հերոսական կերպարը անմահացած է հայ ժողովուրդի մէջ, եւ որոշ մարդիկ մինչեւ այսօր ալ կը հաւատան այդ յաղթանդամ կերպարի հզօրութեանը։ Կամ տեսարանը, ուր Գէորգ Մարզպետունին կռուի դաշտ կ՛իջնէ տասնինը զինուորներով։ Չվախնալով մահէն, հայ քաջերը, անոնք պատրաստ են զոհաբերել սեփական կեանքը յանուն հայրենիքի փրկութեան։ Արդիւնքը այն էր, որ անոնց խիզախութիւնը յաղթանակով կը պսակուի։ == Հրատարակութիւն == «Գէորգ Մարզպետունի» վէպը հրատարակուած է բազմիցս: Թարգմանուած է արտասահմանեան երկիրներու մէջ։ Վէպի հայկական հրատարակչութիւններէն են. Երկերու ժողովածու։ 5 հտ. / Մուրացան; Կազմ. եւ ծանօթագր.` Վ. Պարտիզունի; Խմբ.` Քր. Թափալցեան, Հր. Թամրազեան. - Երեւան։ Հայպետհրատ, 1951 1954. - 5 հ. : նկ. ; 20 սմ. Ծանօթագր. - Հ. 1 (1951, 552 էջ) Գէորգ Մարզպետունի - Հ. 4 (1953, 382 էջ): Գէորգ Մարզպետունի։ Սեղմավէպ / Մուրացան; Վերամշակ.` Ա. Աւետիսեան. - Երեւան: Գիտանք, 2007. - 63 էջ: նկ., դիմանկ. ; 17 սմ. - (Ուսուցողական գրադարան ; 1) 978-99941-822-0-6 Աւետիսեան, ԱՅ. վերամշակ. Սեղմավէպ: == Քննադատութիւն == Հայ նշանաւոր գրող՝ Աւետիք Իսահակեանը, Մուրացանի մասին իր յուշերու մեջ, այսպես յիշատակած է «Գէորգ Մարզպետունի» վէպը. «Գէորգ Մարզպետունի» ստեղծագործութեան մասին այսպէս գրած է հայ գրականագէտ Սերգէյ Սարինեանը. «Գէորգ Մարզպետունիի» մասին գրած է նաեւ ռուս բանաստեղծուհի՝ Իւլիայ Վարշամը. == Յայտնի մեջբերումներ == Կաղապար:Վիքիքաղվածք == Գրականութիւն == Մուրացան, Գէորգ Մարզպետունի։ Վէպ. - Եր.։ Լոյս, 1988. - 367 էջ։ Հայ ժողովուրդի պատմութիւն, խմբագրութեամբ պրոֆ. Մ. Գ. Ներսիսեանի, Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչութիւն, Երեւան - 1985 == Տե՛ս նաեւ == Աշոտ Երկաթ (վէպ) == Աղբիւրներ == == Արտաքին յղումներ == Կաղապար:Վիքիդարան Հայոց պատմություն Յովհաննէս Ե Դրասխանակերտցիի «Հայոց պատմութիւն» երկասիրութիւնը ռուսերէն լեզուով

20 Յունուար

20 Յունուար, տարուան 20-րդ օրն է։ 19 Յունուար 20 Յունուար 21 Յունուար == Դէպքեր == == Ծնունդներ == == Մահեր == 1981, Գերսամ Ահարոնեան, լիբանանահայ խմբագիր, հրապարակագիր, մանկավարժ, ազգային-քաղաքական գործիչ (ծն․՝ 9 Նոյեմբեր 1916, Մարաշ)։ == Տօներ ==

Հարաւային Հոլանտա

Հարաւային Հոլանտա (հոլ.՝ Zuidelijke Nederlanden, ֆր.՝ Pays-Bas méridionaux կամ Pays-Bas du Sud), պատմական Հոլանտայի հարաւային մասը, որ ԺԶ. դարուն կը գտնուէր սպանական Հապսպուր թագաւորութեան տիրապետութեան տակ եւ կը կոչուէր Սպանական Հոլանտա։ 1713-էն մինչեւ 1794 տարածքը կը գտնուէր աւստրիական Հապսպուրկներու տիրապետութեան տակ եւ կը կոչուէր Աւստրիական Հոլանտա: == Անուանում == Անուանումը յայտնուած է 1581-ին, երբ հրամանատար Ալեքսանտրօ Ֆարնեզէ կը յաջողի պահպանել Սպանիոյ թագը Հոլանտայի հարաւային (գլխաւորաբար կաթողիկէ) նահագներուն մէջ, որոնք Հոլանտայի Յեղափոխութեան ընթացքին կ'ապստամբին Ֆիլիփ Բ. թագաւորին դէմ, իսկ աւետարանական հիւսիսային նահանգները մաս կը կազմեն Հոլանտայի Հանրապետութեան: == Տարածք == Հարաւային Հոլանտայի մայրաքաղաքը Պրիւքսէլն է: Աւստրական Հոլանտայի տարածքին մէջ կը մտնէին հետեւեալ տարածքները՝ Արթուրի կոմսութիւն, Քամպրէ քաղաքով, Ֆլանտլիայի կոմսութիւն, Թուրնէ քաղաքով, Լիւքսենպուրկի դքսութիւն, Լիմպուրկի դքսութիւն, Յեննեկաուի կոմսութիւն, Նամիւր կոմսութիւն, Մեհելէն կոմսութիւն, Պրապանտի դքսութիւն, Կելտերլանտի դքսութիւն։ == Պատմութիւն == Սպանական Հապսպուրկներու ճնշումներէն եւ սպանական ժառանգութեան համար պատերազմէն ետք, 1713-ին Ուտրեխտի խաղաղութեան պայմանագիրով հարաւային գաւառները կ'անցնին Ս. Հռոմէական կայսրութեան իշխանութեան տակ: Սակայն, տարածքին բնակչութիւնը գոհ չմնալով ստեղծուած նոր վիճակէն, 1789-1790 թուականներուն կ'ապստամբի աւստրիական ղեկավարներուն դէմ։ Յունուար 1790-ին կը ստեղծուի Պելճիքայի միացեալ նահանգները, որ կը գոյատեւէ մինչեւ նոյն տարուան Դեկտեմբերը: 1794-ին յեղափոխական պատերազմին ժամանակ Հարաւային Հոլանտա կը միանայ Ֆրանսայի, եւ կը բաժնուի 9 տարածքներու ու այդ կարգավիճակով կը մնայ մինչեւ 1815: 1815-ին Վիեննայի համաժողովին Հարաւային Հոլանտան ու Հիւսիսային Հոլանտան կը միաւորուին եւ կը ստեղծուի Հոլանտայի Միաւորուած Թագաւորութիւնը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Սեդա Բալեան

Սեդա Բալեան-Տէր Յակոբեան (1933)(ծն.՝1933,Պաքու), հայ գրագետ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Պաքու, Ղարապաղցի ծնողներէ։ 1935-ին, համայնավարութեան իշխանութենէն ընտանեօք խոյս տուած՝ եւ ապաստանած են Իրան, ապա հաստատուած՝ Թեհրան: 1979-ին Փետր. 9-ի իսլամական Տեղափոխութեան պատճառով կը թողու իրանը եւ ընտանեօք կը հաստատուին ԱՄՆ։ Ամերիկայի մէջ կը հրատարակէ երեք հատոր հայերէն գիրքեր. == Դպրոցական կեանք == Աւարտած է պարսիկներու Նուրբաիւշ օրիորդաց միջնակարգ դպրոցը, բարձրագոյն նիշերով։ Հայերէնը սորված է մասնաւոր դասերով եւ ինքնաշխատութեամբ։ Վկայուած է թեհրանի բժշկական համալսարանէն, ստանալով Մագիստրոսի ապա Դոկտորայի տիտղոսները։ Որպէս պրոֆէսօր դասաւանդած է բժշկական, կենսագիտական եւ առողջապահական գիտութիւններ, Թեհրանի ուսուցչակըրթական համալսարանին մէջ, ուր ի միջի այլոց ստանձնած է համալսարանի բուժարանին ընդհանուր կառավարիչի եւ տնօրէնի պաշտօնը։ Հեղինակած եւ հրատարակած է բազմաթիւ գիտական գիրքեր, ուսումնասիրութիւններ ու յօդուածներ պարսկերէն, ֆրանսերէն, Անգլերէն եւ Հայերէն լեզուներով։ 1976-ին Թեհրանի համալսարանին կողմէ տարուան մը համար ուղարկըւած է ԱՄՆ-ի U.C.L.A. համալսարանը ուր կատարած է ուսումնասիրութիւններ (Post doctoral Studies), International Health and Nutrition Education մարզին մէջ եւ ստացած է համապատասխան վկայագիր։ == Իր գործերը == Պատմութիւն Իրանահայերի, իր ամուսնոյն Բաբգէնի գործակցութեամբ (1985), Կանայք Երրորդ Աշխարհամարտից (1988) եւ Հինաւուրց Հեքիաթներ (1991)։ Այս գիրքերուն ամբողջ հասոյթը նուիրուած է Հայաստանի երկրաշարժէն որբացած երախաներու ֆոնտին։ Ունի նաեւ բազմաթիւ գրութիւններու եւ յօդուածներու հաւաքածոյ մը որոնք պիտի ամփոփուին առանձին հատորի մը մէջ։ Այժմ կ՚աշխատակցի տեղւոյն հայ ու պարսիկ մամուլին։ Ս. Բ. Տէր Յակոբեան գիտէ շահեկան դարձնել իր պատմուածքները, զանոնք իրապաշտօրէն տալով, ինքնաբուխ եւ սահուն ոճով մը։ Իր ստեղծած տիպարները իրենց դրական եւ ժխտական կողմերով, մտահոգութիւններով եւ նկարագրի հակասութիւններով ընթերցողը միշտ լարուած ուշադրութեան մէջ կը պահեն։ Պատմուածքը յաճախ անակնկալ բայց տպաւորիչ վերջաւորութիւն մը կ՛ ունենայ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ունեւորութեան Տուրք Թուրքիոյ Մէջ

Ունեւորութեան տուրք կը կոչուի 11 Նոյեմբեր 1942-ին, թիւ 4305 օրէնքով հաստատուած արտակարգ ունեւորութեան տուրքը։ == Օրէնքին Հիմնաւորումը == Ունեւորութեան տուրքին կառավարութեան կողմէ կատարուած պաշտօնական հիմնաւորումը հետեւեալն էր․ հարկաւորել պատերազմական արտակարգ պայմաններուն ստեղծած բարձր շահը։ Որպէս թիրախ չէ մատնանշուած ազգային կամ կրօնական որեւէ խաւ։ Մինչդեռ ՃՀՓ-ի դռնփակ կայացած խորհրդարանական խմբակցութեան նիստին վարչապետ Շիւքրիւ Սարաճօղլուի կ՚ընդգծէր բոլորովին այլ հիմնաւորում մը․ «Այս օրէնքը միաժամանակ յեղափոխութեան օրէնք մըն է։ Դէմ հանդիման ենք առիթի մը հետ, որ մեզի պիտի պարգեւէ մեր տնտեսական անկախութիւնը։ Այսպէսով ոչնչացնելով մեր հրապարակին տիրող օտարները, թրքական առեւտրային հրապարակը պիտի յանձնենք թուրքերուն»։ «Օրէնքը ողջ խստութեամբ պիտի կիրառուի անոնց նկատմամբ, որոնք այս երկրին կողմէ իրենց հանդէպ ցուցաբերուած ասպնջականութեամբ հարստացած ըլլալով հանդերձ, երկրին հանդէպ այս նուրբ ժամանակաշրջանին պիտի խուսափին կատարելէ իրենց պարտականութիւնը»։ Կարգ մը աղբիւրներ կը նշեն, թէ ցած հարկեր նախատեսուած են միայն մահմետականներու համար, սակայն այդ հարկերը գանձուած են խոշոր ագարակատէրերէն։ Օրէնքի համաձայն, այս հարկերը 5 առ հարիւր տոկոսը պէտք չէ գերազանցէին։ == Օրէնքին Կիրառումը == Վարչապետ Սարաճօղլու 5 Օգոստոս 1942-ին կ՚ընթերցէ կառավարութեան ծրագիրը։ «Մենք թուրք ենք, թրքամոլ ենք եւ միշտ թրքամոլ պիտի մնանք։ Թրքամոլութիւնը մեզի համար արեան հարց մը ըլլալով հանդերձ, նոյնքան եւ առնուազն խղճի ու մշակոյթի հարց է։ (․․․) Մենք ո՛չ պալատին, ո՛չ դրամագլուխին, ոչ ալ դասակարգերուն իշխանութիւնը կ՚ուզենք։ Մենք կը փափաքինք միայն թուրք ազգին գերիշխանութիւնը», կը յայտարարէր ան՝ հրապարակելով նոր կառավարութեան ընկերային քաղաքականութիւնը։ 1942-ի ամրան Պոլսոյ թերթերուն իշխող լուրերն ու յօդուածներն էին գողութիւնը, սեւ շուկան, շահագործումը։ Գրեթէ իւրաքանչիւր օր եւ իւրաքանչիւր թերթի մէջ «սեւ շուկայի հրեան» խորագրեալ երգիծանկարներ կը տպագրուէին։ 12 Սեպտեմբեր 1942-ին Պոլսոյ ելեւմտական տեսուչ նշանակուած Մեհմետ Ֆայիք Էօքթէ իր յիշատակներուն մէջ կը պատմէ, թէ Ելեւմտական նախարարութիւնը պահանջած էր կազմել պատերազմի պատճառով չափազանց շահ ապահոված անձերուն մէկ ցուցակը․ մատմետականները պիտի նշանակուէին M, ոչ-մահմետականները՝ G, դաւանափոխները՝ D տառերով։Ունեւորութեան տուրքի օրէնքը Նոյեմբերի 11-ին ընդունուեցաւ խորհրդարանին մէջ, առանց որեւէ քննարկումի։ Օրէնքը կը ճշդէր իւրաքանչիւր քաղաքի ու արուարձանի մէջ կազմել յստակեցման յանձնախումբեր՝ որոշելու համար, թէ ով ինչքան տուրք պիտի վճարէ։ Յանձնախումբերու որոշումները պիտի ըլլային վերջնական ու յստակ։ Տուրքի վճարման ժամկէտը 15 օր էր։ Անոնք, որոնք այս նշեալ ժամկէտին չէին կրնար վճարել սահմանեալ տուրքը՝ կը գրաւուէին իրենց ունեցուածքը, կը վաճառուէր պետութեան կողմէ։ Այս կարգադրութեամբ հանդերձ եթէ անձը ամսուան մը ընթացքին չկարենար վճարել տուրքը՝ ըստ իր մարմնական կարողութիւններուն պէտք է աշխատէր հանրային կամ քաղաքապետական ծառայութեանց մէջ։Պոլսոյ մէջ կազմուած յանձնախումբերը տուրքի ցուցակները հրապարակեց 18 Դեկտեմբեր 1942-ին։ Նշանակեալ տուրքերուն 82 առ հարիւրը կը պատկանէր ոչ-մահմետականներուն, 7 առ հարիւրն ալ՝ մահմետականներուն։ Մնացեալ 6 առ հարիւրը զանազան տուրքեր էին, որոնք նոյնպէս վիճակուած էին ոչ-մահմետականներուն ու օտարներուն։ Անոնք, որոնք մինչեւ Յունուարի 4-ը պիտի չկարենային վճարել իրենց տուրքը, առաջին շաբթուան համար պիտի վճարէին %1, յաջորդ շաբաթներուն համար %2 ուշացման տուրք։ Դեկտեմբեր 1942-ին եւ Յունուար 1942-ին Պոլսոյ մէջ ոչ-մահմետականներուն պատկանող հազարաւոր անշարժ գոյք սեփականատէր փոխեց։ Բերա թաղամասի «Իսթիքլալ» պողոտայի շինութիւններուն մեծամասնութիւնը այս շինութիւններու կարգին էր։ Վաճառուած կառոյցներուն շուրջ %67 գնեցին մահմետական թուրքերը, շուրջ %30-ն ալ՝ պաշտօնական հաստատութիւնները։ Սկսեալ 21 Յունուար 1943-էն, Պոլսոյ մէջ ոչ-մահմետականներուն պատկանող հազարաւոր բնակարան եւ աշխատատեղի գրաւուեցաւ ու վաճառուեցաւ պետութեան կողմէ։ 27 Յունուարէն մինչեւ 3 Յուլիս 1943, բոլորն ալ ոչ-մահմետական 1229 անձ ղրկուեցաւ Էրզրումի Աշքալէ արուարձանը՝ տաժանակիր աշխատանքի։ Ըստ բանաւոր վկայութիւններու, աքսորեալներու ընտանիքները չէին հաւատար, որ անոնք պիտի վերադառնան Աշքալէէն։ Աշխատողներուն տրամադրելի աշխատավարձին կէսը վար կը դրուէր իրենց պարտքին դիմաց։ Տարիքոտ մարդիկ, տեսնելով որ Քոփի լեռնանցքի ձիւնամաքրման աշխատանքը ծանր է, համաձայնած են աշքալէցի գիւղացիներուն հետ, որպէսզի իրենց փոխարէն աշխատին երիտասարդները, որոնց օրավարձ վճարած են։ Աքսորեալներէն 900 անձ 8 Օգոստոս 1943-ին բեռնատար գնացքներով փոխադրուեցաւ Սիվրիհիսար (Էսքիշեհիր)։ 9-13 Սեպտեմբեր 1943 թուականներուն «Նիւ Եորք Թայմզ» թերթին մէջ, Սիրուս Զուլցպերկերի ստորագրութեամբ կը հրապարակուի յօդուածաշարք մը, որ կը քննադատէր Թուրքիոյ մէջ Ունեւորութեան տուրքի կիրառումը։ Այդ յօդուածաշարքէն անմիջապէս ետք, խորհրդարանը կը գումարուի 17 Սեպտեմբերին ու կ՚որոշէ ջնջել մինչ այդ չգանձուած Ունեւորութեան տուրքերը։ Դեկտեմբերի առաջին օրերուն Աշքալէի ու Սիվրիհիսարի աքսորականները կը վերադարձուին իրենց տուները՝ 10-ամսեայ գերութենէ մը ետք։ Այդ շրջանը Բ․ Աշխարհամարտի տագնապալից օրերն էր եւ Թուրքիա չէ փափաքած ազդուիլ այդ կացութենէն։ == Տուրքին հետեւանքները == Ունեւորութեան տուրքի օրէնքով ընդհանուր գանձուեցաւ 314․900․000 լիրա տուրք։ Այս գումարին %70-ը հաւաքուեցաւ Պոլսոյ մէջ։ Ընդհանուր գանձումը 1942-ի պետական պիւտճէին, որ էր 394 միլիոն լիրա, %80 կը կազմէր։ Ըստ 1935-ի մարդահամարին, Թուրքիոյ մէջ ոչ-մահմետական փոքրամասնութիւնները կը կազմէին բնակչութեան %1,98-ը։ Ունեւորութեան տուրքէն ետք սկսաւ արտագաղթ, որու արդիւնքին այդ թիւը 1945-ին իջաւ %1,56-ի եւ 1955-ին՝ %1,08-ի։ == Հակազդեցութիւններ == Տարիներ անց իսկ հակազդեցութիւնները կը շարունակուին ու կը պատահին նիւթին առնչակից դատական հայցեր։2012-ին «Միլլիյէթ» թերթին մէջ հրապարակուած հարցազրոյցի մը ընթացքին, Շաբաթ Լեւի հետեւեալ պատասխանը տուած է Միրաճ Զէյնեպ Էօզքարթալի «Կ՚ուզէ՞ք որ պետութիւնը ներողութիւն հայցէ ձեզմէ» հարցումին․ «Կ՚ուզեմ անշուշտ որ ըսեն, թէ սխալած են. Սակայն ի՞նչ կը փոխուի։ Ինէօնիւ մեզ ազատեց Հիթլերէն, ՈՒնեւորութեան տուրքը ներեցի այսպէսով։ Եթէ մեզ յանձնէր Հիթլերին՝ օճառ պիտի ըլլայինք։ Կեանքը կարելի չէ չափել դրամով։ Ինէօնիւի շնորհիւ ապրեցանք։ Չեմ մոռցած» == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ունեւորութեան տուրքի օրէնքը

