Datasets:

ancatmara

/

CELT

like 0

G402091

An tú ar gcéadaithne, a charrag

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1590–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. An tú ar gcéadaithne, a charrag, a ráith éigneach eatharrod; cách ód chéadaithne do chur ní fáth méadaighthe meanman. An tú bhíodh i mbéalaibh sgol, do measdaoi re múr Cruachan? a phuirt ghil fan rionnghlan rosg, más ibh Is iongnadh t-éagcosg! Do chlaochlóidh do chruth dealbhghlan, do imthigh bhar n-óirthreabhradh dod mhúr ghlan thaoibhleabhar the; ní mhar aoilghreanadh th'aighthe. Níor deargadh le hingnibh each, níor loiteadh le lorg nuaichreach, do leirg dtonnbháin ngairthe ngil, congháir t'fhaighthe do uaignigh. Tugais cruth naoidhe ar neamhchruth amhail do bhiadh baintreabhthach; a chúirt orrdhraic thirmgheal thiogh, do chomhloit imneadh th'aigneadh. Éagcóir do haithneadh oraibh cúis imnidh dá bhfuarobhair, a threabh na gcaithreann gcorcra re seal n-aithghearr n-iasochta. Dá dtuigthea mar táid re treall sé ríoghphuirt fhoirbhthe Éireann i n-éagcruth, a róimh na ríogh, níor chóir éagnach ar th'imshníomh. A-tá Teamhair teaghdhais Chuinn ó reimheas ríghmheic Cearbhuill mar gach dtealaigh — níor dhleacht di — gan mheadhair achd teacht tairse. Ó ré Mhuircheartaigh mheic Néill a-tá ráth Oiligh fhóidréidh — leis do-roighneadh dimbrígh dhi — gan deighrígh d'oirdneadh innte. Ní fhuair Caiseal — cúis diombáigh — d'éis Chormaic mheic Cuilionáin rí do fhréimh chéadfadhaigh Chuirc don ghéagthulaigh fhéil orrdhuirc. Ó aimsir Fhearghuis Fhogha do mharbhsad meic Eochadha níor fhaoi Eamhain fhéirmhín fhionn le héinrígh d'fhearaibh Éireann. Ríoghraidh Laighean na leas gcorr ón tráth fá dtorchair Cearbhall a-tá Nás na mboilgshreabh mbinn 'n-a fhoirgneadh fhás ón fhoirinn. A-tá iosdadh Cruachna Cuinn ó ré Raghallaigh rosgcuirr, múr aolbhláth do thobhaigh toil, 'n-a mhaolráth fholaimh fhásaigh. Aithnim nach fuileongtha i bhfad do bheith san chruth-so, a charrag, na hardphuirt-se ór clódh a gcruth mór an antuigse d'éagnach. Gidh eadh ní hiongantach linn a bhfuil d'athtuirse ar th'intinn; gan fháth níor claochládh do chruth, a ráth na n-aolchlár n-amhlach. A-taoi re treimhse bhfada, a chéadráith chlann nDiarmada — an ríghe réidh ní rabha — ód fhréimh fhíre i n-aontamha. I n-aimhriocht dot fhoirinn féin a-taoi re treimhse n-imchéin, a chúirt ródghlan choillbhleacht chorr, ó fhoirneart ógbhadh n-eachtrann. Foirneart eachtrann Is é thug do chur sa chruth-so, a charrag, a ráth thoghtha bheannbhláth bhog far neamhghnáth orchra orad. Níor ghnáth leat-sa achd re linn Ghall gur bearnadh séan bhar saorchlann, a linngheal taobhuaine tiogh, imneadh aonuaire ar th'aigneadh. Do chleachtais fleadh Is fiadhach is graifne greagh n-óirshrianach ór dhiombuan iarann bhar n-each, a niamhfhonn lionnfhuar loinnreach. Ní caithtí lá id longphurt shean gan reic ndréacht nó nduan bhfileadh re glór bhar síodhchraobh seanma fa ól bhfíonchaor bhfíneamhna. Meinic thigdís teachta síth d'fhoráil chomhadh ó choigcrích dod chúirt ghairthe thaobhaird the 's raibhthe i ngach aonaird uaibh-se. Fa gnáth ar leirg do leasa lucht sgaoilte craobh gcoibhneasa ag maoidhimh uaisle gach fhir; aoighidh uaibh-se agus innibh. Fiu an céadaoibhneas do chleachtais, fiu a-rís do ró éigeantais, a phuirt úir na ngoirmeas nglan, doilgheas ar t'úidh nach iongnadh. Achd a-mháin nach maoidhte dhuit ró buaidhreadh nó barr iomluit, a shlóighfheithmheach na dtreabh dtais, fear d'fhóirithneach ó fhuarais. Tarla do chéile cubhaidh riot, a sheanráth shéanamhail d'uaislibh caithchéile chláir Fhreing; ná báidh d'aithmhéile th'intinn. Mac Diarmuda díoghbhadh cath fuarais tar éis do dheacrach, a bhraontana na mbeann dtais, aontagha as fhearr dá n-uarais. Tréig an gcumhaidh do chleachtais, eirg it earraidh oireachtais, lí bróin ná haithintear ort, a róimh chlaichfhinntreabh Chonnacht. Ní hathtuirse as oircheas duit ó fhuair tú tar éis th'iomluit, a fhéirmhín na sídheas sean, th'éinrígh ndíleas fa dheireadh. Rod chuirfe a-rís id riocht féin oidhre Taidhg na dtreas n-aigmhéil, a linngheal na gclár gcorcra, slán ret imneadh iasochta. as gréine Is gar do dhubhadh; gearr go gcuirfe Conchubhar do bhláth ionghnáth ar th'aghaidh, a ráth fhionnbhláth éagsamhail. Budh iomdha amhladh dh'ór ceard ós shleasaibh do chlár gcraoibhdhearg is ceird shaothrach druim ar druim ós leirg bhar n-aolchlach n-áluinn. Gártha caismeart agus crot budh iomdha i n-aoinfheacht iomut, a thonnnuaigheal na dtreabh bhfionn, combuaidhreadh fleadh Is fithcheall. Ní fuighthear ón uair-se a-mach teimheal ar thaobhaibh th'aolchlach, a cholggairthe na gcíoch ngeal. ná díoth ordaighthe ar th'fhoirgnead. Bhar n-ainm féile re fada méadóchaidh Mac Diarmada ag aos ghnáthmholta Ghuirt Néill, a phuirt bhláthchorcra bheinnréidh. A charrag na gcuan sreibhshídh is é oidhre Eibhilín, a ráth gheal na ngéigleas gcorr, fear do chéidgheas do chomholl. Do cleachtadh dhuit, a dhúin shídh, iocht Is oineach it airdrígh; geis duid éara re n-aoighidh; sgéala nach cuid commaoidhimh. Dod gheasaibh bhós tre bhith síor th'iadhadh ar ionchaibh th'airdríogh, fa chliathfhroighibh do chraobh mbreac ná aon d'fhiafroighidh inneat. Ní chuala éingheis fholaigh nach í intinn Chonchobhair ort, a bhrugh na mbeann gcorcra, dul i gceann a gcaomhanta. An. Baincheann bhrogha na cairrge, inghean ríogh fhóid fhionnChairbre na geasa céadna congbhoidh, réalta an leasa leabarghloin. Rún toirbheartach teagar séad, an céadchlú cuirfidh Mairghréag ar an ráith mbreacthana mbinn beantagha cháich i gcoitchinn. Gruaidh thibhreach gan toil bhfolaigh, sgath saorbhan síol gConchobhair, troigh bhoinnleasg as comhdha cean, toirmeasg foghla na bhféinneadh. An tú.

https://celt.ucc.ie//published/G402091.html

G402092

Ar iasacht fhuaras Aonghus

Donnchadh mór ó dálaigh

—

c.1200–1225

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Donnchadh Mór Ó Dálaigh cct. Ar iasacht fhuaras Aonghus ó Dhia gin gur dheaghcaomhnas; an té rug é nochan olc ó nach tug é achd ar iasocht. Móide an tuirrse tá ar gach neach fa bhreith uaim do Dhia dhúileach, glan an nuabhas, nuaidhe an corp do fhuaras uaidhe ar iasocht. An t-iasocht fhuaras do nimh nocha n-iodhlaicfinn idir; do b'usa leam a locadh gémadh fhearr a iodhlocadh. A Dhúilimh do dhealbh a chorp, nó go n-iodhlaicfinn m'iasocht nachar bh'é ceart badh fhearr ann gan teacht ar a cheann chugam? Ní hiasocht áruis nimhe a-tá ar Aonghus d'áiridhe; gearr gach sosadh achd mar sain do-san níor bh'fhearr ga athair. An tsealbh bhunaidh bhíos a-nois níor leam achd iasocht Aonghuis; ní fríoth uaidh achd athaidh dhe; do-chuaidh le a athair oile. Iasocht bunaidh do bhuain air ní iarrfainn ar an athair — níor léig sei-sean an leanbh linn — a shealbh leis-sean do léigfinn. Do Mhac Dhé bhí Is beannacht lais deonuighim anam Aonghuis; ní fhuighinn neart budh fhearr air reacht fa a cheann nocha cosmhail. Croidhe Dhé d'fhurtocht orm-sa truagh nach táinig chugam-sa ar mhnaoi roimhe ráinig teagh mar tháinig croidhe an Choimdheadh. Lá dá ndeachaidh Mac Muire go teagh Martha míonghloine an bhean dar chinn an rí rath re a linn do bhí go brónach. Do fhiarfaigh Mac Dé dhi-se créad an chúis fa raibhei-se ar bhfaicsin déar le a gruaidh ngil an léan fhuair gé do fhidir. "An mac óg do b'aithnidh dhuit" ar si-se "a Athair orrdhruic, teasda an ghéag bhassolus bhinn; Lasarus créad nach caoinfinn?" "Gluais leam" ar Dia do dhealbh neamh "tuigim mar tá do chreideamh go léiginn uaim do mhac maith lat ón uaigh" ar an t-Ardfhlaith. Gluaisis leis — níor leasg an chéim — d'fhios an adhlaicthe ainn-séin; sona an flaith ó bhfuair proigeacht, maith do-chuaidh an chomhoideacht. Do ráidh Dia ag dul ós a chionn ris an mac — mairg nach tuigeann: "cuirim ort, a chalann chriadh, tocht 's an t-anam ar éinrian." An sgáth bréige do bhí ann as ar imdhigh an t-anam ní dhearna an Rí achd a rádh sin 's do bhí slán Is an slighidh. An cleas-sain, dá mbeinn buidheach, do-rinne an mac míorbhuileach a Dhé nach déanann a-nos is nach fhéaghann é ar Aonghus! Gion go bhfaghaim mar fuair sin do chionn guidhe Dhé dhúiligh d'éis a mhíorbhuile ar Mhartha dá fhíorghuidhe Is adhartha. Gion go bhféagh Rí nimhe a-nois orm-sa um fhóirithin Aonghuis dámadh fiu mé a dhéanamh dhamh do-ghéanadh é Is do fhéadfadh. Ó nach fiu a dhéanamh dhamh-sa Mac Dé d'fhurtocht oram-sa mairg más eadh do fhuirigh inn ris an mbuilidh ngeal nglóirghrinn. Níor shaoil mé gur mhaith an bhreath gan mhac re a athair d'fhuireach; ní hamhlaidh do an rem dhul achd anmhain damh re a dhol-san. Taosga thug mei-se ná an mac, Dia tug orainn an t-iomlat; gidh taosga rug sei-sean sain ní hei-sean thug ó thosaigh. Tosach uaim-se fhuair sei-sean; truagh dhamh gan dul reimhei-sean; d'óige ar meic-ne dar mhó ar gcean do badh leigthe dhó deireadh. Ní deireadh don tuirrse thruim d'éis an laoigh d'fholach oruinn; fa romhoch cré tar a chneas, sé d'fholach nochar bh'oircheas. Ní béas eilte d'éis a laoigh agam d'éis an ghil ghlacshaoir; ní thabhar laogh oile air go saor mo chroidhe ón chumhaid. Sódh na heilte ní holc dhi a laogh féin ó théid thairse; do laogh oile do-gheibh grádh a croidhe féin ag síothládh. Buan mo chumha um cheann mo mheic, ní hionann Is an eilit; d'éis an laoigh re a dtabhrainn taobh ní thabhraim m'aoidh ar aonlaogh. Laogh mo chroidhe an mac muirneach, mo chara, mo chomhairleach, níor bhean tuirrse roimhe rinn mo chuisle croidhe caoinim. Mo chruit chiuil as caoine nglóir, mo ghlór caoin as cosg dobróin, éinfhear cumainn mo chridhe, mh'urraim agus mh'áisighe. Mo chraobh chnuais, (mo bhile bláith), mo ghéag fíneamhna fhíorbhláith, mo mhac ochta agus anma, mo shlat chorcra chraobhabhla. Mo chiall, mo chuimhne, mo chonn, mo mhac, mo dhalta drólann, mo mhochmhacámh, mo mhionn súl, mo fhochlacán fionn foltúr. Do oileas d'Airdrígh nimhe Aonghus ar gcuid cridhe-ne; fuaras doimheanma uadh as do luagh mh'oileamhna ar Aonghus. I ndoilgheas re Dia athar — do b'éagcóir an t-ordachadh — do-chuadhas — is do b'é m'olc — fan té fhuaras ar iasocht. Ar. Fuair Fionnghuala fód bunaidh d'éag Aodha, d'éag Fearadhaigh; do-chuaidh siad Is siad gan locht ní fhuair iad acd ar iasocht. Ar iasocht.

https://celt.ucc.ie//published/G402092.html

G402093

A-tám i gcás eidir dhá chomhairle

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1590–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. A-tám i gcás eidir dhá chomhairle; gá cás as rodhailghe ná an dál a-direim-ne? guais teacht ó chríochbhun an dá chomhairle dá neart chomhaidhbhle dar síorchur dar slighidh-ne. Dá chúis rom-ghoin le diamhair ar ndoimheanma toil na hoileamhna ag iarraidh ar n-aradhna ó fhairche ráthaigh ghartghloin gheilEamhna 'gar máthair gheineamhna is m'antoil anamhna. Measaim triall le mearbhail ar mórchumhadh ó fhiadh na n-órchuladh, ó sheanmhaigh shíothMhumhan, go hadhbhaidh mbuig sruithbhinn na saorchuradh is cuid dar saothrughadh ar nach cuirfinn críochnughadh. Measaim dá éis i n-aimsir ar dtriallai-ne go géis ngrianDaire ros faillsigh gach fáidhfhile is mé go haoinchéim ar ndul sa dréimire nar chéillidhe sgur re baoithréim ar mbáirei-ne. Anfad re cuma ar nduaine deiridh-ne sunna i neimhinmhe — gá cruaidhe comhairle? mása thruagh leo — gidh eadh dá n-anaim-ne ní raghaim-ne beo go sluagh mear Modhairne. Ó chrích chaillghil na gcaladh síodhamhail dá n-anar san ríoMhumhain mhaighrigh mhíondoirigh gá dulc dhún ar sealadh go sírrighin? dleaghar do ríghfhilidh súr gach síodhoirir; an dara bliadhain gan triall fa thuaidheamhain ní bhiam ó shluaighfheadhain riaraigh ríoghOiligh. Gér linn ón droing do ghnáth a nguailnidheacht do luaighidheacht tar cách Is roinn a ríoghadhart, is luibh chabhra dhúin ar ar ndeoraidheacht ó cheoloireacht Ghabhra ar súil re a síorradharc. Dursan ar dtriall ó oirear fhionnDaoile na moigheadh ndionnnaoidhe go fiadh bhfionnÁine; gidh ionmhuin clár sreathghlan seanDáire, neamhthal ar leannáin-ne fa dál diombaidhe. Uchán ar gcéim-ne ón talmhain thuaidheamhain, 's ó Éirne chuainealaigh bhalbhghlain bhraondoirigh, is ó fhréimh armruaidh rúnbhrais ríoghUidhir, 's ó shíodhuidhibh glanshluaigh shúlghlais shaorOiligh 'sh óm Aodh féine mo ghrádh tar Ghaoidhealaibh, as céile d'aoigheadhaibh 's as fhál d'aoghairibh. Is í ar ndáigh nach ba cian ar gcéilidhe, ar gcéilei-ne riamh a-mháin dá mhóirfhine, ó Mág Uidhir dá roiseam 'n-a ríobhaile, síodhaidhe boisseang ó bhruighin ar mBóinneine. Do-ghéabh i síothlios fhionn an Aodha-sa mo dhínchrios taobha-sa, mo lionn lúdha-sa, is gan ar dtriall a hamharc an aoilleasa radharc gach aoibhneasa san fhiadh Úna-sa. Budh mór saorchlann dom fhios do b'inríoghtha is fraochlann rinnlíomhtha ar slios na sean-bhóchna; budh iomdha béinne úr airmniamhtha is glainbhriathra cléire san dún dealbhórtha. Budh iomdha le moltaibh fáidh fan bhfionnorlár, 's gáir bionnorghán le hochtaibh imeilmhéar, 's ceo doilbhthe ar gach leath fan loinnearmhúr ó chroibmearlúdh bhoirrthe each n-ingeinghéar. Budh iomdha ag triall don ealtain éigseighil éigsfhilidh dá riar ón ghreantaigh ghéagsdaraigh; badh iomdha rithlearg áith le hógsgolaibh go ráith bhfódsgoraigh na n-ilcheard n-éagsamhail. Badh iomdha sompla úr ar óireangaibh, is lúdh ag sróillearraibh corcra ós chaoilrean-naibh, gáir ag seilg, bionngháir ag buabhallaibh fan leirg mbuabhallaigh lionnbháin laoidheangaigh. Do-ghéabh róm gan fholta gan imreasain an slógh re finnleasaibh corcra an chuirmlissin; do badh díol teineadh don uallchath Eamhna-sain dealbhlasair buadhchlach bleidheadh na bruighneisin. Do-ghéabh Aodh romham 'n-a ríoghshuidhe, síodhuidhe saor nach bloghann a bhéalluighe, 's a ógbhadh thréan ar ar thinne caomhfhile 's ar bhfréamh chraobhei-ne ime go héanduine. Dá roicheam don bhrugh fhionnfhuar oireaghdha budh diombuan ar ndoimheanma ar ndul san deaghadhbha; do-ghéabh san phurt mo ghaol geineamhna is Aodh seinEamhna go n-a lucht leanamhna, lámh ler sgaoileadh teagar gach tighearna, dreagan nach infheadhma re haoinfhear n-ealadhna. Fuath na dreime ó raonchlár ríoBhóinne, baothghrádh fíoróighe seinge síodhshaoire, fa nochtaid fialmhná a meanma mímhéine, grianlá rífhéine meardha míonDaoile. Beithir Eamhna dar fuilngeadh fíorfhoghal, ríoghobhal Teamhra na mbuidhneadh mbéinneimhear, seabhac d'ealtain na gcuradh gcaolfhoghadh, saoraghadh deargthair gan omhan éinfhileadh. Mo chéile rúin, caomhthach gach chomhuidhigh, ón saothrach ar sgoluidhibh múir Muireadhaigh, fear síorchuir óir ar ar n-ealadhain tar deaghfhalaibh an tslóigh fhíochmhair fhuineadhaigh. Mo chean fionnbharr na bhfeadh ndruidfheactha dá dtiobhram cuideachta re feadh bhfaideachtra, 's an learg neamhchruinn fhionnghlan fhadochta mo chearchuill chodalta, ionnladh mh'aigeanta. A-tám.

https://celt.ucc.ie//published/G402093.html

G402094

A-tá sunn seanchas Muáin

Giolla brighde mac con midhe

—

c.1240–1260

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Giolla Brighde Mac Con Midhe cct. A-tá sunn seanchas Mu-áin ó chath cairrge seanChu-áin ríogha Banbha go mbearair gníomha Is gabhla geinealaigh. Niall Naoighiallach an neirt truim seanathair Mu-áin mhéarchuirr go Muir nIocht ní fhuil achadh nach fuil sliocht a seanathar. Mac Eoghain mhic Néill náraigh athair Mu-áin mhórdhálaigh glas na bhfuineadhach bhfuileach Muireadhach cas céadghuineach. Earc inghean ríogh Alban aird máthair Mu-áin mhir mhórghairg; Móirbhinn a seanmháthair sin; dearbháchaidh sinn go suaithnidh. Inghean ríogh Sagsan sleaghaigh Móirbhinn máthair Muireadhaigh súile gorma agus glac bhán mac mar mhac Morna Mu-án. Muircheartach mhac Earca fhinn do ghabh Albain Is Éirinn — éinbhean fa deaghmháthair dháib — dearbhráthair méirgheal Mu-áin. Téid lá a Teamhraigh — toisg reab-hach — athair Mu-áin Muireadhach dá dtarla ar an seachrán soir a gealchlár Banbha i mBreatnoibh. Dá dtarla rí Gabhráin ghuirm ar Eirc inghin ríogh Loghuirnn go ros líon grádh Chuinn chais ó shál a bhuinn go bathais. Téid adhbhar airdríogh Bhanbha i n-Albain 'n-a hathardha mac Eoghain Teamhra dá thairm do shealbha an leoghain Loghairnn. Seacht mbliadhna dhéag sa tír thoir do Mhuireadhach mhac Eoghain gur imdhigh tar gleannmhuir nguirm le hinghin leannmhair Loghuirnn. Ráinig go bun na Bóinne mac ríogh Fódla fleadhmhóire; codlaidh san phurt — níor pheall te — is a cheann i n-ucht Eirce. Mucaidh Eoghain a athar láimh re Bóinn na mbreaclachan do-chí i mbun innbhir fhóid Bhreagh inghin n-óig agus aoinfhear. Gabhais éad 'gá fhaicsin sain mucaidh ainbhfeargach Eoghain; táinig bás an damhna dhe; don Bhanbha níor chás coisge. Sleagh i Muireadhach gur mharbh sáithis an t-aitheach athgharbh; leannán sluagh Gaoidheal do ghuin; truagh a mhaoidheamh do mhucaidh. Gluaisis Earc go hEoghan n-ard innisis dó a mhac mórgharg; cuirthear teaghlach úr le hEirc go múr Teamhrach dá thoirbheirt. Bearthar i dTeamhraigh is-teach an rí i n-aireagal uaigneach; i mbarr an bhrogha acht an bhean ní robha ann dá fheitheamh. Tig eas tar airdrígh bhfear bhFáil a froighidh ghil an ghrianáin; buailis go garbh Earc an eis go ros marbh tre theacht thairis. Eas oile i gcéadóir do chuir luibh 'n-a béal go ros beathaigh; ar dteacht a hanma san eis tarla Earc ar a haithris. Do láidh barr an luis leabhair an bhean i mbéal Muireadhaigh; don Bhanbha do budh beart sídh teacht a anma san airdrígh. A Fhir do dhealbh an domhan is duit as dual altoghadh mar thearna slat Teamhra ón tán, go ndearna mac mar Mhu-án. Síol Mu-áin mhóir mheic Earca saoire ná síol cruithneachta laoich goirminnse finne Fáil, gille coirmmilse Cruacháin. Níor chanta, a choinnle Teamhra, taoiseach re bhar dtighearna nó go mbeath oireacht mar ibh ag toigheacht go teach taoisigh. Tarraidh tighearna an tíre eochracha na hairdríghe treabha ban nach bí ag fearaibh rí go ngabh Ó Gairmleadhaidh. Niall Ó Gairmleadhaidh Geirge garbh móide 's mín Gaoidheilge ní budh mór ar cách a chrodh a shlógh an tráth a-tá-san. Ata.

