Datasets:

Galahallt

/

Panitikan-34

like 0

Jose N. Sevilla

inaasahan ko pong ako'hindi nila itatayo sa kahihiyan; ang bilin po sa akin ay dakipin ko sila; nguni'inaasahan kong ito'di kailangan at bukas ay haharap sila at ang kanilang tagapagtangol upang lutasin ang usap na ito, na sa palagay ko'multa lamang ang kailangan. mabuti na lamang kung magkakagayon. at ang panauhin ay yumaon pagkatapos magpaalam nang boong galang. at ang magpipinsan ay yumaon na rin; nguni'nagbilin kay gorio na paparonin si maneng pagdating na pagdating pagkaumaga kung umuwi nang malalim na ang gabi. si nati samantala ay hindi naniniwala sa kuwento na boong kabihasahang ipinahayag sa kanila ni mameng. ang pusong ninibig ay panibughuin at ang panibugho ay dumadagang kasalukuyan kay nati. ako ang may sala anya sa sarili kung hindi ko naisipan ang masama at mapanganib na biro na ang saplot ko'siyang isuot ni mameng, disin di nangyari ang kung ano man ang nangyari.

Jose N. Sevilla

at boong magdamag halos na naguusisaan ang magpinsan, nguni'si mameng ay lubhang maingat na di tinulutang mahalata ni nati na siya'nahulog sa kamay ni maneng, bagkus pinatitingkad niya ang katayuan ni orang na lubhang kawawa bagaman naniniwala siyang yaon ay salarin . nguni'sa kabila noon, kay mameng ay naglaho mandin ang liwanag. ang mga pangako ni maneng ay parang nakikinita niyang sa tubig lamang napaguhit. hindi naman tumpak na ang kaligayahan ay agawin niya kay nati. natatayo siya sa isang kalagayang alanganin, at, walang wala nang nalalabi sa kanya kungdi ang bakas ng yumaong pagkasungabang. magdamag na papihit pihit si maneng sa kanyang malambot na hihigan; ginugunita ang magusot na suliranin ng buhay na likha ng pagkakataon. ang kanyang maling sapantaha kay nati na inakala niyang siyang naggawad ng imperdible ay bumabalisa ng gayon na lamang; at sa isang kapusukan na hindi niya pinagtatakhan, si tomas ay nasa pagamutan ngayon at siya ang dahil.

Jose N. Sevilla

pagkakataon din ang naghatid sa kanya upang si mameng ay samyoing di kinukusa, at ang palad na di pa nasisiyahan mandin ay iliniwanag pa sa kanya ang magusot na kasaysayan ng imperdible na nang magkalupit lupit ay ang babaing ngayo'asawa na niya bagaman lihim na lihim ay siyang di tapat sa kanyang pag ibig at pangalang kanyang ikinatiwala. mga pakana ito ng magusot niyang palad na naghahatid sa kanya sa pook ng lagim, bagamang siya'kasalukuyang lumulutang sa mga alo ng kapanahunan. parang isang mahabang pelikula na humaharap sa kanya nang gabing yaon ang kapalaran ng mga birhen niya, na may iba'ibang anyo at kiyas. si orang at si binay na kakampi ng kataksilan sa kanyang mga malas ay nasa kabilang dako. tumatangis ang una na nakayupyop sa kanyang sanggol. si binay ang pangalawa ay nagagalak na ipinagwawagi ang kasulatan ng kanilang pagiisang puso.

Jose N. Sevilla

sa kabilang dako ay si nati na natutupok sa panibugho dahil sa pangyayaring di inaantabayanan nang gabing yaon, at ang kulang palad na si mameng ay walang ibang panimbulan sa lawak ng pagkasawi kungdi ang tangisan ng lihim na lihim ang kanyang pagkapariwara. wala siya nang kaligayahang makahayag man lamang at makapagsabing ang makata ko ay si maneng . nagsisikip sa ulo ni maneng ang kaniyang kapalaran na napakagusot at anya sa sarili: kung si orang ay naging isang babaing tapat, sana'natipid ang pagdaloy ng maraming luha; sana'kakaunting puso ang tumangis at kaipala'di ako ang sanhi. at pinilit na hinanap si morfeo, nguni'ang diyos na yaon ng pag idlip ay mailap sa kanya at magdamag siyang pinagtampuhan. si nati ay balisang balisa rin, ibig niyang makita si maneng. ibig niyang mabasa sa anyo noon ang bakas ng mga nangyari ng gabi ng mga .

Jose N. Sevilla

ibig niyang maringig na muli pa ang bulong na: sa kabila ng hinala na ang imperdible ay ibinigay niya kay tomas, yaong binatang pagkakilala na niya ay panay nang sigalot ang dulot sa kanilang kalagayan. at si nati ay nagtindig at sumulat kay maneng ng gayari: maneng niyaring buhay: magdamag akong di pinatulog ng pangyayaring nagdaan. talaga nga yatang sa pagkakamali nagbubuhat ang ikinasasawi ng tao. nagkamali ako ng pagkagawad ng imperdible na ala ala mo sa akin, sa babaing nasawi na ating nabangga noong paroon tayo sa marilao, kamaliang naghatid sa iyo sa isang panibughong lihim hangga sa mabulalas at isang kulang palad ang natampalasan. ito'natanto ko kay mameng. nagkamali akong muli nang pakikipagpalit ng balatkayo sa aking pinsan, at kamaliang naghatid sa akin sa nalalaman mo na di ko ikaidlip sandali man. parini kang agad maneng ko at pabulaanan mo ang aking mga sapantaha. kawawa naman si mameng na hindi ko pa pinaniwalaan kahit na ano ang sabihin sa akin.

Jose N. Sevilla

kung bakit bumigat na biglang bigla ang loob ko sa kanya, gayong kung siya ay napanganyaya man ay walang ibang may kasalanan kung di ako. parine ka maneng sa lalong madaling panahon at hanguin mo ako sa lawak na ito ng kapighatian. at ako'may ibabalita sa iyo na isang malaking bagay na iyong ikagagalak. hindi ko maipagkatiwala sa liham ang lihim na ito. ibig kong basahin sa iyong mga mata ang dudungaw na ligaya kung ang balitang ito'iyong tanggapin. hulaan mo maneng kung anong mabuting balita yaon, at sa unang pagkikita natin ay siya mo agad sabihin sa akin, hane? pipilitin kong huwag mahalata ni mameng na ako'nagaalinlangan sa kanyang kalinisan at kung nais mong mailigtas siya sa maling sapantahang ito ay parine kang agad at pabulaanan mo nang mawala sa aking gunita ang makasalanang paratang na tumutupok sa aking kalolua. tanggapin mo ang talagang iyo lamang na ala ala ng iyong at pagkaumaga'dalidaling dumalo si maneng sa tahanan nina selmo, pagkatangap ng liham.

Jose N. Sevilla

si mameng ang tinamaang unang una ng kaniyang malas, ang mukha ay namamarak at mandi'magdamag na naglamay. kawawang si mameng na hindi man lamang maisilay ang titig sa makisig na binata. sino ang makapagsasabi na ang binatang yaon ay siya na lamang laman ng diwa ng apat na dalagang bayani ng ating kasaysayan? at sino ang di maniwala sa mga lalang ng panibugho sangayon sa iba'ibang anyo na dinadanas ni maneng? kung nababasa lamang natin sa mga pangyayari ang mga bunga ng maling hinala, kaipala'iniwasan natin na huwag tayong maging parang isang kasangkapan na iyinayari ng tadhana ng kapangyayaan ng mga walang malay na madalas na maging sawi. disin ay naiwasan nating ang maraming kalunos lunos na pangyayari na pawang utang sa mabilis nating hatol. di naglipat sandali at dumating si nati at ang dalawang puso'nagkaniig: ako'binalisa ng iyong sulat nati, at narito ako upang hugasan agad agad ang marurumi at makasalanang sapantaha mo laban sa kulang palad na si mameng.

Jose N. Sevilla

siya ay isang matimtimang babai, tapat na pinsan at taga pagtanggol mo tuwina. nalalaman mo bang may kasalanan ka sa akin? si maneng nang mga sandaling yaon ay guro ng kabulaanan. ang imperdibleng gawad ko sa iyo ay hindi mo minahal dahilan lamang sa galing sa akin. maneng, huwag mong sabihin yaon. ang imperdible ay ipinagkaloob ko sa babaing kamuntik mo nang mapatay. at bagaman ako'nabigla nang pagkakaloob ng isang bagay na ala ala mo, ay inaasahan kong yaon ay di mo dapat na ikagalit. kung hindi ipinaliwanag sa akin ni mameng, disin ay sinumpa na kita. at talagang iliniligtas din tayo ni bathala; at kung nagkataong ikaw ang aking natagpuan nang mga sandaling yaon na si tomas ay pinagulong gulong ko sa palamigang la campana kaipala'nalagot ang tanikala ng ating pagiibigan; nguni'nakatagpo ka ng isang tagapagtanggol: si mameng. salamat na lamang maneng at naniwala ka, disin ay naging sawi ako kung napadala ka sa iyong maling sapantaha.