Ապարանի Այր Մարդոց Տարազներ

Ապարանի այր մարդոց տարազներ, Ապարանի շրջանի տղամարդոց տարազը կը նմանէր միւս գաւառներուն, այն տարբերութեամբ, որ աղքատ դասակարգը շապիկի վրայէն կը հագնէր պլուզ վերնազգեստը, իսկ հարուստը՝ արխալուղ: Շալվար, անդրավարտիքի համար յարմար էին կապոյտ եւ սեւ գոյները: Արխալուղին վրայ կաշիէ գօտի կը կապէին: 19րդ դարէն սկսեալ աւելի գործածական էին արծաթէ գօտիները: Իբրեւ վերնհագուստ գործածուող չուխան ունէր բազմաթիւ տարբերակներ՝ պարզ, փոթաւոր եւ դարսերով: Ամուրի երիտասարդները չուխա չէին հագներ: Պսակի օրը չուխա հագնիլը պարտադիր էր: == Աղբիւր == «Հայկական Տարազներու Պատկերագիրք», Համազգային Հայ Մշակութային եւ Կրթական Ընկերակցութիւն, Պէյրութ, 1990, էջ 28։

Թինա Տէզայ

Թինա Տէզայ (հնդ.՝ टीना देसाई; 24 Փետրուար 1987(1987-02-24), Բանդալոր, Հնդկաստան)՝ hնդիկ դերասանուհի մըն է եւ գեղեցկուհի: Անոր առաջին ֆիլմի դերը եղած է զգայացունց Yeh Faasley հնդկական ֆիլմը, եւ հոնկէ շարունակեց դերասանական ասպարէզը գործուն կատակերգական Sahi Dhandhe Galat Bande ֆիլմով, նախքան դառնալը համաշխարհային դերասանուհի իր առաջին Հոլիուտեան անգլերէն կատակերգական տրամա The Best Exotic Marigold Hotel ֆիլմին մէջ 2012-ին: == Վաղ Կեանք == Տէզայը ծնած է Պանկալոր բնակավայրին մէջ կուժառաթի հօր մը եւ թէլուկու մօր մը կողմէ: Ան ստացած է իր համալսարանական վկայականը Առեւտրական Ղեկավարութեան (Business Management) մէջ, մասնագիտութեամբ ելեւմուտի տնտեսագիտութեան (finance) մէջ National Institute of Management համալսարանէն: Ան սահունօրէն կը խօսի, կը գրէ եւ կը կարդայ 5 լեզուներով՝ կուժառաթի, թէլուկու, քննէտա, անգլերէն եւ հնդկերէն: == Տե՛ս նաեւ == Sense8 Թուփընս Միտլթըն Պրայըն Ճ. Սմիթ Տունա Պէյ Ամըլ Ամին Մէքս Ռիէմէլթ Միկէլ Անճէլ Սիլվէսթր Ճէյմի Քլէյթըն == Ծանօթագրութիւններ ==

Անահիտ Ցիցիկեան

Անահիտ Ցիցիկեան (26 Օգոստոս 1926(1926-08-26), Լենինկրատ, ՌԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն - 2 Մայիս 1999(1999-05-02), Երեւան, Հայաստան), միջազգային ճանաչումի արժանացած առաջին հայ կին ջութակահարներէն մէկը եղած է։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Լենինկրատի մէջ (ներկայիս՝ Ս. Փեթերսպուրկ)։ Սկսած է ջութակ նուագել վեց տարեկանին։ Բ. Աշխարհամարտի սկիզբին փոխադրուած է Երեւան։ 1946-1950-ին ուսանած է Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոցը։ Աւարտելով 1950-ին, նոյն տարին անցած է դասաւանդութեան երաժշտանոցին մէջ։ 1954-ին աւարտած է Մոսկուայի Փ. Չայկովկիի անուան պետական երաժշտանոցի յետաւարտական բաժինը։ 1961ին դարձած է Հայ-ֆիլհարմոնիայի մենակատար։ 1967ին ստացած է Հայաստանի վաստակաւոր արուեստագէտի կոչումը։ 1970-ին աւարտաճառ պաշտպանած է, ստանալով արուեստագիտութեան թեկնածուի (առաջին դոկտորական) տիտղոսը, իսկ 1982-ին ստացած է փրոֆէսորի տիտղոսը։ 1987-ին հիմնուած Երեւանի թիւ 21 երաժշտական դպրոցը Անահիտ Ցիցիկեանի անունով կոչուած է 2007-ին։ == Գործունէութիւն == Անահիտ Ցիցիկեանի երկացանկին մէջ առանձնայատուկ տեղ գրաւած են ժամանակակից հայ երգահաններու գործերը, որոնց մեծ մասին առաջին մեկնաբանն ու խմբագիրը եղած է։ Հիմնած եւ մշակած է աղեղնային գործիքներու պատմութեան եւ հայկական կատարողական արուեստի պատմութեան դասընթացքներ: Հրապարակած է հեղինակային 4 ձայնապնակ (Մոսկուա) եւ երկու խտասալիկ (Միացեալ Նահանգեր)։ Ելոյթներ ունեցած է 27 երկիրներու մէջ։ == Երկեր == Հրատարակած է «Հայկական աղեղնային արուեստը» ուսումնասիրութիւնը (1977)։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Գիւղտնտես

«Գիւղատնտես», պատկերազարդ շաբաթաթերթ (1913-էն՝ երկշաբաթաթերթ)։ Թիֆլիսի Հայ գիւղատնտեսական ու տնայնագործական ընկերութեան հրատարակութիւն (1914-էն)։ Լոյս տեսած է 1909-ին Թիֆլիսի մէջ։ Խմբագիր հրատարակիչներ՝ Ա․ Աթանասեան, Ա․ Մահակեան։ Հանդէսը տպագրած է յօդուածներ այգեգործութեան, անասնապահութեան, բամբակագործութեան, մեղուաբուծութեան, շերամապահութեան, գիւղատնտեսական մեքենաներու, տնկիներու ու սերմերու մասին, աջակցած գիւղատնտեսական դասընթացներուն, հրատարակած «Գիւղատնտեսի գրադարան» մատենաշարը։ Հրապարակած է վիճակագրական տուեալներ (1913) Անդրկովկասի մէջ գործող ձեռնարկութիւններու մասին, կազմակերպած գիւղատնտեսական ապրանքներու եւ ձեռարուեստու նմուշներու թանգարան (1909)։ Հանդէսին կից հրատարակուած է «Նոր առող–ջապահիկ» երկշաբաթաթերթը (1912-էն)։

Սերպիոյ Հայերը

Սերպիոյ Հայերը բնակած են Ժէ.-Ժը. դարերուն, երբ հոն վերաբնակուած են մեծ թիւով պաւլիկեաններ, ապա հայ առաքելականներ ու քաղկեդոնականներ։ Կան տեղեկութիւններ Պիթոլի (Պիթոլյէ/Bitola) եւ Օվրիղի փոքրաթիւ հայ համայնքներուն վերաբերեալ, ուր կը յիշուի նաեւ Արմենոֆոր գիւղը։ Սերպիոյ Վիտովնիցա Վանքային համալիրի Ս. Յակոբ եկեղեցւոյ (կառուցուած է 1218-ին) պատին վրայ գոյութիւն ունին Ժբ. դարու վերջաւորութեան Ժգ. դարու սկիզբը սերպերէն եւ հայերէն շինարարական արձանագրութիւններ։ Յայտնի է, որ սերպ առաջին Արք. Ս. Սաւան Արեւելք ճամբորդած էր Հայաստան եւ շինարար-վարպետներ հրաւիրած էր սերպական եկեղեցիներ կառուցելու համար։ Ըստ սերպական աւանդութեան՝ հայերը, որոնք թրքական զօրքի մաս կը կազմէին 1389-ի Քոսովոյի ճակատամարտին (kosovo), չկարենալով կռուիլ քրիստոնեաներուն դէմ, թաքնուած են Սոկոբանիա քաղաքին մօտ գտնուող Օզրեն լերան վրայ, ուր կառուցած են Ցերմենչիչ վանքը (1392-ին, կանգուն է մինչեւ այսօր), եւ այնտեղի բնակիչներու շրջանը յայտնի է իբրեւ Հայկական վանք։ 1430-ին Խրուաթիոյ Տուպրովնիք քաղաք ժամանած է Հռոմ ուղեւորուող հայազգի եպիսկոպոս մը։ Ժգ.- Ժդ. դարերուն Տուպրովնիքի մէջ կար Կիլիկիացի հայ վաճառականներու փոքրաթիւ գաղութ մը։ Սերպիա Օսմանեան տիրապետութեան տակ անցնելէ ետք տեղի հայերուն թիւը աճած է առեւտրական ճամբաներու վրայ գտնուող Նիշ, Պիրոտ, Պելկրատ քաղաքներուն մէջ։ Հայ առեւտրականներ բնակութիւն հաստատած են Պոսնիա եւ Հերցեկովինա։ Ժէ. դարուն սկիզբը հայեր կային նաեւ Սքոպլէ (Սքոպէյ/Scobey ) եւ Սարանօ (Սարայհօ) քաղաքներուն մէջ։ 1611-ին ճամբորդ-ուղեգրող Սիմեռն Լեհացին Սքոպլէի մէջ հանդիպած է հայ այգեգործ երեք ընտանիքներու, իսկ Սարանոյի՝ չորս հայ վաճառականներու։ Հայերը ապրած են Նիշի մէջ, Օսյեկ քաղաքները եւ Խրուաթիոյ մայրաքաղաք Զակրէպ։ Աւստրիական հովանաւորութեան տարիներուն Պելկրատի հայ համայնքը արտօնութիւններ ստացած է եւ նոյնիսկ կառուցած՝ սեփական եկեղեցի։ Պելկրատահայերու հոգեւոր հովուութիւն ստանձնած է Վենետիկի Մխիթարեաններու Միաբանութիւնը: Սերպիա հաստատուած հայերը կառուցած են եկեղեցիներ գրեթէ բոլոր այն բնակավայրերուն մէջ, ուր եղած են քիչ թէ շատ կազմակերպուած համայնքներ։ Սակայն իշխանութիւններու հրամանով (վերջին եկեղեցին քանդուած է Նովի Սադի մէջ՝ 1963-ին) եկեղեցիները ժամանակի ընթացքին աւերուած կամ քանդուած են։ Եկեղեցիներուն կից գործած են հայկական դպրոցներ։ == Հայկական միութիւններ == 1932-ին պելկրատահայերը հիմնած են միութիւն մը հայկական ակումբով, որ գործած է մինչեւ 1941 եւ ժամանակաւորապէս դադրեցուցած են գործունէութիւնը Բ. համաշխարհային պատերազմի տարիներուն, իսկ 1952-ին Սերպիոյ համայնավարական իշխանութիւնները փակած են զայն։ 1950-ական թուականներուն Հարաւսլավիոյ տարածքը բնակուած է շուրջ 2500-3000 հայերով։ Փետրուար 1990-ի Պելկրատի հեռուստատեսութեան եւ ռատիոյի երաժշտական հաղորդումներու գլխաւոր խմբագիր, Սերպիոյ երաժշտութեան ակադեմիոյ փրոֆեսոր, երգահան Վարդգէս Պարոնեանի նախաձեռնութեամբ ստեղծուած է սերպ-հայկական մշակութային կեդրոնը։ Մեծամասնութեամբ կը բնակին Պելկրատի մէջ, սակաւաթիւ հայ ընտանիքներ կան նաեւ Սերպիոյ Նովի Սատ (Novi sad) եւ Սրեպրենիցա ٍ(Srebrenitsa) քաղաքներուն մէջ։ Հայ համայնքին եւ Հայաստանէն գաղթած հայերու մասնակցութեամբ վերականգնած է Սերպիոյ Հայոց միութիւնը։ 1955-ին Պելկրատի մէջ հիմնադրուած եւ պաշտօնապէս արձանագրուած է նոյնպէս նոր միութիւն մը իր ընտրովի մարմինով, որ կը ղեկավարէ միութեան աշխատանքները։ Միութեան նախագահն է նկարիչ Միոտրագ Վարդապետեան։ 1995-ին Սերպիոյ Հայոց միութեան նախաձեռնութեամբ Պելկրատի մէջ բացուած է կիրակնօրեայ դպրոց մը, ուր կը դասաւանդեն հայոց լեզու եւ պատմութիւն, հայ գրականութիւն եւ երաժշտութիւն։ 27 Յունիս 1993-ին Հայկական Ժողովրդային շարժումին եւ Սերպ-հայկական ընկերութեան նախաձեռնութեամբ Սերպիոյ խորհրդարանը ընդունած է Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող բանաձեւը։

Շահնազարեան

Շահնազարեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Ագնեսա Կոնստանտինի Շահնազարեան (1980), դերասանուհի։ Աշոտ Սուրէնի Շահնազարեան (1949), պետական գործիչ։ Ասլան Միքայելի Շահնազարեան (1877-1955), պատմաբան։ Արթուր Միհրդատի Շահնազարեան (1958), երգահան, կոմիտասագէտ, խազագէտ։ Արմէն Բաբգէնի Շահնազարեան (1978), պետական գործիչ։ Արշակ Գաբրիէլի Շահնազարեան (1872-1942), բանաստեղծ, արձակագիր։ Բորիս Շահնազարեան Բորիս Գերասիմի Շահնազարեան (Շահնազարով) (1905-1993), նկարիչ։ Բորիս Յարութիւնի Շահնազարեան (1941), տնտեսագէտ-կիբեռնետիկ։ Գէորգ Մեխակի Շահնազարեան (1927), քիմիկոս-օրգանիկ։ Գուրգէն Անուշաւանի Շահնազարեան (1945-1992), ազատամարտիկ։ Դաւիթ Գուրգէնի Շահնազարեան (1954), քաղաքական գործիչ։ Թագուհի Շահնազարեան (Թագուհի Շահնազարեան-Զարեան, 1887-1962), դաշնակահարուհի։ Թամար Կոստանդինի Շահնազարեան (Մելիք-Շահնազարեան, 1901-1978), երգչուհի, մանկավարժ։ Թեմուր Նորիկի Շահնազարեան (1967), գնդապետ, գեներալ-մաեօր։ Կարապետ Շահնազարեան (Շահնազարեանց), (1814-1865), մշակութային, եկեղեցական գործիչ։ Նելլի Սեւանի Շահնազարեան (1952), արձակագիր։ Սարգիս Գրիգորի Շահնազարեան (1911-1974), մանկավարժ։ == Գրական հերոսներ == Մուսայել Շահնազարեան, Վարդգէս Պետրոսեանի «Հայկական էսքիզներ» վիպակի հերոսներէն։ == Ծանօթագրութիւններ ==

23 Յուլիս

23 Յուլիս, տարուան 204-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 205-րդ) օրն է։ == Դէպքեր == == Ծնունդներ == == Մահեր == == Տօներ ==

