Datasets:

Galahallt

/

Panitikan-34

like 0

Aurelio Tolentino

ang usisa ng capitan. ako po, ang sagot ng isang kawal na kaharap. ano ang kaniyang kasalanan?, ang ulit ng capitan. siya po ang nagnakaw kagabi ng mga hiyas at buhok sa bahay ni .consuelo jimenez. ang buhok po ay lumitaw na, at kaniyang ipinagbibili: narito po. at ibinigay ng kawal ang buhok sa capitan. saan mo kinuha ang buhok na ito? ang tanong ng capitan kay maring. ang buhok pong iyan ay akin, ang sagot ni maring. oo nga at iyo, ang ulit ng capitan; nguni', saan mo kinuha? sa ulo ko po, ang tugon ni maring. saka inialis ang kaniyang panyo sa ulo. biglang namangha ang lahat na kaharap. maliwanag ang katunayang ang buhok ay hindi nga nakaw. ang kulay at putol nito ay kaisa at kaakma ng may mga isang dangkal na naiwan sa ulo ni maring. tiningnan ng matang nanglilisik ng capitan ang kawal na dumakip kay maring, at isinauli sa kaawa awang babayi ang kaniyang buhok. sino ang pumutol ng iyong buhok?, ang tanong ng capitan kay maring. ako po, ang sagot nito.

Aurelio Tolentino

bakit mo pinutol?, ang ulit ng capitan. ipinagbibili ko po, ang tugon ni maring: ako'walang sukat na maipakain sa aking mga anak. umuwi ka na at ipagbili mo, anang capitan. at papaano po itong mukha kong nagputok?, ang tanong ni maring. ikaw ay nakaganti na, ang sagot ng capitan, sapagka'binulag mo naman ang sa iyo'pumalo. hindi po kailangang ang siya'mabulag man, ang tutol ni maring, sapagka'ako'kaniyang tinampalasan, nguni'pinapagputok niya ang aking mukha, gayong ako'walang munti mang kasalanan. tunay nga, ang pakli ng capitan, at dahil dian ay asahan mong mapaparusahang lahat ang mga lumapastangan sa iyo. si maring ay nagpa alam, muling pinanyuan ang kaniyang ulo, matuling lumabas sa kuartel at napatungo sa dako ng simbahan. siya'lumapit sa isang tindahang bayan. baka po ibig ninyong bumili ng buhok? tingnan po natin, ang sagot nito. ibinigay ni maring ang buhok. nagdumami ang mga nanonood na tao. karikit na buhok!, anang isa.

Aurelio Tolentino

at mahaba, ang salo ng isa pa. mainam nga sana, ang katlo ng may tindahan, nguni'buhok ng patay. iyan po'buhok ng buhay, ang tutol ni maring. buhok nga ng patay, anang isang babaying nandoon. at sino ang buhay na puputol ng ganiyan kagandang buhok? ibig na sanang sabihin ni maring na iyon ay kaniyang buhok, nguni'doon ay maraming tao, at ikinahihiya niyang ipakita ang kaniyang ulong gapas. siya'umalis at humanap ng ibang tindahan nguni'gaya rin ng una, ay siya'pinagkulumutan ng maraming tao, at sinabi nilang iyon daw ay buhok ng patay. hindi nila makayang paniwalaan na ang isang babaying buhay ay magputol ng gayong karikit na buhok. umalis na naman si maring, datapuwa'biglang sumagi sa kaniyang bait ang nagugutom na iniwang anak sa bahay, kaya'agad nagbalik sa tindahang pinangalingan. gaya rin kangina, ay nagdumami ang mga tao. hindi po buhok ng patay ang aking ipinagbibili, aniya ito po ay buhok ng buhay, at ang katunayan ay narito. inalis ni maring ang panyo sa kaniyang ulo.

Aurelio Tolentino

naghalakhakan ng tawa ang mga taong nandoon pagkakita nila sa ulong gapas ni maring. inakala nilang ito ay ulol. palibhasa'nakikita nilang si maring ay na sa malaking kagipitan, kaya binabaratan ang halaga ng kaniyang buhok. talagang gayon sa buhay na ito: kung sino na nga ang nalulunod, ay siyang lalong pinagdidiinan. sa dalawang puong piso man ay mura pa ang buhok ni maring, nguni'natawaran lamang ng dalawang piso. ng makita niyang ayaw ng sumulong ang tawad, ay ibinigay na niya sa nasabing halagang dalawang piso. siya'bumili ng tinapay at mantequilla, halos tumatakbong umuwi ng bahay at kanyang pinakain ang mga batang gutom. ang capitan ng pulis ay tumupad sa kaniyang pangako. ikatlong araw ay nangatiwalag sa kanilang tungkulin, ang kawal na dumakip kay maring at ang nabulag na sargentong nagpaputok ng kanyang mukha. may balitang ang sargentong ito, ng wala ng makain, ay namuhay sa mga gubat at nanulisan.

Aurelio Tolentino

isang lingo pa lamang ang lumipas, si maring ay wala na namang maibili ng pagkain. ang kaniyang mga anak ay nagiiyakan ng gutom. wala nang mahirap kalabaning gaya ng mga bata. hindi nila nalalaman ang kahirapan, at walang taong may matigas na loob na makalalaban sa kanilang daing. ang kalaban ni maring ay dalawang batang lalaking kalikut likutan. si maring ay nakalaban sa isang mabangis na sargento; at kasalukuyang lumalaban sa salot ng kahirapan, nguni'siya'hindi mandin makalaban sa hibik ng dalawang batang humihingi ng pagkain. sa likot ng mga bata, ay kinuha ang santo cristo sa dambana at pinagbali bali nila. dinatnan ni maring na kagat ng bunso ang isang paa ng nasabing santo cristo. bakit sinira ninyo ang santo cristo?, ang tanong ni maring sa mga bata. ako'nagugutom, ang sagot ng matabil na bunso, kaya kinakain ko ang kaniyang paa. si maring ay parang tinarakan sa puso.

Aurelio Tolentino

kinuha niya ang bali baling santo cristo, pinulot sa sahig ang mga paa at kamay na natanggal, iginapos sa cruz at muling ipinako. sa lagay na iyon ni maring ay kahalintulad ng mga judiong nagpako kay cristo; ang kahigitan lamang ni maring, bukod sa ipinako niya ang kaniyang cristo, ay binilibiran pa ng gapos na kawad sa cruz, buhat sa paa at sa kamay hangang liig. si maring ay nanaog, dala ang kaniyang santo cristo, at ipinagbibili sa mga bahay bahay. ngayon naman ay siya'tulad kay judas. ang kaibhan lamang ay ang pagbibili nito kay cristo sa halagang tatlong puong salapi; datapuwa'ang cristo ni maring ay mura at ipinagbibili lamang sa halagang isang salapi . at sa halaga mang ito ay wala pang makabili, sapagka'ang cristo ni maring ay cristong nagkapilay pilay, cristong nagkabali bali ang mga kamay, paa, baiwang at liig. si maring ay napatungo sa divisoria at doon niya ilinako ang kaniyang santo cristo.

Aurelio Tolentino

siya'nasagasaan ng isang nagtutumuling may pasang batulang, tumapon ang santo cristo sa bato at gumulong sa putik. pinaliguan ni maring sa grifo ang kaniyang santo cristo, at pagkatapos, ay nakita niyang tapias ang ilong, bungi ang labi at bulag ang mata. caawa awang santo cristo! sa lahat ng santo cristo sa sanglibutan ay malaki ang pinagdaanang hirap ng santo cristo ni maring. siya'may natanawang isang kamatis na sirang nakatapon sa pangsol (canal) sa tabi ng kabiak na tinapay. maliksi niyang dinampot kapuwa, tinakpan ng mangas ng baro ang kaniyang bibig, saka minsang isinubo ang kamatis. siya'nahihilo na ng gutom. anyo na namang isubo ang tinapay, nguni'biglang natigilan, iniurong ang kaniyang kamay sa bibig at isinilid ang tinapay sa lukbutan. naalala niya ang kaniyang mga anak, at ang tinapay ay itinira sa kanila. nadaanan niya ang matong ng layak.

Aurelio Tolentino

matuling linapitan ni maring, dinampot ang isang sirang bayabas na doo'kaniyang nakitang nakatapon; nguni'siya'biglang itinulak ng isang sanitario, inagaw nito ang bayabas sa kamay ng kaawa awang babayi, muling itinapon sa matong, at siya pa'pinagbantaang dadalhin sa kuartel. si maring ay tumangis, hindi dahil sa siya'nasaktan, kundi dahil sa bayabas na hawak na niya'sinambilat pa sa kaniyang kamay. inagaw sa akin ang bayabas, aniya sa sarili, at ibinigay lamang sa matong ng layak. mahal pa kay sa akin ang matong na iyan! mawiwika marahil ng ginoong bumabasa na si maring ay hindi dapat dumanas ng gayong kalaking hirap, sapagka'dito sa filipinas ay marami ang madudulugan at mahihingan ng pagkain, damit at iba pa. nguni'ano kaya ang magagawa natin, kung si maring ay siyang aayaw manghinging talaga? si maring ay dala na.