Jose N. Sevilla

maala ala ko maneng, nahulaan mo ba ang aking ibabalita sa iyo? ano yaon nati, tunay na hindi ko mahulaan. ano kaya yaon? ilapit mo ang tainga mo at aking ibubulong. si maneng ay parang binusan ng tubig sa balitang tinanggap. oo, ang dugtong ni nati at kinakailangang lutasin mo kung kailan natin pagiisahin ang ating puso nang huwag mabunyag ang lihim. kailan tayo pakakasal? kung isang lintik ang bumagsak sa harapan ni maneng ay di marahil nabahala ng gayon na lamang; ngunit. at kailangang pakasalan si nati, upang maikubli ang lihim na yaong nagtitimpalak ng kanyang kasalanan. si selmo ay mahal ni maneng at di ibig dulutan ng anomang sama ng loob, dangan at ang puso niya'napakarupok sa harap niyang bathalang may laman at may buto, at may mga ngiti at titig na naghahatid sa lalaki hanggang sa kahamakhamakang kalagayan. paano ang kasal nila ni binay? yaong inaakala niyang taksil na asawa, at lilo sa pagibig ay siyang may ganap na karapatan sa kanyang palad.

Jose N. Sevilla

ang mga batas ay napakalupit sa ganitong mga kasalanan, kaya'di siya nakasagot kay nati, at anya pagkaraan ng ilang saglit: bahala na. at napaalam na parang may humahabol. nagmamadaling yumao. at ang bulong sa sarili: bakit walang batas na nagsasauli sa dating kalagayan ng lalaki kung ito'pinagtataksilan ng asawa? sukat na ba ang ipagbunyagan na siya'isang sungayan sa pamamagitan ng pagbibilanggong ilang taon na hindi naman lumalalo sa kahatulan lamang ng hukuman na takda ng mga batas pagka'kinakalag naman pagdaka ng gobernador general sa pamamagitan ng pagpapatawad? nang sulatin ang nobelang ito ay hindi pa pinagtitibay ang bill de devorcio . nang panahon ni harrison, ang ay ipinagdurusa lamang na mga ilang buwan. linisan si nati sa isang alanganing katayuan. ang puso niya'nanggigipuspos at sisinghapsinghap sa dagat ng sakit. bakit hindi man lamang siya tinugon ni maneng? bakit yumaong sakbibi ng lungkot? bakit di linutas ang kanyang kahilingan?

Jose N. Sevilla

ngayon pa namang ibinalita niyang ang bunga ng kaniyang kasalanan ay tumitibok na at nagtitimpalak, at di na malalaunan ay sisilang. gaanong kalunos lunos na sandali ang bumibigti sa puso niyaong kulang palad na bihag ng malupit na pag ibig ni maneng! may mga tao na likhang talaga mandin upang maging sanhi ng kapahamakan ng kanyang kapuwa at sa ganitong pangyayari palibhasa'nagiging kasangkapan siya ng tadhana upang sawiin ang may maiitim na palad ay di naman niya matuklas ang katahimikan. sa mga ganitong likha ay kabilang ang kasuyo ni nati, ang sanhi ng mga luha ng kulang palad na si orang, ang kasawian ng dapat maging mapalad na si mameng, at ano ang malay natin kung siya ring maging dahil ng mga maiitim na sandali ng masayang si binay.

Jose N. Sevilla

nagkulong si nati sa kanyang silid nang huwag mahalata ng kanyang mga kasambahay ang kasalukuyang pagbabakang nagwawasak ng kanyang puso, nagpapalumo sa kanyang kalolwa at gumugutay sa lahat ng ginintuang pag asa na kinalaro laro tuwina ng kanyang diwa. at nang siya'nagiisa na at wala ng kinatatakutang malas na makapapanuod ng kaniyang pang gigipuspos ay binigyang laya ang dalamhati sa pamamagitan ng luhang naguunahan sa kanyang mga mata, mga unang luha ng kalolwang naghihingalong kasalukuyan dahil sa dagok ng sakuna na lalang ng isang kapangyarihang lumilikha ng mga kapinsalaan ng palad. anang ibang talaisip ang luha daw ay siyang buntuhan ng dalamhating umiinis sa atin kung ang puso ay nalulunod na sa kadalamhatian, kaya'ang luha'siyang dagliang dumadaloy kung ang ating katawan at kalolwa ay inuunos na ng sakuna.

Jose N. Sevilla

at ang kulang palad na si nati na pinahihirapang kasalukuyan ng pagaalanganin ni maneng ay nangungunyapit na kasalukuyan sa maiinit na bagting ng tanikala na dulot sa kanya at isinilo ng anangki niyang nakapangingilabot. si maneng namang yumaon na ay tulad sa isang sasakyang walang ugit; susuling suling na hindi matukoy kung ano ang dapat na gawin. may mga taong mahihina at agad sumusuko sa mga bayo ng dusa at kung magkabihira'walang ibang pinagbubuntuhan kundi ang kabiglaanan, dagliang hatol ang dagliang pagbibigay sa mga udyok ng pita. sa diwa ni maneng ay nagsulpot sulpot ang mga ala ala niyaong mga sawi na nagpapatiwakal dahil sa pag ibig. sa lahat ng yaon ay walang mapili si maneng na dapat niyang uliranin. nasusuklam siya sa palad nang mga nagpapatiwakal na kanyang binabawan ng tawag na duwag at nangagsisitalikod sa katungkulang banal ng tao na makibaka sa buhay.

Jose N. Sevilla

at boong tapang na tinungo ang kanyang tahanan at nagkulong din sa kanyang silid at yao'ditong di mapakali, na sinusukat ng kanyang banayad na hakbang ang maaliwalas niyang pahingahan. paano ang mabuti kong gawin? ani maneng sa kaniyang sarili. pakasal na muli kay nati pagkatapos ng kasal kay binay, ay ganap na pagpapatiwakal din sa kapisanang ito na aking pinakikipamayanan. kami'may mga batas na napakalulupit sa ganitong paglabag. bakit ba'di pa ako sa mga bayang tumatangkilik ng poligamia sumilang? disin ay di ako naghihirap ng paglutas ngayon nitong magusot na suliranin ng aking buhay. at napatigil na sumandali; lumikmo sa kanyang maringal na likmuan at pinagwawari ang dapat na gawin. mayamaya, ay napatampal sa hita at aniya: lutas na ang suliranin kung papayag ang pastor na nagkasal sa amin ni binay. ano ang mawawala sa kanya kung ang talaan ng aming pagkakasal ay mawala halimbawa? ang salapi ay isang mainam na panilaw. atuhan natin sa paraang ito.

Jose N. Sevilla

limang puong libong bagay ang kay daling lutasin, nguni'ang tao ay napakahangal na sa isa lamang dito, ay natutulig na, at di magkatuto ng paglutas. at nagmadaling nagbihis. sinidlan ng maraming salaping papel ang kanyang kalupi at nagsilid sa dalawang sobre ng tiglilimang daang piso na handang pansuhol sa pastor ng iglesia metodista na kanyang handang upatan. at nanaog na daglian, nguni'nasalubong siya nang cartero na nagabot sa kanya ng isang sulat. lumulan sa kanyang auto na laging nakahanda at doon na binasa ang liham pagkatapos maipagbilin kay ikong na paroon sa bahay ng pastor, sa avenida rizal. gayari ang nasasabi sa liham: maneng ko: parine kang agad at nang maaga tayong makabalik at ang tatang ay darating daw ngayong hapon. kung pahintulot mo ay ihayag na natin sa kanya ang lihim nating pagiisang puso.

Jose N. Sevilla

siya ay isang taong marunong maghunos dili at kung kanyang makita na huli na ang kanyang tutol ay maaasahan nating ang kaniyang pakikiayon sa atin, bagamang hindi na yaon kailangan. mabuti na rin ang walang pinangingilagan at inaala ala. ano ang sabi mo maneng? ako'uhaw na uhaw sa iyong masuyong alo na inaasahan kong di mo ipagkakait sa iyong tapat at tuwina'mairuging asawa. sinabayan ng punit ang liham, pinaggutay gutay at ipinalipad sa hanging humahagunot sa matulin niyang sasakyan. at ang sabi sa sarili: tapat na asawa!. kung ang lahat ng tapat ay gaya niya, ay baligtad na ang daigdig. wala ng taksil; wala nang maituturing pang pagkakanulo sa puring dapat na ingatan at mahalin tuwina. tapat na asawa!!. at ang bali hindi ako pahahalata. makikipagkita ako kay binay at kung siya'madaya ko yamang ako'dinaya din lamang niya, ay walang salang di magiging mapalad ako sa piling ni nati.