Տառադարձութիւն (Լեզուաբանութիւն)

Տառադարձութիւն, լեզուաբանութեաան մէջ գործողութիւն մըն է․ որեւէ լեզուի մը բառերուն արտասանութեան գրի առնելը այլ լեզուի մը այբուբենով, կամ ընդունուած յարմար նշաններով։ Գրի առնուած տառերուն աղբիւրը կարող է ըլլալ կամ արտասանութիւնը (խօսք կամ նշաններու լեզու), եւ կամ ուրիշ լեզուի մը այբուբենով նախագոյ եղած բնագիր մը։ Տառադարձութիւնը (Անգլերէն՝ Transcription) պէտք է չշփոթել թարգմանութեան (Անգլերէն՝ Translation) հետ։ Վերջինս կը նշանակէ բնագրին իմաստը ներկայացնել սլկզբնաղբիւր լեզուէն թիրախային լեզուով։ Օրինակի համար «Լոս Անճելըս» (սկզբնաղբիւր լեզուն Սպաներէնն է), կը նշանակէ «Հրեշտակները», թիրախ լեզու՝ Հայերէնով։ Նաեւ պէտք է չշփոթել գրադարձութեան հետ (Անգլերէն՝ Transliteration, նաեւ կը կոչուի «փոխատառում»), զոր կը նշանակէ բառերուն մէկ լեզուէն փոխանցելը ուրիշ լեզուի մը տառ առ տառ գրելով։ Օրինակ՝ Անգլերէն «Knife» բառը, Հայերէնի կը տառադարձուի՝ «Նայֆ», բայց կը գրադարձուի (կը փոխատառուի)՝ «Քնայֆի», եւ կը թարգմանուի՝ «Դանակ»։ == Արտաքին Յղումներ == Տառադարձութիւնը Արեւմտահայերէնի Մէջ - Յակոբ Չոլաքեանին Հետ - Առաջին Մաս։ (ԾԱրեւմտահայերէնի Ուիքիմէտիականներ | Youtube- Wikimedians of Western Armenian - User Group) Տառադարձութիւնը Արեւմտահայերէնի Մէջ - Յակոբ Չոլաքեանին Հետ - Բ. Մաս։ Տառադարձութիւնը Արեւմտահայերէնի Մէջ - Յակոբ Չոլաքեանին Հետ - Գ. Մաս։ == Տե՛ս Նաեւ == Հայկական Թուային Համակարգ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Եղիշէ Ա. Քհնյ. Փանոսեան

Եղիշէ Ա. Քհնյ. Փանոսեան, ըստ իր կենսագրութեան, աւազանի անունով՝ Սարգիս, ծնած է Այնթապ,116-ին։ Հազիւ տարի մը յաճախած Այնթապ Վարդանեան Վարժարանը, 1921-ին ընտանիքին հետ կը գաղթէ Հալէպ, ուր մէկ տարի տեղւոյն վարժարանը յաճախելէ ետք, փոխադրուած է Լաթաքիա,եւ երկու տարի յաճախած՝ տէղւոյն ծխական վարժարանը։ Իսկ 1924-ին,Պէյրութ հաստատուելով, ուսումը շարունակած է Պէյրութի Սահակեան երկսեռ վարժարանը, զոր օրինաւորպէս աւարտելէ ետք, բուռն փափաքը ունեցած է բարձրագոյն ուսում ստանալու։ Բայց նիւթական դժուարութեանց պատճառով այդ երազը չէ կրցած իրականացնել։ Հարկադրուած՝ հետեւած է իր շատ սիրած իւղաներկի գծագրութեան արուեստին՝ Գարեզին Չագմաքճեանին քով, միայն երկու տարի։ Կրօնասիրութիւնը զինք առաջնորդած է դպրեվանք։ 1931-ին, Տ. Շահան Եպս. Գասպարեանի Կաթողիկոսութեան դպրեվանքը, ուր ժառանգաւորացի քառամեայ ուսման ընթացքը աւարտած է 1936-ին։ Նոյն տարին, ուսուցչութեան հրաւէր ստացած է Քեսապի Գարատուրան գիւղէն։ Տեղւույն Մեսրոպեան Վարժարանին մէջ պաշտօնավարութիւնը եղած է ուսուցչական ասպարէզի իր առաջին փորձառութիւնը։ Ուսուցանելու իր կարողութեան համար նշանակւած է նոյն վարժարանի աւաք ուսուցիչը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Մեսրոպ Մաշտոց

Մեսրոպ Մաշտոց, (361 կամ 362, Հացեկաց (Տարօնի գաւառ) - 17 Փետրուար 440, Վաղարշապատ (այժմ Էջմիածին), թաղուած է Օշական), հայերէն գիրերը գտնողը կամ ստեղծողը եւ հայ ինքնուրոյն թարգմանական գրականութեան սկզբնաւորողը (Սահակ Ա․ Պարթեւի հետ), հայ գրութեան, հայագիր դպրոցի հիմնադիրը, հայոց առաջին ուսուցիչը, լուսաւորիչ, մշակութային-հասարակական գործիչ, քրիստոնէութեան քարոզիչ եւ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ վարդապետ։ Մեսրոպ Մաշտոցի պատմական առաքելութիւնը կարեւորագոյն դեր ունեցաւ հայութեան ազգային ինքնութեան հետագայ պահպանման համար։ Գիտական տեսակէտներու համաձայն՝ վրացերէն եւ աղուաներէն այբուբեններու ստեղծողն է ան։ Մաշտոցի կեանքին ու գործունէութեան վերաբերեալ կան վաւերական աղբիւրներ, որոնցմէ են անոր ժամանակակից եւ դէպքերու ականատես Կորիւնի «Վարք Մաշտոցի»ն, նաեւ Մովսէս Խորենացիի, Ղազար Փարպեցիի, Մովսէս Կաղանկատուացիի եւ Կարապետ Սասնեցիի ընդարձակ վկայութիւնները (շուրջ 30 հին եւ միջնադարեան աղբիւրներ)։ == Կենսագրութիւն == Մեսրոպ Մաշտոց ազնուական Վարդանի որդին էր (ըստ Անանիա Շիրակացիի «ազատի տունէն»)։ Հայաստանի մէջ ստացել է հունական կրթություն։ Տիրապետում էր հունարէն լեզվին, պարսկերենին, ասորերենին, վրացերենին։ Սկզբնական շրջանում սկսել է ծառայել հայոց Խոսրով Դ․ ( 385 − 388 ) թագավորի արքունիքում , եղել է զինվորական, ապա՝ պալատական գրագիր։ 395/396-ին դարձած է հոգեւորական եւ մեկնած Վասպուրականի Գողթն գաւառը, ուր տեղի իշխան Շապիթէն՝ ստանալով գործելու ազատ հնարաւորութիւն, հիմնած է քրիստոնէական համայնքներ, եկեղեցական դասեր։ Շրջագայած է նաեւ Սիւնիքի մէջ։ Ունեցած է աշակերտներ, որոնք յետոյ դարձած են անոր օգնականները լուսաւորական գործունէութեան ասպարէզին մէջ։ Այս շրջանին մէջ մտադրած են ստեղծել հայկական գիրեր՝ Աստուածաշունչը թարգմանելու համար։ Վերադարձած է Վաղարշապատ, ուր կաթողիկոսին նախաձեռնութամբ հրաւիրուած է յատուկ ժողովի։ Մօտաւորապէս 404-ին Միջագետքէն բերուած Դանիէլեան նշանագրերով, կատարած է թարգմանական եւ ուսուցողական առաջին փորձերը, սակայն ապարդիւն։ Այդ ժամանակ ստացած է վարդապետի (ուսուցիչի) աստիճան։ Վռամշապուհի եւ Սահակ Պարթեւի հրահանգով, անձամբ մեկնած է Միջագետք, հանդիպած նոյն Դանիէլ եպիսկոպոսին հետ։ 420-422-ին մեկնած է Բիւզանդիա՝ Կոստանդնուպոլիս, հանդիպած է Թէոդոս Բ. կայսրին եւ յոյներու պատրիարք՝ Ատտիկոսի հետ, որմէ ետք հայկական դպրոցներ բացած է Մեծ Հայքի բիւզանդահպատակ գաւառներուն մէջ, զուգահեռաբար պայքար մղած է «բորբորիտներ» աղանդին դէմ։ Վերադարձէն առաջ Աղուան Բենիամինի հետ ստեղծած է աղուաններու գիրերը։ Բիւզանդական իշխանութիւններէն ստացած է «ակումիտ» (άxουμήτης -ճգնող) տիտղոսը։ Արարատ վերադառնալէն ետք՝ անձամբ մեկնած է Աղուանք, հանդիպած է աղուանի Արսուաղէն արքայի եւ Երեմիա եպիսկոպոսին հետ, կազմակերպած է նոր գիրի տարածումը, ուրկէ անցած է Բաղասական գաւառ, մղած հակաաղանդաւորական պայքար։ Այդ շրջանին եղած է Ուտիքի Գարդման գաւառը, ապա՝ Գուգարաց Տաշիրք։ 431-439-ի միջեւ կաթողիկոս Սահակի եւ աշակերտներու հետ աւարտած է Աստուածաշունչի թարգմանութիւնը։ 439-ին անոր հրահանգով կաթողիկոսական աթոռը տեղապահ կը դառնայ Յովսէփ Վայոց ձորեցին։ Կեանքին վերջին տարիներուն գրած է հոգեւոր շարականներ, կրօնա-փիլիսոփայական երկեր։ === Մեսրոպ Մաշտոցը որպէս հայոց այբուբենի ստեղծող === Թէեւ քրիստոնէութիւնը Հայաստան մուտք գործած էր Ա. դարուն եւ 301-ին Քրիստոնէութիւնը Հայաստանի մէջ դարձած է պետական կրօն, բայց ժողովուրդին զգալի մասը միայն անուանապէս քրիստոնեայ էր, երկրին մէջ գտնուող Աստուածաշունչ մատեանները, եկեղեցական այլ երկեր յունարէն կամ ասորերէն էին, ժամերգութիւնները եւ ծէսերը կը կատարուէին ժողովուրդին համար անհասկնալի այդ լեզուներով։ Մաշտոց Աստուածաշունչը երբ հրապարակաւ կը կարդար, անմիջապէս բանաւոր կը թարգմանէր հայերէնի՝ ժողովուրդին հասկնալի դարձնելու համար։ Գողթնի մէջ կատարած քարոզչութիւնը Մաշտոցի մէջ կը հաստատէ հայերէն գիր ու գրականութիւն ունենալու հրատապ կարեւորութիւնը։ Կային այդ որոշումն ընդունելու նաեւ այլ ծանրակշիռ պատճառներ։ 387-ին Բիւզանդիոնի եւ Պարսկաստանի միջեւ երկու մասի բաժնուած Հայաստանի արեւելեան եւ արեւմտեան մասերուն մէջ թէեւ կը պահպանուէր հայոց թագաւորութիւնը, բայց պարսկական ազդեցութիւնը օրէ օր կը զօրանար։ Երկրին արեւմտեան մասին մէջ, որ միացած էր Բիւզանդիոնին, վերցուած էր հայոց թագաւորութիւնը, եկեղեցին ենթակայ էր յունական եպիսկոպոսութեան, եկեղեցւոյ եւ պետական լեզուն յունարէնն էր։ Հայաստանի երկու մասերու իրարմէ օտարացումը կը սպառնար երկրին եւ ժողովուրդի ամբողջութեան, վերահաս կը դառնար հայութեան ձուլման վտանգը, ամբողջ երկրին մէջ դպրոցներու, համալսարաններու լեզուն յունարէնն էր, մասամբ ասորերէնը, եկեղեցականներու զգալի մասը յոյներ ու ասորիներ էին, հայ հոգեւորականութեան որոշ մասը յունախօս էր։ ==== Հայ գիրերու ստեղծման անհրաժեշտութիւնը ==== Արեւմտեան մեծ թիւով գաւառներու մէջ յունարէնն ու յունական կենցաղը կ'արմատանային հայ ընտանիքներուն մէջ։ Արքունիքին մէջ պաշտօնավարելու ընթացքին եւ անկէ ետք Մաշտոց կանխագուշակած էր հայկական ինքնուրոյն պետութեան մօտալուտ անկումը։ «Տեսնելով, որ հայոց թագաւորութեան վերջը հասած է, Մեսրոպ (երկրին) խռովութիւններն իր համբերութեան նիւթ կը դարձնէ» (Մովսէս Խորենացի, Պատմութիւն Հայոց, 1968)։ Այսպէս Մաշտոցի համար հայ դպրութեան հրատապ ստեղծումն ունէր հետեւեալ նպատակները. հայացնել քրիստոնէական գիրքերը, քարոզչութիւնն ու արարողութիւնները կատարել հայերէն, ստեղծել ու զարգացնել մայրենի լեզուով գրականութիւն, հայութիւնը փրկել ձուլումէ, եւ այդ մէկը ապահովել հետագայի հաշւոյն, ամրացնել երկրին քաղաքականապէս երկու մասի բաժնուած հատուածներու հոգեւոր, լեզուական եւ մշակութային միասնութիւնը, որ քաղաքական միասնութեան հիմք պիտի դառնար երկրի պետական անկախութիւնը վերականգնելու հնարաւորութեան պարագային։Մաշտոցի այս ծրագիրը կը ձեւաւորուի Գողթնի մէջ ունեցած գործունէութենէն ետք, երբ Կորիւնի, «Ան մտադրեց աւելի հոգալ նոյնպէս համայն (Հայոց) աշխարհի ժողովուրդին մխիթարելու մասին» (Կորիւն, Վարք Մաշտոցի, 1962) գիրքին մէջ կը մէջբերուին նաեւ Մաշտոցի խօսքերը. «Տրտմութիւն է ինծի համար, եւ անպակաս են իմ սրտի ցաւերը իմ եղբայրներուս եւ ազգակիցներուս համար»։ ==== Սահակ Պարթեւ ==== 387-ին կաթողիկոս դարձած Սահակ Պարթեւը, որ միշտ եղած է ազգակեդրոն քաղաքականութեան յառաջամարտիկ եւ Մաշտոցի գլխաւոր յենարանը անոր գործունէութեան սկիզբէն ի վեր, ունեցած է նոյն մտահոգութիւնը։ Գալով Վաղարշապատ՝ Մաշտոցը կաթողիկոսին կը յայտնէ իր ծրագիրը եւ անմիջապէս կը ստանայ անոր լիակատար հաւանութիւնը։ Ժողով մը կը գումարուի՝ նուիրուած հայերէն գիր ունենալու հարցին։ Վռամշապուհ թագաւոր հաւանութիւն կը յայտնէ, որ Ասորիքի մէջ Դանիէլ անունով եպիսկոպոսի մը քով հայերէն գիրեր կան։ Ժողովի խնդրանքով թագաւորը հայ գիրերու նախանձախնդիր Վահրիճ անունով իշխան մը կ'ուղարկէ Դանիէլին մերձակից Հաբէլ երէցին քով։ Վերջինս, Դանիէլէն առնելով գիրերը, Վահրիճին հետ կը բերէ Հայաստան։ Այստեղ կը հիմնուին դպրոցներ, Մաշտոց կը ստանայ վարդապետի (ուսուցիչի) կոչում եւ կը սկսի մանուկներուն հայոց լեզու ուսուցանել բերուած գիրերով։ Սկիզբ կը դրուի հայերէն դպրութեան։ Շուրջ երկու տարուան դասաւանդումէն ետք կը պարզուի, որ դանիէլեան նշանագրերը ժամանակի հայերէնն արտայայտելու համար անբաւարար են ու անյարմար լեզուի վանկարկման եւ ուսուցման տեսակէտէն. «… հասկցան, որ այդ նշանագրերը բաւական չեն հայերէն լեզուի կապերն ամբողջութեամբ արտայայտելու համար»։ Դանիէլեան նշանագրերու մասին բանասէրները հակադիր ենթադրութիւններ ըրած են։ Թէեւ անոնցմով որոշ շրջան մը հայերէն գրուած է, բայց Մաշտոցի օրով անոնք բաւարար չեն եղած հայերէն դասաւանդելու եւ հայոց դպրութիւն ստեղծելու համար։ Սահակ Պարթեւի երաշխաւորութեամբ, թագաւորին հրամանով այս անգամ Մաշտոց իր աշակերտ-օգնականներուն հետ, կ'երթայ Ասորիք։ Ամիդի, ապա Եդեսիոյ մէջ, հայոց գիրերուն մասին կը խորհրդակցի ասորի հոգեւորականներու հետ, բայց ապարդիւն։ Աշակերտներէն մէկ մասին ասորական կրթութիւն կու տայ Եդեսիոյ մէջ, միւս մասը կ'ուղարկէ հիւսիս Սամոսատ՝ յունական կրթութեան։ Եդեսիոյ մէջ Մաշտոց ստեղծագործական երկունք կ'ապրի, «… Ան շատ նեղութիւններ քաշեց իր ազգային մէկ բառին օգնութիւն գտնելու համար» ==== Հայերէն հնչիւնական համակարգին ստեղծումը ==== Մաշտոց 405-ին կը ստեղծէ հայերէնի հնչիւնական համակարգը ճշգրտօրէն արտայայտող, ուսուցանելու, թարգմանելու եւ դպրութիւն ստեղծելու նպատակին լիովին յարմար նշանագրեր. «Ան իր սուրբ աջով հայրաբար կը ծնի նոր եւ սքանչելի ծնունդներ՝ հայերէն լեզուի նշանագրեր»։ Եդեսիոյ մէջ Մաշտոց նորագիւտ տառերը կը դասաւորէ՝ օգտուելով յունական այբուբենի հերթականութենէն, տառերուն կու տայ անուններ (այբ, բեն), կ'որոշէ անոնց թուային արժէքները (Ա =1, Ժ = 10, Ճ = 100)։ Ապա անցնելով Սամոսատ հմուտ յունագէտ Հռոփանոսի օգնութեամբ կը կատարելագործէ նորագոյն տառերու գծագրութիւնը, նոր տառերը կ'ուսուցանէ իր օգնականներուն եւ հոն յունական կրթութիւն ստացող մանուկներուն, իր աշակերտներէն՝ Յովհան Եկեղեցացիին եւ Յովսէփ Պաղնացիին հետ կը սկսի նոր գիրերուն օգնութեամբ Աստուածաշունչէն հայերէն թարգմանել Սողոմոնի առակները, որու առաջին նախադասութիւնը նաեւ մեսրոպատառ առաջին նախադասութիւնն էր. Կաղապար:Cquote == Ծանօթագրութիւններ ==