Aurelio Tolentino

at bukod sa kasamaan ng kapwa tao na kaniyang dinanas, na walang ibang adhika kundi ang siya'paglaruan, ay siya'may katutubong mataas na loob, maramdaming dangal at matibay na pananalig sa lakas niyang sarili sa laot ng kahirapan. ang mga taong gaya ni maring ay maaaring mangamatay ng gutom, nguni'hindi maaaring kailan pa man ang sila'sumuko sa magdarayang biro ng buhay. si maring ay nagtuloy sa sadsaran (muelle) at doon naman inilalako ang kaniyang santo cristo. makapal ang taong umahon, galing sa isang sasakyang bagong dating. si maring ay sumalubong. bilhin na po ninyo itong santo cristo, aniyang sumisigaw. siya'biglang niyakap ng isang lalaking payat, maputla at susuray suray. maring!, anang lalaki. siya'liningon ni maring, at. !, ang kaniyang matalim na sigaw, at biglang hinimatay. si maring ay madaling isinakay ni gonsalo sa isang calesa at saka siya inuwi ng bahay. ng mahimasmasan si maring ay na sa kandungan siya ng kaniyang asawa sa kanilang bahay.

Aurelio Tolentino

asawang mairugin si gonsalo ay nangaling sa hawaii. malubha ang sakit, at walang dalang salapi kundi ang lilimang pisong napag arimuhanan niyang inawas unti unti sa kaniyang pamumuhay doon, sa loob ng mahigit sa isang taong di kawasang pagod. siya'naka uwi dito, sapagka'ang isa niyang kaibigang magdaragat ay siya'lihim na pinapasok sa sasakyan, ng ito'malapit ng tumulak. si gonsalo ay bumaon sa bunton ng uling na bato at ng sila'malayo na sa hawaii at saka pa lamang umahon sa kaniyang libingan. ng siya'makita ng capitan sa sasakyan ay siya'nakagalitan ng di gayon lamang, nguni'wala ng mangyari at siya'nakasakay na, lalo'hindi naman mangyaring patalunin siya sa dagat, at lalong hindi mangyari ang dahil lamang sa kaniya ay ibalik pa sa hawaii ang sasakyan. dahil dito, ay nagtuloy ng paglalayag at si gonsalo ay kasama.

Aurelio Tolentino

pagdating sa hongkong ay siya'pinalunsad, nguni', gaya rin ng una, sa pamamagitan ng isa niyang kaibigan ay siya'lihim na nakapasok sa isang sasakyan at siya'nagtago sa kinalalagyan ng mga baka, at doo'hindi siya lumabas hanggang di sumadsad dito sa maynila. kaya baga ma'anong hirap, si gonsalo ay nag pumilit umuwi dito, ay dahil nararamdaman niyang malalagot ang kaniyang hininga sa malaking hirap na naranasan sa hawaii, ay ninais niyang makita muna, kahit sandali bago siya mamatay ang kaniyang sinisintang maring at pinakamamahal na dalawang anak. sa makatuwid, ang dalawang batang alaga ni maring ay nadagdagan pa ng isang may malubhang sakit. si maring ay pumasok na alila sa isang babaying americanang naninirahan sa ermita. pinagkasunduan nilang si maring ay tatangap ng walong pisong bayad sa bawa'buan, nguni'siya'darating ng ika ng umaga sa bahay ng kaniyang panginoon at sa ika ng gabi saka lamang siya uuwi ng bahay.

Aurelio Tolentino

ang anak na panganay ni maring ay mahigit na sa limang taong gulang, at ito ay siyang sumisiyasat sa kaniyang ama at sa kaniyang kapatid na bunso. sa pagkapa alila ni maring ay doon nakita ang kaniyang saganang kasipagan. madaling araw pa'nagbabangon na'sinisiyasat ang asawang may sakit, ang dalawang anak, at ang boong pamamahay na iiwan sa habang maghapon. pagkatapos ay siya'matuling susugod sa ermita. nagbubukang liwayway kung siya'dumating sa bahay ng kaniyang panginoon. pagdaka'sisiyasatin na niya ang pagkaing agahan. ang mga cubiertos, pingan, vaso, serbilyeta at iba pang gamit sa pagkain ay pawang maayos at malinis na lahat.

Aurelio Tolentino

bago magising ang kaniyang panginoon ay siya'nagbabantay na sa tabi ng pinto ng kaniyang silid, pagtawag sa kaniya, saka pa siya papasok, ihahanda ang kaniyang hilamusan, hihiluran niya sa likod at sa bisig, huhugasan ang kaniyang mga binti at paa, susuotan niya ng medias, pakikintabin ang kanyang mga botitos, saka isusuot sa paa ng kaniyang dakilang poon, tutulungan pa niyang magbihis at magsuklay ng buhok, pagpapalain ang nalukot na hihigan. paglabas ng kaniyang panginoon, at samantalang ito ay kumakain, si maring ay nakatayo sa kaniyang harapan, upang sa kahit ano man lamang munting kailangan ay siya'maliksing makapangasiwa. pagkatapos nito saka pa lamang siya kakain sa tira ng kaniyang panginoon, malalaki ang subo hindi dahil sa siya'gutom, kungdi dahil sa siya'nagmamadali, at ibig niyang agad magawa ang lahat ng bagay na dapat niyang siyasatin. bago pa lamang nakaiinom ng tubig ay kaniya ng hawak ang walis at linilinis ang buong bahay.

Aurelio Tolentino

bago manaog ang kaniyang panginoon ay siya'binibigyan ng pisong maipamili ng pananghalian at hapunan. pag alis ng kaniyang panginoon ay kukuskusin na ng basahang may pitroleo ang sahig ng bahay, pagkatapos saka niya bubulihin ng basahang tuyo, matuling gumagapang upang madaling kumintab na anaki'salamin. sa gayong kalaking bahay nabubuli ni maring sa loob ng sandali. doon ay walang ibang alila kungdi si maring. pagkatapos at saka lilinisin at aayusin ang lahat ng kasangkapan. isa isang inilalagay sa kani kaniyang dapat kalagyan. didiligin pa ang maraming halaman ng kaniyang panginoon. kung matapos ito ay saka pa siya mamimili ng pagkain. sisiw, ibon, isda, karne ano man kayang pagkaing masarap at mura, huwag na di magkasiya lamang ang dala niyang piso.

Aurelio Tolentino

pagdating ng kaniyang panginoon ay susuyuan niya sa pagkain, at pagkatapos ay kaniyang susundan sa silid, aalisin ang kaniyang botitos sa paa at ang kaniyang bihis sa katawan, saka pa siya kakaing nagmamadali upang muling makapasok sa silid at mapaypayan ang kaniyang panginoon. kung ito ay nakakatulog na, at saka pa liligpitin ang kinanan, at pagkatapos ay kukunin naman ang may kasiraang damit at susulsihan. sa ika ng hapon ay magigising ang kaniyang panginoon, at gaya rin kaninang umaga, ay tutulungan niyang magbibihis, magsuklay ng buhok, at susuotan pa ng butitos at hindi hinihiwalayan hangang di manaog at pumasok sa kaniyang pangasiwaan. pag alis nito, ay bubulihin na naman ni maring ang sahig, hangang hapon, saka pa sisiyasatin ang pagkaing hapunan. si maring ay siya pa ang utusan sa lahat ng dako. at ang lalo pang pagod ni maring ay kung magsidating ang mga panauhin ng kaniyang panginoon.

Aurelio Tolentino

siya ang tanging utusan sa pagkuha ng sari saring alak, pulutan, matamis, kung saan saang almacen, at kung sila'lango na, ay palagi pa siyang namumura. ang lahat ng ito ay pinagtitiisan ni maring, alangalang sa kaniyang asawang nakaratay sa banig at sa kaniyang dalawang anak na mumunti. ang kaniyang panginoon ay isang babaying americanang hindi pangit at hindi naman maganda: kainaman lamang, datapuwa'maayos magbihis at bantog sa kalinisan ng kaniyang puri. gayon pa man ay madalas makita ni maring, na siya'nakikipagsarilinan sa silid sa kung sino sinong mga lalaking dalaw na kaniyang kaibigan. doon sila nag iinuman ng alak, doon ang malakas na halakhakan ng tawa, mamaya'biglang tahimik, mamaya'bigla na namang kaingayan tawanan. nguni'ang lahat ng ito'walang ano mang masama: talagang ang gayong kaugalian ay karaniwan daw sa lahi ng kaniyang panginoon. isang gabi, ito ay nagkaroon ng panauhin. isang lalaking anaki'supling ng mga higante sa taas at laki ng pangangatawan.