Jose N. Sevilla

samantalang ito'nangyayari si nati naman sa gitna ng gayong dagok ng kapighatian ay waring walang ikakaya at ang kaniyang pihikang katawan ay linulupig ng dalamhati. ang ulo niya'parang iginigiba sa paniwalang siya'pinaglalaruan ni maneng at di siya marahil nasang pagtapatan. ang paniwalang si mameng ang siyang pinaguubusan niya ng suyo at sanhi ng gayong alinlangan ay uutas mandin sa kanyang buhay. at ngayon pa namang ang kanyang kalagayan ay napapanganib. ang lagnat ay katulong din namang sa kanya'gumagahasa at mahina palibhasa ang loob at mairugin tuwinang magbasa niyang mga balitang nagpatiwakal dahil sa pag ibig ay nagwawaging kasalukuyan sa kanyang diwa ang nasa na magkitil ng sariling buhay.

Jose N. Sevilla

at gaya ng ibang hibang na sumusulat muna bago pugtuin ang hininga ay hinawakan ang panitik at ang inaakala niyang ay itinitik: ang di mo pagtugon sa aking ilinatag na suliranin sa iyo na di mo linutas; ang katayuan kong talastas mo na ang iba'ibang pangyayari na alam mo na rin, na siyang nagudyok sa iyo ng pagbabalintulot. ang lahat ng ito ay tulong tulong na humahatol sa akin na dapat na akong magpahinga . kung ang sulat na ito ay sumaiyong kamay, kaipala'ang kaluluwa ko'kaharap na ni bathala upang kanyang litisin. yayaon ako maneng na taglay ko ang maningas na pag ibig sa iyo na ipinunla mo sa aking puso. ay di na tunay na malaking kahihiyan natin. iligtas ka ng panginoon sa anomang kapanglawan at sa libingan ko'ilagay mo lamang ang gayari: isang kulang palad na ayaw maging ina ng isang anak na walang amang tatawagin.

Jose N. Sevilla

si mameng ay parang tinutupok sa anyo ng kanyang pinsan na pagkaumaga na'di man lamang siya kinakausap, at sa hinala na baka may ipinahahayag na si maneng na sanhi ng gayong pagwawalang imik ni nati, ay di siya mapalagay. waring siya'napapaso. sapagka'si nati ay nagkulong sa kanyang silid ay ginahis din si mameng ng ugaling babai na tumaho magnais na tumaho ng lihim ng iba, kaya'sinilip niya sa butas ng susian ng pintuan kung ano ang nangyayari sa loob ng silid. at ang kanyang nakita ay ang pagsulat ni nati ng kanyang liham. nakita ni mameng na binabasa ni nati ang kanyang sulat at pagkatapos ay nakita niyang may binubuksang isang kahita at doo'kumuha ng isang pastillas na pikit matang isinamual. sa kahita ay ang mapulang bungo ang napapansin. at naramdaman yata sa lasong isinamwal na kasama noon ang kamatayan ay napahindusay na agad na ang dalawang kamay ay napabitin na parang pinanawan ng lakas.

Jose N. Sevilla

napahiyaw si mameng ng ubos lakas at ang tanang kasambahay ay nagkagulong dumalo sa silid ni nati. kay lungkot na tanawing nagbabalitang ang bahay na yaon ng katahimikan ay may isang panauhing kakilakilabot: si kamatayan. dumalo si anselmo at si mameng na sinaklulohan ang hibang na si nati na sa pagkagulat ay bumagsak sa hihigang walang diwa at hawak sa kamay ang tagasiwalat ng lihim na kanyang huling liham. binasa ni anselmo ang liham na nagbubunyag ng pagtatapat ni nati at nang kakilakilabot na gagawin na ginanap na at nang ito'natalastas ay isinalokbotan ang kalatas nang huwag matalastas nino man. ipinagbilin ni selmo kay mameng na huwag hihiwalayan si nati ano mang mangyari, samantalang hindi siya dumarating at tinungo ang tahanan ni maneng na sanhi ng lahat ng yaon pagkatapos na matawag si dr. upang dumalo nang daglian sa kanilang tahanan.

Jose N. Sevilla

at dinatnan ng doctor na pinagaagaw si nati, at sa bibig na bumubula ay dinudukot ni mameng ang lason na nadurog na at animo'gabok na mapula na kanyang hinuhugasang palagi kung sa kanyang kamay na idinudukot sa bibig ni nati ay pumigta ang sublimado corrosivo na nagdadanak sa laway ng nagpatiwakal. pinainom ng pangpasuka ni dr. at sa panahon, ay pinalabas sa kanya ring pinasukan si kamatayan na piniging ni nati upang siya'ilipad na sa bayang payapa. si aling tayang ay walang malamang gawin at gahol na gahol na pinatawag si yoyong ng pare. dumating si maneng sa bahay ng pastor at doo'humingi siya ng pahintulot na sila'magkaniig lamang. at siya'pinahintulutan at malugod na tinanggap. ako'naparine mahal na pastor ani maneng upang makipagtalastasan sa inyo ng isang bagay na bagamang maselang ay kailangang lutasin agad. ano po ang maipaglilingkod ko sa inyo, ginoo? ang tugon ng pastor. ako po ba'inyo pang naaala ala? patawarin po ninyo ako kung ako'may mahinang pananda. kayo po ba ay sino?

Jose N. Sevilla

lalo pong mabuti na huwag na ninyo akong makilala. at dinukot ang isang sobre na kinalululanan ng dalawang puo at limang mayon at isinakamay ng pastor. mabuti mahal na pastor ang magkatalastasang agad. at talastasan daw pong pagbasa ay sinigang manding may lasa anang salawikain ang tugon ng pastor samantalang binubuklat ang mga dadalawampuing piso na sadyang ihinanda ni maneng upang bulagin ang pastor at magamit niyang kagaya ng isang kasangkapan sa kapakinabangang sarili. pagkatapos na mabilang ng pastor ng boong ingat ay inalis ang salamin sa mata na nakasasagabal mandin kung wala siyang ginagawa at aniya: limang daang piso!. opo, limang daang piso, na inyong tunay at dumakot pang pamuli at iniabot sa pastor ang isa pang sobre. at binilang pang pamuli ng pastor ang bungkos ng salapi: isang libong piso po ang kabuoan. may matuwid kayo at iyan ay ipinadadala sa inyo ng isang kaibigan ko, bilang kapalit sa isang bagay na hihilingin naman.

Jose N. Sevilla

ano po yaon at binitiwan ng pastor ang salapi na pinatawan ng isang pabigat upang huwag manambulat at humingi ng kalayaan kung pahiramin ng hangin ng kaniyang pakpak. may isang ginoo po na ikinasal ninyo ng lihim dini sa isang binibining taga lalawigan. ang kasulatan po ng kasal na yaon ay nasang mawalan ng bisa punitin ninyo kaya nang wala ng matunton; at katumbas po noon ang salaping yan na bilang papala sa inyo. at ang dugtong pa ni maneng: at maaasahan po ninyo ang bulag na pagkakalinga sa inyo ng isang makapangyarihang kaibigan na magagamit ninyo sa panahong kailanganin. mahirap pong totoo ang nasa ninyong bilhin, ginoo, at di ko po kayang gampanan; kaya'likumin mo pong muli ang salaping yan na hindi makakatumbas ng nasa ng inyong kaibigan na aking gawin. at isang libo pa po na idaragdag ko mahal na pastor upang mahango kayo sa pagaalanganin. isipisipin mo po ng banayad. huwag na kayong mabahala ginoo anang pastor ng buong katiwasayan.

Jose N. Sevilla

at aayaw ninyong tanggapin ang handog kong ito? itago mo po at marahil ay kakailanganin ninyo sa mga araw na haharapin sa ibang bagay na lalong mahalaga. labis po sa akin ang salaping yan, at di yan ang lalong dapat panghinayangan. ang kalinga ng isang kaibigang makapangyarihan ay di madaling makita sa buhay na ito. tunay po ginoo; nguni'lalo pong mahirap na hanapin ang isang payapang budhi. at kayo po ba'natatakot sa ano man? yaon po'isang himaling lamang at di sa nasang makaligalig kangino man. huwag nga kayong magala ala na ang hukuman ay makikialam sa bagay na ito. hindi po ako nababahala sa mga hukuman, hindi rin ako natitigatig sa kalupitan ng mga batas na kung minsan ay naiinis din sa tambak ng salapi. tunay ang inyong sinabi at kung kayo'mapapanganyaya, ay marami tayong salaping magugugol. maaasahan ninyo ang aking tulong at yamang di naman tayo maaapi ng sino man, ang payapang budhi ay saka na.