Լիւսի Հէյլ

Քարէն Լիւսիլ Հէյլ, (անգլերէն՝ Karen Lucille "Lucy" Hale), ամերիկացի դերասանուհի, երգչուհի, երգահան եւ գեղեցկուհի : Ծնած է 14 Յունիս, 1989 թուականին, Թենեսի, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ։ Լիւսին American Juniors հեռատեսիլի ցուցադրութեան յաղթողներէն մէկն է։ Ան յայտնի դարձած է իր գլխաւոր դերով, (Արիա Մոնթկամերի կերպարը կատարելով) Pretty Little Liars հեռուստաշարին մէջ: == Կենսագրութիւն == Լիւսի Հէյլ ծնած է Թենեսի, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ։ Զաւակն է Ժուլի Նայթի եւ Փրեսթըն Հէյլի (որոնք ետքը ամուսնալուծուեցան): Լիւսիլ անունը ժառանգած է իր մեծմօրմէ։ Լիսիին մայրը՝ Ժուլին, հիւանդապահուհի է: Հէյլը ունի մեծ քոյր մը, Մակկի անունով, իսկ խորթ քոյր մը, Քըրպի անունով: Երբ Լիւսին 8 տարեկան էր, ան հետեւած է երաժշտութեան եւ դերասանութեան դասընթացքներու, իսկ մինչեւ 12 տարեկան ան ստացած է տնային կրթութիւն եւ դպրոց չէ յաճախած: 15 տարեկանին իր մօր հետ կը տեղափոխուի Լոս Անճելըս որպէսզի մասնակցի American Juniors հեռատեսիլի ցուցադրութեան մրցումին: 2012 թուականին Հէյլը հարցազրոյցի մը մէջ ըսաւ թէ ան ժամանակին կը տառապէր անախորժային հիւանդութիւնէ: Ան մասնակցած է բազմաթիւ ֆիլմերու եւ հեռուստաշարերու, օրինակ՝ Drake & Josh, How I Met Your Mother, Wizards of Waverly Place, The Sisterhood of the Traveling Pants 2 եւ A Cinderella Story: Once Upon a Song: Ան նաեւ հրատարակած է ալպոմ մը, Road Between անունով, 3 Յունիս, 2014 թուականին: == Դերեր == === Ֆիլմեր === === Հեռուստաշարեր === == Ծանօթագրութիւններ ==

Կարապետ Գալուստեան

Աղա Կարապետ Գալուստեան (1790-1864 թթ.)։ == Կենսագրութիւն == Կարապետ Գալուստեան ծնած է Վան 1802–ին (ըստ տապանագրին), բայց իր ազգականներու վկայութեամբ 1790–ին։ Իր ընտանեկան անունն էր Հանըմեան կամ Հանըմ Օղլու։ Հայրը քահանայ էր Վանի մէջ՝ Տ․ Գալուստ անունով եւ իր զաւակներն ալ Խաչատուր եւ Կարապետ տեղւոյն վարժարանը կը յաճախէին։ Խաչատուր պանդխտանալով կը հասնի Գահիրէ, ուր իրեն կը միանայ նաեւ իր եղբայրը Կարապետ։ Բաւականաչափ արաբերէնը սորվելով՝ կը մտնէ Եղիազարեաններու քով (ասոնք կառավարութեան հետ կարեւոր գործեր կ՛ընէին)։ Կարապետ հետզհետէ յառաջանալով իր կինն ալ Վանէն բերել կու տայ, որ չկարողանալով տոկալ հայրենաբաղձութեան՝ 1833–ին կը մեռնի։ Սակայն կնոջմէն առաջ մեռած էր նաեւ իր եղբայրը՝ Խաչատուր Գալուստեանը, որուն գերեզմանը Մարմենայի մէջ է։ Ինք սեղանաւորական գործերու հմուտ, ճշդապահ անձ մը եղած է եւ մեծ վստահութիւն շահած։ Կը ստանձնէ երկրին ցորենի, աղի եւ ծխախոտի յոգածութիւնը, ֆէրմանով տնօրէն կը դառնայ ընդհանուր մաքսերու։ Գալուստեան՝ ի բնէ ուշիմ եւ հաշուագէտ անձ մը ըլլալով, ամէն գործ կանոնաւորաբար կը կատարէ ու հետեւաբար շատ կը հարստանայ, Նեղոսի վրայ միայն իր հաշւոյն 1000 նաւ կ՛ունենայ։ Շրջան մը Սուտան կ՛երթայ, ուր տուրքերը հաւաքելով, սնտուկներով կը բերէ Եգիպտոս։ Անգամ մը Զակազիկի մէջ սով կը պատահի, փաշան կը հրամայէ Գալուստեանին որպէսզի առաջքը առնէ, Կարապետ իր դրամով ամբարները կը լեցնէ եւ յետոյ վնասով 12 ղրուշէն կը ծախէ փոխան 25 ղրուշի, միւս վաճառականներն ալ վախնալով, որ պիտի վնասեն անոնք ալ կը սկսին նոյն գնով ծախել եւ ահա սովը կը վերջանայ։ Ան Կառավարութենէն վարձած էր Տամիյէթի ձկնարանը։ Իր ազդեցութիւնը մեծ էր, ըստ զրոյցի՝ Մուհամմէտ Ալի եւ Իպրահիմ փաշաներու իշխանութեան ատեն, իր շոգենաւին մէջ թնդանօթ կրելու արտօնութիւնը ստացած էր։ Անսահման վարկ ունէր ելեւմտից պաշտօնէութենէն, վարած է փողերանոցի տեսչութիւնը Ապպաս փաշայի իշխանութեան բովանդակ շրջանին (1848-1854 թթ.), թէեւ քիչ էր մնացեր՝ որ պատճառաւ մը աքսորուէր թիւրիմացութեամբ մը, սակայն փոխարքային բժշկապետին միջամտութեամբ կ՛ազատէր։ Ունէր առաջնակարգ ադամանդազարդ պատուանշան։ Ինք քանի կը բարձրանար, այնքան ազգին կը մօտենար, առաջնորդ Գաբրիէլ Սրբազանի հետ կը տնօրինէր ազգային խնդիրները եւ կը վարէր ազգային հաստատութիւնները։ 1854–ին կանոնագիր մը պատրուաստուած է վարժարանի, եկեղեցական, գերեզմանական եւ ժառանգական ուրիշ գործերու համար, որուն տակ Գալուստեան ստորագրուած է Գաբրիէլ Եպիսկոպոսի հետ։ Տարպէլ Կենենայի մէջ Երուսաղէմի վանքին սեփական տուն մը կար, որ հրդեհէ մը աւերակ դարձած էր։ Գալուստեան 20000 ֆրանք տալով այդտեղ կը շինէ վարժարան մը եւ կը կոչէ Մովսէս Խորենացիի անուամբ․ 1854–ին շքեղ հանդէսով վարժարանը կը բացուի եւ հին դպրատան աշակերտները կը փոխադրուին հոն։ 1897–ին «Գաւառական Ժողով»ի որոշումով Խորէնեան անունը կը փոխուի Գալուստեանի։ Կարապետ Գալուստեան շէնքը շինելէն ետք կը խորհի անոր բարոյական շէնքն ալ կառուցանել, քանի որ այն ատեն եկամուտը հազիւ 1200 ֆրանք էր եւ անհնարին էր մատակարարել այդ դրամով, ուստի իշխանավայել առատութեամբ կտակ կ՛ընէ եւ իր շինած վարժարանին կարեւոր կալուածներ կը նուիրէ, որոնք այսօր քանի մը պատիկ աւելի արժէք ունին։ 1864-ին Գալուստեան նամակ կը գրէ Մկրտիչ Խրիմեանի, թէ. «Ել եկո՛ւր, Վարագդ՝ Վիեննա եւ Աղթամար ալ Վենետիկ պիտի ընեմ»․ Հայրիկ ճամբայ կ՛ելլէ սակայն տակաւին Եգիպտոս չհասած Գալուստեան կը մեռնի, իր կտակին մէջ հայրիկի մասին ոչինչ գրուած է։ 1864 թուականի Ապրիլին Պոլսոյ Պատրիարքարանէն Սահմանադրութեան հաստատման համար պաշտօնագիր եկած ըլլալով, Գալուստեան Հէլվանի ագարակէն կ՛իջնէ մասնակցելու համար խորհրդածութեանց եւ երբ Գահիրէ կը հասնի 1864 Ապրիլ 8–ին, յանկարծամահ կ՛ըլլայ։ == Դպրոցին արձանագրութիւնը == Ահաւասիկ դպրոցին արձանագրութիւնը․ «Շնորհիւն Աստուծոյ ի հիմանց կառուցաւ վարժարանս յանուն Քերթողահօրն մերոյ Մովսիսի Խորենացւոյ արդեամք եւ ծախիւք Վանեցի ազգասէր Կարապետ աղայի Տէր Գալուստեան ի յաւերժական յիշատակ լուսահոգի հօրն Տէր Գալուստին եւ մօրն Մարեմայ եւ եղբօրն Խաչատուրոյ եւ կենդանեաց ի վայելումն եւ ի բարեկարգութիւն մանկավ Արամեան տոհմիս յԵգիպտոս ի բարոյական եւ ուսումնական վարժս գիտութեան։ Յամի Տեառն 1854 Սեպտ․ 15»։ == Կտակը == Կտակն ինքնագիր է եւ թրքերէն լեզուով շարադրուած, կը կրէ 1274 Շաապան 1 թուականը (1858 Մարտ 5, վկան է Խաչեր պէյ Միքայէլեան եւ հաստատողը Գաբրիէլ Եպիպսկոպոս։ Մեծանուն բարերարը իր այս կտակագրով տրամադրած է իր ամբողջ ստացուածքն ի նպաստ Ազգային հաստատութեանց եւ անձերու, աղքատը, դպրոցը, եկեղեցին, ժառանգորդները, ծառաները եւ պաշտօնեաները։ 430000 ֆրանքէն աւելի արժէք մը ունեցող շարժուն եւ անշարժ այդ կալուածներ էին։ Իր կտակը կառավարութենէն վաւերացուած է 1887-ին, շնորհիւ Իզմիրլեան երջանկայիշատակ հայրապետին, որ այն ատեն Եգիպտոսի առաջնորդն էր։ == Դամբարանին արձանագրութիւնը == Ահաւասիկ իր դամբարանին արձանագրութիւնը, որ կը գտնուի Մարմինայի մէջ։ «Դամբարան Ազն․ Կարապետ Աղայի Տէր Գալստեան Վանեցւոյ պայծառափայլ իշխանի եւ բարերարի, որ հանգեաւ ի տէր ամաց 62 յամի փրկչին 1864 Ապրիլի 8 թողեալ ի սուգ անմխիթար զսիրելի զազգ իւր համայն»։ == Աղբիւրներ == «Նոր Օր» (1900), թիւ 34,35,36 Ն․ Աղազարմ եւ Աւետիս Թնկրեանէ Արձանագրութիւն է գերեզմանատանց

Greatest Hits... So Far!!!

Greatest Hits… So Far!!!, ամերիկացի երգչուհի P!nk-ի երգերու առաջին հաւաքածուն, թողարկուած 12 Նոյեմբեր 2010-ին, LaFace լէյպլով: == Երգեր == «Raise Your Glass» դարձաւ առաջին երգը: Երգը թողարկուած է 6 Հոկտեմբեր 2010-ին: Billboard Hot 100 հիթ-շարքերուն մէջ երգը գրաւած է առաջին տեղը: Հաջորդ երգը «Fuckin' Perfect»-ը դարձաւ, որ թողարկուած է 14 Դեկտեմբեր 2010-ին: Hot 100 շարքին մէջ ստեղծագործութիւնը գրաւած է երրորդ տեղը: 2011 թուականին MTV VMA հեռուստաընկերութեան, տեսահոլովակը մասնակցած է «լաւագոյն ուղերձ-տեսահոլովակ» (Best Video with a Message) մրցանակաբաշխութեան, բայց Լետի Կակայի «Born This Way» երգը յաղթող ճանչուեցաւ: == Երգացանկ == === North American editions === === Միջազգային Հրապարակումներ === === Պելուքս Թողարկումներ DVD === == Շարքեր == === Շաբաթական Շարքեր === === Տարեվերջեան Շարքեր === == Հաւաստագրեր == == Թողարկման Պատմութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