Aurelio Tolentino

ang kaniyang mukha'kasingpula ng kamatis na hinog. anim ng botelyang cerveza ang kaniyang nainom, bukod pa ang dalawang botelyang wisking kasalit. pagtugtog ng ika ng gabi sa relos, si maring ay nagpaalam sa kanyang panginoon, nguni'ang panauhin ay siyang sumagot. huwag ka munang umalis, aniya, sapagka'wala kaming mautusan dito. hindi po mangyayari, ang sagot ni maring. bakit hindi?, ang tanong ng panauhin. sapagka'ang asawa ko po ay nakaratay sa banig, ang tugon ni maring, bukod sa ako'may dalawang anak na maliliit na naghihintay sa akin ngayon sa bahay. lalo nang hindi mangyayari ang kami ay iwan mo ngayon, ang ulit ng panauhin. ikaw ay aming kailangan sa boong magdamag. hindi po mangyayari, ang tutol ni maring. ako po'paalam na. si maring ay anyong aalis, nguni'siya'hinawakan sa kamay ng panauhin. ang panginoon ni maring ay humahalakhak ng tawa. ako po'bitiwan ninyo, ani maring sa panauhin.

Aurelio Tolentino

huwag kang umalis, sapagka'ikaw ay aming kailangan, ang pilit nito, saka kinaladkad si maring at ipinasok sa silid. si maring ay lumaban. siya'niyakap ng panauhin at biglang inihampas sa sahig. si maring ay nabuwal; at sa pagkabigla ay nagputok ang kaniyang ulo sa dakong likuran. sa gayong kalagayan ay siya'kinababaw noong taong malaki: siya'ibig gawan ng mahalay, nguni'sa sandaling yaon ay naala ala ni maring ang kaniyang lanseta sa lukbutan, madaling dinukot, lihim na binuksan at biglang tinarakan sa dibdib yaong lalaking namimilit. ito ay napasigaw ng malakas. mamamatay ako!, aniya at binitiwan si maring. naglawa sa sahig ang dugo. dumalo ang panginoon ni maring at siya'anyong hahawakan, nguni'si maring, kaisang liksi ng kidlat, ay lumukso at nagtaanan. sa kaniyang pagmamadali ay siya'nahulog sa hagdanan, nguni'hindi tumigil kaunti man. paglagpak niya sa lupa, ay maliksing tumindig at tumakbo. siya'nakatagpo ng isang calesang walang laman. tinawag niya at sinakyan.

Aurelio Tolentino

sa tundo, aniya sa cochero. ang kabayo ay matuling tumakbo. ng ang calesa'papaakyat na sa tulay ng espanya, ay nasagasaan ng isang trambia. ang calesa ay tumapon at nagiba, ang cochero ay nasugatan sa mukha, nguni'si maring ay hindi naano. pagdaka'lumapit sa kanila ang isang amerikanong pulis, at sila'dinaluhan ng maraming tao. napagmasdan ng pulis ang damit ni maring, tigmak ng dugo. yao'dugo noong malaking americanong kaniyang tinarakan sa bahay ng kaniyang panginoon. nasugatan ka ba?, ang tanong ng pulis kay maring. opo, ang sagot nito. tingnan ko ang iyong sugat, anang pulis. si maring ay nanginig ng takot, sapagka'siya'hindi nasugatan. saan nandon ang iyong sugat? ang ulit ng pulis. narito po sa loob, ang sagot ni maring. ipakita mo, anang pulis. hindi po maaaring ipakita ko, ang tugon ni maring, sapagka'narini sa loob. malubha baga ang sugat mo at ganiyan na karami ang dugo sa iyong damit? ang usisa ng pulis. malubha nga po kung kaya ako'tigmak ng dugo, ang tugon ni maring.

Aurelio Tolentino

kung gayon, anang pulis, ay sumama ka sa akin sa hospital. si maring ay lalo pang nanginig ng takot. inakala niya na kung siya'sasama sa hospital, at doo'makitang siya'walang sugat ay sapilitang uusisain kung bakit tigmak ng dugo ang kaniyang damit, at dahil dito ay walang salang di nila malalamang siya ang tumarak sa dibdib noong amerikanong iniwan niyang naghihingalo marahil sa bahay ng kaniyang panginoon. ang pulis ay lumapit sa isang telefonong na sa malapit na haligi sa daan, at siya'humingi ng isang carro ambulante . ang sandaling yaon ay sinamantala ni maring at siya'matuling nagtaanang umakyat sa tulay ng espanya. siya'hinabol ng pulis at siya'anyong abutan sa kalagitnaan ng tulay. pagkakita ni maring na siya'dadaklutin na lamang ng pulis, ay maliksing sumampa sa gabay ng tulay at lumukso sa ilog. ang americanong pulis ay lumukso rin at siya'hinabol sa tubig.

Aurelio Tolentino

sa mga sandaling yaon ay bumabaha ang ilog pasig, kaya'ang mabilis na agos na sinasagabalan ng tulay ng espanya ay dumaragundong at namimilipit sa pagpupumilit malampasan yaong makakapal na haligi ng nasabing tulay. palibhasa'kinagisnan ni maring ang pamamalakaya, kaya'siya'malakas lumangoy. ang pulis ay linulon ng isang malaking uli uli at nalunod. datapuwa'si maring ay lumaban sa dumaragundong na tubig, at sa kalalangoy, at sa kasisisid, ay siya'nakarating na walang nakamalay sa kaniya sa sadsarang may hagdanang batong malapit sa tapat ng bahay ni yangko. siya'umahon at matuling lumakad. namimili ng madaanang madilim, upang siya'makubli sa liwanag ng mga ilaw sa lansangan. siya'nakarating sa kanilang bahay, nangangapos ang hininga sa pagod. ako'nakamatay ng tao, aniya kay gonsalo. bakit?, ang gulat nito. ako'pinagnasaang gawan ng mahalay ng isang amerikano, ang dugtong ni maring, kaya'siya'aking tinarakan ng lanseta sa dibdib. si maring ay madaling nagbihis.

Aurelio Tolentino

noon ding gabing iyon, si maring ay humanap ng banka sa pampang ng ilog at kaniyang inakay ang malubhang asawa at maliliit na dalawang anak. sino pa mang makakita sa anyo ni maring ay sapilitang mahahabag. sunong ang nakabigkis na banig, unan at tampipi ng damit, akay ng kaliwang kamay ang anak na bungso, kapit sa kaniyang saya sa dakong likuran ang anak na panganay, at si gonsalong halos hindi makagulapay ay nakasimbaba sa kaniyang balikat na kanan. ang sariling bangkang dinatnan nila sa pampang ng ilog ay tigib ng lulang talabang may balat. gayon pa man, ito'kanilang sinakyan, sapagka'doo'wala ng ibang bangka. doo'may iisang lalaking pinakiusapan ni maring upang sila'ihatid sa nayong baluarte, sakop ng bulakan. sa di masaway na galaw ng mga bata lalo na'ang bangka ay tigib ng talabang may balat, ito ay tumaob, noon pa namang siya'malapit ng sumadsad. gayon na lamang ang sama ng palad. hindi malaman ni maring kung sino ang unang sagipin sa kaniyang mga anak at asawa.

Aurelio Tolentino

palibhasa'siya'may buhay na kaisipan sa mga biglang panganib, ay agad niyang sinagip ang anak na bungso; ang panganay ay sinagip naman ng bangkero. si gonsalo ay lumubog na parang bato. pagkakita ni maring na si gonsalo ay wala, ay iniabot sa nasabing bangkero ang anak na bunso at pagdaka'sumisid. kinapa sa ilalim ng tubig ang kaniyang asawa, at ng kaniyang matuklasan ay niyakap, at biglang sumikad sa lupa, kaya'silang dalawa'lumitaw. ilangoy ninyo at ihahon sa pampang ang dalawang bata, ang sigaw niya sa mananagwan. halos hindi pa man natatapos ang kaniyang huling salita, ay muling lumubog na naman ang mag asawa, sapagka'si gonsalo ay nanguyapit sa liig ni maring. hindi makatulong kay maring ang mananagwan sapagka'dala nito ang dalawang bata at siya naman ay halos lumubog. dahil dito, ay pinag ubos ng mananagwan ang kaniyang lakas, at bahagya ng makagulapay ng siya'makaarok sa dako ng pampang. siya'madaling umahon, binitiwan sa lupa ang dalawang paslit at muling lumusong sa tubig.

Aurelio Tolentino

siya'sumisid sa kinalubugan ni maring at ni gonsalo. nakapa niyang nagkakayakapan ang dalawa sa ilalim. si maring ay hindi na mangyaring lumitaw pa, sapagka'mahina na ang kaniyang katawan, at hindi niya makayang dalhin ang nangunguyapit sa kaniyang liig. hinawakan si gonsalo ng mananagwan. ito'biglang sumikad sa lupa, kaya silang tatlo'lumitaw. si maring ay nakahinga. pinag ubos nito ang kaniyang lakas, at silang dalawa ng mananagwan ay pinagtulungang ilinangoy si gonsalo hanggang sa pampang. sila'umahon. si gonsalo ay hindi humihinga. doon ay may isang dampang tirahan ng isang matandang bantay palaisdaan. sila'nanuluyan sa matanda. si gonsalo ay binihisan, kinumutan at nagsiga sa silong ng bahay upang siya'mainitan, kaya'di nalaonan ay nanaguli ang kaniyang hininga. tinugis ng lisyang palad hindi lubhang malayo sa dampang tinuluyan nila maring ay may isang malaking palaisdaan, ari ng bantog na mayamang si capitang juan.