Jose N. Sevilla

salamat po ginoo sa inyong walang pangingiming pagwawaldas ng sariling kayamanan na walang salang labis na labis sa mga gugulin ninyong karaniwan, nguni'. lalong mabuti ang inyong gugulin sa ano mang pakikinabangan ng tao at di sa ikapapahamak. ang kinatatakutan ko po ang dugtong pa ay ang tutol ng sariling budhi, ang pananalig na sarili, at ang malabis kong paniniwala na ang diyos ay di mapaglalalangan. sa kanya'walang nalilihim. ang diyos mahal na pastor ay hindi nakikialam sa mga tao. patawarin kayo ng dakilang manunubos, ginoo. hindi ko po matutulutang lumawig ang ganyang panunungayaw sa bahay na ito na kanyang liniliwanagan ng masaganang biyaya. kung gayon po'. hindi natapos ang sasabihin at ang kamay ng pastor ay iniabot sa kanya pagkatapos na masamsam ang salapi at sa kanya ay maisauli. yumaon si maneng na ngitngit na ngitngit at di na nagpatuloy sa bokawe gaya ng kanyang tangka. pinihit ang auto at umuwi sa bahay na taglay sa kaloluwa ang isang malaking ligalig.

Jose N. Sevilla

dumating siya nang boong pagkahanga nang madatnan niya roon si anselmo at ang kanyang abogado na nagkakaniig at siya ang pakay. limang puong piso po lamang ang multa na kinawian ng basagulo ninyo kahapon mang maneng anang abogado, sa dumating na binata, at isinasauli ang kalabisan ng salaping kanyang ipinagkatiwala sa kanyang taga pagtanggol. itago ninyo sa inyo kaibigan, at saka na ninyo liwanagin sa akin sa ibang panahon. iya'di dapat makabalisa sa inyo. dahil lamang dito kung kaya ako naparini; tangi sa roon upang kayo nama'matahimik at handugan ko ng maligayang bati. itinawag na lamang sana ninyo sa telefono sana'hindi na kayo nagabala. ang bagay na yan ay inaasahan kong talagang sa gayon mauuwi, lalo na'sa ilalim ng inyong pantas na pamamatnugot. wala ka pong sukat alalahanin. nalalaman ninyong ako'laan sa inyong utos kailan man. siya po, upang kayo nama'magkapanahon sa inyong mga ibang kailangan ay yayaon na ako.

Jose N. Sevilla

at ang abogado ay umalis pagkatapos na makamayan ang dalawang magkaibigan. hindi ka umiimik selmo, ano ang nangyari? walang malaking bagay maneng. nasa kong pumanatag ka at magusap tayong sumandali. ang ulo ni maneng ay nalito. inakala niyang baka natalastas ni selmo ang kanilang kasalanan ni mameng at dahil dito'natigilan at di makaimik halos. tumahimik ka maneng at walang malaking bagay. ano kaya ang maipaglilingkod ko sa iyo selmo? bakit kaya sa mukha mo'nababakas ko ang lumbay? at si maneng ay naupong balisang balisa. natatakot siya sa hiyaw ng sariling kasalanan. maneng ani selmo kagabi ay nasalubong ko dine ang magandang fondista at buhat kagabi ay napapansin kong balisa si nati. kangina ay nanggaling ka sa bahay at tayo'hindi man nagkausap dahilan sa agad kang umalis. pagkaalis mo'nagulo na ang ulo ni nati. bakit kaya? ibig mo bang liwanagin sa akin, maneng? wala akong maala alang ikabagabag niya, selmo. si orang ay isang babaing kilala mo at kilalang lalo ni nati.

Jose N. Sevilla

hindi ko matalastas kung ito ang sanhi ng kaniyang kalungkutan. noong kamakailan ay iliniwanag ko na kay nati ang katayuan namin ni orang. ang mga sulat ni yoyong ay natuklas ko at ang mga sulat na ito ay nagsasalitang mag isa. ito'nasa sa kanyang lahat. huwag nating pagusapan iyan maneng, at may iba tayong bagay na dapat lutasin. binanggit ko lamang si orang sa kadahilanang baka ikaw ay may mahigpit na katayuan sa kanya ay nang huwag naman siyang maapi. narito maneng, basahin mo ang sulat ni nati at saka mo ako tugunin kung ano ang dapat nating gawin. binasa ni maneng nangangatal ang liham ni nati at pagkatapos ay nagsabi: selmo tayo na at di ko mapapayagang ang isang anghel ng kabaitan ay tumangis; lalo na kung dahil sa akin. at ang magkaibigan ay sabay na nanaog at tinungo ang tahanan ni selmo. kapuwa hindi umiimik na tinahak ang lansangan at dumating silang napapahanga sa kanilang dinatnan. ang doctor na na sa bulwagan ay kausap ni aling tayang at ni mameng. tahimik na tahimik.

Jose N. Sevilla

halos anasan ang salitaan. isang pari ang nasa loob ng silid at nakayupyop kay nati; isang sakristan ang nakaluhod na nananalangin at dalawang kandila ang nagniningas sa dambana. kay lungkot na sandali! maya maya ay tumugtog ang kililing ng sakristan na nagbabalitang ang katawang mahal ni jesus ay itinatanyag at ang lahat ay nagluhuran at ang pakikinabang ay ginanap ni nati ng boong pitagan. natalastas ni maneng kay dr. ang nangyari at paglabas ng pari ay binalak nila ang isang dagliang kasal kung nabibingit sa kamatayan. ito ay isang mabisang biyaya anang pare. at si maneng sa gayong katayuan ay parang isang tupa na maamong maamo na sumusunod saan man dalhin; kahit na sa dambana na sa kanya'pagsusunugan.

Jose N. Sevilla

sandali pa ang nakaraan at si nati ay asawang tunay na ni maneng, pagkatapos ng basbas ng pare. gumuhit sa diwa ni maneng pagkatapos ng basbas ng pare at kakilakilabot na wakas na nakahanda sa kanyang palad sa pagkapakasal na yaong muli; hindi kaila sa kanya na pinaguusig at pinarurusahan ng boong lupit ang lumabag sa kautusang yaon; nguni'sa harap ng mga pangyayari, sa kanyang alang alang kay selmo na kanyang pinagkulangan sa tungkuling dapat taglayin ng isang kaibigang tapat, at sa pag asa niyang si nati ay walang salang di niya ipagluluksa sa lalong madaling panahon, siya ay napanibulos na lumusong sa balon ng kapanganiban. nguni'ang palad niya gaya ng sa lahat ng halaghag ay talagang linikha mandin upang huwag tumahimik; at si nati laban sa pag asa nang lahat, na mamamatay na walang sala, ay gumaling pagkakasal niya kay maneng.

Jose N. Sevilla

at ang lahat ng pangyayari na dapat ikatuwa ni maneng ay lumilikha sa kanya ng lalong kakilakilabot na sandali, para niyang nakikita na sa kabila ng kaniyang pagkadupilas na yaon ay nabuksan ang mga pintuan ng bilibid upang siya'bigyan ng puwang na makapasok, at ang nakapangingilabot na damit bilanggo na halang sa katawan ang guhit, sa lahat ng dako ay siya mandin niyang namamalas. siya'kinilabutan. nguni'isang kaisipan ang kanyang naaala ala at anya sa sarili: kung tayo'mamamatay din lamang bukas ano'di samantalahin ang araw ngayon? at sinikap niyang limutin ang lahat. ang tag init ay nagmamadaling sumasapit pagkaraan ng karnabal. ang alinsangan, lalo na dito sa maynila ay gumagambala sa tanan. wari lalong mainit ang araw, sampu ng simoy ng hangin ay wari sinasala sa isang malaking silab: at ang gayari sa lahat ng may mariwasang kabuhayan ay parang nagtataboy upang lumayo sa matao at maingay na kamaynilaan at humanap ng mga pook na may malamig na singaw.

Jose N. Sevilla

sa mga piling ng bundok at mga batis. ang bagyo ay siyang dayuhan ng mga kagawad ng pamahalaan, niyang mga pinagpalang mabuhay at magliwaliw sa pamamagitan ng salaping bayan, at ang marilao, silang, sibul, los banos at antipulo ay nagpapangagaw sa ganitong panahon upang kanilang maging panauhin ang nangagsisilayo sa pangulong bayan kung tag init. si nati ay magiliw na lumapit kay maneng at aniya: napapansin ko maneng na palagi kang matamlay; bakit kaya? hindi ko maalaman nati kung bakit; sa katotohana'hindi ko nararamdamang ako'namamanglaw. marahil ang lagim na bumalot sa aking kaluluwa nang tanggapin ko kay selmo ang huli mong sulat sa pagkadalaga, ay siyang hangga ngayon ay sumusukob sa akin. ah maneng, yaon ay lumipat na sa mga pangyayaring yumaon. huwag mo nang ikabalisa ang isa kong kabiglaanan ay yao'bunga ng pagpanaw sa akin ng pag asa. subali'ngayon, ngayong sariling sarili natin ang buhay at walang sagwil na ano man, ang langit ng ating palad ay dapat ng magliwanag, hindi ba?