Windows 10

Կաղապար:Տեղեկաքարտ ՕՀ Windows 10, Գործառնական համակարգ մը, որ Microsoft Windows ընտանիքին հերթական տարբերակն է։ Կը ցուցադրուի 2014-ի սեպտեմբեր 30-ին, թողարկուելու է 2015 թուականի Յուլիս 29-ին։Առաջին անգամ 2014-ի ապրիլին Build կոնֆերանսի ժամանակ ցուցադրուած Windows 10 օբերասիոն համակարգիչը նպատակ ունի լրացնելու իրեն նախորդող Windows 8 տարբերակի ինդերֆեյսի բացթողումները։ Ան նաեւ կաշխատի աւելի մեծ թիւով սարքերի վրայ, կառաջարկի եւ սենսորային էկրաններով սարքերը, եւ՛ աւանդական համակարգիչների համար նախատեսուած ինդերֆեյս, հնարաւորութիւն կրկին ունենալու Windows 7 օբերասիոն համակարգիչի դիզայնի տարրերով Start menu, ունենալ վիրտուալ աշխատասեղաններ, թոյլ կտա Windows Store-ին բեռնուած ծրագրերը օգտագործել աւանդական պատուհաններու տեսքով, նախկին ամբողջ էկրանով տարբերակի փոխարեն։ == Մշակումը == 2013-ի դեկտեմբերին Մարի Ջո Ֆոլին հայտնեց, որ Microsoft ընկերութիւնը կ'աշխատի Windows 8 օբերասիոն համակարգիչի թարմացման վրայ, որի անունն է Threshold։ Նման լինելով "Blue" տարբերակին (որ թողարկվուեց որպէս Windows 8.1), Threshold տարբերակը նախատեսուած չէր որպես Windows օբերասիոն համակարգի թարմացում, այլ կ՛ենթադրուէր համակարգուած «ալիք» Microsoft ընկերութեան բոլոր պլադֆորմաների եւ ծառայութիւնների համար եւ կը պլանավորվէ այն թողարկել 2015-ի գարնան։ Ֆոլին կը հայտնուի նաեւ, որ նպատակներէն մեկը «Windows»-ն է, Windows Phone եւ Xbox One հարթակների համար ստեղծել միասնական ծրագիրներ (որոնք բոլորը կօգտագործեն նման Windows NT kernel). Ավելի ուշ ենթադրվեց, որ Threshold անվանումը կլինի "Windows 9" օբերասիոն համակարգի անվանումը մինչեւ թողարկումը՞2014-ի ապրիլին, Build կոնֆերանսի ժամանակ Թերրի Միրոսնը կը ցուցադրէ Windows օբերասիոն համակարգի թարմացուած տարբերակը, որ հնարավորութիւն էր ընձեռում գործարկել Windows Store ծրագրերը պատուհաններու մեջ, ինչպէս նաեւ աւանդական Start մենյու։ Նոր Start մենյուն վերադարձած է Windows 7-ի դիզայնին։ Առաջին վանդակին ծրագրերն են՝ ինչպէս նախկինը, երկրորդ սյունակին Windows 8 տարբերակի մետրո ծրագրերն են։ Microsoft ընկերութիւնը նաեւ ցուցադրեց "ունվերսալ Windows ծրագրեր" կոնցեպտը, որ թոյլ կու տայ Windows Runtime ծրագրերին աշխատել նաեւ Windows Phone 8.1 եւ Xbox One հարթակների վրայ, հիմնականում նույն ծրագրային կոդը ունենալու շնորհիվ եւ այդպիսով օգտագործողին հնարավորութիւն տալով սինխրոնացնել օգտագործողի տվյալները եւ լիցենզիաները տարբեր սարքերի եւ հարթակների միջև։2014-ի հուլիսին Microsoft կորպորացիայի նոր գործադիր տնօրեն Սատյա Նադելլան կը պարզաբանէ, որ ընկերութիւնը կը պլանավորէ մշակել միասնական օբերասիոն համակարգ երեք հարթակների ու բոլոր չափերու էկրանների համար՝ շնորհիվ միասնական ծրագրային էկոհամակարգի ստեղծման։ Այնուամենայնիվ Նադելլա կը նշէ, որ այս ներքին փոփոխութիւնները չեն ազդի օբերասիոն համակարգիչ վաճառքի եւ մարկեթինգի վրայ։ 2014-ի սեպտեմբերին Ինդոնեզիայի մասնաճյուղի տնօրեն Անդրեաս Դիանտորոն հաստատեց, որ Threshold տարբերակը Windows 8 օբերասիոն համակարգի ներկա օգտագործողներին հասանելի կլինի անվճար։Threshold տարբերակը պաշտոնապես կը ներկայացուի 2014-ի սեպտեմբերի 30-ին՝ որպէս Windows 10։ ըսուած է, որ Windows 10 օբերասիոն համակարգիչը կը լինէ Microsoft կոպորացիայի ամենածավալուն հարթակը երբեւէ, որ ներկայացնելու է մեկ միասնականացուած հարթակ անհատական համակարգիչների, նոթբուքների, պլանշետների, բջջային հեռախոսների, բոլորը կը մեկնին համակարգիչնեի համար։ Նշվել է նաև, որ Windows 10 օբերասիոն համակարգիչը ետ է բերելու օգտագործողների կողմից ավելի սիրուած Windows 7 օբերասիոն համակարգի միջերեսը՝ նպատակ ունենալով բարելավել առանց սենսորային էկրանների սարքերի համար մկնիկով եւ ստղնաշարով օբերասիոն համակարգի աշխատանքը եւ հակառակը՝ առանց դրանց։ Բացի այս ամենից, սենսորային էկրաններով սարքերի համար նախատեսուած միջերեսը կը զարգացնէ ապրումը, ինչպէս արդեն իսկ Windows 10 համակարգիչին։ Փոփոխութիւնները ներկայացնելու ընթացքին Միրսոնը նշել է էլեկտրական մեքենաների համար երկու օբերասիոն համակարգերի՝ Windows 7-ի, որպես առաջին սերնդի օբերասիոն համակարգ Toyota Prius hybrid ավտոմեքենայի համար եւ Windows 10՝ ամբողջովին էլեկտրական Թեսլա մեքենայի համար։Օբերասիոն համակարգիչը ստացած է ոչ թե 9, այլ 10 անունը, ինչի մասին Միրսոնը չի ցանկացել խոսել եւ ընդամենը նշած է, որ կապուած է այն բանի հետ, թե ինչքան տարբեր են նրանց մոտեցումները, դա ճիշտ չի լինի։ Նա նաեւ կատակով ըսած է, որ նրանք չէին կարող անվանել օբերասիոն համակարգիչը "Windows One" (հաշվի առնելով գոյուիուն ունեցող Xbox One եւ OneDrive) անունները, քանի որ արդեն իսկ այն գոյուիուն ուներ Windows 1. Այնուամենայնիվ քննադատները կը պնդեն (որպես աղբյուր նշելով Reddit կայքի օգտատիրոջ, ով կը հավաստիացնէ, թէ կ'աշխատի Microsoft կորպորացիայում), որ Windows 9-ից կ'անցնեն կատարելու որոշումը կապուած է Windows 95 եւ 98 օբերասիոն համակարգերը ճանաչելու համար ստեղծուած ծրագրերի առաջացրած խնդիրներից խուսափելու համար։ Ավելի ուշ այս ենթադրութիւնը ապացուցվել է պարզաբանումներով։ == Թողարկում == Windows 10 օբերասիոն համակարգի վերջնական տարբերակը կթողարկվի 2015-ի հուլիսի 29-ին, սակայն այն վերջնական օգտագործողներին կարող է հասանելի լինել փուլ առ փուլ՝ սկզբում Windows Insider ծրագրի ավելի քան 5 միլիոն մասնակիցներին, իսկ հետագա մի քանի օրերի ընթացքին աւելի շատ օգտագործողների՝ նպատակ ունենալով հասնել մինչեւ 1 միլիարդ համակարգիչների։ == Windows Insider == Microsoft ընկերութիւնը կը ներկայացնէ "Windows Insider" ծրագիրը, որի մասնակիցները կ՛ստանան Windows 10 օբերասիոն համակարգի դեռ չթողարկուած տարբերակները, ինչը թույլ է տալիս ընկերութիւնների ավելի շատ գնահատում իրականացնել օբերասիոն համակարգի մշակման ընթացքին։ Նախկին այս գործընթացը տեղի էր կ՛ունենայ բետա տարբերակի թողարկումին հետո, իսկ այժմ ցանկացած ոք կարող է օգտագործել չթողարկուած տարբերակը եւ կարծիք, բողոք կամ առաջարկուիուն ներկայացնել այդ նպատակով ստեղծուած "Feedback" (հայ.՝ հետադարձ կապ) ծրագրի միջոցով։Տեխնիկական ցուցադրական տարբերակը Windows Insider կը ծրագրէ գրանցուած ծրագրավորողների, ադմինիստրատորներ եւ պարզապես հետքրքրուած մարդկանց դատին հանձնելու համար թողարկվել է 2014-ի հոկտեմբերի 1-ին, որ հիմնականիմ նպատակ ունի կազմակերպուիունների եւ էնտուզիազտ օգտագործողների օգնութեամբ տեստավորել Windows 10-ը։ Windows 10 օբերասիոն համակարգի մասին հետագա նորուիունները ցուցադրվել են Build 2015 կոնֆերանսի։ == Հնարաւորութիւնները == === Միջերեսը եւ աշխատանքային սեղանը === Windows 10 օբերասիոն համակարգի միջերեսը մշակուած է հիմնականին այնպես, որ այն հարմարվի սարքի տեսակին, առկա սարքերին՝ առաջարկելով «ճիշտ հնարավորուիուններ ճիշտ սարքի համար եւ ճիշտ ժամանակին»։ Ոչ սենսորային էկրաններով սարքերի համար նախկինում հայտնի Start menu-ի տեսքը կ՛օգտագործուի որպէս աշխատանքային սեղանի ինդերֆեյսի մի մաս՝ ընդգրկելով ավանդական ցուցակներ եւ մետրո ծրագրեր։ Նոր «վիրտուալ աշխատանքային սեղան» ֆունկցիան նույնպես ավելացվել է այս տարբերակումը, ինչը նման է OS X օբերասիոն համակարգի նմանատիպ ֆունկցիային։Start էկրանը դեռևս կ՛օգտագործուի սենսորային էկրանով սարքերի միջավայրին, բայց այժմ ձախ մասի աւելացուած վանդակին կարելի է տեսնել ծրագրերի նշաններ, "բոլոր ծրագրերը" ստեղնը։ "Continuum" բրենդավորումով Windows 10 օբերասիոն համակարգիչը կը պարունակէ նաեւ սահուն ձեւափոխում սենսորային էկրաններով սարքերից ոչ սենսորային էկրանների, երկֆունկցիոնալ սարքերի համար, որոնց կը միացնէ նաեւ ստեղնաշար։ Երբ սարքին միացուած է ստեղնաշար, համհամակարգիչը ակարգը կը հարցնէ օգտատիրոջը, մնա արդյոք սենսորային միջերեսը, թե փոխվի ստեղնաշարով օգտագործելուն ավելի հարմար տեսքի։ === Ծրագիրներ === Կառավարման (անգ.՝ Console) ծրագիրները, ինչպէս օրինակ Command Prompt-ն է, այժմ հնարաւորութիւն կու տայ շարք մը փորձարական ֆունկցիաներ փոխել։ == Կարդացեք նաև == Օպերացիոն համակարգեր Օպերացիոն համակարգերի համեմատություն Օպերացիոն համակարգերի պատմություն Windows Insider == Հղումներ == Կաղապար:Microsoft Windows ընտանիք

Ասի Էլ Հելանի

Մուհամատ Էլ Հելանի (28 Նոյեմբեր 1970(1970-11-28), Պաալպէք‎), լիբանանցի երգիչ է: Ասիին երաժշտութեան ընթացքը սկսաւ երբ 17 տարեկան էր եւ հեռատեսիլի պատանիներու երգի յայտագիրի: Շատ ալպոմներ արձակած է: Իր ամենանշանաւոր երգերէն է «Wani Mareq Mareet», «Amshi Lihali», «Mali Saber», «Ahebbak Gedan», «Ahla Al Oyoun», «Shoag El Sahara», «Lubnani», «Bel Arabi» եւ «Kayed Ozzalak»: == Կենսագրութիւն == === Կանուխ Կեանքը === Ասի ծնած է Ճտեյտի բայց բունով ինք Հարպադա (Պաալպաք) շրջանէն է եւ ինք երրորդ պզտիկն է իր 13 եղբայրներուն եւ քոյրերուն միջեւ։ Իր ընտանիքը բունով Հիլլա էն են Իրաքի մէջ։ Ասի երգի տաղանդը մէջտեղ ելաւ կանուխ տարիքին, երբ պզտիկ էր ան Լիբանանեան երգեր կը կատարէր իր ընկերներուն եւ ընտանիքին հետ: Ասի մօտաւորապէս 5 տարի ուսանեցաւ (1985-1990) Երաժշտութեան Բարձրագոյն վարժարանին մէջ Լիբանանի մէջ: === Ներկայ Կեանքը === Ասի Էլ Հելանի մասնակցած է շատ կարեւոր երգի ելոյթներու, ինչպէս Պաալպաքի Միջազգային Փառատօնին, Ճերաշ Փառատօնին, Քարթաճ Փառատօնը, եւ քանի ելոյթներու Եւրոպայի, Ամերիկայի եւ Արաբական աշխարհի մէջ։ Ան ընդհանրապէս ելոյթներ կը կատարէ հիմնադրամ հաւաքելու համար Միջին Արեւելքի մէջ, ինչպէս Կիներու Աճման Միութիւնը Հայադի: Օգոստոս 2005-ին, Հելանի ձայն բարձրաձուձ որ ուշադրութեան դառնան աշխարհի անօթութիւնը եւ աղքատութիւնը, թէ ամէն օր 25000 անձ կը մահանայ անօթութենէն որոնցմէ 18000 պզտիկներ էն: Հելանիին երգի տեսարիզները շահեցուցած են իրեն թէ տաղանդաւոր դերասան է: Ան շատ կ'ուզուի որ դերասանութիւն ընէ եւ ֆիլմերու մէջ ըլլայ: Հիմա ինքը ամուսնացած է եւ ունի 3 զաւակ, մէկ տղայ (Ուալիտ) եւ 2 աղջիկ (Տանա եւ Մարիթա): Իր տիկինը Գոլէթ Պուլոս, մէկ անգամ Լիբանանի գեղեցկուհին ուզած է երգի գործի մէջ լուծուի, բայց Ասի շատ ուրախ չէր թէ իր տիկինը գործի լծուի, եւ երկուքը համաձայներցան որ գործի չի լծուի: Ասիին խումբը Ամենագեղեցիկ Ձայն ունեցող յայտագիրի մէջ յաղթեց 2012-ին: Գաղտնի Հարսանիքի ատեին Պէյրութի մէջ 15 Յունիս 2013-ին Ասի իր ելոյթը կէս ձգեց որովհետեւ ժողովուրդը շատ մօտեցան իրեն եւ հանգիստ չի ձգեցին, Ասիի թիկնապահերը ստիպուեցան մի քանի անձերու վրայ յարձակին: Մօտաւորապէս 1200 հոգի տեսան պատահածը հարսնիքի ատեն: Ետքը Ասի ներողութիւն յայտնեց թէ ինչ պատահեցաւ եւ խօստացաւ թէ իր տնօրէնին հետ պիտի համաձայնի որ այսպիտի բան մը չի պատահի եւ իր տնօրէնը իր եղբայրն է: == Ալպոմներ == 1991 : «Mahlana Sawa». (Ինչ Աղւորենք Միասին) 1992 : «Ya Hala». (Բարի եկար) 1993 : «Mahr El Zina». 1994 : «Wani Mareg Mareit» 1995 : «Ahebek Jedan». (Շատ կը Սիրեմ Քեզի) 1996 : «Ya Maima». 1998 : «Ahla El Oyoun». (Ամենագեղեցիկ Աչքերը) 1999 : «Shog El Sahara». 2000 : «Kid Ozzalak». 2001 : «Ater El Mahabah». 2002 : «E Qarar». (Որոշում) 2003 : «Forsat Omor». (Կեանքի Առիթ) 2004 : «Zghiri El Dinney». (Աշխարհը Պզտիկ է) 2006 : «Dagat Galbi». (Սրտիս Զարկը) 2007 : «Ouwetna Bi Wehdetna». 2008 : «Yemkin» (Թերեւս) 2010 : «010» 2011 : «Rouhi» Ana (12-07-2011) (Իմ Հոգին) 2013: «Assi» 2013 (Ասի) == Ծանօթագրութիւններ ==

Աւքսենթի Ցակարելի

Աւքսենթի Անթոնի Ցակարելի (վրաց.՝ ავქსენტი ცაგარელი, 9 (21) Փետրուար, 1857, Տիկոմի - 12 (25) Օգոստոս, 1902, Թիֆլիս), վրացի դրամատուրգ, բեմավար եւ դերասան։ Իր ամենայայտնի ստեղծագործութիւնը «Խանումա» կտորն է։ == Կենսագրութիւն == Աւքսենթի Ցակարելին ծնած է 21 Փետրուար 1857-ին Տիկոմի բնակավայրին մէջ: Սորված է հոգեւոր սեմինարիային մէջ։ Կանուխ տարիքէն սիրած է վրացական թատրոնը։ 1878 թուականին կը հրապարակուի Ցակարելիի առաջին կտորը՝ «Հիմա ժամանակները ուրիշ են» (բեմադրուած է 1879 թուականին, 1965 թուականին կտորի հիման վրայ նկարահանուած է համանուն ֆիլմը), որ հասարակութեան ու մամուլի կողմէ արժանացաւ ջերմ ընդունելութեան։ Ասմունքի տաղանդն ու հումորի զգացումը ավելի վառ դրսեւորվեցին իր հետագայ կտորներու՝ «Խանում» (կամ «Խանումա») (բեմադրուած է 1882 թուականին, թարգմանուած է հայերէնի ու ռուսերէնի), «Մայքօ», «Ցիմպիրելի» (1886), «Խնամախոս», «Պայքուշ», «Մայր վրացուհի», «Ինչով գաս, նրանով էլ կը գնաս» (բեմադրուած է 1902 թուականին) եւ այլն։ Մօտէն ծանօթ ըլլալով հայ-վրացական կեանքին՝ Ցակարելին ստեղծած է Թիֆլիսի հասարակութեան ներկայացուցիչներու բաւական իրապաշտական կերպարներ։ Ցակարելին նաեւ կատարած է թատերգական երկերու թարգմանութիւններ. վրացական թատրոնի համար ինք թարգմանած է շուրջ 20 կտորներ, որոնցմէ են ՝ Ալեքսանդր Օստրովսկու ստեղծագործություններէն։ Ապրուստը հոգալու համար Ցագարելին դերասանական ու գրական գործունեութեան զուգահեռ որպէս կայարանապետ աշխատած է Անդրկովկասի երկաթգիծին մէջ։ Իր կեանքի վերջին երկու տարիները Ցակարելին անցուցած է Թիֆլիսի մէջ, ուր մասնակցած է «Մոամպէ» ու «Ցնոպիս-Պուրցելի» թերթերու հրատարակութեան։ Այդտեղ Ցակարելին տպագրած է իր յուշերը վրացական թատրոնի մասին ու մի քանի կտորներ։ Նովօ Սենակիի մէջ կը ստագրուին իր երկերու երկու հատորները (1899): Աւքսենթի Ցակարելիի ստեղծագործութիւնը արժեւորած են Իլիա Ճաւճաւաձէն ու Ալեքսանդր Օստրովսկին։ Աւքսենթի Ցակարալիի կինն էր թատերգական թատրոնի դերասանուհի Նաթօ Կապունիան: Ցակարելիի կտորներուն հիման վրայ ստեղծուած են՝ Վիքթոր Տոլիձէի «Քեթօ եւ Քոթէ» կատակերգական օփերան, «Քեթօ եւ Քոթէ», «Հիմա ժամանակները ուրիշ են» ֆիլմերը, Թատերգական մեծ թատրոնի «Խանումա» ներկայացումը, որ հեռատեսիլի սփռումի համար նկարահանուած է 1978 թուականին։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона (1890-1907)