Aurelio Tolentino

si maring ay natangap na bantay sa palaisdaang yaon, kaya'sila'madaling lumipat sa kaniyang dampa. isang hapon, nagtatakip silim na, si maring ay sumasalap ng hipon, upang sila'may ulamin sa hapunan. dumating si capitang juan sa palaisdaan at lumapit kay maring. maring, aniya, labis mo ng nahahalata marahil ang maluwat ng mataimtim kong nais sa iyong kariktan. at yayamang ako'mayaman, ay ibig kong ikaw ay yumaman din naman. hindi po mangyayari ang inyong nais, ang sagot ni maring, batid po ninyong ako'may asawa. paka asahan mong walang makakaalam na sino pa man, ani capitang juan. mayroon po, ang tugon ni maring: ang maykapal at ako. ako'nahihiya sa maykapal at sa aking dangal na sarili. akalain mong si gonsalo ay may sakit, ang ulit ni capitang juan. kapag siya'namatay ay walang lilingap sa iyo at sa iyong mga anak. ako po naman ay may sariling lakas, ang pakli ni maring. kapag hindi nangyari ang aking nais, ang banta ni capitang juan, ay aalisin ko sa iyo ang palaisdaan.

Aurelio Tolentino

ari po ninyo ang palaisdaan, ang tahimik na sagot ni maring, at magagawa ninyo ang balang ibigin. kay tigas naman ng loob mo!, ang malambing na samo ni capitang juan at anyong yayakapin si maring. si maring ay umurong ng dalawang hakbang. capitang juan, ang nakangiting pakli ni maring: marahan at huwag po kayong mangahas. may mga babaying maamo pa kay sa inakay na kalapati, kung sila'hindi linalapastangan; nguni'kapag hindi iginalang ang kanilang karapatan, ay marurunong din namang manuka at mangamot na masahol pa kay sa lawin. si capitang juan ay napahiya, kasabay ng malaking galit na biglang sumilakbo sa kaniyang puso at utak. yaong bantog na capitang juan na hindi na halos mabilang ang mga babaying kaniyang nabihag; yaong capitang juan na may himalang titig na sa tuwi tuwi na'sinusukuan ng mga dalaga'babaying may asawang natitisuran sa paglakad ng kaniyang maligayang buhay, ay naroroon ngayon at pinangdidilatan at hinahamunan ng isang maralitang bantay palaisdaan.

Aurelio Tolentino

napakataas ng iyong pangungusap!, ani capitang juan. sa katwiran po lamang, ang sagot ni maring. ano bagang katwiran ang isinasatsat mo?, ang bulas ni capitang juan. magpasalamat ka'ikaw ay napiling naisin ng aking pita. panunghan mo ang iyong kaliitan, at tingalain mo ang aking kalakhan, saka ka magsabi kung. oh bulag na matanda!, ang sabat ni maring. paslang na mayaman! ang kaluluwa mo'kasing dumi ng salaula mong kalooban. hindi ka pa nasiyahan sa pamumutawi sa iyong mga labi ng mga salitang mahalay, laban sa marangal na ugali, at ngayon ay nag anyo ka pang lumapit sa akin, upang lapastanganin mo ang aking pagka babayi. akalain mong ikaw, sa gitna ng iyong masagwang kayamanan, ay maliit ka pa kay sa hanip nguni'ako, sa laot ng aking marangal na kadalitaan, ay kasinglaki ako ng kalinisan, ng karapatan at ng katwiran. at ang katunayan ay narito. dinukot ni maring sa kaniyang lukbutan ang isang lanseta, at dagling binuksan. ang talim nito ay kumislap.

Aurelio Tolentino

lumapit ka ngayon, ang dugtong ni maring. si capitang juan ay nangatal ng takot. ang katutubong tapang ng kaniyang puso at utak ay dagling bumaba sa kaniyang talampakan, at sa katunayan ay siya'mabilis na lumayas. ng siya'malayo na, at inakala niyang siya'hindi na aabutan ni maring, sakali mang siya'habulin, ay sumigaw ng malakas: iwan ninyo ang dampa ngayon din, aniya. si maring ay umuwi. dinatnan niyang nagkakaumpok ang tatlong mag aama. si gonsalo ay lumalakas lakas na nguni'hindi pa makalakad. gonsalo, ani maring, tayo'pinaaalis dito ni capitang juan ngayon din. bakit daw?, ang malumbay na tanong ni gonsalo. ewan nga, ang sagot ni maring. ipinagkaila ni maring ang dahilan, ala ala niya'baka lalong sumama ang loob ng kaniyang kaawa awang asawa. maluwat na di nakaimik ang dalawa. ngayong pinagmamasdan ni maring ang kaniyang dalawang paslit na anak at ang asawang may sakit, yaong puso niyang kasingtigas ng bakal ay naging marupok, at anaki'sasabog sa mariing hampas ng lisyang palad.

Aurelio Tolentino

at papaano tayo ngayon?, ang kahambal hambal na tanong ni gonsalo. tayo ay umalis dito ngayon, ang lalong kahabag habag na sagot ni maring. ang dalawang bata ay nangakatanga sa pakikinig sa salitaan. tila wari ibig nilang mataosan ang kahulugan ng usapan ng kanilang ama'ina; nguni'ang kanilang malalagong utak, ang kanilang maliliit na puso, ay wala pang kayang lumasap ng lasong handog sa kanila ng lahat ng bagay na nangyayari. at saan tayo titira ngayon?, ang lubhang malungkot na tanong ni gonsalo. si maring ay ngumiti, ngiting pilit, ngiting malumbay pa kay sa tangis, ngiting mapait pa kay sa apdo. malapad ang lupang matitirahan, aniya, at maaliwalas ang langit na masisilungan.

Aurelio Tolentino

ang lahat ng parang, gubat at bundok ay pawang nangaghahandog ng kamote, gabe, mga ubod, sari saring bungang kahoy, bukod pa ang maraming tikling at iba'ibang ibon at hayop; gayon din naman ang mga sapa, ilog at dagat, ay pawang nangaghahandog ng walang katapusang biyaya, gaya ng mga suso, kabibi, palaka at laksa laksang isdang hindi sukat maubos ng tao sa habang panahon. tunay na nga, ang pakli ni gonsalo, nguni'ako ay may sakit at. kaawa awa ka naman, maring! saka siya biglang napatangis. bakit?, ang masintahing tanong ni maring. kaawa awa ka naman, sapagka'ako'hindi makatulong sa iyo kaunti man, ang himutok ni gonsalo. tatay, anang matabil na bungso, ako ay tutulong sa inang ko. ako man, ang dagling dugtong ng panganay. ang malakas na sigaw ni gonsalo, saka niyakap na mahigpit ang dalawang anak. ako'mag aararo at magtatanim ng palay, ang ulit ng panganay. ako'mamamalakaya at ipagbibili namin ng inang sa bayan, ang dugtong ng di mapakaling bungso. !, ang matalim na sigaw ni maring.

Aurelio Tolentino

anong kaliliit ng aking mga anak!!! saka minsang niyakap ang tatlong mag aama. kakila kilabot na larawan! may mga larawang hindi mangyayaring dalubhasain ng lalong pantas na panulat. ang larawan nila maring, gonsalo at dalawang anak ay isa sa mga binangit. ang mag asawang maring at gonsalo ay sabay na tumangis. ang malalagong utak at maliliit na puso ng dalawang paslit ay nangahawa mandin sa hinagpis ng kanilang ama'ina, at sila'tinablan ng mapait na luhang dumadagisdis at pumapatak sa kanilang ulo, kaya sila ay nagsi tangis din. ang mag asawa at ang kanilang mga anak ay ayon at nagkakayakap at nagsisitangis na walang lubay. sila'parang binigkis ng lalong masaklap na kamatayan. ang silong ng bahay ay nabasa sa kadadagisdis ng kanilang luha. kaawa awang maring! ang sinumpaan man ng mga katalunan ay hanggan doon na lamang ang hirap.