Jose N. Sevilla

yaon ang dapat na mangyari nati, at ang puso ko'tigib na tigib sa ligaya, aywan nga lamang kung bakit ang tingin mo'malungkot ako. ang pusong ninibig maneng ay di madadaya, nararamdaman kong ikaw ay malungkot at kahit na sabihin mong hindi, sa nakikita ko ako maniniwala; ang mga mata mong dating maningning ngayo'lumamlam ang kiyas mong dating masigla ngayo'waring hapo at nanlolomo, sa iyong mga masasayang pangungusap na dinudungawan mandin ng masasaya mong diwa, ngayo'napalitan ng isang pananahimik na kakilakilabot. ipagtapat mo sa akin maneng kung ano ang sanhi at nang kita'madamayan. wala nati, maniwala kang wala at pinilit na pinadungaw sa kanyang mga labi ang isang ngiting pilit na pilit at binusog sa halik ang mairuging asawa. aywan maneng kung bakit at sa aking puso'kumakaba ang isang ala alang nakalulunos. hindi ba katungkulan ng isang babai ang magtapat sa kanyang pinipintuhong asawa? oo, nati, sa asawa ay walang dapat na ipaglihim.

Jose N. Sevilla

yan din ang paniwala ko kaya'ako'hindi matahimik. at bakit nati, may ilinilihim ka ba sa akin? maneng ani nati ng boong tamis nahulaan mo maneng ang iwi niyaring puso, gaya nang lahat na mapagmahal na asawa ay nabasa mo sa aking anyo ang isang pagiingat ng karamdamang di maipagtapat, nguni'yao'nagbubuhat sa malabis na pagmamahal ko sa iyo maneng. hindi ko nais na dahilan sa aking mga kamusmusan ay dalawin ang puso mo ng bakas man lamang ng dalamhati; at di mo pa man ako asawa ay pinagingatan ko nang gayon na lamang ang huwag makapagdulot sa iyo ng anomang isusukal ng loob at yaon ang dahilan ng kung bakit ninasa kong taglayin sa libingan ang kakilakilabot na maling sapantaha na ayaw humiwalay sa akin; nguni'hinango ako sa libingan ng kabutihan mo maneng, ng katapatang loob mong umibig, ng karangalan mo sa pagkalalaki na bihirang taglayin ng iba; at dahil dito'nagkaroon ako sa iyo ng isang kautangang dapat kong gampanan tuwina at ito'ang lubusang pagtatapat.

Jose N. Sevilla

hindi ba ikaw ang suhay ng aking kahinaan? may matuwid ka nati at ang lahat ng mabuting asawa ay di dapat na magkaroon ng lihim niya na di matatalos ng kanyang kasi sa kanyang kusang loob na pagtatapat. eh kung ang lihim maneng ay makapagkukulimlim ng katahimikan at kapayapaang naghahari? ang lalaki nati ay dapat tuwinang magtaglay ng isang pusong napakalaki at isang diwang matibay upang magkatulong na ibalikat sa ano mang anyo ng unos sa buhay na makagagambala ng kasalukuyang ligaya. pinalakas mo ang aking kalooban maneng at ang lihim ko na kaipala'siyang tanging sagwil ng ating katahimikan ay pakinggan mo ngayon at kusang loob kong ipagtatapat. ano yaon aking giliw? turan mong agad at sabik na sabik akong magbigay lunas kung ang lihim na yaon ay umiinis nang iyong puso. nalalaman mo maneng.

Jose N. Sevilla

magmula ng huling gabi ng karnabal na sa kamusmusan ko'naisip kong kita'biruin sa pamamagitan ng pagpapalit ng balatkayo namin ni mameng; ang araw sa akin magbuhat noon ay nagbawas ng liwanag; ang mga bituwin ay nawalan ng kanilang ningning, at sampu mandin ng mga bulaklak ay nawalan ng samyo at naghubad ng kanilang mariringal na damit. at parang hindi pa nasisiyahan ang maitim kong palad ay inalis sa mga labi mo ang ngiti, kung ako'iyong kausap; pinawi sa mga kilos mo ang sigla, at ang lalong kalunos lunos, ay ang dapat na magtapat tuwina sa akin, ang dapat kong paglagakan ng katiwala, damdam ko ba'siyang mahigpit kong kabasangal. ito ang sanhi ng kung bakit ninasa ko ang pumayapa. tulutan kayong magkaroon ng laya at huwag ako ang maging hadlang ng ligaya. tulutan kaming maging malaya? sino ang tinutukoy mo nati? huwag kang magagalit maneng, hane?

Jose N. Sevilla

at isinilo ang kanyang mga bisig sa liig ng asawa at sa gitna ng malamyos na titig, ng matitimyas na halik at boong pusong pagpaparamdam ng kanyang tapat na pagsuyo ay ilinapit ang kanyang mga labi sa taynga ni maneng at ibinulong ang isang pangalan. si maneng ay nanglamig. ang lihim nila ni mameng ay natatalos ni nati, nguni'hindi tumpak na yaon ay patotohanan, kaya'ngumiti ng isang ngiting napakatamis at anya: nati!. huwag mong papamahayin sa loob mo ang maling hinala. kawawa naman ang pinsan mo. inaakala mo bang ako'pakabababababa hanggang sa gayong kalagayan? hindi ba nati at panibulos at pikit mata kong linusong ang pagbabagong kalagayan, maitindig lamang ang kapurihan mong malulugso kung mahayag; at mabigyan naman ng marangal na pangalan ang magiging bunga ng ating pag ibig?

Jose N. Sevilla

oo, maneng, ang lahat ng iyan ay tunay; nguni'nang huwag mapatlangan ang ating ligaya, tayo ay lumayo rito, malayong malayo; at nang huwag nilang mahalata, ay pasa sibul tayo na parang nagpaparaan lamang ng taginit, nguni'buhat doon ay alamin mo na'ayusin ang mga kailangan sa isang paglalakbay at paglilibot sa boong daigdigan upang malimutan natin ang mga bakas kapanglawan na dulot sa atin ng tadhana sa lilim ng sariling langit. ibig mo ba maneng? si maneng ay nabunsod at nakakita ng lunas sa kanyang mapanganib na katayuan. natuklas din niya ang paglayo kay mameng na sa pagkakataon ay naging bihag ng kanyang walang pitagang pita, gayon din ang pag ilag sa mga malulupit na bala ng mga batas na maghahatid sa kanya doon sa bayan ng lagim, sa libingan ng mga buhay na tao. at sila'yumaon upang gampanan ang pinagkasunduan sa sibol, liwaliwan kung tag init ng mga mariwasang tao. si tomas ay nagbuko ng isang walang maliw na higanti kay maneng.

Jose N. Sevilla

una ay dahilan sa ang kaniyang mutyang si binay ay inagaw sa kanya, at ang inaasam niyang dilag noon, ay napariwara; pangalawa'dahil sa pagkakatampalasan sa kanya ni maneng isang hapon sa minandalang la campana . at buhat na noon ay naging anino siya ni maneng at ang pangangamoy ay higit sa isang masigasig na tiktik ng mga kagawad na lihim. natalos na ang pastor sa malaking sambahan sa daang avenida rizal, ay sinusuhulan ng halagang dalawang libong piso at pagkaalis ni maneng ay sinulatan yaon ng isang walang lagda na anya': natatalos nang lahat na ang salapi ay makapangyarihan, nguni'ang balaraw ng mapaghiganti ay di magiging mabilis gaya ng malilikha ng panitik na ang mga batas ay pagalawin upang ang mga lumalabag ay ibukod sa karamihan. at nang tanggapin ng pastor ang liham na ito ay itinuloy sa basket at anya sa sarili: kailangan ko kaya ang ganitong mga paala ala upang gampanan ko ang aking katungkulan? patawarin kami ng panginoon .

Jose N. Sevilla

natatalos ni tomas ang lihim na kasal ni maneng sa magandang taga bokawe, bagay na sanhi ng kanyang di na idinalaw na muli kay binay. subali'ang gayaring lihim na kanyang hinahawakan ay iniingatan niyang tulad sa isang mainam na sandatang pamuksa. at nang kanyang matalos na si nati ay pinanumpaang muli pa ng salawahang kanyang naging kabasangal ay gumawa ng isang tudling sa mga pahayagan na gayari: gaya nang ang bulong ay mahigit sa hiyaw ay sumapit sa aming kaalaman na ang makisig na binata at mayamang mangangalakal na si . manuel san juan, ay nanumpa ng isang di magmamaliw na pag ibig sa matalino, marilag at napakagandang bulaklak ng ating kapisanan na si bb. natividad lopez. ang gayo'ginanap nang nabibingit sa kamatayan ang babai. ang pulot at gata na napataon sa tag init ay idaraos ng dalawa sa pinagdadayong bukal sa sibul, gayon din ng pagpapalakas ng galing sa sakit na ginang. ang aming maligayang bati sa mga kaibigang nasabi.