Հոգեբան

Հոգեբանը հոգեբանական կրթութեամբ անհատն է, ով կ՛իրականացնէ հետազօտական եւ գործնական մասնագիտական գործունէութիւն հոգեկան առողջութեան (հոգեբանական խորհրդատուութիւն, հոգեթեպերիա եւ այլն) եւ հոգեբանութեան տարբեր ոլորտներուն մէջ (իրաւաբանական, կազմակերպչական եւ այլն)։ == Մասնագիտութեան ներածութիւն == Անհրաժեշտ է տարբերել հոգեբանին հոգեբուժէն (տես՝ Հոգեբուժութիւն), ով բարձրագոյն բժշկական մասնագիտութիւն ունեցող անձն է եւ ով հիմնականին գործ ունի հոգեկան շեղումներ եւ խանգարումներ ունեցող մարդկանց հետ, կ՛իրականացնէ բուժում դեղամիջոցներու օգնութեամբ, եւ հոգեթերապեւտէ (Հոգեթերապիա), ով կ՛իրականացնէ զանազան հոգեբանական խնդիրներու, ինչպէս նաեւ հոգեկան եւ վարքային խանգարումներու բուժումը՝ հոգեթերապիայի միջոցով (երբեմն դեղորայքային բուժման զուգահեռ)։ == Հոգեբան-խորհրդատուի արժէհամակարգ == Հոգեբան-խորհրդատուի արժէհամակարգը կը համարուի խորհրդատուութեան առանցքային նախադրեալը։ Հոգեբանը պէտք է անկողմնակալ ըլլայ, պէտք չէ խորհրդատուութեան գործընթացի մէջ դնէ իր կեանքի փիլիսոփայութիւնը եւ արժէհամակարգը։ Ան պարտաւոր է ամբողջութեամբ կեդրոնանալ այցելուի արժէքներու վրայ։ Ս.Պատտէրսոնը կու տա շարք մը պատճառներ, թէ ինչու հոգեբանը պէտք է խուսափի ազդեցութիւն ունենալ այցելուի արժէքներու վրայ. Իւրաքանչիւր անհատի կեանքի փիլիսոփայութիւնը հազուագիւտ է եւ ցանկալի չէ այն փաթաթել մէկ ուրիշին։ Ոչ մէն հոգեբան չի կրնար պնդել, որ ինք ունի միանգամայն զարգացած կեանքի փորձ։ Արժէքներու իւրացման աւելի նպատակայարմար վայրերն են ընտանիքը, դպրոցը, եկեղեցին եւ ոչ թէ հոգեբանի սենեակը։ Անձը սեփական բարոյական համակարգը կը զարգացնէ՝ օգտուելով ոչ թէ մէկ աղբիւրէ եւ մէկ օրէ, այլ որոշակի ժամանակահատուածի մէջ, կենսական գործօններու ազդեցութեան տակ։ Ոչ ոք կրնայ խանգարել այլ մարդու կեանքի փիլիսոփայութեան առաջացումը, որ, ըստ անոր, ամենաիմաստաւորուածն է։ Այցելուն իրաւունք ունի չընդունել այլ մարդու բարոյական սկզբունքներն ու կեանքի փիլիսոփայութիւնը։ Հոգեբանը պէտք է յստակ իմանայ իր արժանիքները, ի ցոյց դնէ այցելուի առաջ եւ չխուսափի արժէքային բանավէճերէ, քանի որ շարք մը խնդիրներ թաքնուած են այցելուի արժէքային ձգտումներուն կամ ալ անոնց կողմէ սեփական արժէհամակարգի չհասկացման մէջ։Ասոնք են այն ոլորտները, որտեղ կարեւոր է խորհրդատուի դիրքորոշումը, ընտանիքն է, սեռական յարաբերութիւնը, կրօնը եւ այլն։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Кто такие психолог, психиатр и психотерапет? Чем занимаются психологи? American Psychological Association

Կեդրոն (Երեւանի վարչական շրջան)

Կեդրոն, Հայաստանի Հանրապետութեան մայրաքաղաք Երեւանի վարչական շրջաններէն մէկը։ Ան կ'ընդգրկէ քաղաքի կեդրոնական մասը, ուր մեծամասնութեամբ կը գտնուին առեւտրական կեդրոններ, զուարճանքի համար նախատեսուած վայրեր եւ այլն։ 1 Յունուար 2013-ի տուեալներով վարչական շրջանի բնակչութիւնը կը կազմէ 126.000 մարդ։ Կեդրոն վարչական շրջանը ընդհանուր սահմաններ ունի՝ Աջափնեակ, Արաբկիր, Էրեբունի, Մալաթիա-Սեբաստիա, Նոր Նորք, Նորք-Մարաշ, Շէնգաւիթ եւ Քանաքեռ-Զէյթուն վարչական շրջաններու հետ։ Շրջանը բաժնուած է 6 թաղամասերէ՝ Փոքր Կեդրոն, Նորագիւղ, Նոր Կիլիկիա, Այգեստան, Կոնտ եւ Ձորագիւղ։ Հոս տեղակայուած է ՀՀ Ազգային ժողովը (Խորհրդարանը), ՀՀ Կեդրոնական պանքը, ՀՀ նախագահի նստավայրը եւ բազմաթիւ նախարարութիւններ։ == Փողոցներ, հրապարակներ, զբօսայգիներ == Աբովեան փողոց Հիւսիսային պողոտայ Մաշտոցի պողոտայ Սայեաթ-Նովայի պողոտայ Մարշալ Բաղրամեան պողոտայ Հանրապետութեան հրապարակ Ազատութեան հրապարակ Շարլ Ազնաւուրի հրապարակ Սիրահարներու զբօսայգի Շահումեանի զբօսայգի Միսաք Մանուշեանի անուան այգի (նախկին՝ Մաշտոցի պուրակ) == Տաճարներ == Երեւանի Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ եկեղեցի Կապոյտ մզկիթ Երեւանի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ մայր եկեղեցի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցի (Կաթողիկէ) Երեւանի Սուրբ Զորաւոր Աստուածածին եկեղեցի Երեւանի Սուրբ Սարգիս եկեղեցի == Պատկերասրահ == == Տե՛ս նաեւ == Երեւանի վարչական բաժանում == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայաստանի Ազգային Պատկերասրահ

Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Երեւանի գլխաւոր պատկերասրահը, կը գտնուի Երեւանի Հանրապետութեան Հրապարակում։ Հիմնադրվել է 1921 թվականին։ Հավաքածուի ֆոնդերում ներկայումս պահպանվում են շուրջ 40,000 կտավներ, ներկայացնելով հիմնական հայկական եւ եւրոպական գեղանկարչութիւնը։ Պատկերասրահին մէջ, կը ցուցադրուին այնպիսի աշխարհահռչակ արուեստագետներ, ինչպիսի են՝ Թինթորեթթոն, Օգիւստ Ռոտենը, Փիթըր Փաուլ Ռուպենսը, Կուստավ Կուրբեն, Մարկ Շագալը, հայ նկարիչներէն՝ Յովհաննէս Այվազովսկին, Մինաս Ավետիսեանը, Մարտիրոս Սարեանը, Յարութիւն Կալենցը, Էտուարտ Իսաբեկեանը եւ այլն։ կ'անդամակցէ Կերպարուեստի թանգարաններու համաշխարհային ընկերակցութեանը։ Ամէն տարի պատկերասրահի դահլիճին մէջ, կը կայանայ «Ազգային պատկերասրահ» միջազգային երաժշտական փառատօնը։ 2008 թուականին, պատկերասրահը ունեցած է 65 հազար այցելու: == Պատմական Ակնարկ == Հայաստանի Ազգային Պատկերասրահը, հիմնադրուած է 1921-ին, Խորհրդային Հայաստանի կառավարութեան որոշումով՝ իբրեւ Հայաստանի պետական թանգարանի արուեստի բաժին։ Թանգարանի գեղարուեստական բաժնի կազմաւորումը լուրջ բարդոյթներու հետ կապուած էր, որովհետեւ այդ տարիներուն Երեւանին մէջ չկային՝ ո՛չ պետական, ո՛չ ալ մասնաւոր հաւաքածոներ, որոնք կարող էին դառնալ անոր հիմքը։ Ցուցանմուշներու առաջին խումբը կազմեցին հայ նկարիչներու քանի մը տասնեակ աշխատանքներ, որոնք գնուեցան կառավարութեան կողմէն, նոյն տարուան Օգոստոսին, Երեւանի մէջ կազմակերպուած կերպարուեստի ցուցահանդէսէն։ Բաժնին կայացման գործին մէջ, կը վճոռոշէին Հայաստանի Մշակոյթի տան (նախկին Լազարեան ճեմարան, Մոսկուա) հարուստ հաւաքածուի փոխանցումը եւ հայ արուեստագետներու նվիրատուութիւնները վերջինիս։ Արդէն՝ 1925 թուականին, արուեստի բաժնին 6 սրահներուն մէջ, ցուցադրուած էին հայ, ռուս եւ եւրոպացի վարպետներու 400 ստեղծագործութիւններ։ 1935 թուականին, բաւական ընդլայնուած բաժինը դարձաւ ինքնուրոյն կերպարուեստի թանգարան։ 1947 թուականէն, ան վերանուած է՝ Հայաստանի պետական պատկերասրահ, իսկ՝ 1991 թուականէն կը կրէ՝ Հայաստանի ազգային պատկերասրահ անուանումը։ Պատկերասրահի հաւաքածոն, որ ստեղծուած է շատ ու շատ մարդոց ջանքերով, անձնուրաց ծառայութեան, մեր հայրենակիցներու նուիրվածութեան, օտարազգի բարեկամներու ջերմ վերաբերմունքի արդիւնքին մէջ, ներկայիս կ'ընդգրկէ շուրջ 40.000 թանգարանային առարկայ, որ մասf մը կը ներկայացուի մշտական ցուցադրութեան 56 սրահներուն մէջ, ինչպէս նաեւ ժամանակաւոր ցուցահանդէսներու տեսքով։ == Հայկական Մշակոյթը == Հայեր՝ Յակոբ Էքիզլեր (Էքիզլեան, Մոսկուա), Ռուբէն Քաթանեան (Մոսկուա), Վարուառա Քանանեան (Մոսկուա), Գրիգոր Զամբախճեան (Ռումինիա), Վարդան Բարաքեան (Ռումինիա), Տիգրան Խանքելեքեան (Ֆրանսա-ԱՄՆ), Վահան Վահանեան (Թիֆլիս), Հայկ Աղաբեկեան (Ֆրանսա), Ռաֆայէլ Խերումեան (Ֆրանսա), Աբրահամ Ջինջեան (Ֆրանսա), Աղասի եւ Ազգանուշ Դարբինեաններ (Ֆրանսա) եւ շատ ուրիշներ, որոնք առանձին աշխատանքներով եւ կամ ամբողջական հաւաքածոներով հարստացուցած են սրահը։ Հայաստանի ազգային պատկերասրահի ցուցադրութեան զգալի մասը՝ կը ներկայացնէ հայ արուեստը, որ կ'ընդգրկէ՝ հին եւ միջնադարեան արուեստի ուրարտական որմնանկարներու, Գառնի տաճարին կից բաղնիքի յատակի խճանկարի եւ միջնադարեան որմնանկարներու ու մանրանկարչութեան բարձրարուեստ վաւերագրական կրկնօրինակներ, 17-19-րդ դարերու՝ եկեղեցական գեղանկարչութիւն, ձեռագիր մատյաններու արծաթէ պահպանակ կազմեր, խաչեր եւ այլն։ Ցուցադրութիւնը կը շարունակուի հայ գեղանկարչութեան դասական (Յ. Յովնաթանեան, Յ. Այվազովսկի, Գ. Բաշինճաղեան, Փ. Թերլեմեզեան, Վ. Սուրէնեան, Ե. Նազարեանց, Վ. Մախոխեան եւ այլն) եւ 20-րդ դարու՝ (Մ. Սարեան, Գ. Յակուլով, Վ. Գայֆեջեան, Ե. Թադեւոսեան, Յ. Կոջոեան, Յ. Գյուրջեան, Է. Շահին, Յ. Զարդարեան, Է. Իսաբեկեան, Գ. Խանճեան, Մ. Ավետիսեան եւ այլն) մեծանուն վարպետներու աշխատանքներու ներկայացութեամբ։ == Ռուսական Մշակոյթ == Հայաստանի ազգային պատկերասրահին մէջ, նշանակաւոր է ռուս արուեստի հաւաքածոն։ Հոս կը գտնուին՝ 16-17-րդ դարերու սրբապատկերներ եւ 18-20-րդ դարերու նշանաւոր արուեստագետներու (Ֆ. Ռոկոտոֆ, Ի. Արգունով, եւ այլն) աշխատանքներ։ == Այլ Մշակոյթներ == Արտասահմանային արուեստի սրահներուն մէջ, ցուցադրութիունը սկսած է հին աշխարհի Եգիպտոսի եւ Յունաստանի մշակոյթէն։ Այստեղ ներկայացուած են 14-20-րդ դարերու՝ իտալական, հոլլանտական, ֆլամանտական, ֆրանսական դպրոցներու յայտնի արուեստագետներու ստեղծագործութիւնները։ Արեւելքի արուեստը ներկայացուած է իրանական, չինական, ճաբոնական կիրառական արուեստի բարձրարուեստ նմուշներով, հայ նկարիչ՝ Սարգիս Խաչատրեանի կողմէն առնուած հնդկական միջնարդարեան որմնանկարներու բարձրարժէք նշաններով եւ 19-րդ դարու՝ իրանական գեղանկարչական աշխատանքներով։ Հայաստանի ազգային պատկերասրահը իր հաւաքածոներու առանձին գործերով, կը մասնակցի միջազգային ցուցահանդէսներու, կը կազմակերպէ հայ արուեստի պատկերահանդէսներ աշխարհի տարբեր երկրներուն մէջ՝ մեծապէս նպաստելով ազգային կերպարուեստի ճանաչման։ Իր դահլիճներուն մէջ կ'ընդունի միջազգային ցուցահանդէսներ։ Իւրաքանչիւր տարի, այստեղ կը մեկնարկուի «Ազգային Պատկերասրահ» միջազգային երաժշտական փառատօնը։ Պատկերասրահը աշխուժօրէն կը մասնակցի՝ «Թանգարաններու Գիշեր» եւ «Եւրոպական ժառանգութիւն» ակցիաներուն, որոնց շրջանակներուն մէջ, անցկացուող բազմաբովանդակ եւ նպատակային միջոցառումները՝ պատկերասրահ կը բերեն հազարաւոր այցելուներ։ Պատկերասրահին մէջ, կը գործեն գիտական բաժիններ, հաշուառման եւ պահպանութեան բաժին, վերականգնման և կոնսերուացման արուեստանոց, ցուցահանդէսային, հրատարակչական, յուշաձեռագրային բաժիններ, գրադարան, , յուշանուերներու եւ գիրքերու վաճառասրահ, սրճարան։ կը գործեն նաեւ՝ պատկերասրահի համացանց կայքը։ Հայաստանի ազգային պատկերասրահը մասնաճիւղեր ունի Երեւանի մէջ(Ա. Սարգիսեանի տուն-թանգարան), Ջոտտոյի (Գ. Գրիգորեան) արուեստանոց-թանգարան), Էջմիածնի մէջ՝ (Էջմիածնի պատկերասրահ, Մ. Աբեղեանի թանգարան), Հրազդանի մէջ՝ (Հրազդանի Պատկերասրահ), Ջերմուկի մէջ՝ (Ջերմուկի Պատկերարսահ), Սիսի մէջ՝ (Սիսի պատկերասրահ, Զաքար Խաչատրեանի եւ Արտաշէս Յովսէփեանի տուն-թանգարան), Ալավերդիոյ մէջ՝ (Ալաւերդու պատկերասրահ), Եղեգնաձորի մէջ՝ (Եղեգնաձորի պատկերերասրահ), Գաւառի մէջ (Ակադեմկոս Յ. Բունիաթեանի անուան Գաւառի պատկերարսահ), Մարտունի մէջ՝(Մարտունի պատկերասրահ) եւ Ջաջուռի մէջ՝ (Մ. Աւուետիսեանի թանգարան)։ Տարբեր տարիներուն, պատկերասրահը կը ղեկավարեն Ռուբէն Դրամբեանը (1925-1951), Ռուբէն Պարսամեանը (1952-1962), Արմէն Չիլինգարեանը (1962-1967), Էտուարտ Իսաբեկեանը (1967-1986), Ալեքսանտր Տեր-Գաբրիէլեանը (1986-1990), Շահէն Խաչատուրեանը (1991-2002), Փարաւոն Միրզոեանը (2002-2015)։ == Պատմութիւն == Պատկերասրահը սկզբը եղած է պետական թանգարանի գեղարուեստական բաժին։ 1921 թուականին, Պատկերասրահի կազմակերպումը յանձնուած է Դոնի Ռոստովից ժամանած Մարտիրոս Սարեանին։ Հաւաքածոյի հիմքը կը կազմեն՝ հայ նկարիչներու առաջին երեւանեան ցուցահանդէսի գործերը։ Այնուհետեւ, Մոսկուայէն ստացուած է Լազարեան Ճեմարանին մէջ՝ պահուող նկարներու խոշոր հաւաքածոն։ 1925 թուականին, Լենինգրատէն հրաւորուած է արուեստաբան՝ Ռուբէն Դրամբեանը։ Անոր աւելի քան քառորդդարեայ գործունէութեան օրով ձեւաւորուած է Պատկերասրահի դէմքը։ 1935 թուականին, գեղարուեստական բաժինը վերածուած է կերպարուեստի թանգարանի։ 1947 թուականին, ան կոչուած է՝ «Հայաստանի Պետական Պատկերասրահ», իսկ 1991 թուականին՝ վերանուանուած է՝ «Հայաստանի Ազգային Պատկերասրահ»։ Պատկերասրահի հաւաքածոն՝ պարբերաբար կը համալրուի գնումներու միջոցով։ 1930-ական թուականներուն, պեղումներէն գտնուած ուրարտական արուեստի գործերու փոխարէն պատկերասրահը շարք մը արժէքաւոր գործեր կը ստանայ Էրմիտաժէն։ Հաւաքածուի համալրման գործին մէջ, մեծ դեր խաղացած են նուիրատուութիւնները։ === Արեւմտաեւրոպական Նկարչութիւն === === Հին Եգիպտոս === Հին Եգիպտոսի շրջանէն պատկերասրահին մէջ, ներկայացուած են բազմաթիւ դիմակներ, փոքրիկ արձաններ։ Յատկապէս հետաքրքրական են դիմակները՝ լայն բացուած աչքերով, որոնք կը խորհրդանշեն հոգու դռները։ Ներկայացուած են նաեւ՝ աստուածներու արձաններիուօրինակներ, սարկովագի մասունքներ եւ այլն։ === Հին Չինաստան === Գրաֆիկա Փորագրութիւն Քանդակ Հոգեւոր Արուեստ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Սթիւ Ճոպզ