Aurelio Tolentino

karamihan sa babayi ay nangapapala dahil sa kanilang kagandahan; nguni'si maring, sapol pa man sa una, sapol pa noong siya'agawin ni gonsalo, ay siya'tinugis na ng mababangis na ligalig, dahil lamang sa kaniyang hiwagang dilag. iwan natin ang kabanatang ito, sapagka'napakalumbay. ganting pala ng pagtitiis inakay na naman ni maring ang kaniyang dalawang anak at asawang may sakit. si gonsalo ay nabinat. sila'naparoon sa dampa noong matandang kaniang tinuluyan noong unang sila'dumating sa pook na iyon, at ipinamanhik ni maring sa kaniya na sila'ihatid ng bangka sa obando. ipinagtapat ni maring ang naging dahilan ng kanilang pag alis. ang matanda ay nahabag at pumayag sa pamanhik. hinakot ni maring ang kanilang banig, unan at tampipi ng damit, inilulan sa bangka, sila'sumakay at napatungo sa obando, sa dakong taliptip. ang bangka ay sumadsad at sila'napasalamat sa matandang sa kanila'naghatid. hindi pa nalaonan ang kanilang paglakad, ay sila'may isang kubong dinatnan.

Aurelio Tolentino

nagpataupo si maring, nguni'walang sumagot. siya'sumilip sa linib at ng makitang walang tao, ay ipinanhik ang kaniyang asawa'mga anak. ang kubong yaon ay parang inihanda kila maring. nagkaroon sila ng bahay na di pinagkagugulan ng salapi at pagod. lamang ay napakaliit at wasak pa. yao'kubong maluwat ng iniwan ng may ari. gayon pa man, si maring ay natuwa ng di mamagkano, at napasalamat sa maykapal. siya'naglatag ng banig, at pinatulog ang mga bata. palibhasa'hapo si gonsalo, kaya di nalaonan at nakatulog din. hating gabi at maliwanag ang buan. pagkakita ni maring na nakakatulog na ang kaniyang asawa at mga anak, ay siya'marahang nanaog at napatungo sa isang palaisdaang hindi lubhang malayo doon. tahak ni maring ang pasikot sikot ng pook na yaon, sapagka'noong buhay pa ang kaniyang nasirang ama ay sila'madalas na mamili ng isda doon. siya'napatungo sa bahay na tirahan ng bantay sa palaisdaan. bagama'hating gabi ay nakita niyang maliwanag sa loob ng bahay. siya'napataupo.

Aurelio Tolentino

dumungaw ang isang matanda at siya'pinapagtuloy. pagdaka'nakilala niya ang matanda sapagka'ito ay kaibigan ng kaniyang nasirang ama at ngayo'siyang may ari ng palaisdaan. ipinamanhik ni maring na siya'pahintulutan mangdukot ng alimango sa mga lunggang nangasa pilapil ng palaisdaan. ang may ari ay pumayag. sabihin pa kaya ang tua ni maring? may mga dalawang oras pa lamang siya sa palaisdaan, ay mahigit na sa apat na puo ang alimangong kaniyang nahuli. sa katapusan ay nasipit ng isang sakag ang kaniyang hintuturo. nabutas ang kuko at nadurog ang dulo ng kaniyang daliri. ang dugo'walang lubay na tumutulo sa kaniyang sugat; nguni'siya'masaya, sapagka'may dalang apat na puo'walong matataba at malalaking alimango. pagdating ng bahay ay tinalian ang kaniyang sugat, ginising si gonsalo at nagpaalam na umuwi ng bayan, upang ipagbili ang alimangong kaniyang nahuli. siya'nag iwan ng apat upang sila'may ulamin. nagbubukang liwayway na ng si maring ay umalis.

Aurelio Tolentino

ng siya'umuwi ay may dalang bigas, petroleo, ilawan, palayok, suklob, sandok, banga at asin. namaga ang kaniyang hintuturong may sugat at hindi na mangyaring siya'makapangdukot ng alimango. kinagabihan ay siya'nananglaw ng kanduro. kay tuwa ni maring! sasandali pa siyang nananglaw ay dalawang puo'anim na ang kaniyang nahuling ibon. nguni'sa kabila ng kaniyang tuwa, ay siya'nasubyang ng isang bubog na bumaon sa kaniyang talampakan ng kulang lamang sa isang dali ang lalim. tinalian ng panyo ang kaniyang sugat at umuwing titingkod tingkod. kinaumagahan, at pagkatapos naipagbili ang kaniyang mga nahuling ibon, baga man at masakit na lubha ang kaniyang paa, ay siya'bumili ng tubig na inumin, sinasalok niya ng banga sa mga bangka, at ipinagbibili sa bayan. ikaapat na balik, ay siya'natisod sa isang bato, naparapa at nabasag ang kaniyang banga. si maring ay umuwi ng bahay na gumigilid ang luha sa kaniyang mga pilikmata. naala ala niya ang kanilang bahay na iniwan sa nayon ng.

Aurelio Tolentino

siya'naparoon at ang bahay ay ipinagbili ng dalawang puo'limang piso. si maring ay magaling tumugtog ng alpa at lalo pang magaling manalindaw (magkanta). dahil dito ay siya'bumili ng isang alpa, umuwi ng bayan at siya'nanapat sa mga bahay na malalaki. may mga tatlong oras pa lamang na siya'nananapat, ay mahigit na sa piso ang kaniyang kinita. siya'masaya na sanang umuuwi, nguni'siya'nasagasaan ng isang mabilis na kalesa, nagulungan ang kaniyang alpa at nagkadurugdurog, saka nagputok ang kaniyang mukha sa pagkapasubasob. siya'tumangis na naman, hindi dahil sa siya'nasaktan, kungdi dahil sa pagkalansag ng kaniyang alpa. kinabukasan siya'bumili ng isang taga at pisi. gumawa siya ng isang baliwasan, at kinagabihan ay siya'napatungo sa ilog at namitmit. maliwanag ang buwan. noong gabing yaon lamang sinama si maring, at hating gabi na ay wala pang nahuhuling isa mang isda. kaginsa ginsa'lumapit kay maring ang isang lalaking may saluksok na revolver at sundang sa baywang.

Aurelio Tolentino

ang lalaking ito ay bulag ang isang mata, nguni'yaong isa niyang matang natitira ay katimbang mahigit pa kay sa dalawa, sapagka'lubhang malaki, matalas, madilat at halos nag aalab. pagkakita ni maring sa lalaking ito ay biglang nagulat at nanghilakbot. gayon pa man ay tinatagan ang kaniyang loob, binawi ang kaniyang dating lakas sa mga panganib at hindi nagpakita ng kaunti mang takot. nakikilala mo ako? ang tanong ng lalaki. oo, ang sagot ni maring. ikaw ang sargentong nagpaputok ng mukha ko sa kuartel ng pulis sa tundo. at ikaw naman, ang pakli ng lalaki, ang nagpaputok ng balintataw ng kanan kong mata. narito ang katunayan. itinuro ang bulag niyang mata. at yayamang ikaw ang siyang bumulag sa akin, ang dugtong ng lalaki, yayamang ako'natiwalag sa aking katungkulan dahil sa iyo, at yayamang kitang dalawa ay pinagtagpo ngayon ng mabuting kapalaran ay kailangang sumama ka sa akin, upang ako'damayan mo sa buhay at kamatayan. hindi mangyayari, ang matatag na sagot ni maring.

Aurelio Tolentino

bakit hindi mangyayari?, ang bulas ng lalaki. ang balang ibigin ko ay sapilitang mangyayari nga, sa mabuti at sa masama mang salitaan. inakala ni maring na labanan na naman ang kaniyang haharapin. iginayak niya ang loob at hinawakang mahigpit ang puno ng kaniyang baliwasan. si maring ay talagang matatag sa panganib. sumama ka sa akin, anang lalaki, kasabay ang paghawak sa kaliwang kamay ni maring. nguni'si maring, kasing liksi ng kidlat, ay biglang sinaksak sa mukha ang lalaki ng puno ng kaniyang baliwasan. napalaran niyang tinamaan ang matang hindi bulag, ito ay pumutok, lumabas sa dating kinalalagyan, kasabay ng bumulwak na dugo. sa makatuwid si maring ang siyang pinalad na bumulag sa kanang mata ng dulingas na sargento, at ngayon ay siya pa ring pinalad na bumulag sa kaniyang kaliwang matang natitira. ang lalaking may iisang bulag na mata, ngayon ay naging bulag ng lubos.

Aurelio Tolentino

binunot nito ang kaniyang rebolber, nguni'pinagubos ni maring ang kaniyang lakas, biglang binaltak ang kaniyang kamay na hawak ng lalaki, saka lumayo. ito'bumaril, nguni'hindi niya tinamaan si maring, sapagka'ang bumaril ay bulag. siya'muling binaril, nguni'ang punglo ay lalo pang napalayo sa binabaril. si maring ay nakapulot ng isang pidpid na kahoy, dahan dahang lumapit sa dakong tagiliran ng lalaki, saka pinalo ng ubos lakas sa kamay na may hawak ng rebolber: ito ay tumapon at pinulot ni maring. ang bulag ay pipihit pihit at hindi matutuhan ang tunguhan. siya'lalong nagalit, walang magawang paghihiganti. binunot ang kaniyang sundang at ngangapa ngapa sa hangin. muling pinalo ni maring sa kamay, at ang sundang ay umilandang sa malayo. pinulot din ni maring ang nasabing sundang. ang taksil na sarhentong nawalan ng mata, ngayon ay nawalan pa ring lubos ng sandata. ibig niyang magtaanan, nguni'hindi niya nakikita ang kaniyang tutunguhan. nagkataong nagdadaan doon ang mga kostabulario.