Jose N. Sevilla

sa biglang tingin ang balitang ito ay waring walang pangalawang hangad, nguni'sa mapapansin ng aking giliw na mambabasa sa dalaw na ginawa ni tomas sa masayang si binay ay mapagtatanto ang laki ng saklaw ng gayong balita. binay ani tomas naparito ako upang isauli sa iyo itong imperdible na ninanasa mong sa iyo'aking isauli, sapagka'di lihim sa akin ang sa lahat hanggang ngayon ay lihim pa na ikaw ay ginang na ni san juan. ngumiti si binay sa pagtanggap ng balitang yaon sa dating kasintahan, at boong kakirihang sumagot: at di mo man ako hinahandugan ng isang maligayang bati, gayong talastas mo pala ang di pa natatalos ng marami?. at tinitigan si tomas ng isang titig na kagaya ng kanyang panghalinang ginagamit tuwina na, kung nais niyang siluin ang alin mang puso. si binay ay may isang ugaling ibang iba sa ibang mga kababai. hangad niya ang magtamasa sa buhay, pagaliwan ang lahat ng makikisig na binata, nguni'kailan man ay di siya napabibihag upang siya'labilabian pagkaraan noon.

Jose N. Sevilla

ligaya niyang itinuturing ang marami siyang mangingibig lalo na'kung ang mga ito'nangagbabangay. at ang lahat ay nababahaginan niya ng pangako at ngiti. ang kaniyang nabalitaang pagaaway ni tomas at ni maneng ay inaakala niyang siyang sanhi ng kung bakit ang kaniyang dating mairuging asawa ay di dumalo sa kanyang tiyap na hiling. nagagalak siya ng gayon na lamang, sapagka'inaakala niyang si maneng ay nalulunod sa panibugho. kung nalalaman yata niyang si maneng ay nasusuklam sa kanya at tumatalikod na tahasan, kaipala'nagbago ang kanyang kasalukuyang galak. at hinarap si tomas at anya: hindi ka na tumugon. nagtatampo ka ba sa inyong dating kapuwa bata? hindi binay, nguni'ang magpakunwari ay hindi ko ugali at yaon ang sanhi nang hindi ko maibati sa iyo ng maligaya, sa pagka'sa katotohanan ay wala akong ibang hangad kundi ang kayo'maging sawi. at may hinanakit ka sa akin kung gayon? wala binay.

Jose N. Sevilla

nguni'pakinggan mo ang aking ibabalita sa iyo: noong ikaw ay tumakwil sa aking pagsuyo ay wala na akong nasabi sa sarili kundi ang ikaw ay isang salawahan, nguni'nang matalastas kong ikaw ay lihim na nakipagisang puso at sa isang binatang haligi ng yaman, ay nasabi ko sa sarili na: may matuwid si binay, tumpak ang siya'mamili ng makabibili ng ligaya . at ano nga ba ang maihahandog sa iyo ng isang kawal ng panitik kundi pawang panagimpan lamang. kita'iniibig ng boong puso. ipinagtatapat ko sa iyo. datapuwa'ang panahon ay lumakad sa hindi niya mapipigil na pagtanda, at. ako sa hindi mo nahuhulaan kung bakit niya ako ihinatid dito sa iyong harapan. sinabi mong upang isauli ang imperdible hindi ba? oo; nguni'ang pangalawang hangad, yaon ang iyong turingan. pangalawang hangad? at may iba ka bang nasa tangi sa tumupad ng dapat mong gawin? yan ngang dapat kong gawin ang pinatuturingan ko sa iyo? ang iyong ginampanan; ang isauli ang isang bagay na hiniram lamang.

Jose N. Sevilla

yaon ay nagampanan na; nguni'ano pa ang dapat kong gawin? ah, huwag kang magnasa ng anomang masamang nasa sa akin at kay maneng ang biro ni binay hindi ba tomas? hinaplos ni tomas ang kaniyang buhok na naglalaguan at saka tumugon. huwag magnasa ng anomang masamang nasa sa inyong magasawa? oo, tomas, yaon nga. kung gayon ay hindi ko magagampanan ang inaakala mong dapat kong gampanan. bakit, labag ba ang gayon sa dakilang asal? oh, hindi binay, hindi, nguni'paano maihahatid sa iyo ang mabuting balita na ikagaganap ko ng aking kautangan, sa pagka'kita'iniibig pa hanggang ngayon, kung ang balitang ito'malalaban naman sa kanya? iniibig mo ako hanggang ngayon? salamat tomas, salamat, nguni'hindi mo ba talastas na ako'isang may asawang tao, na di makaiibig pa, ng pag ibig na iba ang hugis kay sa sa kahilingan lamang ng mabuting gawi? nguni'ang pagka mayasawa mo binay ay ibang iba. natatalastas ko tomas, na kami ay may ibang himaling.

Jose N. Sevilla

na sa ganang amin ni maneng ang pagmamahalan ay dapat pagingatan na huwag makasuya, ang ganitong himaling marahil ay di mo minamainam at itinuturing mong ibang iba ako sa lahat ng babai, nguni'; anong ligaya ng manabik! hindi binay, lahat ng paraan ay di ko pinapansin, at wala akong ibang tinitiyak kungdi ang wakasin. at banta ko'hangad ninyo sa ganyang paraan ang lalong maging matimyas ang mga sandali, lalong maging maringal sa ganang iyo ang bihis ng mga bulaklak, lalong maging masaya ang mga gabi at ang langit ay maging tuwi na'maaliwalas, hindi ba? oh, may matuwid ka tomas. nguni'binay ang palad ay sumalungat sa iyo. ang anangki ay napakalupit na nagguho ng iyong mga pangarapin. ano ang sabi mo tomas? basahin mo ang balitang ito ng mga pahayagan. binasa ni binay. tomas ang pahayagan ay napakasinungaling. hindi magagawa ni maneng na siya'magasawang muli. si maneng ay hindi hangal. hindi nga, nguni'may kasabihang: . ano ang ibig mong sabihin?

Jose N. Sevilla

na ang mapanganib niyang libangan ay nagbunga na. at kung ayaw kang maniwala sa pahayagan at animo'sinungaling, ay maniwala ka sa katotohanan na siya'nagasawang pamuli sa si nati. liniwanagan ni tomas ang salitang maganda upang mangimbulo si binay. kapag ang balitang yan tomas ay kabulaanan ay nalaman mo nang ako'walang pakundangan. mananagot ka tomas mananagot ka. alamin mo at saka mo hatulan kung ako'tapat sa iyo. at kung matalastas mo na ang katotohanan, ay humihingi ka ng isang sipi patunay ng kasal na yaon at saka mo makikita kung si tomas ay tapat sa iyo. nagalimpuyo sa diwa ni binay ang di maisaysay na poot at anya kay tomas: bukas ay parini ka at nang tayo'magkaniig. alipin mo ako sa iyong ikaliligaya binay. hangang bukas. anang babai. hangang bukas. at ang dalawang pusong nagkakalayo ay pinaglapit ng iisang hangad na dili iba'si maneng ay pahigantihan.

Jose N. Sevilla

samantalang ang mga maya ay nagaawit sa sibul animo'wala ng kamatayan ang bagong kasal na nagpapasasa sa pulot at gata ng kapanahunan. si tomas ay naglalamay sa ikapanganganyaya ni maneng at walang pinatawad na pangyayaring di sinamantala. si binay naman na nginangatngat na kasalukuyan ng panibugho ay nagmadaling lumuas sa maynila upang alamin ang katotohanan. palibhasa ay totoo ang balita ni tomas ay di siya nahirapan na magkaroon ng isang sipi ng pagiisang puso ni nati at ni maneng. kasulatang kanyang iningatan na parang isang sandata upang ipalpal kay maneng at ito'gawing isang kasangkapang hamak na pakikilusin ng kanyang diwa. iniwang sandali ni maneng sa kanyang biyanang babai ang mutya niyang si nati at sa pagka'talastas na kung ano ang sanhi ng pagyao ni maneng na dili iba'ang paghahanda ng kanilang paglalakbay na binabalak, ay di man tinutulan muntik man.