https://celt.ucc.ie//published/G402094.html

G402095

A theachtaire thig ón Róimh

Giolla brighde mac con midhe

—

c.1240–1260

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Giolla Brighde Mac Con Midhe cct. A theachtaire thig ón Róimh le n-a síoltar gach seanmóir déana mar a-deir an peann, ní gheibh séala achd an sgríbheann. Tabhair mar tugadh a-noir crois ó chomharba Pheadair; duille doirche gan drud ris má do-ug toirche thairis. Mar do ráidheadh ins an Róimh leasuighthear — lór do sheanmóir; níor bh'éidir glór oile ann do bud lór d'oire a fhulang. Níor hiomráidheadh san Róimh ribh díochur na gcliar, a chléirigh; fríoth ó neamhRóimh éigin uaibh seanmóir éididh re héanuair. Caidhe an sgríbheann 'n-ar sgríobhadh an ealadha d'aithríoghadh? déana mar do fhógair inn, tógaibh séala do sgríbhinn. Focal nach fríoth i leabhraibh gan ní ar éigse n-ildealbhaigh; is léigheann gránna Gallda dámha Éireann d'ionnarba. "Donum Dei" an dán binn i gceartlár cuirp an léighinn; gaibh é Is casgair a chéill; "asgaid Dé" sain go soiléir. Gan a luach ar na laoidhibh má a-dearar le deaghdhaoinibh do ráidh gan aoradh gach fhir do shaoradh cháigh, a chléirigh. Más do mhian méaduighthe an lóin beantar d'éigsibh a n-anóir nach lór, a chléirigh, re chais lón gach éinfhir 'n-a éagmhais? Ciodh um nar dhíochuir an dán ar dtoigheacht a tír Romhán Pádraig an iris do b'fhearr a hinis fhádbhuig Éireann? Créad thug ar Colum Cille nach fionnfadh achd fírinne gach Dar-daoin ag dul ar neamh, crodh ar laoidh mar do léigeadh. Do hionnarbadh eacht oile cliara Fódla féaraighe; a gcomhall do na cliaraibh ó Cholam an chéidbhliadhain. Tug gér oirrdhearc an t-eineach Mo Bhí cráibhtheach Cláireineach a shaoghal féin — fial an gníomh — don chléir do iarr gér bh'fhairbhríogh. Tugadh lé ar an laoidh n-uallaigh, gér athchuinghidh anuabhair, an bhróg do chuir an dealbh dhi; go dearbhí fhuil impe. Duais nach tiubhradh damh duine do-bhéara mac mórMhuire; do-gheabh ar duain dom dheaghdhán neamh mar fhuair Ó hIfearnán. Moladh daoine Is dó as mholadh an neach do-ní a gcruthoghadh; ní bhí ar domhan ag duine ní achd moladh a mhíorbhuile. Rinn gach roinn, rinn gach meadhra, ag teacht tar an Tighearna; foghar gach tuile re tír moladh uile don Airdrígh. Gémadh bréag do bhiadh san duain is bréag bhuan ar bhréig dhiombuain: bréag uile gidh créad an cradh, bréag an duine dá ndéantar. Ní ba liai-de ór ná each ag duine dámadh doichleach; gan sbéis i nduain ar domhan dá mbuaibh ní ba buanoghadh. Dá mbáidhtí an dán, a dhaoine, gan seanchas gan seanlaoidhe go bráth achd athair gach fhir rachaidh cách gan a chluinsin. Dá dtráigheadh an tobar fis ni béarthaoi muna mbeimis go deighfhearaibh saora a sean craobha geinealaigh Gaoidheal. Do bhiadh i n-iarmairt fhada do mhíleadhaibh mórbhaga folach a sgéal — ní sgrios beag — gan fhios na bhfréamh ó bhfuilead. Folach cliathach agus cath fear n-Éireann do budh easbhach dá n-éis gémadh maith a méin gan sbéis i bhflaith ná i bhfírfhréimh. Gé tá marbh mairidh Guaire 's Cú Chulainn na Craobhruaidhe; ón ló tá a nós thiar is thoir a-tá fós Brian 'n-a bheathaidh. Beo ó mhaireas a moladh Conall agus Conchobhar; a nós 'n-a bheathaidh i-bhus nocha deachaidh fós Fearghus. Lugh do marbhadh le mac Cuill ní mhaireann cnáimh 'n-a choluinn; a nós ar ndul don domhan fós do Lugh Is leasoghadh. Muna leasaighdís laoidhe a ndearnsad, gér dheaghdhaoine, i bhfad a-nonn do bhiadh brat ar Niall, ar Chonn, ar Chormac. Rioghradh Chruachna Is Chaisil Chuirc na filidh fréamha a lubhghuirt slata teaghlach na dtrí mbrogh, Dá Thí Teamhrach Is Tuathal. Ní bhiadh muna mbeith an dán ag cruit téidbhinn ná ag tiompán fios deighfhir ar n-a dhala ná a einigh ná a eangnamha. Fios a seanchais ná a saoire ní fhuighbhidís arddaoine; léigid so i ndán do dhéanaimh nó no slán dá seinsgéalaibh. Dá mbáidhtí seanchas chlann gCuinn agus bhar nduana, a Dhomhnuill, clann bhar gconmhaor 's bhar gclann saor ann do badh comhdhaor comhshaor. Fir Éireann más é a rothal ionnarba na healathan gach Gaoidheal badh gann a bhreath gach saoirfhear ann badh aitheach. A Theachtaire.

https://celt.ucc.ie//published/G402095.html

G402096

Bean dá chumhadh críoch Ealla

Fear feasa ón cháinte

—

c.1600–1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Feasa Ón Cháinte Bean dá chumhadh críoch Ealla; a-tá — ní taom soineanda — -neoil éachta impe re headh, linnte téachta 'n-a timcheal. Síona corracha ceatha, saighnéin lonna loisgeacha, tuile chumhadh ós a ceann nach duibhe dubhadh díleann. A-tá re hathaidh d'aimsir 'n-a tír dhorcha dhoghailsigh nar bhean a déarchuladh dhi; ní bean éanchumhadh i-se. I gcrích Ealla na n-eas nglan iomdha comhartha cumhadh táraidh dá tochrádh re treall gur sháraigh ochlán Éireann. A haibhne i dteirce torchar; ní trom féar a fanntolchadh; iúl fraochmhar a slighthe sain; sirthe faolchon 'n-a fiodhbhaidh. A-tá — ní cumha chuimse — dá adhbhar 'gá hathtuirse; gibh bé dhíobh as dimbhríogh dhi do líon sé d'imshníomh i-se. I nEallaibh d'éis a leonta aimrid gach craobh cheineolta, luath ar an gcioth mheasdar mall, ní easgar ioth 'n-a ionam. Do cailleadh le crích Ealla — tug dorcha a dreach shoineanda — tuir iorghuile achaidh Fhinn, nathair ionghuire a himill. Do cailleadh fós — fada a ghomh — a mionn adhartha, a hollamh, caitheamh aimsire a sluagh sain; truagh an ainnsile d'Eallaibh. Domhnall Caoimh creach brughadh, Dálaigh díoth ollamhan, a mbeith mar táid 'n-a dtaisibh dá chreich an fháid Eallai-sin. Dá leonadh a fhlaith ngoile, dá bhuaidhreadh a mbanchoire, dá chúis daghra leasChláir Luirc dá dhamhna an easráin d'adhuint. Mór as easbhaidh d'iath Ealla, mór as díoth d'fhuil Oilealla, dá phudhair luighe gach lis don Mhumhain uile Is éisleis. Díoth dá marcraidh mac Chaoimh; díoth dá n-ollamhnaibh d'aontaoibh — ní léir sreath adhmholaidh as — creach dá n-adhbhoraibh Aonghus. A-táid mar a-tá an Mhumha fa ndíth-sin ag déardhubha beithre fhoraire Fhóid Bhreagh, sgolaidhe na gcóig gcúigeadh. Gér mhór ag sgaoileadh don sgoil a n-orchra i ndiaidh Í Dhálaigh, níor lugha ag deaghail don droing a gcumha i ndeaghaidh Domhnaill. Ní bhíodh sgolaidhe don sgail dá mbíodh i mbaile Í Dhálaigh gan chomaoin éigin ón fhior d'fhorraoin nar bh'éidir d'áiriomh. Chuige do ghabhdaois trá ag teacht, do bhídís aige ag imtheacht go hionbhuidh sgaoilte don sgail, faoilte ionmhuin re a n-aghaidh. Oide sgagtha na sgoile 's a gcompánach comhnoidhe re linn sídh nó i gcailg chagaidh mairg an tír re a dtéarnadair. Díoth don mholadh, olc don aoir, bás Aonghusa mheic Amhlaoibh; saoth don ghaisgeadh líomhtha lonn an baisgeadh díochra Domhnall. Mac Í Chaoimh ceardcha goile díobhadh uaisle a fhaonloighe, áladh doiligh dá gach dháimh, bádhadh oinigh Is easráin. Níor mhian leis an lá do mhair gan chuaird ollaimh 'n-a fhochair; an fáidh ó bhfuair gach oideacht cáir do-chuaidh 'n-a chomhoideacht. Domhnall mhac Airt 's a ollamh dóibh Is aoibhne — adamar — béine nar an ar-oile; gar dá chéile a gcomhnoidhe. A-táthar leo — leor do shníomh — ar gach thaobh d'fheart na n-airdríogh; tarthaidh sinne ar ndíobhdhúdh dhe i ríoghmhúr Cille Créidhe. Sáith Í Dhálaigh do dhamhna i nDomhnall dreach nathardha; sáith an donnaghaidh shing shéimh dar linn d'ollamhain ainn-séin. Suaimhneach dá gach dhuine dhíobh gan marthain d'fhulang fairbríogh i ndiaidh an chomthaigh ro chleacht; liaigh dá n-orchraibh a n-imtheacht. Ionnshamhail Domhnall dreach bhras ní dóigh go bhfuigheadh Aonghus; fa chrích ndaithghil mbraonghlais mBreagh aithghin Aonghais ní fhuigheadh. Bíoth gur mhaith le mac Í Chaoimh bheith Is ollamh d'éantaoibh meisde é dul d'Ú Dhálaigh sé ag cur ar a chompánaibh. Do b'easbhaidh duas d'Ú Dhálaigh díoth céile agus compánaigh bás an fhialruire shéimh shing tar féin Fhiadhmhuighe Fhéilim. Is toirmeasg sgéal do sgaoileadh díoth dréacht agus duanlaoidheadh fa Chlár nOiligh dtonnmhall dtais do Dhomhnall oighidh Aonghais. Mór gcompánach croidhe Dhé do-chuaidh ag iarraidh éigse — ró doghruinne nar líoth lais — do dhíoth fhoghluime Aonghais. Gréas marbhnaidhe meic mheic Airt dámadh beo an t-oide orrdhairc do snoighfidhe 'n-a ghréas ghlan gréas badh sgoithghile sgiamhadh. Níor ghuais dí 'n-a dheaghaidh sain toibhéim oide ná adhbhair; níor bheag d'fheitheamh, a Dhé, dhi gomadh breitheamh é uirre. Do bhí — níor bheag do thuigse, níor ghuth dhóibh é an ionbhuidh-se — geall gach oide 'ga ucht shlim a hucht a oige n-inghill. Do nós Í Dhálaigh sa dán do bhí Domhnall díon forrán re súr feadh, re feitheamh cruidh, 'n-a bhreitheamh cean Is coguidh. 'N-a láimh leadartha biodhbhadh, 'n-a ghríbh chuirthe caithiorghal, 'n-a dhóigh oinigh, 'n-a eo ghlan, 'n-a dhoighir bheo gan bháthadh. Mac Í Chaoimh, cuingidh Ealla, troigh luaimneach lá doineannda, bas dána dhíobhraigthe sleagh, brágha míonmhaicne Míleadh. Ursa troda, túr deabhtha, fuigheall iarainn aithleaghtha, lámh éachtach áladh docrach bádhadh céadchath gcumhacthach. Mac Eilionóir, abhra slim, ní hé a inmhe acht a inntinn thug ainm d'iomarcaidh gach fhir don bhaidhbh iongantaigh éigsigh. Rogha foghluma fríoth lais, cur feadhma, foghal ionnmhais, cosg díbheirge cháigh dá chrích, rímheirge áigh Is eissíth. Geall gach oide taoibh re taoibh mar fhuair Aonghus mhac Amhlaoibh geall gach ríodhamhna rug sin ar fud fhíonadhbha Éibhir. Ó Dálaigh an dréachta ghloin, mac ochta chloinne Carthaigh, dalta an chróchshlóigh mhálla mhir, órthóir an dána dhírigh. Bádhadh tnútha, tobar fis, cosg dubha, dúsgadh áinis, léaghadh meall nglanrolla ngeal, ceann foghloma na bhfileadh. Ursa breithnighthe gréas ngill, sgolaidhe d'ollamh inghill, altra cháigh i n-ar gceird-ne, fáidh glanta na Gaoidheilge. Dursan, a Dhé, a ndeaghail ruinn mh'oide, mo chéile cumuinn; san gcruth i rabhadar rum uch nar anadar agam! Géarsam uaibhreach orra sain mo lucht comtha, mo chomthaigh, teidhm as tinne do threaghd mé a bhfearg rinne ní raibhe. Bean.

https://celt.ucc.ie//published/G402096.html

G402097

Beir eolas dúinn, a Dhomhnuill

Gofraidh fionn ó dálaigh

—

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Beir eolas dúinn, a Dhomhnuill réidhigheas gach rodhoghruing; is ceisd oruinn eol Banbha; seol romhuinn, a ríodhamhna. Ná beir siar, ná seol bu dheas an slógh trom-sa an tráth ghluaisfeas, a eomhaighre Easa Ruaidh; neasa ar seolaidh-ne sor-thuaidh. Seol inn ar ar n-aghaidh soir, a Dhomhnaill mheic Mhéig Carthaigh, go faighthe dúin chorrbhláith Cuirc gus an ngormráith n-úir n-orrdhuirc. A mheic Cormuic an chnis ghil, beir eol d'Eoghanacht Caisil is an tír nach fuil fúthaibh; sín soir Is an seandúthaigh. Tighe Gall Is gríosadh dhuid ar láthair phobuil Phádraig; ionnsaigh sluaigh biodhbhadh 'mun mbrugh do tiomnadh uain don éarlamh. Is tú oidhre Cuirc Chaisil ler tógbhadh an teaghdhais-sin; a eidhre do thocht is-teagh níor dheimhne Corc i gCaiseal. Créad nach leanfaithea lorg Cuirc? leasg ón dúthchas do dhíobuirt; do roghabh Corc an ceannphort, port ór canadh CaisealChorc. Agaibh fa dheoidh, a Dhomhnaill, bhias Caiseal cleath anfhorlainn; do bhréagnaghadh ní huair d'fhior; uaibh do chéadghabhadh Caiseal. A-tá i dtarngaire na naomh, a Dhomhnaill na ndearc mongshaor, gomadh thoir bhós bhar mbunadh; a-noir ar tós thángobhar. Fuair sinn i Saltair Chaisil go dtiocfa-sa an turais-sin d'fhéachain fionnphuirt shuairc do shean ionChuirc do chuairt go Caiseal. Caiseal Cuirc mhóir mheic Luighdheach tángabhair — toisg mhearchuimhneach — ón ráith ghil bhiliodhain bhuig dar ibhiobhair digh ndearmaid. Do thréig t'oireacht orra sin tuatha tá i dtimcheall Caisil; grádh d'fhiaidhghleanntaibh níor dhíor dháibh fíon ar iairleanntaibh d'fhágbháil. A Dhomhnaill Óig, a ucht bog, dá chúis athroighthe agad: fearr suth na talmhan tréigthir 's Is guth adhradh d'fhuairshléibhtibh. Fuinn chaomha Caisil na ríogh ní críocha dan cóir dimbríogh; na seacht dtuatha déag do dhol ar séad uatha do b'iongnadh. Seol Is an slighidh chéadna sinn, a bharrchais bhaisghéagdha, mór an brad a seachna sain, lór fad ar ndeabhtha ór ndúthaigh. Aigillte dhuit, a Dhomhnaill, d'fhóirithin ar n-anfhorlainn an chúis-sin go gcuire i mbrígh do thúisigh uile Is t'uirrígh. Do chóirighthibh taoiseach dtrom is é líon leanfas Domhnall a seacht déag do dhíon Mhumhan go líon gcéad gach córughadh. Taosga Is réidhighthe reampa ná as gluaisde, a ghnúis naoidheannta, mearghroigh nó buar bhar mbrughadh a gleannmhoigh fhuar IarMhumhan. Ní fhuil as so go Sliabh gCrot — Dia (dá) réidhioghadh rom-hat! — achd muir ar n-éirghe anfaidh, a thuir Éirne, d'Allmhurchaibh. Imirce Mhaoise tar muir gá tabhairt 'n-a tír dhúthaigh dar thráigh an Mhoir Ruadh rompa re shluagh soin ba samhalta. Oireacht Mhaoise mheic Amhra i n-éagmhais a n-athardha ba cian, a shlat Bhanbha, i mbroid mac Amhra nó gur fhuasluig. Clann Israhél re headh gcian i gcrích Éighipte ar ainrian; go ceann a mbróin 's a mbroide níor ghearr dhóibh a ndochruide. Dar cabhradh le Maoise mór do chumhachtaibh Dé an deaghshlógh; rath as mhó ní fhuair oireacht a mbuain dó dá ndeoraidheacht. Meic Israhél d'fhurtocht dó Maoise thríd i dtigh Íosa; tre bhuain a ndaoirsine dhíbh saoirsine fhuair ón Airdrígh. Sluagh na hÉighipte 'mun am rí orra darbh ainm Forann; rí nar lean don chreideamh chóir ní leigeadh seadh i seanmóir. Forann mór — meisde a sgéala — níor léig go Dia a dheibhléana; urramhas nachar dhluigh dhó do chuir d'urradhas orra. Maoise do bhrígh na beirte tug d'fhágbháil na hÉighipte ar an raMhuir ríoghdha Ruaidh aghaidh a dhíorma dheaghshluaigh. D'fhóirithin phobuil Dé dhi slat bhuadha do bhí ag Maoise; maith an bhuaidh do bhí ar an tslait; na sluaigh Is í do anaic. An mhuir shriobhuaine shrothach do thráigh mar mhuigh míonsgothach mar fhuair ó ghlaic bhairrghil béim do shlait aingligh an fhíréin. D'fhosdódh muinntire Maoise do-chuadar — céim robhaoise! — a shlógh Is Forann féine; fa torann mór míchéille. 'dchonncadar an ród réidh tre iomdhomhain an aigéin gabhaid rian Maoise san mhuir; do budh triall baoise Is baoghail. Do thráigh an Mhuir Ruadh roimhear don chuideachta Críosdoidheadh; don lucht nar thuill níor thráigh soin, do bháidh an druing 'n-a deaghaidh. Mar do bhuail Maoise an Muir Ruaidh don tslait le rug gach robhuaidh sdiuir, a Dhomhnaill, na sluaigh soir buail do ghoirmloinn ar Ghallaibh. Neart Gall, a mheic Mhéig Carthaigh, ní hinléigthe ar Eoghanchaibh; rug Maoise a mhaicne tar muir, a-taoi-se ag aicme Eoghain. Clann Eoghain cineadh mar chloinn Is-raihéil do ghaois-se a broid ag a mboing mar Mhaoise dhoid, a Dhomhnaill. Ná fuilngidh (feasda) reamhaibh ní as fhaide ná d'fhuilngeabhair Mumha ag dreim nachar dhúla 's bhar gcura i n-eirr iargcúla. Madh sibh-se a-nois do-ní an roinn cuimhnighthe dhaoibh, a Dhomhnoill, an Mhumha gan a roinn ruibh Goill dá bhar gcura i gcumhaidh. d ghleo, a Dhomhnaill, Is Danair ní bhia d'eagla Allmharaigh neach, a rí finnEithne, fúibh ar tí imeirche i n-iargcúil. Cuirfe re caladh nDairbhre 's re cuan mBéirre mbeannghairbhe 's re Corca Duibhne do dhruim 's re porta Uidhne áluinn. Tréigfe ar Chaiseal na gcorrphort íochtar Cua do chéadlongphort, cuan arab neamhfhaghlach neach 'n-a mbual leabharLoch Luighdheach. Gid 'gun loch-sain na learg nglan rugadh thú agus do tógbhadh, fada ó bhruach Lacha Luighdheach racha Is ní d'fhuath IarMhuimhneach. Do ghabháil Mumhan móire sochraide throm thionóile; tig dod thairm, a thuir Luimnigh, na bu th'ainm duibh DeasMhuimhnigh. DeasMhumha 'gá dúthaigh féin léigthe, a Dhomhnaill Óig airmghéir; 's Is tréigthe ar iathaibh as fhearr sléibhte iathair na hÉireann. Dream danab dual do bhunadh dá Eoghanacht IarMhumhan léig dóibh seandúthaigh a sean; neamhmúchaidh ghlóir na nGaoidheal. Magh gCoinchinn, Corca Dhuibhne, 'ga ndúthaigh féin fágbhaim-ne; mó as drumchla a sáimhríghe sin tulcha cláirmhíne Caisil. Léig d'iarthar innse Banbha dá gach fhior a athardha; sín go corrmhaoilinn gCaisil ngormaoibhinn mín mallghlaisigh. Beir, a Dhomhnaill Dúin Innbhir, t'oireacht go n-a n-imirghibh san iodhainleirg bhfleadhaigh bhfinn n-ealaigh n-iobhairdheirg n-aoibhinn. Bhar gcuirn bhláithe Is bhar mbrannaimh cuimhnighthior do chéadarraibh; ní ba socht dáibh i ndún Chuirc sa mhur mar tháir a dtabhairt. Tar Carrthaigh, tar cuan mBeithbhe cuir aghaidh na himeirche, tar cuan Leamhna, tar Loch Léin, a sgoth Eamhna, bhar n-eichréidh. Seach Ciarraidhe don taoibh theas tre Mhagh gCoinchinn na gcraoibhleas, tar seanLuachair síl Deadhaidh mín ngealbhruachaigh ngoirmshreabhaigh. I gceann Ó gConaill Gabhra dod chóirighthibh cathardha tar Claonghlais daoibh 'n-a dheaghaidh tar Daoil mbraonghlais mbáinealaigh. Do Dhún ard Eochair Máighe, d'imlinn Mumhan míonáille, ruag shiobhail nar cháir do cheilt tre Mháigh an Iobhair oirrdheirc. Do Loch Goir gar do chabhair, do Shídh áluinn Eoghabhail, d'Áine an mhúir thirmleasaigh thais dúinn gan imreasain eolais. Lámh dheas re hImleach n-Iobhair, lámh chlé re Cliaigh bhfóidiodhain, do sheanChruit Cliach nocha cam agus d'iath ghealchnuic Ghrafann. Seoch Machaire bhfionn bhFeimhin don laochraidh nach lingfidhir i gceann beoil brogha Caisil; rogha an eoil an t-eolais-sin. Ráith Caisil, a chraobh Ealla, budh í ceann bhar gcoimhleanga; budh lucht meanman airde ibh i ngealbhrugh chairrge Caisil. Ag carraig Caisil na ríogh cuirfe tar ais a n-imshníomh, na seacht dtuatha déag-sain di uatha ag déagsain a ndúithche. Cuir gach taoiseach 'n-a thuaith féin do thuathaibh Caisil chlaidhréidh; ar áitibh treabh a sean sin sáithtir teagh gacha thaoisigh. Suidh féin dá choimhdhe ar cheanaibh i ndúin Caisil choirrshleaghaigh; dún ris nar dheala dhún druim gur mheala an dún, a Dhomhnaill. Duit as cuibhdhe cró do shean, uime nach anta ó Chaisiol; tú as cródha i dtroid 's i dtealaigh; doid Is córa creideamhain. Is í tuigse tuigthear dhamh, a mheic Mhóire ó mhúr Chruachan, gan t'aithghin do dhúil duine don úir thairthigh thalmhuidhe. Mar chubhar dtuinne do thaobh, nó mar bhláth n-abaidh n-órchraobh, mar shmual dá gcuirthear crithre do ghruadh chruithgheal chrithirthe. A-tá cathair chaolaigh dhuinn ós do ghruaidh dheirg, a Dhomhnuill, rosg ar dhath gloine guirme, a sgath Moighe Modhuirne. Tearc do chommór, a chinn Bhreagh, ar sgaoileadh each nó áirgheadh; is ceart choingeobha an dá chuing, tearc do choimbeodha i gcoluinn. Ar n-a coinnmheadh ar do churp a-tá, a Domhnuill, an daonnacht; gan daonnacht ann nochan fhuil aonalt ná ball dod bhallaibh. A mheic na ríoghna ó Ráith Chuinn, a Dhomhnaill mheic mheic Dhomhnuill, teannaidh as an tír i-le ná bídh i mbeannaibh Béirre. Beir. Beiridh th'inneach iul do dháimh, a inghean shúlghorm Sheaáin, a bhláth clúimhfheadha cheiníl a úireala, a Aibhilín. A Aibhilín nar éar sgoil mar do chosnais clú an tsaoghail a bhreath don bhocht do-bhire go nach beath ort oirbhire. Beir dhúinn, a Dhomhnuill oile, eol fa Inis Laoghaire, a Mhéig Carthaigh Cláir Ghaillmhe, cáir carthain do chonnailbhe. Beir eol dúinn go dún Caisil ar taisibh na tolchai-sin; líon a táith, a Bhuadhaigh, bir gus an ráith sluaghaigh saidhbhir. Féadthar, a Thaidhg, gan teacht soir; thiar a-tá do thír dhúthaigh; ní teachta dheit linn i-le ar eachtra, a mheic sheing Shaidhbhe. A-tá ag éigsibh Innse Cuinn eolus do dhúin, a Dhomhnuill; t'ór, a Í Chaoimh, ní cheile, 's Is mór dhot aoibh t'oirbhire. Beir eolus díreach damh-sa, a naoimhMíchíl neamhfhallsa don chathraigh óghaigh aingligh shlóghaigh rathmhair ríoghshaidhbhir. Beir.