Aurelio Tolentino

pagkarinig nila sa dalawang putok ng rebolber, ay nangagtumulin at lumapit sa naglalabanan. si maring ay sumalubong sa pamunuan at talagang ibibigay sana sa kaniya ang rebolber at ang sundang, nguni'pagkakita sa mukha nito, ay biglang nahintakutan at anyong tatakas. ang pamunuang ito ay dili iba kungdi yaong malaking amerikanong tinarakan ng lanseta sa bahay ng kaniyang panginoong amerikana sa ermita. pagkakita ng pamunuang amerikano na si maring ay may anyong tumakas, ay hinawakan agad sa kamay. saan ka paparoon?, aniya. saka hinarap ang kaniyang mga kasamang kawal. dakpin ninyo ang lalaking iyan, aniya, sabay turo sa bulag. ang mga kawal ay nagsitupad sa utos. patawarin po ninyo ako, ang samo ni maring sa pamunuan. ikaw nga baga, ang tanong ng pamunuan, ang sumugat sa akin noong isang gabi, sa bahay ng isang americana sa ermita? ako nga po!, ang kahambal hambal na sagot ni maring. kung gayon ay huwag kang mag alaala, anang pamunuan. ikaw ay walang kasalanan.

Aurelio Tolentino

ipinagtangol mo lamang ang iyong dalisay na puri. ako ang siyang may kasalanan. noong gabing yaon ay ako'nalango at ikaw ay pinagnasaan kong lapastanganin. ibigay mo sa akin ang iyong kapatawaran. ang aking sugat ay maluwat ng gumaling. ngayon ay sabihin mong lahat sa akin ang nangyari dito. ang takot ni maring ay biglang napalitan ng pagkakatiwala doon sa americanong, sa akala niya'maluwat ng patay, at ngayon ay kumikilala ng kasalanang nagawa, bagama'nasugatan. sinalaysay ni maring ang pakikipaglaban niya sa bulag, magbuhat sa puno hanggang dulo. dumukot ang pamunuan ng isang kandila sa kaniyang lukbutan at tinanglawan ang mukha ng bulag. pinahiran niya ang dugong namamalisbis sa kaniyang mukha, pinagmasdang mabuti, saka tumango tango. dumukot pa rin sa kaniyang lukbutan ng isang larawan, saka iniyagapay sa mukha ng bulag. ito nga, aniya, at wala ng iba. isinama ang bulag, at gayon din si maring, sa kuartel heneral ng mga kostabulario. dahil dito, si maring ay muling kinabahan.

Aurelio Tolentino

ang kaniyang pagkakatiwala sa americano ay muling napalitan ng takot, gulat at hapis. inasahan niyang siya'mabibilanggo, lalu na'ang kaniyang sinugatang americano ay pamunuan pa naman. katakataka! kinabukasan ng umaga, si maring ay umuwi sa kaniyang kubo. masaya pa kay sa pasko. siya'may dalang salaping papel na halagang dalawang libong piso. nangdidilat ang mga mata ni gonsalo pagkakita sa gayong karaming salapi. nangatal ang buo niyang katawan. saan nangaling ang salaping ito?, ang kaniyang tanong. kagabing ako'namitmit, ang tugon ni maring, ay hindi ako nakahuli ng kahit isang munting isda. ang nahuli ko ay isang bantog na tulisan. ang gilalas ni gonsalo. oo, ang sagot ni maring, isang bantog na tulisan. nalalaman mo kung sino? dili iba kungdi yaong kakilakilabot na tulisang nagpapamagat na bulag. ang biglang tanong ni gonsalo. ang bantog na bulag na kilabot nitong buong lalawigan, ang ulit ni maring.

Aurelio Tolentino

ang tulisang ito ay dili iba kungdi ang sargentong nagpaputok ng mukha ko sa kuartel ng pulis sa tundo, ng ikaw ay na sa hawaii pa. dahil sa ginawa niyang kapaslangan sa akin ay siya'natiwalag sa kaniyang katungkulan, at ng naghirap na ang kaniyang buhay ay siya'nanulisan, at sapol pa noon ay ipinagbayad na siya ng pamahalaan ng dalawang libong piso sa sino mang makadakip makapagturo ng kaniyang kinaroroonan. ang salaping ito ay ganting palang bigay ng pamahalaan sa akin, sapagka'ako ang nakadakip sa nasabing bantog na tulisan. sinalaysay ni maring ang lahat ng bagay na nangyari sa kaniya, tungkol sa pamunuang americanong kaniyang sinugatan. si gonsalo ay nabinat sa malaking tuwa. iniuwi ni maring sa maynila ang kaniyang mga anak at si gonsalong kaniyang asawa, tuloy ipinagamot ito sa lalong magagaling na mga doctor. marami ang kaniyang iginugol na salapi, nguni'si gonsalo ay hindi gumaling, at di naluwatan ay namatay. pagkatapos ng pagluluksa ni maring, ay kaniyang nabalitaan na si .

Aurelio Tolentino

eduardo ay nakukulong sa san lazaro, sapagka'siya'naulol magbuhat niyaong gabing kanyang makausap. si maring ay dumalaw sa san lazaro, at pagkakita sa kaniya ni . eduardo, ito'lumukso at si maring ay niyakap. salamat sa iyo, maring! anang ulol. ang dating nagkakasintahan ay sabay na tumangis. sapol pa noon ay gumaling si. eduardo sa pagkasira ng kaniyang katalinuhan, at silang dalawa ni maring ay napakasal. natipon ang kayamanan ni. mahigit sa limang pung libong piso, pati ng kaniyang dalawang malalaking bahay. sila'hindi nagkaroon ng anak, nguni'kinilala ni. eduardo ang dalawang anak ni maring, na parang tunay din niyang anak. sila'namuhay na mahabang panahon sa laot ng saganang kayamanan at dangal. ang panganay na anak ni maring ay nag aral sa pag aabogado at ang bungso ay sa pag dodoctor sa pangagamot. ang lahat na kahirapan at pagtitiis ni maring ay napalitan ng di mamagkanong biyaya at kaligayahan, hanggang sa oras ng kaniyang kamatayan.

Aurelio Tolentino

kung ang mga nobelang tagalog na sinulat ni aurelio tolentino ay siyang kinasasaligan ng lalong maririkit na kasaysayan at buhay ng ating lahi, ay bakit di basahin at namnamin sa madaling panahon? at wala ng napakamura, nguni'napakamahalagang gaya ng mga nasabing aklat. sa pamamagitan ng mga ilang sentimo lamang, ay kakamtan ninyo at lalasapin ang mga masasarap na bunga ng walang kapagurang pagpupuyat ng gumawa, at ng kaniyang mga matiyagang pakikibaka sa larangan ng mithing kalayaan, at ng kaniyang mga matiising pagod dili dili sa makasiam niyang pagkabilanggong laban sa mga pamahalaang kastila at amerikano, dahil sa kaniyang pagtatanggol sa mga katwiran at karapatan ng bayan. narito ang mga nasabing aklat: kasulatang ginto may sampung maririkit na kabanata: sangdugo. bagong araw. tatlong bituin. ang haring maliwat. malagablab na pag ibig. si nunong sinukuan, ang kaniyang mga tikbalang at mga tianak. labanan sa gubat. ang bangis ng panibugho. kakilakilabot na lihim.

Aurelio Tolentino

kahapon ngayon at bukas may pitong mahalagang kabanata: talimhagang paalam. ang libingan ni lakhang bayan. watawat ng kalayaan. ang mag inang bihag. pangakong mahigpit. maligayang kababalaghan. natupad ang tipan. may dalawang puo'anim na kabanata. kung sino si buhay. ang unang halik. si dining at si daluyong. dalawang halimaw. handa sa labanan. lumala ang ligalig. ang kapaslangan sa harap ng kabaitan. ang sulat ni dining. naglalamay na lahat. ang sundang na basa ng dugo. ang sigaw ng kasalanan. simula ng litis. tinubos ni marcial si buhay. tinubos ni buhay si marcial. saksing pipi. ang talas ng hukuman. ang paglagpak ni daluyong. ang kasinungalingan. ang katotohanan. ang buhok ni ester unang bahagi may sampuong makasaysayang kabanata: kidlat sa loob ng isang bahay. bagyo sa loob ng isang puso. simula ng kapaslangan. namitak ang pag ibig. ang tabil ni gloria. dinaig ng munting pipit ang lawing hari ng bangis. kahapon, ngayon at bukas. hapunan at talumpati.