Jose N. Sevilla

pagdaan ni maneng sa bokawe ay napataong nakadungaw ang masayang si binay, kaya'lumunsad si maneng na parang doon talaga ang kanyang pakay. naganyong mabalasik si maneng na animo'larawan ng lupit, samantalang si binay naman ay parang sabik na sabik at walang anomang nangyayari na sumalubong sa asawang dumarating. kay inam nilang magpakunwari. maneng ani binay anong laon nang di mo idinalaw sa akin. bakit nga kaya'tila nagtatampo sa akin ang tanging giliw ko? dapat mong mahulaan ang saad ni maneng ng boong saklap. dapat kong mahulaan ang ano maneng? ako'ginugulo ng iyong anyo. tinanggap mo ba ang liham kong kita'inaantabayanan? oo, binay, at talagang tinikis kong hindi dumalo upang yumaon sa akin ang masamang sandali. masamang sandali? ano ang dahilan aking maneng? oo, ang dahilan maneng. linawin mo nga sa akin?

Jose N. Sevilla

naaala ala mo ba ang kalagimlagim na sandali nang ang auto ko at ang sasakiyan mo'nagkabangga, ay iginawad sa iyo ng aking mga kasakay ang isang imperdible oo, nguni'kasintahan ang sabihin mo at hindi kasakay. kahit na gayon. ang imperdible ay saan naroroon? at ipinababawi ba? pinagsisihan ba ang pagkakagawad noon sa akin. dapat niyang malamang yao'hindi ko hiningi. hindi nga, nguni'ibig ko lamang makita ang imperdibleng yaon. nakatago at aking minamahal, sapagka'sa kaniya galing. nakatago at iyong minamahal? oo maneng at nagtataka ka? si binay ay nagagalak sa panibugho ni maneng. ang imperdibleng yaon na gawad niya ay minamahal ko pagka'yao'kaloob mo sa kanya at sa paggagawad niya sa akin ay parang naging paraan na ikaw ay nahilig sa aking pagmamahal, hindi ba maneng? at ilinapit ang kanyang katawan kay maneng na animo'naglalambing. lumayo si maneng at pinagmalas ng isang malas na punong puno ng kutiya si binay, at saka nagpatuloy. kay inam mong magpakunwari.

Jose N. Sevilla

sinabi mo ng boong katiwasayang ang imperdible ay iniingatan mo. ito'isang kabulaanan; sapagka'ang imperdible ay nasa isang lalaki na pumupugay ng aking karangalan kung ako'nakatalikod, nasa isang duwag na magnanakaw ng dangal. dahan dahan; ang isang lalaking marangal ay hindi parang isang hampaslupa na nagtutungayaw sa likod ng tinutungayaw. tangi sa roon ay hinahamon kita na di mo mapatutunayan ang mga paratang mo; samantalang ang aking sa iyo'ipinararatang ay patutunayan kong lahat. nasan ang imperdible ipakita mo sa akin at nang mabunyag ang kabulaanan mo. ako'hindi nalulungkot kung ikaw ma'nagbago ng suyo. makaaasa kang di kita titigatigin; nguni'ang di ko matutulutan ay ang ako ang maging tagabayad ng mga sirang kasangkapan. ikaw ang bulaan maneng at nagtindig at nangangatal na kinuha ang imperdible na isinauli ni tomas. narito anya kilalanin mo ang sangla mo kay nati na kanyang pinalibhasa at pinawalang halaga.

Jose N. Sevilla

minamahal ko sana, sapagka'ang pangalan mo'naririyan; nguni'palabintangin ka at inialis mo sa akin ang kita'pagpitaganan. naririyan ang iyong imperdible at ihinagis sa kandungan ng binata. nagulat si maneng sa di inaantabayanang nangyari at sa dapat na siya'magalit ay siya ngayon ang di makaimik sa harap ng katotohanang kanyang nakikita. aling imperdible ang kanyang nakita kay tomas? ito rin, itong ito; nguni'bakit na sa kay binay? samantalang ito'nagsalimbay sa kanyang hinagap, si binay ay nagpatuloy: nalalaman kong gaya ng lahat ng bulag na asawa ikaw ay lubhang panibughuin, salamat maneng sa tandang ito ng pagiingat mo ng karangalan, mainam yaon kahit na ako'ipinalagay mong isang maawain nguni'ang dito'natatago, ang nalalaman mo, ang iyong tangka na aking nahulaan, ay ang makipagkagalit ka sa akin sa gayong paraan; nguni'maneng, maghunos dili ka. alalahanin mong ikaw at ako ay iisa sa harap ng dios.

Jose N. Sevilla

alalahanin mo na maaari nating paglalangan ang iba, nguni'tayong nakatatalastas ng ating ginawa, tayo'di natin madadaya. at lumapit, na pamuli kay maneng. ngayon maneng, ang imperdibleng yan na hinahanap mo ay may matuwid kang mainis nga sa panibugho, nguni'di sa akin, kungdi sa iyong nati, na di natutong magmahal sa iyong alaala. aking nati!. ang pakunwari ni maneng. at inakbayan ng kanyang bisig si binay na hinigpit sa kanyang dibdib, upang mapaamo marahil. ani maneng, maaari bang ang ibang babai ay aking mahalin samantalang ang panunumpa ko ay sa iyo iginawad? at ang babai, babai palibhasa ay napalamuyot sa mga alo ni maneng at ang kangina'nagkakagalit mandin, ngayo'pamuling nagsilusong sa dagat ng ligaya. at sinamantala ni binay ang ganoong kahinaan ng puso ni maneng, na linasing na mabuti sa suyo at lamyos at nang makaraan ang ilang sandali ang lalaki ay nangusap: binay aniya patawarin mo ako sa aking kabiglaanan.

Jose N. Sevilla

ang imperdible ay tanggapin mo at di ako sino upang bumawi ng isang bagay na di sa akin galing. itatago ko at tatanggapin ng boong puso bagamang umaapaw sa akin ang poot sa pinanggalingan niyan, sa babaing nagnanasang umagaw ng aking ligaya; nguni'sa kasawian niya maneng ay nasa piling kata at ako'iyong minamahal, ano hindi ba maneng? nang boong puso binay, ng boong kaluluwa. ayaw ko nang mawalay pa sa iyo maneng. ang tukso ay lumiligid sa akin at ang panganib ay lumiligid sa iyong ibig kang iwalay sa aking piling. bakit binay? ipinatatalastas ko sa iyo maneng na ni isang sandali ay di na ako makapagiisa. natatakot ako sa mga katotohanang umaagaw sa aking katahimikan. ano yaon binay, ipagtapat mo sa akin at aking lulunasan pagdaka. sa ikaw ay nasa ibang piling maneng, at gaya ng asawang mairugin ako'nananaghili. na ako'nasa ibang piling ngayong ako'naririto at iyong iyong magisa? oo, maneng ikaw ay nagkamali, nguni'pinatatawad kita. di na ako hihiwalay sa iyo isang saglit man.

Jose N. Sevilla

ano binay ang ipinagkamali ko? napakasal ka kay nati. pabulaanan mo sa akin maneng ang katotohanang iyan, at alang alang sa salita mo'paniniwalaan kita. oh, hindi, hindi; kailan ma'hindi ko magagawa ang gayon ang animo'baliw na tugon ni maneng. pabulaanan mo maneng ang pahayagang iyan na nagbabalita ng isang paninirang puri at iniabot ang pahayagan. pagusigin mo kung sino ang naglathala. yan ay kabulaanan ng mga manunulat. pag uusigin ko. oo, kabulaanan nga; at hayan pa ang isang pakana ng mga kaaway mo at iniabot ang kasulatan ng kasal nila ni nati. kung ang lupa ay mabuka at linamon si maneng, kaipala'minabuti niya kay sa nangyaring yaon. malaong di umiimik at napalagmak sa panlolomo. ang pawis niya sa noo ay butil butil na sumisibol. si binay ay agad lumapit at anya: maneng, huwag kang malumbay. ano sa akin kung siya'isang hangal na sumugba sa ningas? ang karangalan ay akin at ang kapintasan ay nasa kanya sa kanya babagsak ang pula.

Jose N. Sevilla

makalilibo ka mang ibigin ng ibang babai ay di ko pinipigil ang iyong laya. ibahin mo ako maneng, nguni'sapagka'ako'asawa mo, ay dapat na ang gabi ay ibigay mo sa akin, sapagka'yaon ay akin. salamat binay, kay laki ng iyong puso. at ang dalawang magasawa ay magkasamang lumuwas sa maynila pagkatapos na makuhang lahat ang mga ari arian ni binay. napatayo si maneng sa isang katayuang mapanganib, nguni'ano ang magagawa sa yaon ay likha ng mga pangyayaring di maiiwasan? dumating na maluwalhati si maneng at si binay sa tahanan ng lalaki. si gorio ay hangang hanga kung bakit at kakakasal lamang ng kanyang panginoon, ay iba na namang babai ang kasama at sa sarili pang tahanan iniuwi. makikita mo biyang ani gorio makikita mo at basagulo na naman ang taglay ng mang maneng. siya nga gorio; sa tuwing ang ating panginoon ay magdadala ng babai dito sa bahay ay kawil kawil na gulo ang dumarating. nakita mo noong karnabal?