https://celt.ucc.ie//published/G402097.html

G402098

Bíodh aire ag Ultaibh ar Aodh

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1590–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. Bíodh aire ag Ultaibh ar Aodh — díochoisg meanma na macaomh; eagal go bhfuighthear ar faill dreagan cruithgheal Ó gConaill. Éagcóir do léigfidhe libh, a shlógh iomthnúthach Oiligh, dé do ghabháil 'n-a ghoire; níor bh'fhaláir é d'ionghoire. A Ultaigh féin féachtar libh nar bh'fholáir d'Aodh Mhág Uidhir fear amhairc fionnMhuighe Fáil malairt ionghuire d'fhagháil. Do-ní-sean Ultaigh d'fhaire; comaoin dóibh é d'ionghuire; ógbhaidh chathardha Chláir Breagh ratharbha dháibh a dhídean. Ó Éirne go Binn mBoirche caomhnaidh Aodh re haonoidhche, 's ó Bhóinn úir bhionnfhoclaigh bhrais go fionnochtaibh brúigh Bhearnais. Coimhéadaidh Aodh amhlaidh sain Dún Sobhairche, slios Murbhaigh, goirmthealach fa ngealann grian fearann oirthearach Oirghiall. Ní fhuil leaba mhíl mhuighe i ndroibhéal dá dhiamhruighe fan taobh thuaidh ó Aodh Uladh ná taobh cuain gan chuartughadh. Ní choideoladh ciabh na sreath bíodh go luighfeadh Ó Luighdheach d'eagla faghla fear nUladh feadh an fhabhra d'osguladh. Ní bhí aonlá 's ní hé a-mháin gan imshníomh éigin d'fhagháil bos fhionnchorr nach dáigh Danair i dtiomchall chláir Chonchabhair. A lucht eolais fhuinn Uladh, a chliar, a aos ealadhan, tabhraidh mór n-impidhe air fa shlógh bhfinntighe bhFiachaidh. Ná léigidh d'Aodh Mhág Uidhir, neamhghrádh fleadh, fuath fíonchuiridh ar ól sreabh bhfíorthobar bhfionn re síorchogadh fhear nÉireann. Súr deabhtha, diúltadh cána, grádh foghla, fuath síothchána, ursa sluaigh bhoinnleasgaigh Bhreagh, toirmeasgaidh uaidh an t-aigneadh. Beag leis iomdha 'n-a aghaidh nó bheith d'fhéin ar aonaraidh d'éis a dtug d'anachain air ar fhud gcladhachaidh Chobhthaigh. Gan riar sgol, gan duais do dháil, gun ghleo, gun troid, gun teagmháil a-tá sluagh Éireann uile, (a) sduadh mhéirsheang Mhucruimhe. Do léigsead díobh déanamh cean; tairseach cogaidh chlann Míleadh do sguir críoch Éibhir d'oineach; bíoth go céillidh comhnuidheach. Ní hinbheithte dá ghruaidh ghloin 'n-a aon i n-aghaidh phobuil laoch na ngreagh síodhbhuainmhear seang ag síorbhuaidhreadh fhear nÉireann. Do rinneadh do rádh gach fhir d'Éirinn Is d'Aodh Mhág Uidhir slat gan ainimh acht óige, "glac i n-aighidh ordóige." Do-ghéanaid amadán d'Aodh mar nach beid Is é ar aonraon críoch eighreadhta na sreabh seang re neimhghlioca fhear nÉireann. Dá gcluineadh onchú Uladh toisg an tríochad Feallsamhan fear dar chóir fionnmhagh na bhFionn dóigh nach diongnadh a ndéineann. Tríocha feallsamh fada ó shoin thall-ód i dtosaigh dhomhain do shir diamhair néal nimhe ar séan d'iarraidh fáisdine. Do-chíthear dhóibh dá dhruim soin éinchioth uaithmhéalta d'fhearthain — ceadh acht tuile gan tarbha? — feadh na cruinne ceathardha. Tarfás dóibh — diamhair an fios — a mbeith gan chéill gan chuibhdhios re hucht an cheatha do chur lucht an bheatha dá mbeanfadh. Tiaghaid an tríocha feallsamh i ndóigh cáigh dá gcreideamh-san re sgéalaibh dá chur i gcéill ar sgur d'fhéaghain an ai-éir. Do hinniseadh leo an lá-sain a mhéad d'ulc Is d'uathbhásaibh — damhna caoi don uile fhear — do bhaoi don chruinne i gcinneadh. A-dubhairt an drong chéadna "fearfaidhear frais uaithmhéalda fan mbioth do choimhfhliochadh cháigh do chioth foirleathan anbháil. "Bíodh agaibh-se" ar na hughdair "tuir dhíoghuinne dheaghcumhdaigh 'n-a srothaibh corra ar n-a gcar do chlochaibh troma an talmhan." Do ráidhsead d'aitheasg éinfhir: "ní bhia acht óinmhid éigcéillidh i nduine ar bioth dá mbeanfa an cioth buile buaidheartha. "A shluagh an domhain, déanaidh uamha doimhne i ndroibhéalaibh" ar lucht eagna an bheatha bhí "ar eagla an cheatha ad-chluintí." Ní chreideadh duine ar domhan fáisdine na bhfeallsamhan; dream dhreachbhoiggeal dar chóir cion neamhchroideamh dhóibh níor dligheadh. Mar nar chreid cách a gcomhrádh rug an bhuidhean bhriatharnár céim luath dá bhfírdhídean féin fa bhruach ndínlíggeal ndroibhéil. Níor bh'fhada dhóibh 'n-a dheaghaidh an cioth gáibhtheach gráineamhail; ní mór do-chóidh seacha sin slóigh an bheatha do bhuaidhir. Tar éis an cheatha do chur táinig an tríocha feallsamh a huaimh dhorcha na gclach gcuir a-mach ar dhromchla an domhain. Do bh'é iomthús fear ndomhain fuaradar na feallsamhain níor thuig duine iad idir 's iad uile n-a óinmhidibh. Gidh eadh do chuir cách i gcéill don bhuidhin ughdar ainn-séin dream dhreichmhíolla na ngníomh nglan neimhchríonna dhíobh go ndearnadh. Do b'é riu rádh gach éinfhir a mbeith óinmhideach éigcéillidh; níor fhéad ceannsughadh na gcath an tréad feallsamhan bhfáthach. "Déanaim-ne aimhghlic amhail sinn féin" ar na feallsamhain "beag díol na cruinne dar gcéill; ná bíom 's an uile acht d'éinmhéin." Dá ndéanamh féin mar gach bhfear do b'é a gcríoch dul fa dheireadh, tuigse an bheatha mar do bhuaidh, fa uisge an cheatha i gcéaduair. Éirgheadh fa uisge an cheatha leomhan Locha seinBheatha; bíodh re gcéimeannaibh a chor, bíodh Is Éireannaigh d'éantol. Go bhfagha aoinneach éigin chuirfeas leis dá leithéidibh bláth na ríogh ó ráth Doire bíodh mar chách 'n-a chomhnuidhe. Bheith mar chách ní hiongnadh d'Aodh; féachadh uime ar gach aontaobh; fa chríoch dtaoibhghil gcnuaistigh gCuinn ní gluaistir aoinshleigh d'ealchuing. Gan fiú na sleagh i láimh laoich, gan cheinnbheirt um cheann óglaoich — ní ham fhoghla fa iath mBreagh — gan sgiath re formna bhféinneadh. Failligheadh an lámh fan loinn, ná bíodh an t-each san orsoinn, ná feilm óir na gcraobh gcorcra um Aodh ar chóir gcodalta. Caitheadh fhleadh gan lucht feithmhe — ní tráth dhó bheith buaid-heirthe fa chlár bhfoirbhthe mbogglan mBreagh — codladh oidhche gan éideadh. Gan choirm, gan leabaidh, gan fhleidh ná bíodh Aodh Mág Uidhir, slat bhoisleabhar ón mBóinn mir, dá thoirseaghadh d'fhóir Oiligh. Ní bhiú dhó, gé deirim sin, dá bhféadadh d'áis nó d'éigin naithir na gcéimeann gconfaidh maithimh Éireann d'Allmhurchaibh. Rinn bhaoghlach go mbriocht neimhe, dreagan uathmhar aingidhe, gríobh dhroibhéil d'fheithimh Uladh, beithir oiléin d'fhásughadh. Leomhan coimhéadach cogthach, onchú doiligh díoghaltach, draig lonn gach áite d'fhaghail, tonn bháidhte dá bhiodhbhadhaibh. Caomhna Mumhan na múr ngeal, sgiath chumhdaigh cóigidh Laighean, — cia an duine (do) diongbhuidhe dhe? — ionghuire mhuighe Meidhbhe. Bíodh.

https://celt.ucc.ie//published/G402098.html

G402099

Cia do-ghéabhainn go Gráinne

Tadhg óg ó huiginn

—

c.1400–1425

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Óg Ó hUiginn cct. Cia do-ghéabhainn go Gráinne do bhacfadh dhí a dearbháile? ar mo chomhairle an mbia an bhean? mh'fhorfhuighle cia ó gcreidfeadh? Más fhíor Gráinne i nglas chumhadh nach urusa d'fhuasguladh a-tá oram 'n-a eire gobhang na mná Mainighe. Biaidh mar shaoilim ó sho a-mach ag ríoghain rátha Teamhrach mo chéadfhuighle achd go gcluine éagcuimhne ar a heolchuire. Bás a meic gidh mór an crádh do ríoghain Rosa Chomán a fhearg do ba doilghe dhí an ceard do-roighne Ruaidhrí. Dámadh hé a hadbhar sgíse sgaradh ria don Ruaidhrí-se ní hadhbhar sgís an sgaradh; faghbhadh dís gan dealaghadh. Tuigeadh féin nach fáth tuirse duilleabhar an domhain-se — gabhadh sé do Ghráinne greim — is sgáile é nó Is aisling. Mar thorchuirthe tugadh dhí nuachar na ríghe Ruaidhrí; an té rug é as a haithle is é thug an torchairthe. Do bhí ag mnaoi do mhnáibh Connacht — is cubhaidh a gconghlonnacht — mac mar sin do uair oighidh; bir lat uaim dá hionnsoighidh. Do chuir mar chuirim ba dheas Mac Coise ceann na n-éigeas go hinghin Taidhg uair oile san aird thuaidh (a) theachtaire. Teasda céadrogha an chuaine rug do rígh na Craobhruaidhe; an bhearn do-cháidh san chloinn-se Dearbh-áil nochar fhuluing-se. Nír bh'iongnadh éagcaoine a meic d'inghin Taidhg an Eich oirrdhreic; Rí Oiligh do b'é a athair sé 'n-a oidhir d'Ultachaibh. Aodh mhac Domhnaill Dhúin Monaidh ráith Oiligh 'n-a urchomhair; dá mbeath d'ádh ar Oileach Néid fa soidheach lán a leithéid. "Ná bíodh uirre aithnim dí cumha a meic" ar Mac Coise "abair damh-sa re Dearbh-áil gur sealbh fhallsa dá fhagháil. "Ní tharla ar neach gus a-niogh ní badh aoibhinn le haigneadh nach cúis toirse i n-am oile; sloinn-se thall, a theachtoire. "Mac ar iasacht má uair sin ón Dúileamh aithidh éigin abair re Dearbh-áil as m'ucht nach sealbh do b'áil don iasucht." Searbh ar tús lé gá labhra teagasg an fhir ealadhna; gidh eadh do thráigh a tuirse Dear-bháil leis na briathraibh-se. Tug do Dhia nach dingneadh sain inghean ríogh Cruachan cumhaidh; mairg nach dingneadh a ndearna inghean Taidhg dá tighearna. Déanadh a ndearna Dearbh-áil do Dhia athair mar anáir; ua an Chrobhdhuinn gá doilghe dhi ná oidhre Domhnaill di-se. Sgar dhamh a cheo red chridhe, — ar Ghráinne Is é m'impidhe — d'éis do mheic, a fhleasg Leamhna, gidh leasg dheit gan doimheanma. Dias aile áiréamhas mé thug dá honóir don éigse; dá mbeath rún mh'éara agaibh déana tnúdh le a dtugadair. Bíodh ar th'úidh a aithris soin a bhfuair Aithirne ó Eochaidh; eochair dod chosg do chumhaidh rosg Eochaidh don ollamhain. Feadh bliadhna buan a loise — sgéal ar a bhfuil fiadhnoise — Maol Sheachluinn do-bhir Banbha dom leathchuing fhir ealadhna. Súil Eochaidh 'n-a honóir sain ceannas Banbha re bliadhain d'fhagháil as an gceas chumhadh treas anáir na healadhan. Fiarfoighidh do-ním a-nos an fulang leat ar labhras? munab cead ar chan t'ollamh gá beag damh a ndubhromar. Gabh chugad a gcanaim ruibh, a ríoghan do fhréimh Cheallaigh, — gá dás grádh ag duine dhí — tuile agus trágh gach toice. Cia.

https://celt.ucc.ie//published/G402099.html

G402100

Dá bhrághaid uaim i nInis

Tadhg óg ó huiginn

—

c.1440–1460

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Óg Ó hUiginn cct. Dá bhrághaid uaim i nInis triall cugtha Is cuaird neimhmilis; adhbhar sgís a sgaradh rinn anadh ón dís ní dhlighfinn. Dá bhrághaid — buan an phudhar — nach fuighthear re bhfuasguladh — do bhá uair Is do b'ionmhuin — a-tá uaim i n-éiniomdhaidh. Dias brághad — ní beithte ris — do-chuadar uaim go hInis; mé gan sheise ó shain a-nall do sgair mei-se dá marann. Is é ar leas gan í d'fhaicsin Inis d'éis na mbrághaid-sin; mar shaltraim ar úr Innse achmhaing mo shúl shilim-se. Truagh mo chomhrádh ós a gceann ag ceileabhradh don chuibhreann; do-bhir mo chridhei-se i gceas sibh san Inis-se i n-uaigneas. A-tá i nInis — uch do bhroid! — Tadhg Ó Briain i n-a bhrághoid, a-tá Gráinne — doilghe dhamh — bráighe nach foighbhe a fuasgladh. Gé a-tú beo ní fhuilim ann Ua Mathghamhna ó nach marann; mo sheise mná ó nach mair a-tá mei-se gan mharthain. A-tá gach éigeas oile ar fhud Innse Laoghaire mar tám i ndiaidh na deise; lán do chiaigh an cridhei-se. Mo dhoimheanma 'n-a ndeaghaidh ní hurusa a hoileamhain; sul do bhí acht éantoirrse ann ní fhéadfoinn-se hí d'fhulang. A-tá doigh éigneach oile im thaoibh chlé 'n-a comhnoidhe, doigh ag iomghoin ar mh'árainn im iomdhaidh nach iompághainn. Ríoghan do fhréimh na gColladh is í ar tús do thoghamar; truagh dhamh-sa i ndiaidh a togha mh'annsa d'Ú Bhriain Bhóromha. Ní liom nach cian bhus cumhain; tángadar a TuadhMhumhain sgéala do-chuaidh fam chridhe; déara uaim 'n-a n-ainnsile. Gion go ndeachadh — dia do chor — inghean ríogh Rátha Cruachon Ó Briain do budh bráighe ghill gáire 'n-a dhiaidh ní dhlighfinn. An chríoch-sa Mhumhan Mheic Con méad a hanshóigh ní hiongnadh 's a mbuain dí i ndiaidh a chéile rí Ó mBriain 's a bhainchéile. Bheith dod lot ar do lár féin idir fhiodhbhaidh Is eichréidh, a Mhumha-sa, ó nach maraid urusa dot eascaraid. Ní raibhe i ndán dá deirc mhoill inghean mhiochair Mhaoil Sheachloinn teacht tar ais — is crádh cridhe — ó Dhál Chais dá céilidhe. Is amhlaidh budh áil linne ó chaladh Chuain Duibhlinne sí nó a taise do thoigheacht gér mhaise dhí a deoroidheacht. Ní guth d'ealaidh Átha Truim gan a hadhlacadh aguinn; mac Sláine 's sé nar cheaduigh gan Ghráinne 's é i n-éinleabaidh. Mh'uabhar a hucht na deise chuireas inn i n-éidtreise; as mo threise thángas riom rángas mei-se ó nach maireann. Gé do thréigeas iad uile ar choinnil Chláir Mhaonmhuighe níor thoill an chlann-sa Cholla gan roinn mh'annsa eatorra. Ag síol Cheallaigh 'gar chleacht mé ní anabh ar éis Ghráinne; mo chuid ronna dhíobh ar ndol ó shíol Cholla do-chuamar. Ionmhuin teagh a-tá folamh rer dheacair mo dhealoghadh; neach don dís nochan fhoil ann don toigh a-rís ní racham. Ag ól buabhall Is bleidhe, ag ceannach ar gceirdei-ne do bhádar lá san tigh thall fir agus mná nach marann. Béim budh iomnár dá n-aighthibh ní fríoth 'gun aos anaithnidh mo lucht comtha an gcéin do mhair gan bhéim ortha 'ga n-eolchaibh. An dias fa dtá mo thoirse — is í breath do-bhéaroinn-se — rem ré ní fhaca a aithghin, gidh bé aca fhiarfaighthir. Ar éis Thaidhg mar thángas ruinn crodh ná ionnmhus ní iarruim; crodh do-bheirim ar ndol dí; crodh do-gheibhinn ó Ghráinne. Gotha ísle 's éigean dóibh a mbíodh aice fa onóir; a charaid ó theasda Tadhg ní lamhaid feasda acht fodhard. Ar n-éag inghine hÍ Cheallaigh is Taidhg fa dtáid Éireannaigh — ní háil bas do bhuain umha — do-chuaidh as an ealudha. Dá.

https://celt.ucc.ie//published/G402100.html

G402101

Dairt sonn dá seoladh go Tadhg

Gofraidh mac briain mac an bhaird

—

c.1580–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Mac Briain Mac an Bhaird cct. Dairt sonn dá seoladh go Tadhg crithir bhruithneach breacht neamhgharg; a sblannc dí ag deaghail re a sreing ní dleaghair gan í d'fhaichill. Réim ag fágbháil a fiodhbhaic leis an óinsigh n-eisionnraic mionn soighde le bhfromhthar fuil do thollfadh oirdne iobhair. Tar Tadhg n-Óg ní dul di-se 's ní dol do Thadhg thairis-se 's í dá hinneal re headh air gidh eadh ní cinneadh cogaidh. Gidh soighneach siansa (ó) a haoibhill i ndáil meic Í mhórBhaoighill ní hí dairt as doilghe neimh ar tí oidhre Airt Aoinfhir. Soighead go sighnibh toile is í d'arm na hionmhuine dá chongbháil dá chor fa ghreim damh dá fhaghbháil lem intinn. Cúipid aobhdha an amais ghrib dí tárraidh sinn an soighid; soighdeoir na hannsa Is í an bhean an t-arm-sa Is dí do dírgheadh. Dá saordhacht snoighe an chailbh-se dá craobhraidh an chorthair-se ar eitibh caomha an chuilbh ghlain nach duirn daonda do dheasaigh. Dá fiodh cagais don cholbh féin; dá feidhm ceardcha an ceann soiléir; a snuadh ar coinnlibh an chinn go bhfoighrimh druadh ón dílinn. Cóir roinn a glaice grádha baindia an bhreachta shíothchána Cúip-hioda fa déadla doirr re dioda céadna Ó gConoill. A gá féin foithne ar seise; maith seanchas na soighdei-se sí i ngnás na glaice dá bhfuil cás a caithte ní cheasnaigh. Dorlach do dhairtibh seada maoidhtear ar chrios Cúipioda le hamas gach aoin dar bh'áil mar rannas le craoibh Cruacháin. Trí soighde go séan lámhaigh ghabhas greim ar leannánaibh — cia díobh ar nach dlighthear brath? — ríomh a-dirthear fan dorlach. An chéaddairt ag cur beadhgaidh doighir nach dál foirdheargaidh; an dara dairt 'n-a deoidh soin feoil Is ailt ar a hionchuibh. Gidh treas soighead na seirce iomthús éarma a hingheilte dul don chrithir go croidhe i n-ithir na hionmhuine. Céadshoighead chuirthe an bheadhgtha sonna go seol drithleannta — 's ní ba chailg 's í 'n-a héanar — ar tí Taidhg do thaigéaradh. Cusbóir re gcaithfe mei-se dá dheirbhshiair na dairtei-se an chuid oile don ghlaic ghráidh croidhe ren hait a n-easráin. Céile ar a gcuinghidh leaba, sgoláir do sgoil Cúipeada, gnúis dealbhdha dá ndeachaidh cion, eochair meanma na maighdean. Meanma ó bhfuigheam guin fa ghuin fa lár nach léigfe ar ndeabhaidh, rún nach daor slighthe seirce, drithle chaoin dar gcoigilt-ne. Deighfhear re ndlighim robháidh, Ua Baoighill meic Buadhaghám, tamhan a criaidh Dálaigh dhil fa liaigh álaidh dar n-aithribh. Mac Máire, mac Taidhg mheic Taidhg, ua Coinn Doire as díol anmhairg plannda cuir ó bhraonghort Breagh far fhuin saordhacht mac Míleadh. Ua Cuinn meic Úna ó Áth Truim, sbraic ionChuinn re hucht bhforluinn rún crobhluit ar cóir troda, súgh póir Cormaic churadhda. D. S. Mág Aonghusa as úr maicne cusbóir é dar n-annsaicht-ne, seangshlat as saor mar phuba ar aon Is deaghMhac Diarmuda. D. S. Mairghréag inghean Méig Fhlannchaidh, géis d'ealtain Cuinn chobharthaigh, is aire ar a laighead linn saighead toile fa a tuairim. Banua Ruairc go roich ar mbáidh slios do ghéig Ithe ón Easbáin tréad far mhín mórchuing Banbha géag d'órchoill Ír Ollarbha. Déas gan ioth úire Gallda foichne go bhfás shaorchlannda d'fhochan Gaoidhil fa gheal sdair bean len faoilidh ar bhfioghair. Dairt.