Aurelio Tolentino

abogadong palaka, kupidong manok, haring alipin, ulupong na makabayan. dinagit ng lawin. ikalawang bahagi gumagalaw ang lupong. ang babaying lalaki. mabisang kamandag. ang halik ng bangkay. lagaring ginto. si juana at ang kaniyang kalapati. limang libong piso ang isang buhok. ang pagsisi ni dimas. ang himutok ni ester. bagong judit. ikatlong bahagi may sampung makasaysayang kabanata. singsing na katumbas buhay. ang sugo ng katarungan ay pumulas sa liwayway. ang dalawang bangkay ng isang buhay. hatol bitay. sa kuko ng kamatayan. muling nabuhay. sa harapan ng hukuman. ang paglagpag ni gerardo. ang sigaw ng kasalanan. ang mga may nais magkaroon ng mga nasabing aklat ay maaaring sumulat kay. hilario, mercado yanco, tabora int., san nicolas, manila,. kalakip sa loob ng sobre ang halagang kailangan, maging pilak, maging giro postal man, at maaasahang tatanggapin nila sa pagbabalik ng correo.

Aurelio Tolentino

hindi malalaunan ay ipalilimbag din namin ang mga nobelang na nga banggit sa likuran at marami ang humihingi sa amin.

Jose N. Sevilla

mahal kong bago kang dumudungaw sa madawag na tahakin ng maliligoy at balabalahong landasin ng buhay; para namang tiniyap na ang pag ibig ng layas ay kasalukuyang nayayari sa aking diwa; at yamang di mapipigilan ang panahon upang sandali pang umidlip ka sa pinakamaligaya at pinagpalang panahon ng kawalan ng malay ay sinikap kong makasalubong mo at makaulayaw na agad ang salisalimoot na pangyayari sa aking upang iyong mapanalaminan at matiyak na agad ang bunga niyang mga hibo at anyaya ng pita na di kakaunting luha ang pinadaloy; di kakaunting kulang palad ang ipinasulat sa mahabang talaan niyang mga kahihiyan ng kapisanang ating pinakikipamayanan, at libolibong anak na. pagdaka'ulila pagka'walang amang matunton ang sa lahat ng dako ay nangaglisaw.

Jose N. Sevilla

tunghayan mo at pagaralang mabuti ang mga aral sa na di ko dadaliriin sa iyo kung alin at saan ang layon at tungo ng pinakabunsong bunga ng panitik ng nagmamahal mong amain; hangad ko sa gayon ang magkaroon ka ng ganap na kalayaan ng pagpili at paghalaw ng mapapakinabang na halimbawang nais mong tangkilikin. ang handog ko sa iyo'isang pagkain ng diwa; pagkaing iba'iba ang uri at lasa, lalong lalo na sa kakanyahan ng mga hugis, bikas at paguugali ng mga babai ng na tubo at mulat sa iba'ibang anyo ng kabuhayan, mga babaing may kanikaniyang likas na gawi na naghantong sa bawa'isa sa kanila, sa palad na iba'iba, na hangang libingan ay maghahatid sa kanila upang tabunang kasama ng kanilang katawan ang mga lihim na naghandog sa kanila ng maraming kapaitan, at tamis man, bakit hindi? nguni'iisang iglap sa piling ng walang pampang na kadalamhatian.

Jose N. Sevilla

matuto ka sanang magpakasiya sa alay kong ito sa iyo, nguni'huwag kang lalalo kailan man, at sa pagpili ng palad, na ito'na sa iyong kamay, pagka'pinagpala ka ni na binahaginan ng kaniyang kahilihiling ganda; at ni na di nagpabayang sa diwa mo'naggayak ng dakilang tanglaw ng talino, at ng mabuti mong tala na binigyan ka ng isang kalagayang di naman api; ang mga biyaya sanang iyan na kaloob sa iyo ng bathala natin kalakip ng pantas na hinuha sa handog kong ito, ay magamit mong isang mabuting paraan upang ang kaligayahan sa buhay na ito ay manatili sa iyong tahanan. kung magkagayon, ang binhi ng mabuting layon ay di nasabog sa kabatuhan, ang aking kapagalan ay di naaksaya, at mapasasalamatan ko ng boong kasiyahang loob ang sandaling ilinikha ko ng mga pangyayaring naging mapakinabang para sa iyo, libangan ng aking mga mambabasa at karagdagan sa panitikang tagalog na kasalukuyang pinayayaman. nguni'bago ko tapusin, nakikilala mo ba kung sino ang bayani ng hindi mo nasisinag?.

Jose N. Sevilla

ang kaniyang mga gawa, ay nagdaan sa mga mata mong noo'pikit pa. ang luha ng kanyang mga sinawi ay di miminsang pinahid ng mapuputi mong kamay, ang kaniyang mga sangol ay di miminsan mong iniwi, at kahit wala ka pang malay noon, ay ninasa mo nang bihisin ang mga hirap ng kanyang mga mater dolorosa . at magpatuloy ka ng pakikibaka diyan sa kaaway ng iyong damit na kung tawagin ay lalaki. huwag mong lilimuting sila'may pulot ng pangako sa bawa'pangungusap; may pang gayuma sa kanilang mga titig at may lakas at tapang upang panoorin kang kagaya ng isang sampagang luoy, na samyo at kulay man ay wala na. ang nagmamahal mong amain, . layo; layo alaalang malungkot. bayaan mong tumahimik yaring puso na tulad sa bangkay na walang karamdaman. bayaan mong yaring diwa ay malayang magyao'dito sa matitimyas na pangarapin; huwag mong balakiran ang aking mapayapang sandali, at yayamang nagugumon na rin lamang, ay bayaan mong maganap yaong kasabihan na: . oh pag ibig!

Jose N. Sevilla

sumpain nawa ang sandaling ikaw ay dinamdam niyaring puso, yayamang wala kang nagawa sa akin kundi ang iwanan mo ako ng isang kaligaligang di magpatahimik. kay lupit mo para sa aba kong palad! naririto ako ngayon sa pinakamaligayang bahagi ng buhay. ang mga halamanang aking tinatahak ay panay na hitik ng bulaklak; pawang mababangong samyo ang kanilang ihinahatid sa akin saan mang dako ako humimpil; pawang masasaya ang kanilang kulay; busog sa pangako ng ligaya, at animo ba'sa ganitong kalagayan ang kamatayan ay di kabati. isang balitang di pinapansin. walang katunayan. may tago palang mga tinik ang mga bulaklak. ako'dinuro, ako'sinaktan, ako'binalisa. at isang sugat na di na mababahaw mandin ang kaniyang lagak sa akin. lunas ang aking kailangan. pag ibig ang dahil ng aking pag tangis, at pag ibig din ang mainam na pandampi.

Jose N. Sevilla

sinugatan mo ang aking puso, pinatangis mo ako at lagi nang pinabalong ang agos ng pighati; at nais mong ako'malunod at suminghapsinghap; nguni'ayokong tumangis, ayokong mamatay. magbuno tayo. at ano sa akin kung sa bisa ng aking matibay na tika ay maraming kalolwa ang maghingalo? humanda kayo. humanda kayo mga lipi ni eva; at daraan ang isang pusong walang karamdaman. panahon namang kayo ang magsiluha. ang buko bukong ito na nagsalimbayan sa hinagap ni maneng, ay ginambala ng pagtawag sa pintuan ng isang alila. kinabig ni maneng ang pintuan ng silid at sumungaw pagdaka, ang ulo ng utusan: isang binatang siksik ang katawan, maigsi ang liig, pungok at bilugan ang mga bisig, na tinutulutang mabilad ng mga mangas na maigsi ng kaniyang kamisetang halang halang ang guhit at itiman ang kulay. pagsungaw niya sa silid ni maneng ay inabot pa niya roon na nakasuot panghiga ang kaniyang panginoon. isang baro at salawal na magkabagay na kung tawagin ng mga bandiala ay.

Jose N. Sevilla

sangayon sa kintab at lambot na ipinamalas sa tuwing kikilos si maneng, ay mapagkikilalang yao'yaring sadya sa bombay at pawang sutlang pili ang ginamit at di man lamang sinalitan ng sinulid na bulak, gaya ng karaniwang nabibili sa mga naglalako, sa mga tindahan ng hapon. sa isang palalo at mayamang hihigang asana ay nakalatag pa at kuyamos ang isang manipis na kumot bilang pambawas ng init na dadanasin kungdi sasapnan noon, ang isang makapal na colchon na kulay sikulate at nasasabugan ng madidilat na bulaklak; ang mga unan ay naghambalang sa hihigan at isang hapag na mabilog ang kinapapatungang walang ayos ng bihisang kaipala'ginamit ng gabing yumaon. noo'umaga at boong sipag na nagmadali ng pagsikat ang araw, tanda ng mabuting panahon. ano ang ibig mo gorio? ang tanong ni maneng sa kaniyang utusan. iniabot po sa akin ni mang selmo ang liham na ito at pagkaramdam ko raw pong kayo'gising na, ay ibigay ko sa inyo agad. dalhin mo rito.