Սթիւ Ճոպզ (անգլերէն՝ Steven Paul "Steve" Jobs 24 Փետրուար 1955, Սան Ֆրանսիսքօ - 5 Հոկտեմբեր 2011), ամերիկացի ճարտարագէտ, գործարար, Ափըլ ընկերութեան հիմնադիրն էր եւ գլխաւոր տնօրէնը։ Ան յայտնագործած է արհեստագիտական գործիքներ, ինչպէս՝ Այ. Փոտ, Այ. Ֆոն եւ Այ. Փետ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 24 Փետրուար 1955-ին՝ Մաունթըն Վիու փոքր քաղաքին մէջ, Սան Ֆրանսիսքօ։ Անոր կենսաբանական ծնողներն են Սուրիայէն գաղթականներ Ճոաննա Շիպլ եւ Ապտուլֆաթթահ Ճոն Ճանտալի: Ծնունդէն կարճ ատեն մը ետք որդեգրուած է Փոլ եւ Քլարա Ճոպզ ամոլին կողմէ, որոնք զայն կոչած են Սթիւըն Փոլ։ Համեստ պայմաններով եւ կրթութեամբ զայն մեծցուցած է Քալիֆորնիոյ Մաունթըն Վիու շրջանին մէջ։ Զայն որդեգրած ամերիկացի հայրը, իբրեւ մեքենագէտ կ՛աշխատէր լէյզըրի ընկերութեան մը մէջ, իսկ Մալաթիայէն գաղթած մայրը հաշուապահ էր։ Քլարայի ծնողները Ամերիկա գաղթած էին 1915-ի ցեղասպանութենէն ետք. անոր հայրը՝ Լուիզ Յակոբեան ծնած էր Մալաթիա 1894-ին, իսկ մայրը՝ Վիքթորիա Արթինեան ծնած էր Զմիւռնիա (Իզմիր) 1894-ին։ Փոլ եւ Քլարա շատոնց մահացած են։ Սթիւ կը խօսէր սահուն հայերէն։ Քլարա Յակոբեան մեծ դեր ունեցած է այս հանճարը մեծցնելու մէջ: Դպրոցական տարիներուն հետաքրքրուած է ելեկտրոնային սարքերով, ծանօթացած Սթիւ Վոզնիաքի հետ, որ ապագային միասին հիմնած են «Ափըլ» ընկերութիւնը։ Անոնց առաջին համատեղ աշխատանքը կը նմանէր յօշոտման, այդ Պլու պոքս-ն էր (անգլերէն՝ Կապոյտ արկղիկ) - սարք, որ թոյլ կու տար կատարել անվճար զանգեր դէպի հեռաւոր տարածքներ։ Երկրորդական վարժարանը աւարտելէ ետք Ճոպզ սկսած է յաճախել Ռիտ գոլէճը (Օրիկըն նահանգ), սակայն՝ միայն մէկ եռամսեայի համար, ապա լքած է ուսումը, որովհետեւ բարձր կրթաթոշակը ծանր բեռ մըն էր ծնողներու ուսերուն։ Ճոպզի անձնական հարստութիւնը կը գնահատուի 8.3 միլիար տոլար, իսկ անոր ընկերութիւնը տէր է 76 միլիար տոլարի: Ճոպզ 2004-ին բացայայտեց շարոյրի իր քաղցկեղը: Սթիւ Ճոպզ մահացած է 5 Հոկտեմբեր 2011 թուականին Բալօ Ալթօ, Քալիֆորնիոյ մէջ: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Jobs's Macworld keynote in 1997 Եություպի վրայ(անգլերէն) where he announced the partnership with Microsoft․ Steve Jobs (June 2005)։ «Steve Jobs's 2005 Stanford Commencement Address»։ Stanford University (անգլերէն) "Thoughts on Flash"(անգլերէն) by Steve Jobs, April 2010. Bloomberg Game Changers: Steve Jobs(անգլերէն) A 48-minute video on Steve Jobs by Bloomberg Steve Jobs Profile(անգլերէն) at Forbes Cammeron Brenna (October 5, 2011)։ «Steve Jobs Dies: A Timeline Of His Health»։ The Huffington Post (անգլերէն) «Steve Jobs collected news and commentary at»։ AllThingsD|All Things Digital|AllThingsD (անգլերէն) Steve Jobs(անգլերէն) remembrance notes from the community Federal Bureau of Investigation dossier on Steven Paul Jobs(անգլերէն). === Յօդուածներ === «The Career of Apple and Steve Jobs»։ Time։ 2007։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ Փետրուար 21 (անգլերէն) Hertzfeld Andy։ «The Original Macintosh»։ folklore.org։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ Փետրուար 21 (անգլերէն) Lohr Steve (January 12, 1997)։ «Creating Jobs»։ The New York Times։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ Փետրուար 21 (անգլերէն) Booth Cathy; Jackson, David S.; Marchant, Valerie (October 6, 2011)։ «STEVE'S JOB: RESTART APPLE»։ Time։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ Փետրուար 21 (անգլերէն) Elkind Peter (March 5, 2008)։ «The trouble with Steve Jobs»։ Fortune։ արտագրուած է՝ 2008 թ․ Մարտ 5 (անգլերէն) McCracken Harry (October 5, 2011)։ «Steve Jobs, 1955–2011: Mourning Technology's Great Reinventor»։ Time։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ Փետրուար 21 (անգլերէն) «The FBI File on Steve Jobs»։ The Wall Street Journal։ արտագրուած է՝ 2012 թ․ Փետրուար 21 (անգլերէն) === Հարցազրոյցներ === Steve Jobs in 1994: The Rolling Stone Interview(անգլերէն), Rolling Stone 1994, republished January 17, 2011. Archived URL Smithsonian Institution Oral History Interview(անգլերէն), 143 KB, April 20, 1995. The Seed of Apple's Innovation(անգլերէն), BusinessWeek October 12, 2004. How Big Can Apple Get?(անգլերէն), Fortune February 21, 2005. 'Good for the Soul'(անգլերէն), Newsweek, October 15, 2006. Bill Gates and Steve Jobs(անգլերէն), video and transcript of on stage interview, AllThingsD, May 30, 2007. Videotaped Deposition of Steven P. Jobs in front of the Securities and Exchange Commission(անգլերէն), March 18, 2008 Interview with Abdulfattah "John" Jandali, Jobs's biological father(անգլերէն), by Mohannad Al-Haj Ali, published in Al Hayat and reprinted by Ya Libnan, February 28, 2011 «Steve Jobs's Appearances at D, the Full Video Sessions»։ AllThingsD (անգլերէն)Стив Джобс։ Потерянное интервью https://www.youtube.com/watch?v=lmJzpBH5cRw https://www.youtube.com/watch?v=GfIDO4o334U === Ֆիլմեր === Steve Jobs(անգլերէն) - A Sony Pictures film version of the biography by Walter Isaacson, with a screenplay and directed by Aaron Sorkin. Jobs(անգլերէն) - an upcoming independent film by Joshua Michael Stern. Jobs will be portrayed by Ashton Kutcher. Pirates of Silicon Valley(անգլերէն) - a 1999 TNT film which chronicles the rise of Apple and Microsoft from the early 1970s to 1997. Jobs is portrayed by Noah Wyle. === Հայաստան === Ի Յիշատակ Սթիւ Ճոպզի, Երեւան, Կարէն Դէմիրճեանի Անուան Մարզահամերգային Համալիր, DigiTec 2011, 7 Հոկտեմբեր 2011 թ. Սթիվ Ջոբսի ելույթը Ստենֆորդի համալսարանի 2005 թ. շրջանաւարտներու տիպլոմներու յանձնման ժամանակ (հայերէն թարգմանութեամբ)։ Սթիվ Ջոբսին նուիրուած էջ www.mathnet.am կայքի մէջ։ Սթիւ Ճոպզ(ռուս.), Վոլտեր Այզեքսոն, 2011, 416 էջ։ Սթիւ Ճոպզի ամբողջական կենսագրութիւնը։

Հեգթըր Պեռլիոզ

Հեգթըր Լուի Պեռլիոզ (11 Դեկտեմբեր 1803(1803-12-11)[…], Լա Կոտ Սեն Անդրե - 8 Մարտ 1869(1869-03-08)[…], Փարիզ), ֆրանսացի երգահան, բեմադրիչ, երաժշտագէտ,երաժշտական քննադատ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Ֆրանսայի հարաւարեւմտեան Գոթ Սենթ-Անտրէ (Իզեր) բնակավայրինմէջ, բժիշկի ընտանիքի մը մէջ։ Հայրը՝ Լուի Պեռլիոզ զբաղած է զաւակին ընդհանուր կրթութեամբ, նաեւ երաժշտութեան տարրական դասերով։ Տասներկու տարեկանին ապագայ երաժշտագէտը կը կատարէ երաժշտութեան քայլերու առաջին փորձերը՝ սորվելով նուագել ֆլեյտա,ապա կիթառ: Հետագային ան կը սկսի ուսումնասիրել հօր գրադարանին մէջ պահուող երաժշտութեան տեսութեան եւ հարմոնիայի մասին գիտական ժառանգութիւնները։ 1821-ին կը մեկնի Փարիզ, հօր քաջալերանքով բժշկութիւն ուսանելու։ Առաջին անգամ այցելելով օփերային թատրոն, կը լսէ Կլիւկի «Իփիկենիան Թաւրիսի մէջ» օփերան։ Յաջորդ օրուընէ սկսեալ ան կը դառնայ երաժշտանոցի գրադարանին մշտական այցելուներէն մէկը։ Ծնողները չէին սիրեր իր երաժշտութեան նուիրուելու փաստիրողութիւնը։ Երիտասարդ Պեռլիոզ կը մտադրէ իր ստեղծագործական յաջողութուններով ապացոյցներ տալ իր ծնողներուն։ Նախ բժշկութիւն կ'ուսանի, սակայն շուտով կ'որոշէ նուիրուիլ երաժշտութեան։ 1825-ին տեղի կ'ունենայ Պեռլիոզի գրած երաժշտութեան առաջին հանրային կատարումը: 1826-1830 կ'ուսանի Փարիզի Երաժշտանոցին մէջ շուտով դառնալով աշխարհահռչակ: Մահացած է 8 Մարտ 1869-ին եւ թաղուած է Մոնմարթրի գերեզմանատան մէջ, Ֆրանսա: == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւոն Արիսեան

Լեւոն Եղիայի Արիսեան (19 Յունուար (1 Փետրուար) 1903, Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1938), հայ պետական եւ կուսակցական գործիչ, փիլիսոփայ, մանկավարժ։ == Կենսագրութիւն == Լեւոն Արիսեան, ծնած է Վան։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրի հայկական «Երամեան» դպրոցին մէջ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներուն քոյրերուն հետ գաղթած է Երեւան։ 1916–ին մեկնած է Քիսլովոտսք՝ հօրեղբօր մօտ ուսումը շարունակելու։ 1917–ին Թիֆլիս փոխադրուած է եւ մարզարան ընդունուած է։ 1919–ին Երեւան տեղափոխուած է, աւարտած է արական մարզարանը։ 1919–ին եղած է «Սպարտակ» կազմակերպութեան անդամ, Փետրուար 1920–ին՝ համայնավարական կուսակցութեան շարքերը։ 1921-1925 թուականներուն սորված եւ աւարտած է Մոսկուայի պետական համալսարանի հասարակական գիտութեան հիմնարկը, որմէ ետք աշխատած է ՀԿ(բ) կ Կենկոմին մէջ որպէս մամուլի մասնաճիւղի վարիչ։ 1927–ին եղած է Երեւանի պետական համալսարանի ուսումնական մասի ժողովրդապետը եւ համալսարանի մէջ դասաւանդած է։ Համալսարանին մէջ մէկ տարի աշխատելէ ետք, 1928–ին ընդունուած է Մոսկուայի հասարակական գիտութիւններու գիտահետազօտական հիմնարկի ռուսաստանեան ընկերակցութեան բաժինը։ 1933–ին հրաւիրուած է Հայաստան եւ լուսաւորութեան ժողովրդական պատուիրակ նշանակուած է։ 1934–ին ՀԿԿ Կենկոմի քարոզչութեան անդամ եղած է եւ խռովութեան բաժնի վարիչ։ 1936–ին դարձեալ լուսաւորութեան ժողովրդական պատրուիրակ նշանակուած է։ 1931–ին անոր շնորհուած է մասնագէտի գիտական կոչումը։ Գիտական հետազօտութիւնները իմացաբանութեան հարցերուն նուիրուած են, գերմանացի նշանաւոր փիլիսոփայ Իմանուէլ Կանտի եւ նորկանտականներու փիլիսոփայական հայացքներու քննական վերլուծութեան։ 1957–ին, Երեւանի մէջ ռուսերէն լեզուով լոյս տեսած է Լեւոն Արիսեանի «Իմացութեան տեսութեան պատմութենէն» մենագրութիւնը։ 1962–ին Երեւանի մէջ հիմնադրուած թիւ 127 դպրոցը մեծ մտաւորականի անունով կը կոչուի։ == Մահը == 1938–ին, 35 տարեկանին անհիմն բռնադատուած ու գնդակահարուած է։ == Տե՛ս նաեւ == Լեւոն Արիսեանի անուան թիւ 127 աւագ դպրոց == Երկեր == Из истории теории познания, Е., 1957. == Ծանօթագրութիւններ ==

Արմէն Այվազեան

Արմէն Այվազեան (կամ՝ Արմեն Այվազյան, ծնած 14 Մայիս, 1964 թուականին, Երեւան, Հայաստան), հայ հնագէտ, պատմաբան եւ քաղաքագէտ:Այվազեան Արարատ Ռազմավարագիտական Կեդրոնի տնօրէնն է, եւ հետազոտող Մատենադարանէն ներս: Ան ունի Դոկտորեան վկայականներ պատմութեան (1992) եւ քաղաքական գիտութեան (2004) ոլորտներուն մէջ:1992 թուականէն 1994 ան աշխատեցաւ իբր օգնական Հայաստանի Նախագահին, խորհրդատու Արտագին Գործոց Նախարարին, եւ Ատենապետը Ներկայացչական Հայաստանի խումբին Եւրոպայի Անվտանգութեան եւ Համագործակցութեան Կազմակերպութեան մէջ (անգլ.՝ Organization on Security and Co-operation in Europe կամ OSCE) Վիեննայի մէջ: == Գործեր == === Գրութիւններ === The Armenian Rebellion of the 1720s and the Threat of Genocidal Reprisal. Centre for Policy Analysis American University of Armenia, Yerevan 1997 The Settlement of the Nagorno-Karabakh Conflict and the Strategic Security of Armenia. 1998 (original title: Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը եւ Հայաստանի ռազմավարական անվտանգությունը) The History of Armenia as Presented in American Historiography: A Critical Survey. 1998, (original title: Հայաստանի պատմության լուսաբանումը ամերիկյան պատմագրության մեջջ. քննական տեսություն.) The Code of Honor of the Armenian Military, 4-5th centuries 2000 (original title: Հայ զինվորականության պատվո վարքականոնը, 4-5-րդ դարեր) Mother Tongue and The Origins of Nationalism: A Comparative Study of the Armenian and European Primary Sources Matenadaran (Artagers), Yerevan, 2001 (original title: Մայրենի լեզուն եւ ազգայնականության սկզբնավորումը. հայկական եւ եվրոպական սկզբնաղբյուրների համեմատական քննություն) The Armenian Church at the Crossroads of the Armenian Liberation Movement in the 18th century. Lusakn, Yerevan 2003 (original title: այոց եկեղեցին XVIII դարի հայ ազատագրական շարժման քառուղիներում) Essential Elements for Armenia's National Security Doctrine. Yerevan, Part 1. 2003 (original title: Հիմնատարրեր Հայաստանի ազգային անվտանգության հայեցակարգի։) The Cornerstones of Armenian Identity. The Armenian Language, Army and State. 2007 (original title: Հայկական ինքնության հիմնաքարերը. լեզու, բանակ, պետություն) The Armenian Military in the Byzantine Empire : Conflict and Alliance under Justinian and Maurice. 2012 (in English, translated also into French` Les forces militaires arméniennes dans l'Empire byzantin : Luttes et alliances sous Justinien et Maurice) === Խմբագրութիւններ, հաւաքածուներ === An Anthology of International Anti-Corruption Experience. (Ed. together with G. Yazichian), 2005 (original title: Հակակոռուպցիոն ռազմավարության միջազգային փորձը.) Pro Patria. 'The Liberated Territory of Armenia and the Settlement of the Nagorno-Karabakh Conflict.' 2006 (original title: Հայրենատիրություն) Pro Patria. The Questions of Strategy and Security. Selected Studies. volume 2, 2007 (original title: Հայրենատիրություն) == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Արմեն Այվազեանի անձնական կայքէջը ԱՐԱՐԱՏ Ռազմավարագիտական կենտրոն

17 Յունուար

17 Յունուար, տարուան 17-րդ օրն է։ 16 Յունուար 17 Յունուար 18 Յունուար == Դէպքեր == 1917, Միացեալ նահանգները Վիրճինեան կղզիներուն դիմաց $25 միլիոն վճարեցին Դանիոյ 1995, Ճափոնական Քոպէ քաղաքին մէջ պատահած երկրաշարժէն կը զոհուէ մինչեւ 6434 մարդ == Ծնունդներ == 1940. Ներսէս Պետրոս ԺԹ. (Թարմունի), մ.2015, Կաթողիկոս Պատրիարք Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկէ Հայոց 1942, Մուհամմէտ Ալի (Muhammad Ali, ծն. Քասիուս Քլէյ, մ.2016)ամերիկացի արհեստավարժ բռնցքամարտիկ, հասարակական գործիչ 1964, Միշէլ Ֆէյրլի (Michelle Fairley), իրլանտացի դերասանուհի 1966, Ճաշուա Մալինա (Joshua Charles Malina), ֆիլմի եւ թատերական դերասան 1983, Ալվարօ Արպելոա (Álvaro Arbeloa Coca), սպանացի ֆութպոլիստ == Մահեր == 1901, Էլիըս Ռիկզ (Elias Riggs, ծն.1810), ամերիկացի միսիոնար, լեզուաբան == Տօներ ==