https://celt.ucc.ie//published/G402101.html

G402102

Dealg athálaidh othras Taidhg

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1600–1617

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. Dealg athálaidh othras Taidhg; dar n-antráthaibh tochta an tuilg; créacht oile ar fheolfhoghail ndeilg loighe an deirg bheoghonaigh bhuirb. Ar n-eagla tar éis gach chráidh an té ro budh teasgadh dhúin; is sádhadh deilg deoidh i ndeoidh i n-áladh bheoil dheirg nar dhúin. Rugadh uain-ne — anba an choill — na huaisle fa hannsa linn; fuighleach áir chathshlóigh Ó gCuinn do bháidh i dtuinn athbhróin inn. An Aodhchlann rer dheacar dréim do heasgradh go haonchrann siuil; damhraidh as daithe do-chuaidh saithe sluaigh bharrghlain Ó mBriúin. Gan iarsma leanfas a lorg ar ealbha na ngliadhchath ngarg ní tearc m'aithghin trá ro threaghd dealg san aithchneidh mar tá Tadhg. Táinig d'othras eidhre Briain gan dochar eile ar ar n-úidh — ar dtreabhlaid fa súgradh sáimh — dúbladh cráidh gur dhearlaig dhúinn. Níor theinn go heasgar an fhir; níor theidhm achd teasgadh mar sein, beag más tinne an tí ar a bhfuil; níor doigh linn-ne ní achd a neimh. Ní rángas deacar go a dháil, go a theasgadh ní tángas fúinn; do b'í an chreach-sain críoch ar leoin; easbhaidh 'n-a dheoidh ní díoth dhúinn. Beo ar n-aignidh, éanlaogh ar léis, ar ngéagcraobh go n-aibche fháis, snáithe ar saoghail, seadh ar gcruais, ar nguais, ar gcneadh bhaoghail bháis. Ar meadhar, ar macámh búidh, ar mbradán beathadh, ar mbrígh, ar n-aon d'fhine, iarsma ar n-áir, dile ar ngráidh, ar siansa sídh. Iomdha cruth i n-éagcruth uadh is céadfadh dá cur ar gcúl, títhe greanta ar mhíonbhun méar, dearca fréamh gcíordhubh dá gcrúdh. Ní tearc triathfhlaith gan chur gcrú is fiallach nach glac a ngó 'n-a los-sain 'n-a loighe a-tá 's croidhe mná 'n-a chosair chró. Ní cleachtar corma ná ceol, leantar don orchra mon-uar folcadh feadh gciabhchorach gclaon niamhthonach taobh ngeal na ngruadh. Iomdha ó leathbhruach Léime an Chon go hÉirne na ngealchuan ngeal beochroidhe ar n-a ghoin ón ghal goil ban Is eolchuire fhear. Le dubhadh eagla mon-uar don chur-so ní leagar lámh; níor fheac sinn le sealadh fúnn ní bearar glún linn do lár. Ní dó uile Is eagal linn a thuisle achd go dteasgfa sinn, buille ar mbuana, béim ar gcroinn; fa coill gan fhréimh uadha inn. Ní hé caointear achd cách féin; dá gach aoinneach do b'fháth bróin; do sheich sna croidhibh ro chráidh gráin gach neith badh doiligh dhóibh. Ní hiongnadh go gcaoinfeadh cách fraoichneimh na bhfionghal 's na bhfuath, fearg na síon, catha na gcríoch, fíoch na ríogh, tacha na dtuath. Gár mheisde don mhac-sain Briain a sgarad re a mbeirtibh bróin mar shompla cobhartha cháigh; nochttha dháibh comhartha cóir. Is iad caointear ceann i gceann gion go saoiltear gan iad ann, súgh talmhan, tromthoirthe coll, torchairthe tonn marbhghlan mall. 'N-a othraisbheirt faghthar faill, ná hadmhadh othairchneidh dtruim; sgiamh aithmhéile ní háil linn ar rinn áigh caithfhréimhe Ó gCuinn. Éirgheadh sunna ar chomhair cháigh i gcosmhaile a chrotha féin; sgaradh sé a dhíchealtair ndúir re a ghné mbúidh síthshearcaigh séimh. Ní hoircheas a bheith — ní bhia — mar sein san troimcheas i dtá; cuirthe do ghríbh ghroighigh Chua brígh nua sna croidhibh do chná. Gan dulann re dathadh colg, fulang gan amharc na n-ard, gan fhaghla, gan iomramh sealg — iongnadh an cheard tharla ar Thadhg. Ní sgíos comhnuidhe do chleacht, ní sníomh tromthuirse, ní tocht, oigheadh cnámhtha cruaidhe cniocht — gé thárta riocht nuaidhe a-nocht. Meince a aghadh ar fhál reann go dtrásd iná i dtathamh throm bas daithgheal le ndeargthair lann bann tre cheardchaibh caithshleagh gcorr. A chos chuinge catha Ó mBriuin, do luighe Is tacha dar dtreoir, a chisde na gcianbhann lúidh nach brisde fúibh fiarbharr feoir. Táirtheabhar — gá truaighe treas — táithcheangal go nuaidhe a-nos; cúis tuirse mar táithe i nglas fa gnáithe i n-as cuisne an chos. Mac Máire ar n-annsacht — liach linn — Tadhgmhac Briain, ar mbráighe ghill, ar gclár tilte, ar dtuir gan bhuing, ar nguin buinn, ar dticne tinn. Ar ndá Aoidh-ne an Eanaigh bhí a n-imtheacht do mhearaigh mé; deacar meas m'inshníomha ar aoi rom chnaoi i gceas dimbhríogha a Dhé. Dealg.

https://celt.ucc.ie//published/G402102.html

G402103

Dlighidh ollamh urraim ríogh

Seaán buidhe mac bruaideadha

—

c.1340–1360

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Seaán Buidhe Mac Bruaideadha cct. Dlighidh ollamh urraim ríogh; dlighidh rí cách do choimhdhíon; gidh sluagh do chromadh fa a chuing dual dá ollamh a urruim. Rí go hurramach umhal re hucht fheirge a ollamhan — gealaidh snuadh dubhlachta dháibh — is tuar umhlachta d'fhagháil. Cúis eatha d'fhás tre thalmhain urraim airdríogh d'ollamhnaibh; an tsíon ón fhoighide as fhearr, gloinide síodh Is soineann. Tig don bhreith bláth tre dhairghibh, is móiriasg i mionaibhnibh, na croinn dí ag donnadh a bhfolt, rí dá ollamh ag umhlacht. Biaidh ó so a-mach sa Mhumhain ót umhlacht dot ollamhain suan, a Mhathghamhain, 'gun mhuir, tuar daghtharaidh, tuar turuidh. Mh'urraim uait fat fhíon chomhóil 's ar fhuilngis uaim d'easonóir, a Í Bhriain, a bhronnadh greagh, d'ollamh im dhiaidh budh dídean. Do las mh'uaill ót fhíon nuadhonn 's ót uaisle d'fhior aonghualann, a bhas sheang ghéigmhíolla gheal; fa teann éigcríonna mh'aigneadh. Bríogh uaibhreach an fhíona fhinn tug mar do arduigh mh'inntinn; neart an dá fhíon it ollamh gníomh nar chleacht ar chéadlongadh. Niam ciontach red chéibh ndrolaigh fa a ndubhairt mé, a Mháthghamhain, dámadh gníomh mh'fhearg-sa — is ní headh — acht t'fhíon dearg-sa Is do dháileamh. Gach easurraim dar fhéad sinn duit, a Í Bhriain ó Bhoirinn, tug mé acht gan mé dod bhualadh; fa drud é re hanuabhar. Níor choigleas, a chiabh na ndrong, tu-sa — níor theangmháil chomhthrom; tú rom choigil-se, a ghruadh glan, a sduadh bhoiginnse Breatan. Buinne luath lasrach mire ná néal gréine goirtighe; loisgnighe m'fhearg — do bh'fhearg mhear — gur shearg t'fhoisdine mh'aigneadh. Mei-se go crithreach corrach, tu-sa áiseach urramach, ar dteagmháil, a shlat Shligigh, lat gá headráin d'fhoighidin. Mar so Is dual, a dhreach chochlach; file faobhrach freagorthach agus rí maithmheach málla do-ní taithleach teagmhála. Dá mbeitheá mar do bhí sinn is lasair fheirge it inntinn ó ar dteagmháil agus tu-sa ar n-eadráin níor bh'urusa. Ná bíodh aithmhéala, a fholt tais, ort-sa fan urraim thugais; rug th'uirrim ós aird t'áirimh, a bhuinnsheing aird fhorbhfáilidh. Iongnadh dhuit-se dá ndeachadh d'éis do chlú do chéidleathadh ar aithreachas dod ghnúis ghil an chúis aithleathas th'áirimh. Ó adhnadh t'fheirge im aghaidh do b'fhearr mhei-se, a Mhathghamhain, le a bhfríoth d'urraim ód ghruadh gheal dámadh fuar umainn th'aigneadh. A Í Bhriain bhalbhas tonna, budh feirrde th'ádh urruma th'abhra glan dromannach dubh damh go hurramach umhal. Urraim cháich, ceilt dá ndeacraibh agad, a mheic Muircheartaigh, an bhreath chumainn as cubhaidh, is t'urraim dot ollumhain. Urraim ót fhilidh d'fhagháil do budh ei-séin t'easonáir; t'anóir, a bhile Bhanbha, t'fhile d'fhagháil th'urrama. A-déar riot, a rí Bhanba; "do-fheadar iocht Mathghamhna; ní fhúigfeadh mé a ghualainn ngil, dá mbualainn é mun aim-sin." Usaide dá fholt drongach bheith dá ollamh urramach d'uirrim ní iarrthair acht sin ar choinnill iarthair Uisnigh. Sgéal beag agam dá fholt fhionn ar uabhar ollamh n-Éireann dias dar ghiall gaisgeadh 's gal ar Bhrian Mhaisdean 's ar Mhurchadh. Lá do riacht Murchadh meadhrach go Ceann Coradh gceithearnach, an bile úr geaslach geal ag súr easlach Is innbhear. Bean oirfidigh Mheic Liag loinn tarla dhó ar ndul san urlainn; laogh ar shlabhradh ghlas 'n-a ghlaic ar hadhnadh as do b' orrdhraic. Tug grádh ar láthair don laogh, guidhis an inghean fholtchaomh Murchadh fa mhac na heilte slat na n-urchar n-innilte. "Fa chomhair Bhriain muna bheath fada go bhfuighthea eiteach uaim, a chraobh bhíthe bhanda, fan laogh síthe saorchlannda." "Gér bh'fhearr uait linn" ar an bhean "soidhfidh dhamh-sa fa dheireadh, a chaomhchraobh do chlannaibh Luirc, an baothlaogh allaidh orrdhuirc. "An séad ríogh do ró go Brian" do ráidh an inghean fhoiltfhiar "ciodh nach biadh gidh bronnadh teann ó Bhrian ag ollamh Éireann? "Don oirfideach ón ollamh dáilfidhear an deaghbhronnadh; an laogh bu liom-sa fa dheoidh, a chraobh fhionn-sa dot aimhdheoin." Re briathraibh millse na mná mac ríogh Éireann do iompá; tug an laogh don inghin óig — taom as ar imdhigh urchóid. Gabhais éad dá fhaicsin sin oirfideach Meic Liag Luimnigh dar gheall Inis fhádbháin Fháil d'fhágbháil gér bh'iris éagcáir. "Ní bhiú-sa i nÉirinn idir" ar Mac Liag "d'éis mh'oirfidigh." "ní bhiú" ar Brian na ngéirreann nglan "i bhfiadh Éireann gan mh'ollamh." "Tríom-sa ní thiocfa" ar Murchadh "Mac Liag dá lean sobharthan" ar an tslat fhial ágnáir fhionn "ná Brian d'fhágbháil na hÉireann." "Ós mei-se as éasgaidh n-asdair leig liom mo lucht tuarasdail" ar a mhac re Brian mBanbha slat fa rian gach ríoghdhamhna. "Dá léiginn-se leat tar muir lucht do mhórbhronnta, a Mhurchaidh," do ráidh Brian nar óbair fheall "ba dá dtrian d'ógaibh Éireann." Ag mnaoi an oirfidigh ann soin tarla tuarasdal Mhurchaidh; do ráidh sí nach biadh a-bhus is triall don tí dá dtárras. Inntinn re haitheasg na mná don oirfideach do iompá dar fosdadh Brian na mbrat nglan gan triall Is a mhac Murchadh. Le hardollamh Innse Fáil geallais Brian Éire d'fhágbháil; na táinte bó an bronnadh each mó dá ollamh an t-eineach. Muirn Meic Liag 'n-a lasair thruim 'n-a tuinn ionnarbthaigh ionuinn, rinn ar macnais-ne go mear ón linn atmhair-se im aigneadh. Clann Táil do thileadh Banbha saoilim le séan Mhathghamhna Banbha fa bhreith a chinidh ar gcleith fhaghla Is aindlighidh. Dlighidh.

https://celt.ucc.ie//published/G402103.html

G402104

Do bháidh teine Tír Chonuill

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Do bháidh teine Tír Chonuill; táinig díoth don déathoruinn; gríos beo do bháidh ar dtreise do-cháidh tre bheo ar mbaitheise. Cia do shluagh Bearnais nar bháidh lasair innighthe anbháil? do loisg thall seanróimh ar sean; ar neamhghlóir ann do hoirneadh. Árus diadha Dhúin na nGall lá a dheargtha — doirbh an fulang — táinig thoruinn tuile bróin do robhuing uile ar n-onóir. Doire Choluim Chille cian ó shoin do loisg teine é amhlaidh; do bháidh grísneimh dá uair inn; suail nar ísligh ar n-uirrim. Rí Éireann — anba an t-eineach — do bhronn Aodhmhac Ainmhireach naomhDhoire na bhféarmhagh bhfionn d'éarlamh raonmhoighe Raoileann. Re mac Ainmhireach ann soin rug buidheachas a bhronnaidh Colum cráibhtheach craobh shéanta naomh na bhfáithbhreath bhfíréanta. An lá-sain féin — fíor an dáil — do éirigh — anba an diombáigh — lasair bhras teinntrighe te dar las deirgtheine Doire. Tre losgadh longphuirt Choluim do ghabh brón síol saorChonuill; brón a ionnshamhla re headh ar shlógh lionnadhbha Lighean. Doire d'éirghe an dara huair táinig d'fhuil Chonuill chrannruaidh d'árus séimh na sreabh leisggeal badh-éin Is eadh innisdear. Córaide a uaim amhlaidh sin; an rath céadna ar chath leithbhir fo ríor ní raibhe dá n-éis a mbíodh i mbaile Bhroinséis. Róimh chrábhaidh catha Éirne cóir do Dhia í d'aithéirghe; nír bh'é tol a mbráthar mbocht báthadh do dhol san diadhacht. Dá ndíoghbháil táinig thoruinn uile i n-ar síol saorChonuill tonn bháidhte — is béad lem chridhe — tréad na háite hainglidhe. Móide as díoth a ndul seacha, fa crábhadh a gcéidbheatha — dóibh do b'aithbheatha a n-umhla — aithreacha na healadhna. Budh tréad gan bhuachaill crú Cuinn nó go gcruinnighid chuguinn tre annsa i gceann a chéile dream ler bh'annsa an aithmhéile. Gér bhocht nír bhocht a gcridhe ord na háite hainglidhe; ní bhíodh a lógh orra ar-ís gidh mór dtonna do thráighdís. Ní d'iarraidh chlú ar chathaibh Breagh do cheannchaidis fíon fuairmhear 's ní do ghrádh comhóil cheana acht d'onóir an fhoirghneamha. Teach aoigheadh coitcheann do chách, moladh Íosa i ngach éantráth, fa gnáth aca ucht re hucht, slata dar bhláth an bhochtacht. Tréad báidh dar bheatha an bhochta fuair do dhruim a dhaonnachta glóir shaoghalta mar nar shir i róimh chaomhanta an chreidimh. San eaglais bhoicht nar bhocht céim go bhfaiceam ar-ís iaid-séin ar éinshlighidh sonn fa seach an drong chéimrighin chráibhtheach. Smuain mar tá Éire dá n-éis cuir tre sheirc, a Shan Phroinséis, ar Impire na n-aingeal impidhe nach éadaingean. An coimhthionól nar chleacht sgís togbháil an bhaile i mbídís sir ó chroidhe ar Cheard na ndúl danab goire a fhearg d'iompúdh. A Shan Phroinséis nar mhuidh mhóid, guidh fa leith thuas an Tríonóid; sul thuga sí éara ort fa thrí déana do dhúthrocht. Fa fhurtocht ar th'árus féin nocht ar a aghaidh iaid-séin a chóig chomhartha ar do churp róid nach doghabhtha ó dhúthrocht. Ar deis Dé go ndeachaidh sibh dot ísliughadh dar-íribh do shíor do chráidhis do chorp; ní gníomh áinis an umhlocht. Do thréig tu-sa do thír ghnáth agus innile Is órshnáth is leabtha suain ar bheith bocht go breith buaidh ar an mbochtacht. Do thréigis fós — foirbhthe an ghlóir — beirt órdha ar éadach ndeargóir, is fíon ar an uisge fhuar; a bhríogh dhuid-se ní diombuan. Dar ndóigh ní dhiongna an Coimdhe th'oba ar aoi na connailbhe; do-rala Rí an bheatha bocht 's do bh'í do bheatha an bhochtacht. Ná léig feasd ní as sia ná so ó tá th'impidhe ar Íosa san Bhanbha fa ealta éan leabtha falmha na bhfíréan. Córaide a chur 'n-a chruth féin dá snadhmthar ar-ís ei-séin teach suidhe na mbráthar mbocht; báthadh ní fhuighe a n-umhlocht. Go gcluine sinne sonna san mhainisdir mhíorbhalda faoidh bróin mar do bhí reimhe; fa róimh hí don aithrighe; Ag moladh Dé leath ar leath go gcluineam ceol a haithreach, is ceol abaigh a héan mbinn; ní cagail déar do dhlighfinn. Go bhfaiceam a hiobhra ar-ís fa bhláth mbuan mar do bhídís 's a habhla feactha fanna; balbha a n-ealta eatorra. Do b'iongnadh Ultaigh dá héis treabh shuaitheanta Shan Phroinséis; gnáth éagnach ar ar gan fhál; do ghabh ar gcéadrath claochládh. Samhail dúinn iar n-a dol síos ceardcha gabhann gan ghuailghríos; beich gan mhil, teach gan tughaidh, nó each gan idh n-urchumhail. Guidh ar a son san tigh thuas, a Phroinséis fa cruaidh coguas, na guaisbheithre ó Ghurt Eine lucht uaislighthe th'aitreibhe. Conallaigh dá ngarmthaoi Glais fiallach uaislighthe th'árais, guidh go síordhuidhe ar a son, cuir th'fhíorghuidhe let fhocal. Guidh le laochraidh Fhóid Eine, guidh leam i n-am d'áiridhe, a chraobh dhíona an duille ghloin, a Mhuire mhíolla mhiochuir. A úir as airde ná neamh, a bhean rúin Ríogh na n-aingeal, a ghlór nachar ghnáthuigh coir, a mháthair, a ógh ionmhuin. A ghéag fhíthe as uaisle bpóir, lá na breithe ar Sléibh Si-óin ag toigheacht dún i gcionn cáigh nach liom do rún tre robháidh. A Easbal dan hainm Peadar, a dhoirseoir an Dúileamhan, uch gan sinn-ne id ghar do ghnáth; rinn-ne go rabh do robhádh. Do bháidh.

https://celt.ucc.ie//published/G402104.html

G402105

Do bhriseas bearnaidh ar Bhrian

Maol sheachluinn na nuirsgéal ó huiginn

—

c.1400–1425

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Maol Sheachluinn na nUirsgéal Ó hUiginn Do bhriseas bearnaidh ar Bhrian; ní gabhtha dhó mar dhímhiadh gidh bearna do brisde leam ar chisde fheadhma Éireann. Gé bhrisim air im aonar beirn le beagán iolfhaobhar brisidh caithbhearna ar chéad fear géag as aithreamhla aigneadh. Ní hionann agus é féin meinic bhriseas beirn n-aigmhéil, ar tuir mBearbha níor bhlaghas bearna as a bhfuil foltanas. Urchar beirne do bhriseadh dom iomarcaidh aigei-sean is béimeanna ar a mbí neimh is trí géirreanna gaisgidh. Dá mhanaois bhrisde bearna aige agus lann loinneardha; an tsoighead gémadh í ann nocha bí a hoiread agam. An t-arm ler bhriseas bearnaidh ar chuingidh clann dToirdhealbhaigh ní fhuil ag an dearccorr dhonn leathtrom nach cuir i gcomhthrom. Do-ríneas beirn do bhlaghadh air a hucht na healadhan cóir labhra dá char i gcéill mar tharla dhamh Is doi-séin. Seacht leithbhliadhna do léigeadh gan chánaigh gan choimhéigean Magh Inghine an Sgáil far sgoil ó fhinnbhile Chláir Chobhthoigh. D'ionadh a n-áirgheadh nó a n-each ní coigillte ar chionn Chairbreach fear uaim i n-oirchill a gcruidh ná cluain oirchinn dá n-eachaibh. Mac Raghnailte an rúin chéillidh gabhais fearg an bhflaithfhéinnidh mar nar seachnadh uaim don fhior cluain a eachradh nó a áirgheadh. Ní nar bh'iongnadh dhó dá dhruim mh' fhearg mhór-sa re mac Domhnuill; lasaim go fear ar bhfeithmhe gur bhean asainn imirche. Brisdear agam 'n-a aghaidh bearna ar Bhrian Ó Conchobhair; a bhaile ránag a-rís tánag a bhaile i mbímis. Níor briseadh — beag dá uaisle — bearn air acht an aonuair-se ó aois leinbh gus an lá a-niogh gé tá re beirn do bhriseadh. Mar sin nach aithrisdir uaidh go ndearna an Cú ón Chraobhruaidh bas ghéigshlim far ghrádhach mná lámhach éigrinn acht aonlá. Lá dá raibhe i nDún Dealga Cú Chuluinn cruth naoidheanda óidh na gcuradh ar an gCoin slóigh Uladh i n-a fhochair. D'éis an óil ar n-éirghe a-mach dá bhfacaidh an fhian Ultach crann go nduille fheactha fhaon ealta ag luighe dá leathtaobh. Líonaid dá n-annsacht uile mná Cúigidh chlann Rudhruidhe; gá cur do budh deacra dháibh cur ris an ealta d'fhagháil? Do dhóigh a lámhach an laoich iarraid ar athair Chonlaoich; teilgthear uadh na heoin áille; fa tuar leoin Is lúthgháire. Marbhthar le Coin an chleasraidh ar itghibh na n-inghean-sain na heoin don dírim dheaghbhan; fírrinn ceoil a gceileabhradh. Ar roinn na healta don fhior níor dhearmaid umpa acht Eimhear; do bhí ar Eimhir reacht fan roinn; deimhin nar chleacht an chomhroinn. Gealltar uaidh 'n-a éiric sin na céideoin eile d'Eimhir do thornfadh ar thaoibh an chnuic ó chraoibh na n-orchar n-orrdhruic. I gcionn trill teagaid go cách dá éan go n-éagcosg neamhghnáth — cia nach tabhradh óidh orra? — go slabhradh óir eatorra. Tug bainchéile Chon Culuinn grádh dearmháireach dofhuluing don cháraid iongantaigh éan thánaig d'fhionnochtaibh oiléan. Agrais Eimhear an fhuilt truim a chunnradh ar Coin gCuluinn fan dá éan gér dhainimh dhó gan sgéal 'n-a haighidh umpa. Dá uair nó a thrí teilgthear lais na heoin áille Is níor amais; do bhí ar confaidh mar do chuir trí horchair tar na héanaibh. Feadh bliadhna ní dheachaidh dhe athtuirse na n-éan síthe; ní hiad imtheachta na n-éan as inleanta acht an t-uirsgéal. Gan éinéan riamh roimhe sain do dhul do dhaltán Chathbhaidh gan bheirn ar Bhrian do bhlaghadh riamh acht d'fheidhm na healadhan. Ní gabhthar géill na teangadh; bearn ar Bhrian do bhriseamar; níor thadhaill bheirn nachar bhris dá lamhainn a fheidhm d'aithris. Líon timchill gacha tíre i n-oirchill na hairdrighe rí Sligigh Is sé sheolas; ní mé idir fhoillseoghas. Do-fheadar budh éigean damh cúl re cineadh a mháthar ar Bhrian muna bhear dá cheilt ar bhean a Trian an Tuaisgcirt. Fogus d'fhéin Mhurbhuigh mi-se, ní fhéadaim a innise mar do bhlagh a gclacha chuir 's a chatha fa mhagh Murbhaigh. Ar Mhagh Luirg na learg solas dá n-áirmhinn a urradhas a ndearna Brian d'fhoghail ann do bhiadh 'n-a fholaidh oram. Na táinte bó do bhean díbh dá n-áirmhinn ar an airdrígh Fir Mhonach ní budh réidh rinn; i bhfolach go léir léigim. Síol Muireadhaigh Is Manaigh do chuirfeadh im cheartaghaidh bheith ag tuirimh na dtreas thug bheas gidh duiligh a ndearmud. Goill Connacht do chur dom dhruim nó a n-iarmhoireacht ní fhéadaim a bhreatha troma ar a dtigh ná a chreacha orra d'áirimh. Ní fhuil éintír aca so nach bí cuid éigin aca ag gabháil le a chneas mar chailc d'fhagháil treas nó dá dtabhairt. Ní bhí anbhuain i nUltaibh ná coimhéirghe i gConnachtaibh nach é triath an Tobair Ghil as cliath chogaidh dá chairdibh. Cara ná deargnámha dhíbh ní fhuil d'urradh ná d'airdrígh d'fhine Chuinn dá gcuir leis-sean gan tuinn dá fhuil uimei-sean. Le foluibh uaisle iomdha is le tréidhibh tighearna do chosain Brian clanna Cuinn ó Bhanna siar go Sionuinn. Ní mionuighthear a Mumhain bearna ar Bhrian Ó Choncubhair; ní thig fian Eamhna dá fhios, bearna ar Bhrian gé do bhriseas. Do bhri. Bás inghine Í Bhriain do bhlagh mo chroidhe — créad nac blagh-fadh? do ghnáth ní lugha do lá mo chumha an tráth fa dteasdá. Móide do bhriseas bearnaidh m'onóir a hucht Toirdhealbhaigh gan chur ris i dtráth tugha ar chách do bhris bearnadha. Na trátha le mbrisinn beirn a chroch Dé, ar dheamhnaibh Ifeirn uaim ar dhearmad ag dola ní neamhlag uaidh m'arodha. Do bhri.