Jose N. Sevilla

oo, at lalong kataka taka ay iba ang dinala, iba ang naanakang naghahabol at iba ang naging asawa. at ngayon ay iba na naman ang dala rito. ano kaya ang magiging buntot ng dalaginding na ito? hintayin natin at makikita mo'komedya na naman itong walang pagsala. hindi pa natatapos ang salitaan at bago pa lamang halos nagiinit ang pagkaupo ng dalawang magkalaguyo sa isang maringal na sofa ay satatawag sa bahay ang isang lalaking anyong buhat sa lalawigan na may kasamang dalawang kagawad na lihim at isang sa bikas ay abogado mandin. sinalubong ni gorio at nang mapagtanto na ang pakay ay ang kanyang panginoon, ay ipinagkaila at sinabing wala roon sapagka'kinakabahan siya mandin; nguni'tinangaan siya ng kagawad ng kanyang revolver at anya: maiwan ka rine at kami ang aakiyat upang mapagalaman natin kung wala nga.

Jose N. Sevilla

kumalat sa boong katawan ni gorio ang isang kahambal hambal na kagitlahanan at pagkasilip ni biyang sa nangyayari ay nasabi sa sarili ang gayari: sinasabi ko na'ang basagulo ay di malayo, at nagdudumaling tumawag sa silid ng kanyang panginoon. mang maneng po. mang maneng. marami pong tao sa lupa at si gorio ay dinadakip mandin. may mga revolver pang hawak. napaigtad si maneng at boong galit na lumabas at sinalubong ang dumarating: ano ang kalapastangang ginagawa ninyo sa aking tahanan mga ginoo, gorio bakit? ewan po mang maneng, kayo po ang kanilang hinahanap. kung ako ang inyong pakay mga ginoo ay mangagsituloy kayo at huwag gagamit ng anomang kagahasaan. huwag kayong biglabigla sa aking mga alila at ako'handang makipagtuos kangino man. at ang mga panauhing di kilala ay nangagsipanhik na lahat sa bahay tangi sa isang di napakilala at naiwan sa lupa; siya'si tomas na siyang may pakana ng lahat. ano ang aking maipaglilingkod sa inyo, mga ginoo upang magkalutas tayo agad.

Jose N. Sevilla

sino po ang ikinararangal kong kausapin? ako po ginoo, upang tayo'magkadalian, gaya ng inyong sinabi, ay siyang ama ng babaing inyong itinakas buhat sa bokawe. nalalaman na ninyo? ako ang ama ni binay. saan siya naroon? marami pong salamat ang tahimik na tugon ni maneng. at ano po ang aking maipaglilingkod? ipagpaumanhin ninyo ang di ko pakikiharap, sapagka'tunay na hindi ko kayo nakikilala at dumungaw sa silid at tumawag. anya parini ka'narito raw ang tatang. natigilan ang panauhin sa katiwasayan ni maneng na di man nababahala. hinarap silang muli ni maneng at anya: ipagpatawad po ninyo sa amin ang kabiglaanan ng pagluwas; nguni'inaakala ko pong hindi ninyo sukat ikabalisa, sapagka'si binay ay nasa sarili niyang tahanan. ako ang kanya pong asawa. at si binay ay lumuhod sa ama, at anya: ang anak mo tatang ay hindi tumakas upang pairugan lamang ang maling pita ng katawan. ang anak mo po'sumama sa kanyang asawa, bagay na di mo po dapat na pagtakhan.

Jose N. Sevilla

ito'tumpak at kinakalinga ng mga batas. at kayo ba'kasal na binay? bakit di na ninyo ipinatalastas sa akin? may ilang buwan na po tatang; nguni'sa mga ganitong pagkakamali na ang puso ay siyang namamahala sa tao, ang agarang hatol ng iba ay nawawalan ng saysay sa harap ng katotohanan, kaya ama, patawarin mo ang aming kamalian at igawad mo sa mga nabiglaanang anak mo ang inyong pala. kami ay nasa biyaya ng poon. si tandang atong (ang ama ni binay) ay natigilan. ang dalawang kagawad na lihim ay naglipatan ng tingin at inakalang sila'kalabisan na roon at madaling napaalam. pagkaalis ng mga secreta ay sinalubong ni tomas at tinanong: ano ang nangyari mga kaibigan? ang rapto na siya naming sapantaha ay gumuho at ang galit na ama gaya ng maaasahan ay gumuhong lahat din sa pakikiayon sa manugan na mayaman, mabikas at ang diwa'busog sa tanglaw ng talino.

Jose N. Sevilla

oh namamali kayo ng sapantaha, ang ginoong yaon na inakala ninyong isang matalino ay isang hangal na hindi marunong magpapanatili ng kaligayahan na ikinatiwala ng palad sa kanyang kapamahalaan. hindi ko makita ang inyong sinasabi? kahit ninyo ipikit ang inyong mga mata upang huwag makita, kahit ninyo takpan ang inyong mga tainga upang huwag maringig, ang dapat na mangyari ay mangyayari at gaya nang ako'inyong kausap ngayon ay magiging panauhin sa pook ng mga salarin ang palalong mayaman na inyong sinasapantahang batbat ng liwanag ng katalinuhan.

Jose N. Sevilla

hindi ko malaman kung bakit at sa isang tao na may marangal na gawi, bagamang palalo; may dakilang asal at mapitagan hanggang sa lalong mapanganib na katayuan na, ang lalong malakas na diwa ay nadudupilas at nababalisa; at sa isang taong tahimik na sa gitna ng sigwa sa buhay ay di nababalino at di nakalilimot sa mga aral ng dakilang asal, kahit na magipit ng isang kagipitang likha mandin ng kanyang kapangahasan; hindi ko malaman kung bakit at sa isang tao na gaya noon ay nagbubuko ang iba ng masasamang nasa. hindi ko malaman kung bakit dapat na mapabilang sa mga salarin. ako po ang tanungin mo at ako ang makaaalam kung bakit ang salo ng kasama. turan mo nga po ani tomas. sapagka'isang hapon na di ninyo dapat na malimutan ay ipinasukat sa inyo ng taong yaon (tinutukoy si maneng) ang makintab na baldosa ng la campana . at ang dalawang tiktik ay nagtinginan na wari naala ala ang isang pangyayaring nakabalisa kay tomas. hindi dahil doon mga ginoo, hindi dahil sa ako'kanyang tinampalasan.

Jose N. Sevilla

dahil sa inaakala ko na ang batas ay may sariling bisa sa harap ng mayaman at dukha man. ano ang ibig ninyong sabihin? na si maneng, ang asawa ng taga bokawe, ang mayaman, matalino, makisig na lalaking tahimik na tahimik ay nasa sa lilim ng kapamahalaan ng mga hukuman, pagka'siya'lumabag sa mga batas na nagpapanatili ng kapayapaan ng ating kapisanan. at nang huwag kayong magalinlangan ay alamin ninyo na si maneng ay makalawang pakasal at ang ganitong paglabag ay pinarurusahan ng boong higpit. ah, yan po'hindi sa amin nauukol ginoo. wala po kaming karapatang magusig. kami ay mga galamay lamang na ginagamit upang mapapanatili ang kapayapaan at ang mga batas ay igalang at pairalin. at ang tatlo'naghiwalay. at si tomas ay tumungo sa pasulatan upang yumari ng isang tudling na mahayap na magpapasakit ng gayon na lamang kay maneng.

Jose N. Sevilla

pagkatapos na masiyasat ni mang donato na ama ni binay ang patunay ng kanilang pagiisang palad at makapagmalas na pawang kasaganaan ang ibinabadha sa lahat ng sulok ng tahanan ni maneng ay nasisiyahang nagwika: pagpalain kayo ng panginoon, mga anak ko, at nawa'manatili kayo sa kaligayahan. at binigkis sa yakap ang dalawang anak na pinagpapala. yumaon pagkalipas ng isang sandali, na di binigyang sagwil bahagya man ang inaakala niyang mga nananabik na bagong magasawa, sa pulot at gata ng bagong kalagayan. nguni'sa katotohanan si maneng ay lalong dinalaw ng balisa. ang lihim na lihim na kasal niya kay binay ay bunyag na ngayon. paano kaya siya sa harap ng kapisanan, paano ang gagawin niyang pakikiharap sa maganak ni selmo at higit sa lahat ng ito ay paano ang gagawin niya upang ang kanyang mahal na si nati ay manatili sa katahimikan. hinagkan si binay ng boong tamis, at napaalam na sandali upang lutasin ang kanyang mga nabibiting suliranin.