Հոմերոս

Հոմերոս (հին յունարէն՝ Ὅμηρος), հին յոյն դիւցազներգակ բանաստեղծ։ Ըստ աւանդութեան՝ կոյր երգիչ։ Հոմերոսի գրիչին կը վերագրուի հին գրականութեան առաջին եւ գլուխ գործոցներէն՝ «Իլիական»ն ու «Ոդիսական»ը։ «Իլիականը» գրուած է Տրոյական պատերազմի ատեն, երբ յունական երկիրներուն կողմէ Տրոյա քաղաքը տասը տարի շարունակ պաշարուած էր։ Անիկա հիմնուած է Ագամեմնոն թագաւորին եւ զինուոր Աքիլլեսի վէճին վրայ, որ պատերազմի վերջին տարին տեւած է քանի մը շաբաթ։ «Ոդիսականը» հիմնուած է Իթաքայի արքայ Ոդիսեւսի՝ Տրոյայի անկումէն ետք, հայրենի երկիր վերադառնալուն վրայ։ Հոմերոսի կեանքին մասին բազմաթիւ պատմութիւններ տարածուած են դասական հնագոյն ժամանակաշրջանին։ Ամէնէն տարածուածը այն է, թէ ան կոյր երգիչ մը եղած է, որ ապրած է Հոնիոյ մէջ, որ կը գտնուի Անատոլիոյ կեդրոնական մասին մէջ՝ ներկայիս Թուրքիոյ տարածքին։ Ե՛րբ, ո՛ւր եւ ի՛նչ պայմաններու մէջ ստեղծուած են «Իլիական»ն ու «Ոդիսականը», դեռ կը շարունակուի քննարկուիլ։ Ընդհանուր առմամբ, ժամանակակից գիտական կարծիքները կը բաժնուին երկու խումբի։ Մէկ մասը կը կարծէ, որ «Իլլիականը» (որոշ տուեալներու համաձայն՝ նաեւ «Ոդիսականը») հանճարեղ գրողի մը ձեռքին գործն է։ Ուրիշներ կ'ըսեն, թէ Հոմերոսի ստեղծագործութիւնները բազմաթիւ ներդրողներու աշխատանքներու արդիւնք է, եւ որ «Հոմերոսը» բոլոր աւանդութիւններուն պիտակն է։ Ընդունուած է, որ Հոմերոսի ստեղծագործութիւնները գրուած են Ք.Ա. 8-րդ դարու վերջին կամ 7-րդ դարու սկիզբին։ Հոմերոսի բանաստեղծութիւնները գրուած են հոմերական յունարէնով, որ ծանօթ է նաեւ «դիւցազներգակ յունարէն» անունով։ Անիկա գրական լեզու մըն է, որ տարբեր դարերու ընթացքին արտացոլած է հոնիական եւ էոլիթական բարբառներու առանձնայատկութիւնները․ կը գերակշռէ Արեւելեան Հոնիոյ ազդեցութիւնը։ Բազմաթիւ հետազօտողներ այն կարծիքի են, թէ բանաստեղծութիւնները սկզբնական շրջանին փոխանցուած են բանաւոր կերպով։ Հին ժամանակներէն մինչեւ օրս, Հոմերական դիւցազներգութեան ազդեցութիւնը Արեւմտեան քաղաքակրթութեան վրայ մեծ է, որուն իբրեւ արդիւնք՝ գրականութեան, երաժշտութեան, արուեստի եւ շարժապատկերի ոլորտներուն մէջ կան բազմաթիւ գործեր։ Հոմերական դիւցազներգութիւնները մեծ ազդեցութիւն ձգած են հին յունական մշակոյթին եւ կրթութեան վրայ․ Պղատոնի համար Հոմերոսը ան էր, որ «Յունաստանի սորվեցուցած է»՝ տասը Hellada pepaideuken։ == Ծանօթագրութիւններ == == Գրականութիւն == Յարութիւն Սուրխաթեան, Հոմերոս. Շէյքսփիր, Երեւան, Պետհրատ, 1935, 583 էջ։ Demetrius Chalcondyles editio princeps, Florence, 1488 the Aldine editions (1504 and 1517) 1st ed. with comments, Micyllus and Camerarius, Basel, 1535, 1541 (improved text), 1551 (incl. the Batrachomyomachia) Th. Ridel, Strasbourg, c. 1572, 1588 and 1592. Wolf (Halle, 1794–1795; Leipzig, 1804 1807) Spitzner (Gotha, 1832–1836) Bekker (Berlin, 1843; Bonn, 1858) La Roche (Odyssey, 1867–1868; Iliad, 1873–1876, both at Leipzig) Ludwich (Odyssey, Leipzig, 1889–1891; Iliad, 2 vols., 1901 and 1907) W. Leaf (Iliad, London, 1886–1888; 2nd ed. 1900–1902) William Walter Merry and James Riddell (Odyssey i–xii., 2nd ed., Oxford, 1886) Monro (Odyssey xiii–xxiv. with appendices, Oxford, 1901) Monro and Allen (Iliad), and Allen (Odyssey, 1908, Oxford). D.B. Monro and T.W. Allen 1917–1920, Homeri Opera (5 volumes: Iliad = 3rd edition, Odyssey = 2nd edition), Oxford. 0-19-814528-4, 0-19-814529-2, 0-19-814531-4, 0-19-814532-2, 0-19-814534-9 H. van Thiel 1991, Homeri Odyssea, Hildesheim. 3-487-09458-4, 1996, Homeri Ilias, Hildesheim. 3-487-09459-2 M.L. West 1998–2000, Homeri Ilias (2 volumes), Munich/Leipzig. 3-598-71431-9, 3-598-71435-1 P. von der Mühll 1993, Homeri Odyssea, Munich/Leipzig. 3-598-71432-7 Carlier Pierre (1999)։ Homère (French)։ Paris: Les éditions Fayard։ ISBN 978-2-213-60381-0 de Romilly Jacqueline (2005)։ Homère (5th հրտրկթն․)։ Paris: Presses Universitaires de France։ ISBN 978-2-13-054830-0 Fowler Robert, խմբգր․ (2004)։ The Cambridge Companion to Homer։ Cambridge: Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-01246-1 Latacz J., Windle Kevin, Tr., Ireland Rosh, Tr. (2004)։ Troy and Homer: Towards a Solution of an Old Mystery։ Oxford: Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-926308-0 In German, 5th updated and expanded edition, Leipzig, 2005. In Spanish, 2003, 84-233-3487-2. In modern Greek, 2005, 960-16-1557-1. Monro David Binning (1911)։ «Homer»։ Encyclopædia Britannica 12 (11th հրտրկթն․)։ էջեր 626–39 Morris Ian, Powell Barry B., խմբգրնր․ (1997)։ A New Companion to Homer։ Leiden: Brill։ ISBN 978-90-04-09989-0 Powell Barry B. (2007)։ Homer (2nd հրտրկթն․)։ Malden, MA; Oxford, UK; Carlton, Victoria: Wiley-Blackwell։ ISBN 978-1-4051-5325-6 Vidal-Naquet Pierre (2000)։ Le monde d'Homère (French)։ Paris: Perrin։ ISBN 978-2-262-01181-9 Wace A.J.B., F.H. Stubbings (1962)։ A Companion to Homer։ London: Macmillan։ ISBN 978-0-333-07113-7 Auerbach Erich (1953)։ «Chapter 1»։ Mimesis: The Representation of Reality in Western Literature։ Princeton: Princeton University Press։ ISBN 978-0-691-11336-4 (orig. publ. in German, 1946, Bern) de Jong Irene J.F. (2004)։ Narrators and Focalizers: the Presentation of the Story in the Iliad (2nd հրտրկթն․)։ London: Bristol Classical Press։ ISBN 978-1-85399-658-0 Edwards Mark W. (1987)։ Homer, Poet of the Iliad։ Baltimore: Johns Hopkins University Press։ ISBN 978-0-8018-3329-8 Fenik Bernard (1974)։ Studies in the Odyssey։ Hermes, Einzelschriften 30։ Wiesbaden: Steiner Finley Moses (2002)։ The World of Odysseus։ New York: New York Review of Books։ ISBN 978-1-59017-017-5 Nagy Gregory (1979)։ The Best of the Achaeans: Concepts of the Hero in Archaic Greek Poetry։ Baltimore; London: Johns Hopkins University Press Nagy Gregory (2010)։ Homer: the Preclassic։ Berkeley: University of California Press։ ISBN 978-0-520-95024-5 Iliad: P.V. Jones (ed.) 2003, Homer's Iliad. A Commentary on Three Translations, London. 1-85399-657-2 G. S. Kirk (gen. ed.) 1985–1993, The Iliad: A Commentary (6 volumes), Cambridge. 0-521-28171-7, 0-521-28172-5, 0-521-28173-3, 0-521-28174-1, 0-521-31208-6, 0-521-31209-4 J. Latacz (gen. ed.) 2002 Homers Ilias. Gesamtkommentar. Auf der Grundlage der Ausgabe von Ameis-Hentze-Cauer (1868–1913) (6 volumes published so far, of an estimated 15), Munich/Leipzig. 3-598-74307-6, 3-598-74304-1 N. Postlethwaite (ed.) 2000, Homer's Iliad: A Commentary on the Translation of Richmond Lattimore, Exeter. 0-85989-684-6 M.W. Willcock (ed.) 1976, A Companion to the Iliad, Chicago. 0-226-89855-5 Odyssey: A. Heubeck (gen. ed.) 1990–1993, A Commentary on Homer's Odyssey (3 volumes; orig. publ. 1981–1987 in Italian), Oxford. 0-19-814747-3, 0-19-872144-7, 0-19-814953-0 P. Jones (ed.) 1988, Homer's Odyssey: A Commentary based on the English Translation of Richmond Lattimore, Bristol. 1-85399-038-8 I.J.F. de Jong (ed.) 2001, A Narratological Commentary on the Odyssey, Cambridge. 0-521-46844-2 Janko Richard (1982)։ Homer, Hesiod and the Hymns: Diachronic Development in Epic Diction։ Cambridge Classical Studies։ Cambridge: Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-23869-4 Buck Carl Darling (1928)։ The Greek Dialects։ Chicago: University of Chicago Press Evelyn-White Hugh Gerard (tr.) (1914)։ Hesiod, the Homeric hymns and Homerica։ The Loeb Classical Library։ London; New York: Heinemann; MacMillen Ford Andrew (1992)։ Homer : the poetry of the past։ Ithaca, NY: Cornell University Press։ ISBN 978-0-8014-2700-8 Graziosi Barbara (2002)։ Inventing Homer: The Early Perception of Epic։ Cambridge Classical Studies։ Cambridge: Cambridge University Press Kirk G.S. (1962)։ The Songs of Homer։ Cambridge: Cambridge University Press Liddell Henry George, Scott Robert (1940)։ A Greek-English Lexicon (Revised հրտրկթն․)։ Oxford: Clarendon Press; Perseus Digital Library Murray Gilbert (1960)։ The Rise of the Greek Epic (Galaxy Books հրտրկթն․)։ New York: Oxford University Press Schein Seth L. (1984)։ The mortal hero : an introduction to Homer's Iliad։ Berkeley: University of California Press։ ISBN 978-0-520-05128-7 Silk Michael (1987)։ Homer: The Iliad։ Cambridge: Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-83233-5 Smith William, խմբգր․ (1876)։ A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology։ Vol. I, II & III։ London: John Murray

52 (թիւ)

52 (յիսուներկու)՝ զոյգ երկնիշ բնական թիւ մըն է 51-ի եւ 53-ի միջեւ == Յատկութիւններ == տեղղուր քիմիական տարրի (52Te) ատոմային թիւն է Եւրոպա (52 Europa) աստեղնեակի կարգահամարն է Microsoft Windows-ի Alt + 5 2 -ի գործադրումով կը ստացուի 4 թուանշանը 52-ն են՝տարուայ շաբաթները դաշնամուրի C major ճերմակ ստեղները+52-ը Մեքսիքոյ զանգելու միջազգային քոտն է 52-ը Ֆրանսայի Վերին Մարն տարածքի կարգային թիւն է տարուայ 52րդ օրն է Փետրուար 21-ը 1952 թուական == Ծանօթագրութիւններ ==

Անտրէ Սիմոնեան

Ռիմ Ապու Հասան

Ռիմ Ապու Հասան, յորդանանցի քաղաքական գործիչ եւ նախարար։ == Կենսագրութիւն == Ռիմ Ապու Հասան 1985-ին աւարտած է Յորդանանի համալսարանը՝ ստանալով Իրաւագիտութեան BA աստիճան։ 1986-ին Լոնտոնի համալսարանի տնտեսագիտական բաժանմունքէն ստացած է Իրաւագիտութեան մագիստրոսի աստիճան։ 1987-1988 թուականներուն Հարուըրտի համալսարանի իրաւագիտութեան բաժանմունքն մէջ եղած է այցելու-հետազօտող։ Ամուսնացած է, ունի երկու զաւակ։ == Աշխատանք == Ռիմ Ապու Հասան 1992-ին զբաղած է Յորդանանի մէջ կիներու եւ երեխաներու իրաւունքներուն մասին օրէնքի նախագծումով։ Ան 2002-ին եղած է Յորդանանի մէջ առաջին բարեփոխումներու նախաձեռնութեան անդամ, իսկ 2005-ին՝ Յորդանանի խորհրդարանի օրէնսդրութեան եւ արդարադատութեան ենթայանձնաժողովի անդամ։ 2006-ին մասնակցած է Յորդանանի միասնական բարեփոխումներու ֆորումին։ 2006-2008 թուականներուն աշխատած է իբրեւ Արդարադատութեան նախարարի խորհրդական։ Հիմնադրած է Յորդանանի մէջ Կիներու Միջազգային Ֆորումի մասնաճիւղ եւ 2006-էն 2008 եղած է անոր նախագահը։ 2011-ի Մայիսին դարձած է Մարդու իրաւունքներու ազգային կեդրոնի հոգաբարձուներու խորհուրդի անդամ։ 2013-ին նշանակուած է ընկերային զարգացման նախարար։ Ան խօսած է Յորդանանի սահմանադրութեան 308 յօդուածի չեղարկման մասին, որ ամուսնանալու պարագային բռնաբարողը կ՛ազատէ պատասխանատուութենէ։ Ան կողմնակից եղած է բռնաբառումը բացառող օրէնքին փոփոխութեան։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ալպերթ Մկրտչեան

Ալպերթ Սարգիս Մկրտչեան (8 Օգոստոս 1926(1926-08-08), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն - 20 Փետրուար 2007(2007-02-20), Մոսկուա, Ռուսիա), խորհրդային հայ շարժանկարի բեմադրիչ, սենարիստ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Երեւան: 1960-ին աւարտած է Երեւանի գեղարուեստական-թատերական հիմնարկի դերասանական բաժինը, իսկ 1971-ին` Մոսկուայի շարժապատկերի հիմնարկի բեմադրութեան բաժանմունքը: 1960–1966 թուականներուն եղած է հայկական պատկերասփիւռի սթիւտիոյի, 1971-էն` «Հայֆիլմ» սթիւտիոյի բեմադրիչ, 1995-1999 թուականներուն` Գիւմրիի դրամատիկական, 2000 թուականէն` Երեւանի Մհեր Մկրտչեանի անուան արուեստի թատրոններու տնօրէն եւ գեղարուեստական ղեկավար: Դասաւանդած է Երեւանի Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանին եւ Թատրոնի ու շարժապատկերի պետական հիմնարկներուն մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

10 Յունիս

10 Յունիս, տարուան 161-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 162-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 204 օր == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:10 Յունիսի ծնածներ 1857՝ Վահան Արծրունի (մ․1947), կազմախօս, առողջաբան 1881՝ Նշան Թաշճեան (մ․1945), հայ ատամնաբոյժ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:10 Յունիսի մահացածներ 1914՝ Երուանդ Ոսկան (ծն.1855), հայ քանդակագործ 1926՝ Անթոնի Կաուտի Antoni Gaudi, ճարտարապետ 1855՝ Պօղոս Մելիքշահեան (մ․1788), հայ փիլիսոփա, բնագէտ 1993՝ Շաւարշ Քահանայ Պալըմեան, (ծ․ 1915)․ հոգեւորական, հասարակական գործիչ, ուսումնասիրող եւ յօդուածագիր 2000՝ Հաֆէզ Ալ-Ասատ (ծն․1930), Սուրիացի՝ ռազմական, պետական եւ քաղաքական գործիչ == Տօներ == Արաբական Բանակի օր (Յորդանան) Ժամացոյցի օր (Ճափոն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Քեյփթաուն

Քեյփթաուն, Կապշտադ, (անգլերէն՝ Cape Town, աֆրիկանս՝ Kaapstad, կոսա՝ iKapa), բնակչութեամբ երկրորդ (Յոհանեսբուրգէն հետոյ քաղաքը Հարավաֆրիկեան Հանրապետությունեան մէջ։ Կը գտնվուի երկրի հարավ-արեւմուտքի մէջ, Ատլանտեան օվկիանոսի ափին, Բարեհուսո հրվանդանէն ոչ հեռու։ Քեյփթաունի մէջ կը գտնվուի երկրի խորհրդարանը։ Քեյփթաունը հայտնի է իր նավահանգստով եւ կը համարվուի աշխարհի ամենագեղեցիկ քաղաքներէն մէկը։ == Ծանօթագրութիւններ ==