https://celt.ucc.ie//published/G402105.html

G402107

Dorn idir dhán is dásacht

Seaán ó clumháin

Margaret Lantry

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Seaán Ó Clumháin cct. Dorn idir dhán Is dásacht; gairid bhíos ar buanfhásolc fulang na ndámh — dia do rath; cia leis an ndán nach díomsach. Mo dhán agus mo dhorn deas dias impidheach ar mh'aimhleas; is ollamh mho dhorn deas-sa ag sonnadh orm mh'aimhleasa. An díomas fo-deara dhamh do bhualadh-sa, a bhadhbh Chruachan; a-deir a lán as a los "do-bheir an dán an díomas." Mór an dásacht do dhuine dorn thort, a thuir Maonmhuighe; a fhlaith cró, 's gan a char tart do budh mó dhamh a dhásacht. "Níor chubhuidh riom, a rosg mall" a-déar ruibh, a rí Cualann, "bualadh neith dod ghualainn ghil gion go mbualainn cleith gCaisil." Tugas, a Aodh an fhuilt tais, dorn duit agus níor dhíoghlais; dá mbeanta orm, a chleath Chuilt, do theach ní dorn gan díoghuilt. Dámadh i Leith Mogha a-muigh do-bhéaruinn é nó i nUltaibh arm do deargfaidhe san dorn, a bhadhbh sheabhcaidhe shúlghorm. Mun ndorn do thógbhas id thaigh ná hionnarb mhé, a mheic Eoghain; bean an dorn díom mar dhlighe is ná bíodh orm th'oirbhire. Leat a buain díom Is an dorn an lámh dheas, a dhearc mhallghorm, a luach do dhán díom dhlighe nó an lámh, a ghríobh Gháiridhe. Ní ba, ní heich, ní hór ceard do-bhéar dhuit, a dhreach mhíndearg; nocha lámh cheana ná cos do-gheabha acht dán 'n-a ndearnas. Cuirfidh gach ar léigis linn barr anuabhair im intinn; smacht ar mh'uabhar do b'fhearr dhamh do bhualadh gidh leam leagar. Ní dhearna ollamh Uladh a chomhmór ar Chonchubhar; ní bualadh ríogh do-rhoighne 's do líon uabhar Athairne. Ní bhuailfeadh Torna an taoibh ghil Niall Teamhra ná Corc Caisil Niall Is Corc dó 'n-a ndaltaibh; mó do-niam ort d'iomarcaidh. Brian mac Ceinnéidigh Codhail dá mbeinn aige im ollamhain tearc do chreidfeadh, a chinn Mis, go leigfeadh linn ar léigis. Léig a bhéalchorcra bharrghlain anuabhar let ollamhnaibh; maithfidh rí, a dhonnabhraigh dheis, ní d'ollamhnaibh ar th'aithreis. A Í Chonchobhair nar chleacht gan dán fhear nÉireann d'éisdeacht budh é luagh ar léigis linn duan gach éigis i nÉirinn. Ná bíom ní as fhaide, a fholt fionn, gan luighe ar aon ar éinphioll; 's ná bíom, a bhile Suca, gan fhíon d'ibhe a haonchupa. Fa liom do leathghuala dheas go ndearnas uirre mh'aimhleas; ná bean díom gion do ghualann ná miodh ná fhíon t'órbhuabhall. Mé t'fhear grádha, a ghéag Eachtgha, fa mé riamh t'fhear éinleabtha, mé fear do ghualann gile, a nuabharr geal Gáiridhe. Tú do-bheir ní dá gach neach tú an treas uaithne don oineach; ní fhuil, a bhonn mar aol, ann acht Aodh Is Donn Is Domhnall. Duine id cheann ní cuirthe dhamh, a Í Chonchubhair Chruachan; ní fhuil t'aonmhac samhla sonn sa Bhanbha, a chraobhshlat Chualonn. Do lingis an lucht ro theilg riot um chró Cathail Chroibhdheirg; cró Cathail do dhísligh dhuibh t'athair mun dtír-sin torchuir. I mbroinn do fhágaibh t'athair tú, a Aodh Í Chuinn Chéadchathaigh, gach aon dá rádh; a rí Cuilt, d'Aodh do bhí i ndán a dhíoghuilt. Ní mairg athair fhágbhas mac i mbroinn, a bharr na bhfionnshlat; sgéal leam dá dheimhneaghadh dhuibh nach fearr seinleabhar seanchuidh. Rí do ghabh Banbha mbladhaigh dar bh'ainm Fiacha Fionnolaidh dó fa báingheala na ba áirgheadha bó na Banbha. Aitheach-Thuatha fuair a bhfioll ro mharbhsad Fiacha foiltfhionn gur hionnarbadh ann uile clann fhionnardghlan Úghoine. Foirbre mac Fine 'mun bhfeall, Sanbh mac Ceit, Eochaidh Aincheann, agus Éilim nar an dhe nó gur ghabh Éirinn uile. Gan ioth sa Bhanbha, gan bhliocht ó Éilim tres an ainiocht, gan toradh tar éis an fhill, gan déis nar fholamh d'Éilim. Gan mhac aige 'n-a aghaidh iar mbás Fhiachaidh Fhionnfhalaidh do bhí acht an mac do bhaoi i mbroinn an tslat gan chnaoi gan chrobhoing. Fágbhais Éirinn — fá é a leas — bean ríogh Teamhra le a toirrcheas go riacht i nAlbain Eithne gan argain fa a himeirche. Rug inghean airdríogh Alban mac ris nar chóir comhardadh; rug an tslat ghoirmdhearcach ghlan an mac toirbheartach Tuathal. Fiche bliadhan dó a-dearair i nAlbain dá oileamhain; tug ruathar neartmhar a-noir Tuathal Teachtmhar go Teamhroigh. Leis do cuireadh an céad cath leis do marbhadh mac Connrach; Éilim do thuit le Tuathal dar loit Éirinn d'éanruathar. Dar mharbh rígh Mumhan a-muigh, dar mharbh rígh Almhan Eochaidh, dar mharbh Tuathal ó dtaoi-se Sanbh Cruachan id chomhaois-se. Do dhíthcheann sé ar son an fhill rígh gach aonchóigidh d'Éirinn; íoc as fhearr fhuair sa mheabhail buain a gceann dá gcóigeadhaibh. Do theasg Tuathal an taoibh ghil méidhe chinn gacha cúigidh dar lean Midhe don mhuigh-sin ó bhile gheal ghormUisnigh. Níor baisdeadh riamh roimhe sin Midhe do mhuigh ard Uisnigh; do lean Midhe do Mhuigh Sainbh ó thuir Line gér leasainm. Cosmhail tú ag teacht dar gcobhair is mac Fiachaidh Fionnolaidh; do bhí baois, a bharr foltchas, it aois ann Is arrachtas. Aithbhir mar aithbhreas Tuathal t'athair, a Aodh fionnChruachan; a bhile Seaghsa Is mar sain dar leam-sa dhlighe a dhíoghail. Do loit Éirinn 'n-a athair seanathair Chuinn Chéadchathaigh cosmhail, a rí Sléachta, sain 's mar do-ní éachta it athair. Cosmhail cuma, cosmhail lagh dhuit Is do Thuathal Teachtmhar; geal do thaobh, a Aodh Uisnigh, 's do b'eadh taobh an Tuathail-sin. Punann cúil bhuidhe bhachluigh ort, a mhéirghil mhalachdhuibh; cruithneacht na mbarr an bairr-sin, cam buincheart an bhunainn-sin. A rí Teamhrach, a-tá fód troigh dheas dá gcumthar caolbhróg, 's a-tá glantroigh óg oile fód, a mharcaigh Mhaonmhoighe. Dearc uaine ós t'aghaidh mar fhuil mailghe donna ós na dearcaibh, barr maothcham ós do mhalaigh, a shaorchrann chlann gConchabhair. A Aodh Í Chonchubhair Chliach, deargfa im cheann nÉireann th'óirsgiath, deargfa i n-ágh, a abhra gorm, gallgha dan lán do leathdorn. Dorn. Tuilleadh dod chéibh chuirr chladhaigh uaim, a Aodh Í Chonchabhair, leat rann gach duaine san dorn, a bharr Muaidhe agus Modharn. Minic mhaithidh mo dhorn damh, a Thaidhg Í Cheallaigh Choradh; go dtabhair t'fhile dheit dorn do ghleic ní mire an Mhodhorn. D.

https://celt.ucc.ie//published/G402107.html

G402108

Do tógbhadh meirge Murchaidh

Gofraidh fionn ó dálaigh

Margaret Lantry

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Do tógbhadh meirge Murchaidh; is tráth aighthe ar Allmhurchaibh; díorma i ndeaghaidh na meirge d'fhearaibh díoghla díbheirge. Do tógbhadh leo ar leirg fhódbháin; budh séan creach dá céadtógbháil ós laoch braoinleirge an bhragha saoirmheirge mhaoth Mhurchadha. Budh séan greama do ghabháil do Mhurchadh Ú Mhadadháin meirge thláith as neamhthláith neart ón ráith eachbhláith ag imtheacht. Suairg an ríoghcoinneall roimhe d'ionnsoighidh na hiorghoile, sróll fann re caoilfhiodhbhaidh gcruinn crann mór d'aoinfhiodhraidh áluinn. Is áluinn an earr mheirge do-chiu i gceann na mínleirge; éanamhail a heiteall sin breicearr shéanamhail shuaithnidh. Cia an monghar mór-sa san mhagh? cia an sluagh-sa ag mílidh Mumhan? nó an doire corr slatach sleagh? nó an bhratach dhonn ar deireadh? Bratach mheic éachtaigh Eoghain minic bhíos 'n-a baindeoraidh; iadhaid Anmchadhaigh impe na harmchuraidh innilte. Ar dtiomsughadh a thionóil im sheabhac shíl Éireamhóin earr thana mhíonshróill san mhagh budh mana díoghbhóidh Danar. Leanaid cách é i n-ionad the, leanfaidh Murchadh an meirge nuaibhile Eilge 'má fhóir, guaillidhe meirge maothshroill. An gcéin mhaireas an mheirge ós laoch fholtchas fhinnleirge méaraidh gaisgeadh na nGaoidheal; ní claisdear a gcommaoidheamh. Tug Brian i gcath Chluana Tarbh teisd mar sin ag sníomh oram ar fhear chomhanma chinn Doir rodhamhna gill dá ghníomhraidh. Dál gCais fa Mhurchadh mhac Bhriain rángadar gus an roighliaidh; Éire ar láimh Bhriain ó do bhí san ghliaidh níor bh'áil an t-airdrí. Tig láimh le laochraidh Sionna rí Éireann Is aoinghiolla ar mhaoilinn ghléanuaidhe ghloin aoibhinn fhéaruaine fhásaigh. Cóirighthear peall Is puball ann sain don fhial abhradhdonn; teagar mionn saltrach saoire go marcach bhfionn bhFormhaoile. An lá nar léigeadh san gcath le Dáil gCais na gcolg bhfaobhrach an rí do radháil a arm do bhí ag gabháil a ghnáthshalm. Ar ndul i gceann a chéile don dá fhoirinn aigmhéile léigid Gaoidhil gáir rothrom ag maoidhimh áir FhionnLochlann. "Créad an gháir-se 'n-ar ngoire, a ghiolla" ar Brian Bóroimhe; "Gáir Gaoidheal" ar an giolla "ag maoidheamh a móirghriolla." "Innis, a fhir an fheithmhe, ó taoi i n-áit a n-infheithmhe mar cuirthear an cath cródha" ar sgath cruithgheal Crannmhóna. "Ní hurusa, a Bhriain Bhanbha, le dlús na gcath gcathardha aithne ar fhear seach ar-aile feadh graifne na gasraidhe." "Fionnam uaibh" ar airdrí an tslóigh "créad rian a mheirge maothshróill ler chosain Murchadh mór dteann ag clódh urchradh na hÉireann." "Do-chiu i lár lochta an éididh do mhac-sa, a mheic Chinnéidigh; do-chiú a chomhardha catha ós rodhamhna an ríoghfhlatha. "Do thanuigheadh tiogh an tsluaigh fa mhac ríogh Éireann armruaidh; san treaschath gé theilge a fhuil is seasmhach meirge Murchaidh." "A dhuine dhéachas an cath, ná creid an gcéin bhus seasmhach meirge na flatha ó Bhóinn Bhreagh go racha do ghlóir Gaoidheal. "Féach a-rís raon an chatha, innis dúinn a dheacracha" ar craobh Eilge nar éar sgoil "féagh ar chlaoin meirge Mhurchaidh." "Is é iomthús an chatha" ar óglách an ardfhlatha "ar sníomh a airm d'fheirg Murchaidh maidhm san leirg ar Lochlannchaibh. "Ar dtuitim saorchlann síl Bloid timcheall Murchaidh san mhórthroid feidhm na leirge a aonar air do claonadh meirge Mhurchaidh." "Do chlaon oireachas Éireann de sin" ar Brian baismhéirsheang "d'éis claonta meirge Murchaidh aonta fheirge ag Allmhurchaibh." "Saoth leam" ar Brian an bhairr ghloin "mar bhias Éire d'éis Murchaidh; bás Murchadha ceann i gceann leam Is urchradha Éireann." Táinig do thuitim Murchaidh bás an ghaisgidh ghníomharthaigh; flaithfhéinidh Ghlaoi mar do ghin do aithéirigh gnaoi an ghaisgidh. Mac Eoghain Cliach cleith urchradh cosmhail Is an céadMhurchadh; gnáth tromthóir dhoirbh 'n-a dheaghaidh comhchóir moirn dá meirgeadhaibh. Mac Eoghain Is eidhre Briain, dá shlait fhíneamhna a héinchriaidh, géill Gall i gaisdibh na bhfear, dá bharr gaisgidh na nGaoidheal. Murchadh mhac Briain an bhairr thais, Murchadh mac Eoghain armghlais, dá churaidh comhlann gcalma conghlann cubhaidh comhanma. Gan d' urraim ag oidhre Bhriain ó mhac Eoghain fhuair mhóirghliaidh achd Brian re chéile dá chur nochar ghiall Éire d'Eoghan. An flaitheas fhuair a athair mar tá fa thuir Chonachaidh do badh é a chéile cleath Dor achd go mbeath Éire ag Eoghan. Fine Luirc na lann dtana timcheall mheic Bhriain Bhóramha samhail síl Anmchadha an áigh im ghríbh n-armthana n-Iomdháin. Líonmhar do lucht a thighe an adhaigh as uaignighe comhdhál mar do bheath 'n-a bhrugh a theach lomlán do laochraidh. Lán ón orsain go ar-oile an teach d'uaithnibh iorghoile; lán na coirn donnghasda dhóibh do choirm shomlasda sho-óil. Lán do lúireachaibh gorma is do cheinnbheartaibh cathardha — as tréidhe treasa goile — sleasa réidhe an ríoghthoighe. Lán do ghiallaibh na geimhil i dtigh flatha finnFheimhin, is aidhleanna na n-arm nglan airmreanna badhbh do bhiathadh. Lán do mhnáibh fiala fionna na fuinneoga fairsionga ag cur corrthair óir eangbhláith san longthoigh mhóir mhuirearghnáith. Ar sleasaibh bláithe an bhragha suidhfidhear síol n-Anmchadha; bídh 'n-a ríoghshuidhe reampa síodhuidhe a sídh saoirNeannta. Líne do leith a aighthe do chathaoiribh cumhdaighthe — rachaoin a gcridhe re gceird — file i ngach chathaoir chróidheirg. Gach fear ag freagra a fheadhma san bhruidhin aird oireaghdha; druim re fraighidh slatshaoir sonn macaoimh fa bhrainibh buabhall. Gan fhear dearmaid ná diomdha díobh Is siad sluagh ro-iomdha gan luadh cionadh re headh n-óil gan fhear i n-ionadh éagcóir. Tar éis a suidhighthe so do-ní aoibhnioghadh orra cliar téad do fhocuil oineach i nglotuin géag ngallshaileach. Gabhthar ainn-séin ga n-aos cheoil dán re cuisleannaibh ceineoil faoidhe téad dá chéibh chlannaigh ag béin shéad do shaorchlannaibh. Ní thuigim má tá easbhaidh ar an ndúnadh ndaoineach-sain achd an dúnadh gan doirseoir do dhúnadh a dhoroisbheoil. Mac mheic Mhurchaidh móradh ceall diomdha ar Dhia nocha dligheann; lór do sduaidh Eamhna a fhagháil ar shmuain meanma Í Mhadadháin. Agartha aicme Míleadh le chéile 'gá gcoimhshíneadh; tiad do bhruidhin mhóir Murchaidh slóigh fhuinidh dá n-agarthair. Ní chuala ar lámhach Logha leithéid lámhaigh Murchadha; Murchadh Is ar mhaith le a dhroing má do chaith urchar n-iomruill. Dá chúis far dholta fa dhíon: is tuar orchradh a eissíodh, is díon ar urchraibh d'fhagháil síodh Murchaidh Í Mhadadháin. Ó Madadháin as mhín cruth madh cor ris im ráith Teamhrach tríd slógh Teamhrach badh tana ó theaghlach mhór Murchadha. Do tógbhadh.

https://celt.ucc.ie//published/G402108.html

G402109

Do thuit meirge catha Cuinn

Unknown

Margaret Lantry

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Do thuit meirge catha Cuinn a-rís — ní rádh gan fhochuinn — gé fuair soin a rádh roimhe san ágh ar Mhoigh Mucroimhe. Cóir a-rís a fhriotal sin a ndubhairt draoi Airt Éinfhir comhrádh truagh a haithle Airt ar Chairthe an Druadh a-dubhairt. A-dubhairt mar a-deir sinn "meirge ó gCuinn do-chiú ar dtuitim" an dá sgéal do sgailt croidhe léan Airt Is ar n-orchrai-ne. Art gémadh adhbhar toirse fa ríor ní hé m'fhochoinn-se; ní chuir sinn i gcás chumhaidh go bás chinn Ó gConchubhair. Tug ar n-anbhuain 's ar n-olc féin a ndubhairt — dia do mhíchéill — go bhfoil im chridhe a chumha an file ar Mhóigh Mucrumha. Dá thurnamh tháinig an n-olc meirge marcraidhe Connocht; ó a thuitim ní bhíd ar bun; dá dtuitinn Is tríd thiocfadh. Re hucht a thrialla i dTeamhraigh móide um mharbhadh Thoirdhealbhaigh far gcaraid-ne mo chumha anaibghe na heasbudha. Do b'aidhbhseach adhbhar ar neirt go bhfuair an t-easgar oirrdheirc clann Luirc 's a dteachta dá thaigh ar dteachta a chuirp san chomhraidh. I gcaladh Bearbha do bhiadh i gcoinne re cath Gailian; dá maradh ar n-a mhárach do budh caladh conghárach. Do toirmisgeadh — truagh an cion — le síol Néill ar n-a-noirthear a choinne fa Chaol nUisge; do-roinne taom tubuisde. Mac Aodha, nar éar dámha suil fríoth fios a theasdála, i ndiaidh a thóroimhe tig Ó Briain Bóroimhe i mbráighid. Mac meic Toirdhealbhaigh — truagh linn — do bhí — níor bheag an inntinn — gion go raibhe i ndán da-san ar Thrágh mBaile a bhárda-san. Dá ghaol féin — ní fiadhach gar — nach truagh an treabhadh meanman? dá lár do lingeadh an Traoi dá milleadh d'ágh i n-aonlaoi. Is leo torchair — truagh an béad — an dream dar chóir a choimhéad; ní cóir gan chuimhne ar Chadaigh duilghe dhóibh a ndearnadair. A fhine ann gan fhuireach mar budh cineadh comhuidheach téid ar bhfaicsin na faille go géig n-aisdrigh nEochaille. Do ráidhsead ar gcur chuige tre bheith beagán sochruide 'n-a aonar go raibh a-rís baoghal air nochan fhuighdís. Téid neach dá náimhdibh bunaidh aca i gcoinne Í Chonchubhair; gonais an tuir ó Chluain Caoin — ní guin do-chuaidh gan chomaoin. Fa goire bás dá bhiodhbhaidh gér luaithe lot Toirdhealbhaigh; do bhí sé 'n-a chosair chró 's ní hé an rí ar tosaigh theasdó. Guin ó gach aoinfhear do fhuair dá dtigeadh — trom an anbhuain; do rad an rí goin fa ghoin an fad do bhí 'n-a bheathoidh. Ar dtuitim dá thaobh mar chailc gion gur bh'é a dhíol do dhíoghailt do bhí a bhiodhbha bonn ar bhonn is rí Cliodhna san chomhlonn. Níor fhulaing laoch Locha an Sgáil aithris marbhtha meic Damháin; ní fhuair an dream é i n-asgaidh ceann a ré gé rángasdair. A loit Is lór do phudhair tír cháigh ar n-Ó gConchub-hair; dá chlannmhaicne Is é do fhuair ré a adhlaicthe go n-anbhuain. Fear do mharbhtha, a mheic Aodha, tar éis maoidhte an mhíothaoma níor fhéad as do dhearnoinn deis an seanloinn ndéad far dhúinis. Mac Subhaltaigh Is mar sin a bhas fa cheann a chloidhimh gan dol fa a dhéis do dhuine d'éis na Con 'n-a chróluighe. Níor beanadh a bais na Con le marcraidh Meidhbhe Cruachan sealbh a dhornchla re trí thráth; do bhí ortha 'n-a ursgáth. Gur cumadh — is cúis truaighe — cealg ar Choin na Craobhruaidhe mar budh beo corp an churadh gan tocht leo dá lámhughadh. "Éan" ar cách — ní cleasradh beag — is í cealg ar ar chinnsead — "níor ghabh riamh ós cionn na Con nach biadh i ngioll dá ghábhodh." Clann Cailitín — cleas neimhe — ós cionn chéile Eimhire dá fhéaghain an beo do bhí na n-éanaibh leo do leigthí. Ingheana an druadh i ndeilbh éan do dhul idir é Is ai-éar Cú Chulainn, gidh bé do bhraith, do fhulaing é don éanlaith. As do haithneadh a éag soin aonmhac inghine Cathbhoidh mar nar ghoill cleas an chleitín san treas ar chloinn Chailitín. Meadhbh mar do maoidheadh an bás dírim laoch — fa lór d'uathbhás — do Leath Mogha do mheall sin dá gcora ar ceann an chloidhimh. Do b'é iomthús a ndála tríocha laoch gan leathlámha do-chuaidh don laochroidh ón loinn gan bhuain re caoimhChoin gCuloinn. Fágbhaid mar sin — samhail cháir — do loinn mbuadha id bhais ghéagbháin lucht doirtthe t'fhala i n-iorghail — mana a dtoitme, a Thoirdhiolbhaigh. Faobhar do loinne id láimh dheis dóigh go ndiongnadh a aithris — meisde a ngeall dá seachna sin — dá ndeachtha ar cheann an chloidhimh. D'iomarchaidh an fhir roimhe do lann, a laoich Bóroimhe, gá dtú acht do leigeadh id láimh gé do creideadh thú ar dteasdáil. Ag cosnamh an chuilg neimhe dhuit i ndeireadh aimsire gan neart iomromha id ghlaic ghil sbraic na hiomghona it aighidh. Ar ndul d'éag ní dheachaidh dhe an ghráin do gabhadh roimhe; do-chuaidh le laoch Locha an Sguir a fhraoch catha san chomhroidh. Ioth an talmhan ar ar thuit do-chuaidh uain-ne 'n-a éaruic ó do shúigh fuil na flatha an úir fhuil mar fhiadhracha. Don chumhaidh Is cneasda sin a beith mar bhias a dainimh; a-tá toil cháigh le a chaoinimh le a bhfoil dháibh do dhomhaoinibh. Ar mo thoirse ní théid faill, mar sin fuaras a fochainn; meabhaidh ar mo ghuth ón ghol — uch ní le meadhaibh múchtor! Meisde bhím tre bhile Ó gCuinn ar mh'osnaidh an uair ghabhuim gidh mé as toirsighe dá thocht; ar dtoirsei-ne Is é mh'annsocht. Beag do shíol Chuinn dá chumhaidh oidhre chloinne Conchubhair nar thruaill fíoch agus falta; dá dhíoth do-chuaidh Connachda. Do thuit.