Jose N. Sevilla

si gorio ay yumaon pagkabigay ng sulat, tandang siya'di maaaring makapaglaon doon sangayon sa kaugalian. agad pinilas ang sobre. gayari ang kaniyang nabasa: maneng sa marilao tayo manananghali. nauna na kami ni yoyong. si nati at si mameng ay kasama ng nanay. malaong di nakaimik si maneng, na parang sinambilat ng isang karamdamang nakalilito ng diwa, niyang karamdamang sumisikdo sa ating puso kung ang kaba ay nagbabalita sa atin ng isang pangyayaring parang nakikinikinita. tiniklop ang sulat at isiningit sa isang aklat na nasa ibabaw ng hapag, binatak ang kahon noon at hinalungkat sa isang imbakan ng mga larawan, ang larawan ni nati. malaon sa gayon anyo na parang binabakas sa larawan ang dilag ng kapatid ni selmo, nang sa di kawasa ay parang ginising siya ng isang bagong munakala. minalas ang larawan, at binitiwan pagkatapos sa ibabaw ng aklat, na pinagipitan ng tinanggap na kalatas.

Jose N. Sevilla

naghilamos, nagbihis ng isang mambisang abuhin, pinigta ng pabango ang kaniyang barong pangloob, at isinukbit ang isang munting revolver na may puluhang nakar sa isang makisig na suksukan ng kaniyang pamigkis na katad. nang siya'lumabas sa kaniyang silid ay magalang siyang sinalubong ni biyang at aniya: nakahain na po. sa hapag na kainan na nasasapnan ng isang maputing mantel ay naka ayos ang isang mayamang almusal. ang usok ng sikulate na may taglay na bangong nagaanyayang ako'higupin mo ay namumukod sa sinag ng araw na nagtatagusan sa iba'ibang kulay na salamin ng kakanan, ano pa'animo'bahaghari na umaalon sa ibabaw ng hapag. lumikmo si maneng at nagmamadaling hinigop ang sikulate ng wala sa loob at kaipala'nasa ibang dako ang kaniyang ala ala. napaso na ako at sinabayan ng tindig na parang humihigop ng hangin upang mapawi ang init na nakapaso. si biyang ay napatanga sa takot na makagalitan. nguni'hindi man lamang siya pinagsalitaan ni maneng ng ano man.

Jose N. Sevilla

inabot sa sabitan ang kaniyang kodak at matapos na isakbat sa balikat ay lumulan sa isang auto na malaon nang naghihintay sa tapat ng pintuan. at sa kaniyang hinagap ay nagsasalimbayan ang malulungkot na tanawin. para niyang nakikita ang isang babaing napakaganda, kawiliwili, nguni'kakampi ni kataksilan at pinaglagot lagot ang tanikala ng pag ibig na sa kanila'naka bibigkis. sa isang dako'lalaboy laboy ang isang sangol na hiwaga ng ganda, ulilang ganap mandin; ang isang inang walang kalolowa, at amang walang puso. oh kay lungkot! nguni'paanong babalikan ang isang babaing pagkalipas ng isang panahon ng sumpaan ay nagtaksil? paanong babalikang muli ang salangapang na babai na naglaro sa kaniyang karangalan, naglustay na walang pakundangan ng kaniyang salapi at nagkait sa kaniya ng matimyas na sandaling magiwi sa kaniyang tangi at unang unang sangol? ang ala alang baka ang anak na ito ay hindi niya sarili ay nagpapasakit sa kaniya ng gayon na lamang. kulang palad na sanggol!

Jose N. Sevilla

ang kawawang si maneng na patungo sa ligaya, ay batbat ng sakit; ito ang unang tinik na tumimo sa puso ni maneng nang siya'biruin ng pag ibig. gulong gulo si aleng tayang sa paghahanda ng babaunin sa marilao. ang mga kahon ng alak, mga bayong ng cerbeza, mga lata ng pansahog sa ulam, tangkal ng kapong manok at banlat ng litsuning bagong walay ay nakahanay nang lahat sa tabi ng pintuan at handang ilulan sa sasakyang kaipala'di na malalaunan at darating. sa kabilang tabi nama'nakahanay na rin ang dalawang malalaking tampiping yantok; nababastang gapos na gapos, para bagang ang damit na natitiklop na kaniyang iniingatan ay ibig na magpumiglas at itanghal nang agad ang kanilang dingal, gayon din ang kanilang maiinam na tabas. ang mga biik ay nagiiyakang parang mga sinumpa at animo'kanilang nakikita ang bunton ng baga na sa kanila'pagiihawan sampu ng duruan na nakahanda nang ituhog.

Jose N. Sevilla

ang mga kapong manok ay nagtutukaan, samantalang parang tanod na sa kanila'nagbabantay ng boong talino ang matangkad na na nakaupo at nakalawit ang dilang humihingal at palingas lingas. sa itaas; sa loob ng silid ng maringal na bahay nina selmo ay ibang iba ang mapapansin. si nati ay nakabalabal ng isang manipis na kimonong kulay burok at sa gilid ng mangas at liig hangang laylayan ay namumukod ang parang listong kulay kapeng giniling. mga bakas ng mabibilog niyang dibdib ang di magapi ng pamigkis niyang sutla rin na nagpapaliit na lalo ng maliit niyang bayawang na bumubukod sa malamang balakang na nagbibigay kintab sa sutlang balabal kung sapyawan at paglaruan ng simoy ng umaga na naglalagusan sa bintana. isang painitan ang kasalukuyang nagaalab at kinasasalangan ng dalawang sipit na bakal na pangkulot ng buhok. sangayon sa alab na walang liwanag ay mapagsisiyang ang gatong ay aguardiente na kaipala'yari sa alakang la copa ng masipag na industrial na si agapito zialcita.

Jose N. Sevilla

mag alis ka ng panyo mameng ang anyaya ni nati sa kaniyang pinsan na bihis na at nakalikmo sa isang dako ng silid. at parang utos na di matutulan ay ginampanan kaagad sanhing ikinabilad ng kaniyang mabilog na batok na animo'nagaanyayang. lumapit si mameng nang mainit init na ang mga sipit at kinulot ang maitim na buhok ni nati na noo'nakalugay. at sa ilang salang ay napaalon ang dating parang sutlang buhok upang mabigyan ng isang anyong lalong kahangahanga ang talaghay ni nati. kay ganda ni nati nang mga sandaling yaon! pinusdan ni mameng ang kaniyang pinsan ng isang pusod na napakainam, na maituturing na bagong likha, pagka'ang gayon ay di pa nakikita sa alin mang ulong babai. animo'isang magandang putong na sutlang itim na sinuksukan ng mga mariringal na pantoches at suklay na nahihiyasan ng batong nagkikinangan. si nati ay isang hiwagang ganda na malilikha lamang ng mga pangaraping diwa. animo'isang tala na nahulog buhat sa langit.

Jose N. Sevilla

ang kaniyang mga matang animo'dalawang duhat sa iitim ay binabalungan ng walang tilang pangako at yinuyunyungan ng malalagong kilay na tinitingala ng malalantik na pilikmata. sa kaniyang mga pisngi ay nanganganinag ang salisalimuot na ugat na iba ibang kulay sa magkabilang dako ng isang mahayap na ilong na binabagayan ng isang maliit na bibig na laging kinababakasan ng isang masayang ngiti. ang kulay ng kaniyang mga labi ay pinananaghilian ng saga na lalong nagpapaputi sa maayos na hanay ng maliliit na ngipin na manakanaka'dumudungaw kung siya'magsalita. sa kaniyang baba ay may isang maliit na puyo na tinutungkuan ng dalawang puyo rin ng kaniyang mga pisngi kung siya'tumawa. sa salaming nasa ibabaw ng hapag na kaniyang suklayan ay nasisiyahan siya sa magandang anyo na ipinakikita ng kaniyang larawan. ikaw naman mameng ang aking susuklayan ani nati na punong puno ng galak. at si mameng ay lumikmo sa dating kinauupuan ni nati.

Jose N. Sevilla

si nati ay lalong bihasa kay sa kay mameng sa gawaing ito, at kung di lamang sila ay may mabuting kabuhayan, ay kay inam nilang maging peinadora ng isang bantog na fotografia ng kay mariano gomez halimbawa. walang salang di pinagdayo disin. pinunggos ni nati sa kaniyang mahahabang daliri ang buhok ni mameng na kulay balat ng kastanyas, binahagi sa dalawa, na ibinukod ang dakong ibabaw sa dakong ilalim at saka ipinulupot ito sa isang bahagi, samantalang sinusuksukan ng maliliit na ipit na animo'buhok din na di matamaang malas. buhat sa gitna ay isinampay sa ibabaw pagkatapos malulon na parang sutlang namamadeha at isinipit ng mga ipit ding di nakikita, tinuhog sa magkabila pagkatapos ng dalawang pantoches na aniyong kukong kabayo na pawang perlas na mabibilog at sinalo sa dakong likuran ng isang suklay na media luna na nahihiyasan din ng dalawang hanay na batong lungtian.