https://celt.ucc.ie//published/G402109.html

G402110

Duine deighmhisnigh Dái-bhíoth

Domhnall mac taidhg ó dálaigh

Margaret Lantry

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Domhnall Mac Taidhg Ó Dálaigh cct Duine deighmhisnigh Dái-bhíoth; mór fhuair d'ulc is d'fhíorláindíoth budh toirrseach le triath oile fa iath gcoimseach gConaire. Mór n-adhbhar ler chuir i gcéill mac Séamuis nar thuill toibhéim, pór glainshlisnigh, an mear mín, ar bhfear daighmhisnigh Dáibhídh. Do dhoirt Dáibhídh as mhaith modh a dhóchas i nDia Athar; do ghlac fírmhisneach nach fann slat do shídhshlisneach Sagsan. Do thuig i dtós a aoise triath Barrach — beart roghaoise — rosg mear as creachthóir ar chrodh gur neamhchóir seadh sa saoghal. Níor ghlac sé ó soin i-le ró sgíse im sgéal dá dhoilghe dá mbeath go mothuigh sé sin acht rothuil Dé do dhéinimh. An lá do-chluin cúis toirrse far dhéanta dhó doghoillse ní feas doimheanma ann air an mall soidhealbha sochruidh. Ní faicthear a bhrón go bráth, ní théid caitheamh 'n-a chonách marcach gruaidhmhear as ghlan cruth níor ghabh buaidhreadh an Barrach. Meinic fhuair-sean fheidhm docrach troid leathtrom gleo guasachtach, gidh eadh níor theith, níor thuill guth go breith gach bhoill don Bharrach. Iomdha troid 'n-ar toillead lais clú le misneach mheic Séamais fir cholgshnasda nach uar ail do shluagh bhorbghasda an Bharraigh. Fuair iar n-éag a athar dhil go lór imshníomha Is aisdir fonn cathardha na síodh sean ag díon athardha a aithreadh. Tugsad aighthe i n-aoinfheacht air Goill Is Gaoidhil Ghuirt Fhionntain fear séimh nach sochlaointe brígh an réidh dochlaoidhte Dái-bhídh. Do chuirsead Goill — is é a fhíor — le neart dá neimhdheoin Dái-bhíodh sduaidh chneasaolta go ngné ghloin i n-easaonta é orthaibh. Nó gur bh'éigean dó fa dheoidh dul 'n-a n-aghaidh dá aindeoin a bheith umhal do b'é a rún go ré an churadh do chlaochlúdh. Rug air — is ní hé do thuill — d'fhoirneart Is d'iomad leathtruim aigneadh sídhe múinte mear cúirte a thíre gur thréig-sean. An ló nar ghabhsadar Goill úmhlacht mo chéile chumoinn téid ar dhíon an déadbhláith dil; ní gníomh éadtláith do fhoillsigh. Ní toirrse, ní trom lighe, ní meathtacht, ní meirtnighe do ghlac an ghéag fheardha fhir, acht méad meanma Is misnigh. Gairid dó 'n-a dheaghaidh sin go bhfuair sé ar son a mhisnigh fógra síothchána sluaigh Gall gruaidh fhíochdhána nach anbhfann. Aoincheann Barrach na mbreath séimh beirthear leis — lán do dheighchéill — cuairt aithghearr le bhfuair a thoil go baincheann sluaigh na Sacsan. Fríoth leis aiseag a fhola; fuair Dái-bhídh dreach neamhdhona gnúis fheardha ar nar braitheadh béim maitheadh a ndearna doi-séin. Ní fhuil aonfhód tiar ná toir ná cíos i gcairt an Bharraigh nar fríoth le grásaibh Dé dhó rer chásaigh é fan am-sa. Do budh mó sa chách a chion ar ndol Dái-bhídh fa dheireadh ruire suairc nach saoibhthim gus ar cuairt go saoirching Séamus. Neimhiongnadh — dia do rath — roimhisneach Bhíocont Barrach 's nach fuil díobh obar nar fhéag síodh nó cogadh do choimhéad. Mar an gcéadna a chéile dil Oiléan óg aigneadh suilbhir gruaidh soidheargtha as séimh breath doimheallta a méin 's a misneach. Níor chuir-se i gcéill do neach go mbíodh cás trom ná tuirrseach ná anbhuain ar a gnúis ghloin fá chúis amhluaidh dá bhfaghaibh. Inghean Dái-bhídh — Dia dá díon — maith chongbhas aithne an Airdríogh; ní thuillfe ar neamh diúltadh dhi bean leis nach diúltar duine. Duine.

https://celt.ucc.ie//published/G402110.html

G402111

Each gan aradhain an fhearg

Maol sheachluinn na n-uirsgéal ó huiginn

Margaret Lantry

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Maol Sheachluinn na n-Uirsgéal Ó hUiginn cct. Each gan aradhain an fhearg do-ní — ghá deacra díbhearg — ag breith chéime ar a conair déine eich gan arodhain. Each gan aradhain uirre déine ná rioth réalluinne; deirge ná drithle gan smál crithre na feirge ar bhfadádh. Ionann a n-airdheanna sin — ní horam-sa nar imthigh — neach nach gabhann ar a ghuth each ga mbloghann a béalbhach. Fearg ar bhfagháil a sboraidh mar bhíos each gan arodhain tarla rinn 'n-a tonnghoil te sinn ag comhghoil re chéile. A mheic Raghnailte, a rún ban, tu-sa a-deirim dá déanamh gan fheacadh ó aonghuth dhí an eatal fhaobhrach fheirge. Gidh meise féin ní fríoth ann locadh aonfhocail agam; níor loc mé mian mo theangadh; a srian lé do léigeamar. Níor thógbhais do shúil ó shin riom, a Bhriain Í Bhriain Luighnigh; ní cara an tí dá dtabhar fala agus í ar n-arsaghadh. Do thréigis an béas bunaidh riom-sa, a rí Ó gConchubhair, an fhearg ní luaithe leat-sa ná ag searg uaithe t'aigneadh-sa. Cosmhail re Coin na hEamhna, a Bhriain, a bhláth fhíneamhna, do thonn fheirge i ngoire ghliadh 's do cheirde oile ar aoinrian. Mar nach faghadh Cú an chleasraigh díol a fheirge d'imreasnaibh níor bh'iontaoibh cách ris an gCoin i dtráth iompaoidh ó éachtaibh. Laithe do-chuaidh do chur threas nach fuair a fhóirithin d'áitheas dá dtug mire chatha an Chon cridhe na flatha ar bhfiuchadh. Don fheirg do-chuaidh 'n-a chridhe Cú Chulainn cúis deibhthire; do hadhnadh a fhuil 's a fheoil go bhfuil 'n-a adhbhar uirsgeoil. An lá-soin ar lasadh dhi do-rinneadh inntleacht uirre as ar chosmhail a searg soin fearg na Con-sain an chleasraigh. Trí dabhcha — dia do thuigse — do líonadh ann d'fhíoruisge dá chur i ngach dabhaigh dhíbh do chabhair Chon an chleitin. An chéaddabhach uisge fhuair i ndeachaidh — díochra an anbhuain — do bhí an soidheach thall go te 's do choimhfhioch ann an t-uisge. An dara dabhach dhíobh soin mar do fhothraig Cú an chleasroigh a chneas ar fud an uisge do-ug an teas tánaisde. An treas dabhach — dia do rath — mar do toirneadh a theasbhach d'aithle na dtrí gcuairt do chur do bhí gan fhuacht gan fhiuchadh. Cú Chuluinn an chrotha ghloin táinig as na trí dabhchaibh d'éis a fheirge do dhul de mar sgur leirge dá luisne. Ar lorg an chleasa chéadna, a Bhriain na mbreath bhfíréanda, do-ní sinn suaimhneach i-se do linn uaibhreach fheirgei-se. Na trí dabhcha a-dubhairt mé do cumadh do chosg fheirge — cóir teann as a soighníomh sin — a gcoimhlíon leam do laoidhibh. Do thoradh mo thrí laoidheadh do chionn t-each Is t'iolmhaoineadh gidh bé a-dearam red ghruaidh ngil, fuair mé t'fhearann i n-aisgidh. Dá mbeinn dod chur i gciontaibh, a Bhriainmheic mheic Muircheartaigh, cionntaighe sinn iná sibh; ar gciontai-ne linn léigidh. Gach aonuair, a ucht mar thuinn, dar fhás imreasan eadruinn gér neimhneach inn it aghaidh neimhdhrioch rinn do rónabhair. As an gcloich, a chroidhe the, re síorbhualadh tig teine; rer gceird-ne do samhladh sin ag adhnadh t'fheirge ar éigin. Gá dám acht ní dheachaidh as gur éirigh, a ucht solas, fearg nua ret fhilidh oraibh, a ua cinidh Chonchobhair. Tig don fheirg-sin leath ar leath is do chomhairleach Chairbreach gur cuireadh as ar n-áit inn cáit a suidheabh dá suidhinn. Téaghadh na háite uaire deacair d'fhior na haonuaire 'n-a dtuilleamh buidhe bídh sinn gach duine Is tír a dtéighim. Do luach nar léigeabhar dhamh mo bheith mar bhíos gach deoradh, a Mhuire nar fhéagh th'oireacht nach tréan duine ar deoraidheacht. I n-éagmhais m'fhearainn chairte nach truagh mé, a mheic Raghnailte, is do mheic óglách uaibh ann, a ghruaidh mar ógbhláth n-abhall. Beir mé im dhúthaigh, a dhreach gheal — an ní a-déaruinn fa dheireadh; na tolcha ar ar hoileadh inn go loigheadh ortha mh'intinn. Magh Eine na n-inbhear gciúin, Magh Ceitne na gcuan dtaidhiúir, cnuic áille ar ar hoileadh mé oirear mo bháire baoise. Bun Loinne agus Loch Gile, Calraighe Is Cuan Sligighe, is iad amhairc budh fhearr linn mar cheann adhairt fam intinn. Dá bhfaghainn uaid, a ucht geal, mo bhreith d'fhéachain na n-oirear ní bhréagfadh lán súla sinn do chlár Úna agus Fhéidhlim. Usa dham gé deirim soin beith ar do chionn i gCruachain ó tá ar Chruachain Aoi th'aire, a bhuachail Chraoi Chonaire. Bhar n-oireacht ag éirghe amach go Magh Inghine Eachach ní rach síos ó Chruachain Chuinn 's nach thíos uathaibh do anfuinn. Carn Fraoich ag feitheamh oraibh 'n-a ríoghthar clann Choncobhair; a rí Leamhna, luathaigh ort 's do mheanma i gCruachain Chonnocht. Críoch Chonnacht ó Choirrshliabh suas, a mheic Domhnaill na ndeaghdhuas, biaidh sin i n-a chéide creach muna thréige sibh Sligeach. Each.

https://celt.ucc.ie//published/G402111.html

G402112

Éireannaigh féin fionnLochlannaigh

Fear flatha ó gnímh

Margaret Lantry

c.1620–1640

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Flatha Ó Gnímh cct. Éireannaigh féin fionnLochlannaigh dá bhfréimh ó na finnghealChollaibh, an fheadhain shaor shuilbhearchonnail nar thaobh Eamhain innbhearthonnaigh. Aicme ad-roigh re robhuanaimsir tar moir ngoilthe ngoibhéilinnsigh, lucht sealbha na seinÉireann-soin ó Ghurt Eamhna oiléininnsigh. Triallaid tar cuan gcormbogabaigh sluagh dá bhfianaibh formaideagair do ládh druim gér dhearmadobair le clár Cuinn far chomhraigeadair. Dronga go gcéill chomhairleimhir do fhréimh Cholla chridhiorghalaigh ó shoin um fhád n-oirearMhonaidh a-tád thoir 'n-a dtighearnadhaibh. Ré cian fa chuing fhéinnidheachta ó fhiadh Fhloinn don leomhainealta deighsheal raith an ríoghoireachta; maith deireadh na deoraidheachta. Tír dúthaigh chláir chríchfhionnMhonaidh dháibh níor dhúthaigh mhátharbhunaidh; fan tír fhoirbhthe fhéithinnbhearaigh díbh níor ghoirthe achd gnáthAllmhuraigh. Fillid díobh táin tromthuinighthe go Tír bhFáil na fearchoinshirthe do léim tar fhál n-anfadhaithbhe i gClár Néill Is neamhchoimhighthe. Gasraidh do dhruim dúthrachttogha tar tuinn anfaidh áithneartmhara fád Dá Thí ar tí a luathrochtana 's a-tád ar tí a tháirtheachtana. Banbha Chuinn badh críochcoganta do dhruim fhaghla 's éachtaigeanta sirthe ón bannbhras bárccuideachta adhnas crithre a gcéadchaigealta. Críoch réidh maicne mearRudhraidhe fan aicme ós fhéin bhfionnAlmhaine don eing cheathraigh cheallainglidhe beanfaidh greim na giollanraidhe. Mo chean báighfhir beoighleacacha, fir go bhfáinnibh órshlatacha, drong gan sháir gan shaoibhfhreiteacha do sháidh sonn a sróllbhratacha. Caor shlóigh don fhréimh ríoDhomhnallaigh nach dóigh dréim re a ndírimdhreamaibh do shín i-le i léibheannlongaibh gus an dtír dte dtírimghleannaigh. Ceann brughadh Is breitheamhmaicne, ceann na gcuradh gcaithinnilte, ceann riaghla agus rochomairce, fearr ón Iarla an aithimirce. Éan d'ealta na heoMhodhairne do fhéagh reampa a róimhfhleidhinmhe mac Máire mac saorShomhairle slat fháinne dar n-óiridhibh-ne. Cú do-chóidh ós chuainfhear-chonaibh, ar gcnú óir ar n-aonaithmheadhair, Raghnall griangha an Ghaoidhilchinidh Iarla garmann ngaolaithreamhail. Bláth cnó ar dteachta ó thréanCholladhaibh ní dhearca a chló ar chaorthandoraigh; do-chuas ler gcéir lóchrannamhail céim suas tar na saorchlannadhaibh. Sruth mion ní meadh d'iomuislinnidh; d'fhior Bhreagh ní bhean tomhaschomaidh; ré do só tar soluisreannaibh is é a chló ós chomhursannaibh. Do sgaoil d'fhádh snaidhm seantarngaireadh; lán dá ainm an Fhionntanmhaighean; gidh bé ad-cheadh a chointinnmheadhair fear Is é ná hionntamhlaigheadh. Tugar pár mín meamramrulla ón rígh do rádh tingheallranna lá garma i gceann coimhdhioghluma Gleann Arma agus innbhearBhanna. Dún libhse na leathanghormmagh múr nach brisfe brathairminnleadh gan gheis ann dá athoirbhearnadh a-nall leis Is Lathairninnbhear. Beantar smuais faoi 's fearainnfhiadhuil, gach sgaoi cnuais do chrobhuingéirigh, tug burba ar bhóid neamhaindeonuigh, róid chumhga do chonuirréidhigh. Lán arbha i ngach iothlannchuilidh fa chlár n-Arma n-eathbhairrshleamhain; tug tír d'or ar eachradhghroighibh sgor síl ar na seanchaibhdheanaibh. Sgotha cnuais 'n-a gcoillfhiarghobhlaibh srotha um Bhuais do bheangáingheimhligh; bric chorcra ar taoi a dtiománghoibhngidh gach laoi ar dtochta a dteannáilgheimhridh. Dreach úr shéimh mar shomplaichrithre don fhréimh gan rún gconntarchaithmhe; tonn do líon do lonntorchairthe síol na gConn gcomparchairthe. Múr seang aige 's aontachosmhail le Dún na reann réaltachobhsaidh; mar tá sonn mí Mártaitheasbhaigh do bhí fan gConn gCéadchathach-sain. Glóir na gcuach níor chaomhchoraighe ó Bhóinn go bruach saorthoraighe, níor ghairde an mhaith mhórthoghaidhe i bhflaith Chairbre 's caomhChonaire. Gach ceall i bhfuair áladhdoirse uaidh as fhearr a haoileagair-se; searc gach baothmhná brághadshoillse ní chlaochlá neart naoimheagailse. Sine cóir síl seinFhéidhlimidh ar an mBóinn mín mainéirreannaigh; aoighe thall í i n-oiléineangaib an chlann do bhí ag bainÉireannaigh. Éireannaig.

https://celt.ucc.ie//published/G402112.html

G402114

Fa ngníomhraidh measdar meic ríogh

Gofraidh fionn ó dálaigh

Margaret Lantry

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Fa ngníomhraidh measdar meic ríogh na bpreabsgor mear taobh re taobh; fa dheaghsdair na ndeaghmhac ríogh measdair gníomh na seangshlat saor. Ní breath as cáir uile d'fhior ar dhuine fa dháil a shean; ní fa fhréimh budh dleasda dol; measda fa mhodh féin gach fear. Fearr d'fhior a chlú 'n-a chlú mhaith iná a chrú ós chrú gach neich; is fearr modha flatha i bhflaith gidh maith rogha datha ar dhreich. Feirrde fear dá bhfaghbhadh hí, gidh eadh nocha n-adhbhar gnaoi gach ríoghradh ór chin a chré muna bhé gníomhradh fir faoi. Fear do-ghéanadh gníomhraidh ghloin do-ghéanadh míonmhuir don mhuir; d'fhiodh gan chnú Is cnuaisleigheas sin; clú fir uaisligheas a fhuil. Fear saor Is a bhladh dá bhrath dá char gion gur caomh a dhreach; ar ghnúis bhláith do-bhearthar guth; ní ar chruth cáich bearthar breath. Áille Is feidhm calma re cois i ndeilbh dhamhna ro budh deis; a rádh gomadh saor crú a chnis ní taobh ris as dú ach lámh leis. Ag a mheas do-ghéabha ghnaoi gion gur feas na fréamha ó mbí gníomh arnaidh madh eadh ro-né fear gidh bé ar talmhain ó dtí. Damhna ríoghradh nocha roich a ngníomhradh chalma do chleith; d'éis gach ríogh méaraidh a mhaith, a ghníomh do fhlaith béaraidh breith. Mac ríogh ó nach rach i bhfad dá bhrath ar ghníomh a ghlac mbog tar ceann a dtibhre 's a dtug rug geall inmhe munar ob. Mac saoirríogh dá seoltar dán d'aoinshíol agus Eoghan Mór ní thig re ré an raimheic ríogh gníomh ar nar ainic sé an slógh. Diarmuid Mág Carthaigh Chuain Dor na sluaigh 'n-a dhaghthaigh ag dul maith gach triath ann Is gidh eadh gan fhear tar barr gCliach do chur. Téid a fheidhm do dhearbh gach drong tar a dheilbh — gá dealbh as fhearr? uaisleacht a bhfoil d'fhíonfhuil Ghall ní thall soin dá ghníomhaibh geall. Báidh leam bhar dteisd ar thuir Chua; ar chuir dá ceann ní ceisd dó tar méid mílidh gé théid tú; sínidh 'gad chlú méid as mhó. Do rígh gion go rabhtha id mhac do sgarfá re sín an sioc; dá measda i n-ágh gníomh do ghlac cneasda mac ríogh do rádh riot. Bhar dtuigse ann Is bhar n-aoibh, a chlann Chuirc-se 's a chlann Táil méin mhaith uaibh-se gé do fhuair uaidh féin as uaisle flaith Fáil. Oilill Is Corc agus Conn is don fhoirinn a fholt fann, Dá Thí Theamhra agus Bé Bhionn; cré na dTrí bhFionn Eamhna ann. Athair a chomhanma chaoin fachain roBhanbha do réir Cormac mhac Muireadhaigh mhóir slat don fhóir fhuineadhaigh fhéil. Cormac Mór athair an fhir i gcathaibh níor clódh a sdair; do dhoirt dream armach a fhuil i Muigh thamhnach do fheall air. Giall dá dhaghmhac ro ba dú; Cormac ó nar chian a lá ríoghaid fuineadhaigh fear Cua Ua Muireadhaigh do mhear mná. Ag coimhdhíoghail Cormaic Mhóir dá roghlaic shoighníomhaigh shaoir do thuit foirionn úr le fhéin ó Fhéil go Dún gcoidhfhionn gCaoin. Ua fialBhloid gér chabhair cách Diarmuid aghaidh ar gach iath níor sguir fa athair a fhíoch gur chuir díoth ar chathaibh Chliach. Tug go huathadh iolar sluagh, a shiobhal fa ruathar ríogh, do dhíthigh náimhde i ngort ghliadh gur iadh im Phort Láirge a líon. Ar síol mBriain do ba beart doirbh ar dteacht i ngliaidh níor ghníomh meirbh do chuir im Ghleann Maidhir maidhm i sbairn fa cheann blaighidh beirn. Mac Cormaic Mhóir do ghabh greim ris nar ghabh tóir 'n-a tóir thim; a rian budh cartha dá chloinn; riar Goill ní lamhtha re linn. Mór gclach do claonadh re chois, mór gcath budh bhaoghal do bhris, d'aithle thugha gach Ghoill ghlais budh lais Mumha gan roinn ris. Ag sin Diarmaid más lór libh is an Diarmaid Mór nach mair; rí Breagh trá fa tairm an fhir, fear ór chin a-tá a ainm air. Ionann dáibh arm, ionann gníomh, ionann tarm áigh, ionann séan, ionann ainm a n-aithreach saor, acht gairm na gcraobh dtairtheach dtréan. Fear é as inDiarmada Mhóir ar ghné, ar bhinnfhialbhuga, ar bháigh; a ghníomh san Diarmuid fa dheoidh agus treoir ríogh fhialbhuig Fháil. na feadhna ar a bhfoil sliocht léir soin i n-earla na n-alt, feidhm na mBrian, laomhdhacht na Lorc, rian na gCorc, aobhdhacht na nArt. Gidh uaisle an glan faltúr fial ó Artúr dána gar a ghaol méin Éireannach ní holc dhún fa fholt úr chéimeannach chlaon. Trí Domhnaill theas im ua dTáil — i dtreas budh doghraing a ndréim — trí Toirdhealbhaigh don taoibh thuaidh mun sduaidh saoir roighreadhnaigh réil. Dá Chonchobhar, dá Thadhg thall dá dtard tromthoradh an tonn, trí Cormaic theas ceann i gceann im an seang n-orrdhraic ndeas ndonn. Dá cheinnbhile nar chríon dos, dá dheirbhfhine an ríogh ó Rus, sódh na leomhan bhfial ro feas Eoghan Mór theas, Brian i-bhus. Airde a chrú Is comhardha dhúin ar chlú na rodhamhna ón fhréimh; ní bhí ar mearughadh é uaim; fuair sé a mheadhughadh dá mhéin. Méin an chomhanma ór chin sé sa rodhamhna a Tigh Dá Thí — fa gein bhuadha oile é — is é as ghloine ad-chuala i gclí. A thréidhe i nDiarmaid as dluigh — fa réidhe thiaghmaid 'n-a thoigh, réidh an céidDiarmuid ór chin — fan gcéibh dtigh ngéigfhiarbhuig ngloin. Mac mheic Domhnaill athlaimh Óig ris nach gabhthair radhruim róid 's a chaomhchrú do chin mun ngéig fa aonchlú acht méid an fhir óig. Casnaidh báidhe gidh bé dhíbh; áille ná gach cré an dá chraoibh; geall fhir dá chéile níor cháir do dhá chéile cláir ghil ghaoil. An té aca as aithnid dhamh nocha bhfaca a aithghin d'fhior; ós ag luadh saorchlann a sean sduadh Bhreagh an t-aonchrann ós fhiodh. Ó do-chóidh comhainm an laoich — níor chomhainm ris nach cóir tnúith — gan fhear gcoimhghníomha an fhéil áith fa chéibh dtláith ndoinnmhíolla ndlúith. Rí ó theaghlach ar a mbia bladh lia Teamhrach Dá Thí a theagh; uathadh a ghlóir a fhiú d'fhior; "is liú sriobh iná Bóinn Bhreagh." Ní hionann rí Is Diarmaid díbh, ní ó Dhiarmaid dá gach dháimh; "ní meadh mínleach agus móin" fírbhreath as cóir ar fear bhFáil. Is é tarbhdhamh thuairfeas ghnaoi; adhnadh a nuaichleas do-ní; ní samhalta re cruth a chré; is é an sruth rabharta an rí. Is é an bile ós chronn chuir; fonn a chridhe nachar cheil; is é an fíon dearg ós gach dhigh; ceard gach fhir do dhíol a-deir. Is é géag dhean as doirbh ngleac; ar theagh séad ní soirbh a lot; is é ar mbunadh bói-ne 's brat, mac Móire agus curadh Crot. Fríoth Solamh dá char i gclí; an damh i n-a rodhamh Ré; giolla a hoirear bhraonghlan Bhaoi mar laoghdhamh naoi n-oigheadh é. Gan síoth meabhla 'gun fhial ard do dhíoth feadhna dá mbiadh borb; an sruth as mhó Is moille fearg ní dearg i ló coinne a cholg. Ar fhios mheic mheic Domhnaill dún do badh doghraing gleic re ghníomh feilm chathardha 'n-a dá clár ó fheidhm lámh rachalma an ríogh. A lámh dheas re díoth gach laoich, lámh nar fríoth i dtreas go tláith, lámh chlé re congmháil a sgéith is é i gcléith re corrgháibh cháich. Cóir do chách a chíos dá chionn; is gnáth bhíos idir bhróin reann a ghlac roigheal chaomh fa chrann barr saor a throigheadh re teann. Mac Cormaic béilgheabhaidh beirn le a chorrshlait ngéirleabhair nguirm; téid tar feartais mara ag maidhm re baidhbh ndearcglais Bragha Boidhbh. Fear dá thoigh ag tarraing deoch a gallaing Is a groigh each; mar leagar bréid longa ar loch tonna ar dhá roth théid 'n-a theach. Deoch le bhfalchair gile a ghruadh d'Ú Charthaigh 's a hibhe a hór; badh dearg gruaidhlearg gnúise an ríogh re a crúi-se ó fhíon fhuairdhearg d'ól. Ríoghdhámhna ar nach céaltar clú féaghtar tre mhíonabhra mhná; ní cian uadh an t-ainm as mhó a ghairm dhó Is dá thuar a-tá. Diarmuid Cliach, cara na ndámh, ar dtriath Is ar ragha ríogh, ní d'fhaghbháil teasda gan tuar measda sduadh Ghabhráin fa ghníomh. Fá ngíomhraidh.

https://celt.ucc.ie//published/G402114.html

G402115

Fód codarsna críoch Bhanbha

Eochaidh ó heoghusa

Margaret Lantry

c.1590–1617

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. Fód codarsna críoch Bhanbha; mór d'uaislibh na hathardha taoth ar sgáth oiléin na n-olc fan gnáth doimhéin do dhúsocht. Iomdha leacht Ghoill Is Ghaoidhil, iomdha éacht do b'ionmhaoidhimh, iomdha oil úir san eing-se re goimh thnúidh 'n-a timchill-se. Ríoghraidh Ghall, Gaoidhil Bhanbha, gnáth leo lot na hathardha re gomh croidhe dá chéile; blogh oile dá haimhréidhe. Meinic a-niodh 's a-nallain miosgais chroidhe ag cniochtGhallaibh do chloinn mhéirsheing Ghaoidhil Ghlais fa Éirinn bhfaoilidh bhfoltchais. Meanma chroidheamhail chogthach, aigneadh doiligh díoghaltach dóibh sin ag saorchath Banbha fir na n-aolchlach nAllmhardha. Lucht inghreama Innse Fáil 's clann mhillteach Mhíleadh Easbáin casmhail a rún dá-roile fa Mhúr n-arsaidh n-Úghoine. Eagla cniochtGhall re a gceanaibh eagla Ghall ar Ghaoidhealaibh 's gan ghlas fa éineing orra ní has d'Éirinn eatorra. Gidh eadh ní hionann gach olc is anbhuain fhairche Chonnocht, achadh cuaingheal na gcall sean, ó bhuaidhreadh Ghall Is Ghaoidheal. Sluagh Danar ar dhruim a cean ar olc re huaislibh Ghaoidheal tír na sruth bhfaoilidh bhfosaidh, Gaoidhil san chruth chéadna-sain. Tnúthach bhfoghla re fada Goill Is mac Meic Diarmada — mór d'éintír ionnramh a n-olc — fa fhionnmhagh gcéichtmhín gConnocht. Ní choisgid aonlá d'fhoghail Goill Fhódla d'fhuath Chonchobhair; bídh amhlaidh ar fhuath na nGall faghlaidh a dtuath 'n-a dtiomchall. Ní lugha as mhillteach mac Taidhg ar iath Cruachna an chláir mhínaird tír bhreaclongach na mbruach slim d'fhuath eachtronnach 'n-a inntinn. Mór longphort do leagadh lais feadh cogaidh an duinn dearcglais 's níor tógbhadh dún ná diongna san mhúr fhódghlan oireaghdha. Gidh eadh Is easbhaidh air féin gach cion gnáth, gach greas aigmhéil, gach díbhearg dá ndéanann sain, fa réadhfhonn mhíndearg MaonMhaigh. Budh aithreach leis uair éigin iath Cruachna an chláir mhínghéiggil muighe slaitgheala síon dte gan aitreabha ríogh roimhe. Caithfidh cuingidh Cláir Meadhbha bheith ag ól fleadh bhfíneamhna — náir don tairngeartach ros togh — fa ghairbhleachtach cláir Chruachan. Gach brugh dar bhris go talamh, gach lios dar loisg Conchabhar budh saothrach ar a ghruaidh ngil ag uaim aolchloch 'n-a n-áitibh. Adamar tar éigceart nGall budh fuar do dhruim a ndéanann ráth shéadChruachan na sreabh dte fa éadnuachar ngeal nGaillmhe. Seinbhean na ríogh, Ráth Cruachan, go mbia cuimhne a chreachruathar saoilim — gion go saoiltir lais — 'gun mhaoilinn bhraointigh bheannghlais. Tuigthe dhamh gé deirim sain do nós bhan nach bí Cruachain iosdadh úr oileamhna Chuinn; roidhiomdha dhún mar dearaim. Luighfidh air d'éis a ndearna; ní bhia cuimhne a céidmheanma glac as créachtdomhain ó chath ag séantolaigh mhac Mághach. Ráth Meadhbha na múr líggeal fiú a bhfuair d'ulc dá himdhídean do bhiodhbhaidh Bruighne na bhFionn cuimhne ar dhiomdhaidh nach dligheann. Meinic riamh do rinneadh sain ag díon Chonnacht d'Ú Eoghain gníomh neamhthláith i n-uair fheadhma fa chreachráith bhfuair bhfinnMheadhbha. Meinic lingeas leirg dtroda re cathaibh chlann nDiarmuda tre bhróin ngéirreann síothghlan sean ar léibheann bhfíochmhar bhféinneadh. Meinic dhoirtear i ndeabhaidh d'fhuil chodhnaigh chlann Muireadhaigh ceatha braon ndorus ndomhain fan dtaobh solus síodhamhail. Adhbhar omhain dá dhreich dhuinn a bhfuil d'airrdhíbh Chon Culuinn san ghríbh dhreachmhaordha ón Mhuaidh mhir dá neamhchaomhna ar uair éigin. Cú Chulainn an chroidhe mhir níor chuir riamh i rinn éigin bríogh i gcréachtnughadh a chuirp síol na n-éachtchuradh n-orrdhuirc. An tráth fa dtigdis uile i gCúigeadh chlann Rudhraidhe níor bh'uamhan le beithir mBreagh sluaghadh na gceithir gcóigeadh. Fir Éireann d'aonrún cogaidh d'éis na Tána tángadair d'fhios Eamhna na mbánshroth mbinn ealbha ánrath fa Oilill. Lingis i lámhaibh Ultach an Cú fíochdha fóbartach tré bhróin gcrannruaidh choille reann i gcoinne armshluaigh Éireann. Innlid ar Choin na ceardcha a gcleasa áigh inneallta uaisle an chuire chneisghil chaoimh sa bhreisligh uile d'aontaoibh. Leathtrom muinntire Meidhbhe don chur-sa ar Magh Muirtheimhne téid soin ar chéadfaidh catha do Choin éachtaigh fhionnMhacha. Gidh eadh tar éis a ndearna ar chathaibh Chláir seinMheadhbha do créichtchiorrbhadh cneas an Chon sa treas éichtiongnadh uathmhar. Cuiris láimh — lór do phudhar — d'eis a chuirp do chréachtnughadh slat do b'orsa d'fhine Ír ar cridhe an Chon-sa an chleitín. "An croidhe ad-chiú ar n-a tholladh go dul orm ní fheadamar gur neamhchruaidhe ná cur cloch" ar cur fearchuaine Ultach. "Gé a-tá a-niogh 'n-a chosair chró ní shaoil mé — móide mh'iarghnó — narbh iarann cruaidh mo chridhe" ar sduaidh ghrianfhonn Gháiridhe. "Bheith dom chroidhe d'fheoil nó d'fhuil dá saoilinn" ar Cú an chleasraigh "fa chlár sreabhghlas na mbeach mbinn leath a ndearnas ní dhingninn." Mar sin narab séad samhail bheith i gcath, a Chonchabhair, gan ghuais fhuileachaidh d'arm ort, a bhadhbh fhuireachair éadtrocht. Saoiltear leat le linn deabhtha croidhe iarainn aithleaghtha 's gan sgáth a chréachtghoine id chorp, a bhláth céachtMhoighe Connocht. Dar leat bídh lúireach Logha i gcath fad chneas míontana red dhimbríogh i ndíon do chuirp, a ghríobh na n-ilghníomh n-orrdhuirc. Nó saoilidh tu-sa, a thaobh slim, go mbí airm Uair mheic Tuirinn id bhais tslim ghéiggealtais ghloin i rinn éigeantais agaibh. Munab eadh, Is iongnadh linn mar thig tu-sa toisg innill saor i gcéidrinn gach chatha, a chraobh ghéigshlim ghormMacha. A aigneadh fosaidh feithmheach, a ghus reachtmhar ríbheithreach, a dhreach shlim níamhsholuis náir, a ghrianfhorais fhinn Fhuaráin. A éigne ón Charraig chladhaigh, a phosd catha, a Chonchobhair, a ghnúis ghairthe re dtéigh tol, a réim aithbhe dá hanfadh. A leac thairsigh na troda, a choiléin chlann nDiarmoda, a bholg fichigh fionnshroth dtréan, a chrithir shiobhlach shoighnéan. A-tá im chunnradh re a chéibh dtigh rann do ghnáth d'Aodh Mhág Uidhir, géag armghonta ón mhínFhinn mhuill d'fhírrinn adhmholta oruinn. Fiacha oram-sa amhlaidh sin inghean Domhnaill, dreach fhaoilidh, dlighidh sin míonrais molta dá síodhbhais dhil dhonnchorcra. Díoghrais mholta dá dreich dhuinn ní fuláir d'inghin Domhnaill; clú a saorathar Is dual dí sduadh ó chaomhachadh Chairbre. Fód.

https://celt.ucc.ie//published/G402115.html

G402116

Fogus furtacht don tír thuaidh

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Fogus furtacht don tír thuaidh, fogus furtacht dí dom dhóigh, tiocfa d'Aodh rer-oile a huaim; don taobh thuaidh Is goire an ghlóir. Broid an chóigidh saorfaidh súd; fóirfidh ar ghaoltaibh a ghéag an t-Iarla oirbheartach óg griangha ó fhód ghoirmealtach Ghréag. Dá dhaghfhádh fa díleas rún Fítheal Is Dallán na ndámh i gcuimhne ríomhthair a-raon fíorfaidh Aodh fuighle na bhfádh. Muaidh Is Doire Is Dún na nGall agus múr Oiligh 's an Fhionn 's ní sa mhó — ní míobháidh leam — dó do gheall an fíorfháidh Fionn. Na Conaill fhíre as fhearr buaidh dar gheall Coluim ríghe róinn ná saoilidh nach ba dhíobh dhúinn; bíodh súil gach Gaoidhil re glóir. Ar labhair Cormac Ó Cuinn ní samhail d'orchar re haill; d'Aodh Bhreagh acht go triall tar tuinn Treabh Chuinn ní ba fiadh ar faill. Glóir a gharma iarrfaidh Aodh, triallfaidh le chabhlach tar cuan, líonfaidh beannBhanbha na mBrian, fíorfaidh thiar seanlabhra suadh. Géisfidh an Ana re n-Aodh, na slata géisfid dá ghrádh, géisfidh gach ní do-ní nuall, géisfidh an cuan dá dtí i dtrágh. An Loch Léin-se léigfidh gháir an Éirne géisfidh re a ghlóir; cuirfidh meanma ar gach dúil díbh Súir mhín agus Bearbha Is Bóinn. Mar bhóchna bhailbh briathar mall an griangha dá ghairm a-nonn ar tí a gharma ceann i gceann budh teann labhra na dTrí dTonn. Na feadha ag claonadh dá gcloinn, na gaotha ag gealladh Í Chuinn, tug a dháil go domhan Finn foghar binn re tráigh ag tuinn. Don sgoith Bhreagh-sa do bhí i ndán gach ní do gealladh dá ghaol; an cuire do imthigh uainn fillfidh a mbuaidh uile ar Aodh. Clann Dálaigh fan teo gach toil do-chádair mar cheo do mhuigh; do sóigh an chrobhuing ór chein glóir i dtreibh Chonuill do chuir. Go bhfagha tuir Tholcha Floinn do chomhdha a chuirp ar gach chaill an ré do bhean Dia don druing nach bia d'íbh Cuinn fear ar faill. Lór go fóill a ndeachaidh dhíbh pór budh tóir ar Thealaigh bhFáil, an choimhdhe ar ar cuireadh uaigh; nár thoirne uainn m'fhuigheal áir. Creach eile ní fhuighe an tnúth; meinic budh cuirthe do chách, fa ruire tilidh na dtuath sighin luath Is guidhe ghnáth. Lór don fhormad teacht rer dtréan, 's ar gcomhlot do theacht dá thaobh, rogha ar gcuaine aga i n-úr; nár ghada an tnúdh uainne Aodh. Do bhí sochar bánfhuinn Briain ó Chonga go Máluinn mín síos re fánaidh ar feadh fúinn gur bhean tnúidh Í Dhálaigh dhínn. Dá fhoichne a haonchrobhuing iad naomhCholuim roimhe i ngach ród Críosd cáidh le griangha na nGréag; ní dáigh d'éad an t-Iarla óg. Flaith dan cóire Teach Dá Thí ná meas ar a óige é; gach glóir fa dheoidh fearfaidh faoi; leathfaidh a ghnaoi do dheoin Dé. Dá mhórrath budh fogus fás is dá mhórdhacht dola i ndlús; teas caol do-ghabhar re ngríos; caol bhíos gach tamhan ar tús. Ní i n-aoinfheacht ghealas an ghrian, ní i n-aoinfheacht treabhthar an tuar, biaidh neart Ó nEachaidh ag Aodh; teacht caol ag deathaigh Is dual. Beanfaidh a chasnaidh d'Fhód Ír; gidh óg budh harsaidh a threoir; ar Bhanbha thonnmhaill budh tóir glóir garma Í Domhnaill fá dheoidh. Do chleacht go dlúith doghraing reann ceap Ó Domhnaill Dhúin na nGall; ag uaim róidlearg na dTrí dTonn do bhí Conn 'n-a óigleanbh ann. Conn Céadchathach ceann gach slóigh fa teann ar éachtAchadh n-Ír rí Breagh do hanadh re a uaim; 'n-a thamhan fuair Teagh an Trír. Posd cothuighthe na gcóig sgol Conaire Mór fa mór seadh fuair glóir dá thaghadh ó thal do ghabh 'n-a thamhan Bóinn Bhreagh. Fós ós chách do-chuaidh 'n-a am go hág ar an uair do b'fhearr Iath Breagh do chosain dá chionn do gheabh Fionn ó thosaigh teann. Ar an nós-sain — ní nós nár — acht gidh óg órfaidh a ghaol; cia an fádh nar tharngair a thréan séan 'n-a bhládh amhlaidh ar Aodh? An dream fhuair go hóg tre aoibh gach fód um Bhuais Is um Bhúill is Cliodhna Is Bóinn Is Teach Táil mar do-chóidh dháibh go ndeach dhúinn. Gar dar ndoghraing dola ar gcúl; fogas d'Ú Domhnaill ar ndíon; leathfaidh ar gcomhtha um gach gcuan, beanfaidh ar snuadh dorcha dhíonn. Snuadh dorcha ar gach aoinneach uaidh orchra Gaoidheal diaidh i ndiaidh; bláth gach abhla ag dubhadh dhóibh culadh bróin fa Bhanbha Bhriain. Snuadh na horchra ar Thealaigh dTé le dorchacht ní dhealaigh sí; meadh do Bhóinn tairthigh an Traoi; do mhnaoi bhróin Is aithghin í. I mbrón na Traoi tarla ciall an tann-sa do bhaoi gan bhríogh; múradh a clach damhna déar tarla léan do rath a ríogh. Fóir Gréag iar ngabháil na Traoi dá hanáir nochar fhéach sí; dá port úr do b'eagar clé, do leagadh lé go húr í. Bile réidh dá fiodhbhaidh féin is é do b'ionchuir dá huaim; an obair do bhí gan bhrígh do thogaibh Prímh hí ar n-uair. Toigéabhaidh toimhse na múr, toigéabhaidh toighe na naomh, tulach sgaithmhín Dá thí thiar dí ar dtriall budh haithPhrímh Aodh. Cosmhail re cóirgheadh na Traoi mar fhóirfeas ar Tulaigh dTé; tír 'n-a loighe tír Dá thí, dí goma Prímh oile é. Bóinn bhordbhláith na seintreabh séimh do thogbháil a teinnteach mbúidh le grádh tar grinneal an chuain filleadh fa bhuaidh i ndán dúinn. A-táid na toirthe a-tá an úr mar tá gach foichne 's gach fádh 's an ghaoth ghuithbhinn dár súr siar; triall tar sruithlinn dún i ndán. Cuireadh le mbréagfa i mbrugh Floinn tug an Téamhagh go n-a thuinn is na neoil fhlatha re a linn 's na heoin do rinn catha ó gCuinn. Mar sin do Laoi 's do Loch Cuan 's don Bhaoill i nglas acht a ghlár; rg bhailbh ad-bhath a bríogh; clach na ríogh dá ghairm tre ghrádh. Aodh Lighean dá ngabhar greim dá ndlighthear ragha agus roinn — bíodh a chiall ag cathair Chuinn — rachaidh tar tuinn go Fiadh Floinn. Iar ndul tar lear béaraidh buadh, géabhaidh gach ar ghabh a ghaol, cuirfidh na talmha fa thréan; luighfidh séan a anma ar Aodh. A-tá lais go Fiadh na bhFionn cairt ó Niall Is cairt ó Chonn; ní bhia taobh re cúirttreibh crann; fúigfidh thall gach aon 'n-a fhonn. Fillfid a bhrughaidh le báidh fillfid a urraidh tre aoibh go fleisg Éadair san taoibh thuaidh 's ar sgaoil uaidh dá ghéagaibh gaoil. Biaidh roineart ag dáimh fa dheoidh, biaidh gach oireacht 'n-a n-áit féin, biaidh ana ar adhbha gach naoimh, gabhla im chraoibh dá chara i gcéill. A croidhibh cáigh cuirfidh fíoch, suidhfidh le cáir idir chách; le reacht bhinn báithfidh an fuath; cinn a thuath táithfidh 'n-a thráth. Caor bhuadha ler tuilleadh toil ní chluinim, ní chuala, a sdair, fíor flatha nach fuair a fhuil; ní fhuil buaidh gan fhatha air. Iúl fíorghlan le bhfuigthir saoi, do ríoghadh re gcuingidh Cé don tréad darbh iomchubhaidh í céad acht rí ós thiormThulaigh Té. Gach annáil dá laoidheadh linn branáin Gaoidheal druim ar dhruim a-táid fa Mhál Fine Floinn 's na Goill as sine i gclár Chuinn. Mac Brighde fa mbloghthar dair budh hinmhe an bronnadh do-bheir; treabh seanAirt ó mhuir go muir do gheabh fuil Gearailt ór ghein. Gnáth méin gach con i n-a cuan; a-tá ag dréim re dol tar sál; do Rudhroidhe do oir Aodh craobh chumhraidhe re bhfoil fádh. Fogus.

https://celt.ucc.ie//published/G402116.html

G402117

Foillsigh do mhíorbhuile, a Mhuire

Tadhg óg ó huiginn

—

c.1400–1500

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Óg Ó hUiginn cct. Foillsigh do mhíorbhuile, a Mhuire, maoidheamh asad Is é ar lón; bíodh mo chás-sa ort 'n-a oire nocht do ghrása, a Mhoire mhór. Tuig féin go bhfuilim i n-éigin, is oircheas duid déachain faoi; éisd rem fhuigheall gidh olc mei-se; cluineam ort a threise a-taoi. Cuimhne an bhráithris bhím do mhaoidheamh, a mháthair Íosa an fhuilt chlaoin, ó nach cubhaidh re mac Mhoire an cumhain lat goire ar ngaoil? Mall mo fhreagra ó Rígh na n-uile: 'gum urnaidhe gá fhad bhia? mar a-taoi liom meisde ar meanma leisge riom dá ndearna Dia. Rí na ndúl dá ndearna ar n-eiteach iarraim ort, gidh ard an chéim, sinn ar-aon do dhul fa dhiomdhaidh, a shubh craobh dar bhfiodhbhaidh féin. Gidh bé itche iarrfas mei-se, a mhathair Dhé — dia do bhail — gomadh neamh ar thós a taradh, gidh eadh fós ní anabh air. Ní haisgidh cruidh gidh créad eile iarrthar uaim ar th'earrla nocht; ní beithte, a mháthair Dhé, i ndiam-hair gidh bé a-táthair d'iarraidh ort. Dá nguidhe Críosd tar ceann mh'anma lem aigneadh ní headh budh lór ar son Néill Gairbh muna ghuidhe im ainm féin, a Mhuire mhór. Riot do-bheirim — bíodh ar th'eineach — a inghean Anna as ard clú, taobh re hÓ Conaill do chobhair, toghaim mar mhaor dtobhaigh thú. Cabhair do rígh rátha Murbhaigh, a Mhuire, a bhuime na mbocht, mar do bheinn féine i n-idh iarainn déine ná sin iarraim ort. Ní bheidís Gaoidhil Ghuirt Banbha muna bheadh cosg a gcinn sluaigh ní as sia gan chreideamh dá chéile dá leigeadh Dia Éire dh'uaim. Gion go bhfríoth ceannas Chláir Fhódla i n-éinfheacht 'ga earrla bhug do Bhanbha Dá Thí ní tualaing rí ná damhna an tuaraim thug. Gidh mór mbliadhain do bhí i n-éigin Inis Banbha, bean Dá Thí, a-déaradh féin nach fuair doghruing go buain Néill Í Domhnaill dí. Má rugadh breath 'n-a breith leathtruim ag laochraidh Gall im Ghort bhFloinn rugadh do bhreith ar fhiadh n-Éireann Niall do bheith i ngéibheann Goill. Ceadh nach tráighfidh a dtonn meanma mac Toirdhealbhaigh ó tá i láimh? roimhe soin gér mhór a meadhair do loigh brón ar fearaibh Fáil. Faillsigh.

https://celt.ucc.ie//published/G402117.html

G402118

Fóiridh mo leisge, a Leath Chuinn

Tadhg mac dáire mac bruaideadha

—

c.1500–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Mac Dáire Mac Bruaideadha cct. Fóiridh mo leisge, a Leath Chuinn, ní haimhleisge gan fhochuinn; an leisge labharthar linn leisge ón hanathlamh mh'intinn. Tugabhair adhbhar aoire dúinn — is damhna éagcaoine; leasg linn gan deighfhéagsain duibh neimhéasgaidh inn fa aoruibh. Do creachadh gion gur chead ribh sinn re dreim dá bhar ndaoinibh; glacadh mo chruidh munar chead bacadh ní fhuil ar mh'aiseag. Leasg liom uaisle Gaoidheal nglan d'imdheargadh uaim nó d'aoradh; 's Is leasg maitheamh mo mhasla nó go n-aithear m'adhbhar-sa. Do-bhéar an chairde as dual damh; do-rinne mé bhar moladh; ag so an breacadh san bhagar bhar bhfeacadh má fuaradar. Troisgfead oruibh as a haithle mar tá ag éigsibh ordaighthe; do-ghéan trá romhoille ruibh mar tá oruinn-ne d'fhiachaibh. Tar ceann mo leisge, a Leath Chuinn, fa dheoidh dá ndeachadh thoruinn gid bé neamhfhaomhadh do-near bhar ndeaghaoradh a dheireadh. Dá sgaoiltí aonrann don aoir fa chách — ní cluiche díomhaoin — ní bhiadh neart anacail air; radhacair teacht óm theangaidh. An gcéin mhéaras Gaoidhealg ghlic mar ghlóir i n-Éirinn orrdhreic biaidh a gcanfuim-ne ar chuimhne; ní hanchuimhne m'fhorfhuighle. Mar sgaoilid crithre a ceardcha dh'iarann d'éis a dheighdheargtha sgeinnfid drithle uaim dom aoir nach sirthe uaidh bhar n-athmhaoin. Ní bháidhfeadh Búill mhear ná Muaidh ná Éirne an oirir ionfhuair neimh ar saighnéin as sia goimh go ria daighfhréimh nDálaigh. Ní chuirfe fuarshruth Finne ná linnte im Loch nAilinne ar ndrithleanna druim tar ais, ná flichbheanna fhuinn Iorrais. Deargfaid gruaidhe gille mbras im Shliabh Badhna Is im Bhearnas re a n-aigmhéile mun mBaoill mbuig im thaobh Braidshléibhe, im Bhuanaid. Sgeinnfid uaim aoibhle nimhe don tsoighnéan trom theintrighe le ndreachlas gruadh gach ghille do shluagh neamhchas Neimhthinne. Béad gruaidhe nach teo teine, béad óm briathraibh frithire, drúchtbhraoin ris gach ndreich d'Íbh Cuinn is don Bhúrccraoibh fan gcreich chanaim. Biaidh ó gach dhruing thoir Is thiar do shíol Chuinn, do chloinn Uilliam óm cháir dá gcongbhaighthear mé tromaithbhear cháigh dá chéile. Biaidh "mairg do-chonnairc a chrodh" dá rádh — ní rádh gan adhbhar; i ndiaidh a gcaithréime ar chách biaidh a n-aithmhéile i n-antráth. Biaidh mallughad mór a nimh ag cloinn Aoidh ar a n-aithribh tre choimhtheas ngruadh ngnéadhonn thoillfeas uam a n-aibéaram. Más d'iarraidh clú do chuirsead an chuairt nach cuairt turuisbheag is 'n-a mhionchlú mharfas sin ar fhionnchrú ghlanchas Ghaoidhil. Ní fás ríghe ná ratha ná buadh trod ná tréanchatha bhias don tí ar a n-iméar m'aoir; a ndingéan dí ní díomhaoin. Biaidh an chóir ag congnamh leam; biaidh congnamh ardnaomh Éireann ar shluagh bhonnghlan chaomh Ó gCuinn mar aon Is congnamh Coluim. Aigeoraidh tre bhar n-ainiocht Colam i n-a choraighiocht na sluaigh-se ar a dteagmhuinn teann eadruinn Is uaisle Éireann. Ní heagla nach géabhadh greim — biaidh 'n-a eisiomláir d'Éirinn — tre m'aoir a fholaidheacht sin coraigheacht an naoimh neimhnigh. Sul thí an dál-so mar deirim daoibh, a Leath Chuinn, cuimhnighim; bean far dtoirmisg-ne far dtoil; dar dtroimleisge féin féachaidh. Cuiridh fos dá bhfagham cead do chor airde ar ar n-aiseag orm a dtuaidh, a chaoimhLeath Chuinn; ní daoirbhreath uaim a n-abruim. An t-oireacht rer chead mo chrodh aca agus ibh-se d'aoradh faghthar ón oireacht díol damh; fíor nach doibheart a dhéanamh. Mo chúis im cheann mo leisge — anois tráth ar dtoirmeisg-ne — ní cneasda nach cuimhnidh sibh; fuilngidh feasda nó fóiridh. Fóirid.

https://celt.ucc.ie//published/G402118.html

G402119

Foraire Uladh ar Aodh

Maol sheachluinn na n-uirsgéal ó huiginn

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Maol Sheachluinn na n-Uirsgéal Ó hUiginn cct. Foraire Uladh ar Aodh; ní hadhbhar eagla d'aontaobh bheith d'Aodh ag comhfhaire a gcroidh taobh re a fhoraire ag Ultaibh. Do leigsead Ultaigh uile taobh re hAodh an fhoraire; fuath suain 'ga dheaghoireacht de sealoidheacht ní fhuair impe. Doras oslaigthe Uladh tarla ar sliocht na seanchuradh fian Toraighe i dteannta Gall; bearnta foraire a bhfearann. Baoghlaighe iná a bhearnadh dhí dá bhfuil aisde agus innte críoch Chonaire Is Chuirc Chaisil puirt fhoraire an Aodhai-sin. Innbhear Bóinne agus Banna is gach fonn dá bhfuil eatorra feithidh — gá foraire as fhearr — beithir romhaighe Raoileann. Dún Dá Leathghlas na learg nglan Dún Sobhairce Dún Dealgan do-ní ag comhfhaire na gcath foraire na dtrí dtulach. Dírim do mhuinntir mheic Airt go Baile an Iobhair orrdhairc go Rinn Sibhne dhóibh ar ndul 's nó go róigh imle Uladh. Leathaidh ar phobal Phuirt Rois 's ar chaladh gCairrge Fearghois; 's ar Thráigh mbinncheolaigh mBaile imtheoghaidh an fhoraire. Ó Chúl Raithín na ród nglan ní fhuil soir go hAird nUladh port dá roimhéad ná caol cuain gan choimhéad d'Aodh re haonuair. Ó Aird Uladh an fheoir mhaoith go Beinn nÉadair mheic Éadghaoith gan fhoraire ó Aodh ní fhoil raon maraidhe ná marcoigh. Ar Mhág Aonghusa uile tairgfidh ó tá an fhorfhaire drud i ngoire ghlanshluaigh Ghall 's a bhfoighe d'anbhuain d'fhulang. Ar sgáth chóigidh chlann Rosa fuilngidh Aodh Mág Aonghusa cian uadha a ghníomha goile síona fuara ag foroire. Siobhal oidhche 'n-a éanar is é as fhearr do fhuiléangadh 's a lámh um chaolgha nó um cholg dá chaomhna lámh le leathbhord. Síodhuidhe Beinne Boirche fuilngidh ar feadh geamhoidhche gan cheann fa theach do thabhairt fa cheann gcreach i gcontabhairt. Fuilngidh madh fada an adhaigh gan bhais do bhuain d'aradhain; fuilngidh le hanbhuain an fhuinn i dtuighnigh adhfhuair iaruinn. Mórán baoghail beagán suain iomchraidh Aodh an airm rionnfhuair; béas na gcuradh riamh roimhe do mhian Uladh d'fhoroire. Cóir do chuireadar Ulaidh eatorra agus Allmhuraigh; tugsad geall ar dheighthreoir dhó an feithmheoir do b'fhearr aco. Mág Aonghusa na n-arm ndéad ar tí an chóigidh do choimhéad méidhe an ghaothmhara do ghabh aonchara fhéinne Uladh. Íbh Eachach na n-abhall bhfiar idir fhiodhbhaidh Is oirshliabh idir fhairrge mhín Is mhagh; gá tír as ghairde ó ghábhadh. Guaissealbhach Ghleanna Righe gabhais ar a gáibhthighe greim do chaoimheirr an chóigidh 'n-a heing aoibhinn urchóidigh. Ar sgáth shíl Eoghain do an Mág Aonghusa i n-eirr Uladh; aibche sa chách a chosnamh ar sgáth mhaicne a mháthar-san. Cóigeadh mheic náraigh Neasa dídnidh do dhruim bhráithreasa; an gort 'ga leithchineadh leis feithfidhear gan tocht thairis. 'N-a bhráthair aca uile a-tá rí Ó Rudhruidhe tuar conganta le cloinn Néill 's 'n-a bhronndalta ag droing díbh-séin. Cú Chuluinn na gcleas ngoile mar sin do fhréimh Rudhruidhe; díon an tsluaigh-se ar-aon orra; dá ghaol uaisle eatorra. Cineadh mheic Fhachtna Fháthaigh ba díbh-séin a dheaghmháthair; na slata do fhuaigh Eamhain aca fhuair a oileamhain. Mac Deichtine dearc uaine dar bh'ainm Cú na Craobhruaidhe 'n-a thiomchall-san do thuill bladh ag iomchosnamh fhuinn Uladh. Coimhdheas do thír Is do thuinn do feithtí le Coin gCuilinn do ghrádh chombráithreach na Con do chlár fhonngháibhtheach Uladh. Do cuimhnigheadh uair oile comhaltas chlann Rudhroidhe; níor léig faghail na feadhna i n-aghaidh a n-oileamhna. Níor luigh ar leith a mháthar, do-ní seacha soláthar; níor shanntuigh an frosmhagh fionn ag cosnamh alltair Éirionn. Do chloinn Eoghain amhlaidh sin do-ní cosnamh an chóigidh Aodh go hionChon na hEamhna an chaor iothmhar fhíneamhna. Mág Aonghusa an earla thruim ní lamhthar lucht a leathtruim folt na ndual snáthfhailgheach saor 'n-a mháthairleath uadh d'éantaobh. An uair nach aithrighid soin a ghaol Í Chonaill Chearnaigh gaol na ríogh do fhréimh Chonaill do shíol Néill ní neamhchomhaill. An uair chuirid i n-a chionn ceithre hollchóigidh Éireann folt claon ar chur na n-idheadh Aodh 'n-a Lugh dá leithchineadh. Lugh nó Cianmhac an Cháinte, nó Naoise a fhear éanpháirte slat dá ndleaghair corrDhruim Caoin d'fhearaibh comhluinn Mhac Miodhchaoimh. Tairrngeartach Teamhrach Midhe, leannán lochta ar gceirdei-ne, taisdealach Trágha Dá Bhan, gaisgeadhach ágha Uladh. Abhartach aonaigh Tailltean, síodhuidhe nach seachaintear, caisgidh fhaghla dá fhine, taisgidh anma Eimhire. Coiléan caomh Caithreach Fhíona, croidhe gan fhuath n-eissíodha, rún faobhrach ag faicsin chean, aonroth gaisgidh na nGaoidheal. Coimhéadaidh cloinne Rosa, Aodh mac Airt Mhéig Aonghusa, sleagh glaisbheann i n-a ghoire fear fairseang foroire. Foraire.

https://celt.ucc.ie//published/G402119.html

G402120

Fuirigh go fóill, a Éire

Gofraidh fionn ó dálaigh

—

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Fuirigh go fóill, a Éire, gearr go bhfuighe fírchéile; do chéile ní fear foirbhthe, a Éire, a threabh théagairthe. A fhionnráith Teamhra Dá Thí, aithnim an fear dá bhfuiltí; triath d'óigleanabh do b'áil libh, a chláir fhóidleabhair Uisnigh. Fada nach fuarais, a bhean, aoinfhear d'aicme na naoidhean; fad do chairde Is dubhach dhuit, a Thulach Chairbre Is Chormuic. A-tá fear i n-aois leinibh — gearr go bhfuighe fóiridhin — i ráith na ngéigbheangán ngeal a chéidleannán mac Míleadh. Tánaig an té taoi d'iarraidh, a fhinnbhean Néill Naoighiallaigh, dar dhual Bóinn bhraontana bhinn; aontamha go fóill fuiling. Eidhre ó gCarthaigh, ceann Gaoidheal, gearr bhias i mbeirt ógnaoidhean; feith, a Bhanbha, a bhean Tuathail, go bhfaghbha th'fhear ionnuachair. D'éis dealuighthe go réidh ruibh d'fhuil Chuinn Is d'fhíorfhuil Eoghain, a bhean naoidhe an Chláir choimhthe an áil naoidhe neamhfhoirbhthe? Meinic riamh seinbhean mar sin, a leannáin Airt Éinfhir, do ghnáth ag iarraidh fhear n-óg, a threabh dhiamhair na ndeargród. Líthear ort-sa re hathaidh, a fhinnbhean Chuinn Chéadchathaigh, caor do mhianaigh Mogha Néid; sona an liamhain dod leithéid. Duit do thairngir an fáidh Fionn feacht riot i ráithe aoibhioll do dhearbh go mbiadh 'gun bhanfháidh leanbh a-niar dá nuaghabháil. Ort, a Bhóinn, ná bíodh tuirse; leanbh óg don chloinn Charthaigh-se do thileadh Cláir bharrghloin Bhreagh do tharngair an fáidh Fítheal. Dá labhradh éinfhear eile leat go teacht don tairngeire, a bhean fhionn fhoighéagglan Airt, oiréadmhar liom an labhairt. Do-níd fáidhe Fuinn Ealga do-níd síona soineannda ar Thealaigh na dTrí gCuradh rí leanaibh do lámhnughadh. Ar a leithéid do leanabh sgéala dhuit dá fhoillseaghadh, aoighe sgeoil uaignigh annaimh d'uaidnibh an eoil fhuaramair. Lá thoir i gcath Chluana Tarbh d'airdrígh Éireann na n-órarm tig an uair-se d'fhagháil gliadh 's a bhranáin uaisle ar aoinrian. Le cloinn Bhriain na síodhbhrugh seang an bhanfháidh darbh ainm Aoibheall; gus an mnaoi d'iarraidh fheasa tiaghair ar chaoi chairdeasa. A-dubhairt Donnchadh mhac Briain: "cia dhínn thuitfeas san troimghliaidh d'uaislibh griandathta chlann gCais, a shann iarrata an eolais?" "Airdrí Fhódla na sreabh seang tuitfidh Brian ann" ar Aoibheall "tuitfidh Murchadh — gá mó sgéal — ní foghthar 'n-a chló a choimhthréan. "Tuitfidh Toirdhealbhach óg ann, mhac Murchaidh bhus cruaidh comhlann re cois roghan fhréimhe Cais; folamh Éire 'n-a n-éagmhais." "Cia ghéabhas Éire dá n-éis" ar Donnchadh ghnúis mar gheilghéis "sloinn dúin, a bhanfháidh mBriain, súil ní faláir re finnChliaigh." "Biaidh an tír-sin na dTrí bhFionn do réir m'fháisdine" ar Aoibheall "i ndiaidh na n-ardshlat oile ag Tadhgmhac Briain Bóroimhe." Gá dám dó, cuirid an cath Lochlannaigh Is laoich Teamhrach; má tá nar shlán clann Chobhthaigh ár ann ar na hAllmhurchaibh. Marbhthar le Donnchadh 'n-a dhiaidh urra codhnach síol saoirBhriain; reacht na Fódla mairg do mhill le fógra Thaidhg do thuitim. Go hAoibhill d'éis an chatha tig Donnchadh gnúis ghealdatha go fáidh na ríogh ó Ráith Luirc do ráith narbh fhíor a n-éabhairt. "An tí dar thairngir sinne Ráith Teamhra Is Dún Duibhlinne — a chionta dhíom ní dhlighe — dá shíol tiocfa an tairngire. "I gceannas Críche Teamhrach rachaidh mac Taidhg Toirdhealbhach ua na ríogh bhus rí eile do-ní fíor dar bhfáisdine. "Beag dtarbha dhuit, a Dhonnchaidh, caill do chirt led ghníomharthaibh; uait féine i ndiaidh do dhoibheart biaidh Éire gan aoghaireacht. "Ní laibhéar go laithe an bhráith d'éis shíol mBriain" ar an bhanfháith "gidh doiligh linn gan leanmhain don bhuidhin fhinn ildealbhaigh." Do b'fhíor d'Aoibhill a ndubhairt fuighle ar nach fuil contabhairt; ráinig ríghe Is reacht Teamhrach neart na tíre ag Toirdhealbhach. Do thairngir fáidh fada ó shoin go mbiaidh neart Oirir Fhionntoin ag Domhnall do chloinn Charthaigh roinn ghormlann ar ghníomharthaibh. Muna thí an tairngire is-teach don Domhnall-so fa dheireadh — biaidh lá bhus ard a eire — do Thadhg a-tá an tairngire. Fáisdine athar más fhíor tiocfa is-teagh d'oidhre an airdríogh más fhíor labhradh gach fhir eoil; ag sin adhbhar m'uirsgeoil. Tréig, a Thaidhg, do trealamh leinbh, ná luaidh feasda feidhm roimheirbh — súil Mumhan ribh dái-ríribh — sir do chuladh gcaithmhílidh. Gabh umad th'úirbheart iarainn, a rosg glas mar ghoirmniamhainn, caomhthruaill do ghlanlúirigh ghil gharbhghlúinigh dhaolchruaidh dheilgnigh, Gabh do loinn gcorrghlais gcumhdaigh, a mheic na mná ó ríogh Lundain, samhail smuail do dhrithlinn deirg dá fhichlinn chruaidh led chéidfheirg. Gabh mar so le séan uaire dá shleigh Con na Craobhruaidhe; fa baoghlach brath na bhfoghadh i gcath fhaobhrach Fhionnchoradh. Minic ród fhuair a fhéaghain mionn litreach lán d'óiréanaibh, sgiath fa cruaidh i gcath Ghabhra 's do-chuaid ón chath chathardha. Ná beir leat i gceann chatha achd airm adhbhair ardfhlatha; t'fhailm fhionn dhathómra ós do chionn do mhionn clachórdha cloichfhionn. Tairg do thobhach do chóra; go meala, a mheic Onóra, th'airm curadh go gceo nimhe ler chumhan gleo Gáirighe. Ní mholaim dheit, a leinibh, — cóir dhuit Éire d'fhóiridhin — bheith éigcríonna id leanbh go léir dearbh do chéidghníomha, a choiléin. Mór gcath chuirfeas do dheoin Dé mhac Domhnaill, gnúis mar ghlainré; cóir súil re sealgaire an luin dhúin gidh leanbaidhe a luaghail. Cuirfidh cath Mhullaigh Maisdean gleo re bhféachfaidh fíorghaisgeadh; brisfidh calg fa mhagh Midhe; gar do thadhg an tairngire. Cath díbheirgeach Dúin na Sgiath cuirfidh oidhre fhóid fhinnChliach; re a ré muidhfidh gach mearchath is cuirfidh sé an Saingealchath. Dá ró Tadhg i dtréan Bhanbha biaidh ar-ís 'n-a n-athardha gach aoinneach san riocht reimhe do shliocht daoineach Deirgtheine. Dlighidh ollamh uirrim ríogh, reic a áithis 's a fhéilghníomh: gabh ar tós m'fhorfhuighle, a fhir, rem chomhairle fós fuirigh. Fuirigh.

https://celt.ucc.ie//published/G402120.html

G402121

Gach éan mar a adhbha

Tadhg mór ó huiginn

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Mór Ó hUiginn cct. "Gach éan mar a adhbha" oirrdhearc so Is 's sé leantar; gach ealta mar oiltear; ní chleachtfa achd a cleachtadh. Lachain i laoibh sneachta ag snámh eighridh uaine, ní fearr leo lá gréine as teo ná an chlá as cruaidhe. Eoin íochtair na fairrge dá nach foghnann faidfhéar bíd choidhche gan chadódh gach n-oidhche fan aigéan. Éadána eoin mara ar muigh nach múr trágha; eoin moighe ná móna ar doire ní dána. Eoin coilleadh ní cleachtaid cuaird ar muigh ná ar maighshléib; nochan fhaghbhaid dh'anbhuain nach adhraid don aimhréidh. Beathadhaigh an bheatha mar bhíd eoin na n-ealtadh, gion gob dh'aonchrúdh oiltear, gan claochlúdh do chleachtadh. Cách fa a gcleachtadh bhunaidh, bláth dearcan tre dharaigh, fir fa cháil a gcionaidh is dáibh sin a samhail. Gach macaomh mar mhúintear; Maghnus maith do múnadh, slat Breagh, Brian na nGaoidheal, mac mar Niall geal Glúndub. Maith do múineadh Maghnus mac Conchobhair Carna; gidh tréan nocha toghdha; gach éan mar a adhbha. Maghnus mar do múineadh cá Gall glas ó ngéabadh? sé ag dul tar gach ndúnadh Lugh é Is ní hé a éanar. Lugh é Is Cú na Cearda — gach cleas 'gá chúl chraob-hach — ainm dó im gach mbuaidh Buadhach i ngach uair bhus aonach. Gach buaidh as bhuaidh aonaigh fhuair 's ní fhuair gan iarraidh; sleagh re sdargha sduadhaigh, fear Falgha, fear fiadhaigh. Fear feithmhe gach fhásaigh, fear catha agus comhluinn, badhbh gheal go ngroigh sheangdhuinn, fear 'ga bhfuil gach foghluim. Oide múinte Maghnuis maith ar chách a chomaoin; tug druim re gach ndobhuaidh Ó Chuinn gion go gcommaoidh. Do mhúin féin dó dochar, do dhruid é i ngach ionadh; níor mhúin ón ló as leanabh dó achd a shúil re shiobhal. Do mhúin trá dá throighidh théid i n-ágh re n-ógaibh ag breith cruidh gach chóigidh fuil do bheith 'n-a bhrógaibh. Do mhúin dá ghlún ghealchorr ghabhas beirn re biodhbhaidh a fhilleadh go harnaidh re himeall i n-iomghuin. Do mhúin múnadh éagcóir dá ucht réidh go riarthair bheith i gcomhdháil chaomhthaigh re corrgháibh i gcliathchaibh. Do mhúin béas dá bhrághaid — béas aice as ord cagaidh — gan ní uimpe idir achd muince go madain. Níor mhúin at achd iarainn, nó at cotún craobhach ón cam gach craobh líneach 'n-a bharr as caomh caolach. Do mhúin bheith ag bogadh fan gcleith nó fan gcloidheamh bas choirrgheal an churadh re toirneamh na dtroigheadh. Do mhúin meadhón oidhche onchú an earla ghlúinigh loighe i ndoire dhiamhair 's gan loighe achd 'n-a lúirigh. Olc d'fhulang ga fhoghluim Is eadh dhligheas deighfhear; fear céadmhaoidhte curadh ní héagcaointe a eidhear; tig 'n-a thuile a thoradh do dhuine fa dheireadh. Ní tearc toradh iongnadh aige d'éis a fhorbhaidh do shról dhearg, do dhoinnmhil, don ór ceard i gcornaibh. D'fheoil, do lionn, do luachair, do thuathaibh fa threabhaibh, do dhíon bó, do bhroghaibh d'fhíon Is an ló leabhair. D'éadach agus dh'eochaibh, is dh'éideadh mar fhaghlus, dh'arm go n-ór, Is dh'ionnmhus, dhiongbhus Mór do Mhaghnus. Maghnus mhullaigh Tailltean troid ris Is réim anáigh; gar don rígh ó roBhóinn tír nar ghabh do ghabháil; maith dá bhfuair ní furáil do fhlaith ar n-uair d'fhagháil. Rí gaisgidheach nGaoidheal gorm a chloidheamh crosghlan; rí na n-each a each-san do-ní an chreach do chosnamh. Ní héagcosmhail aigneadh dá eoch 's d'fhior a druimne; lán Éire dá n-inmhe; re chéile isad cuibhdhe. Each geal, gruagach doinnfhionn, dias a-tá ar tí fuadaigh; creach fhear Is each n-éididh re n-each ngeal an ghruagaigh. Gruagach go méad míleadh do-éid ar gach n-aoinfhear; each gráineamhail gléigheal re ngáidhfhearaibh Gaoidheal. Manannán an mharcshluaigh, Maghnus Muighe Muaidhe fear eich sheinggil shídhe agus eirridh uaine. Níor chumhga neart námhad ní do-san ná di-se; Dia deisiol na deise ei-sion agus i-se. Is í an Liath Mhór Macha, mór n-anbhuain ro fhuluing; tug sei-sean bú a Boirinn is ei-sean Cú Culuinn. Is i-se an t-eac oirrdhearc, Each geal Taidhg ghloin ghraifnigh; ó a cholg thei-sean teithtir; Tadhg ei-sean nó a aithghin. Is i-se an Liath luirgneach lingeas cách i gcathaibh; sei-sion mhac Maoil Mhithigh as phrap re taoibh tachair. Si-se re sluagh nGaoidheal Gob na Sgéal sgeamh sholamh; sei-sean Murchadh Mumhan nach tomhthar do thomhadh. Sei-sean Síoda Odhar dar bh'aithnidh gach aonach; si-se leath re Lámhach a each achd nach aondath. An Blár Aodháin i-se agus Aodhán ei-sean; léigthe an magh dhí Is do-san dá rabh sí agus sei-sean. Sei-sean Lugh lá an tachair ler thuit fine Fomhra; triall teithidh ní tarbha ris an mbeithir mbodhbhdha fa fhonn Mhuighe Meadhbha ar Dhonn groidhe Garmhna. Conall Cúigidh Chonnacht chosnas Magh n-Aoi n-armghlas; is cathaighe coimhdheas fan machaire Maghnus. Maghnus mhullaigh Cruachan croidhe brodla bághach; doirbh fa mhúr Sainbh srianach sbairn re lúdh 's re lámhach; re ghleic ní ghabh lúireach fa Mhagh mhac meic Mághach. Gach.

https://celt.ucc.ie//published/G402121.html

G402122

Gaois Ailbhe i n-inghin Domhnuill

Gofraidh fionn ó dálaigh

—

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Gaois Ailbhe i n-inghin Domhnuill ainnre 'mun mbinnghil mbarrdhuinn, inghean shaor dhealbhdha Dhomhnaill craobh ghormfhuinn Leamhna labhraim. Geall gaoise Is oinigh Ailbhe 'gun mhnaoi-se oirir Uidhne; ní dá méin tre mhéin Shaidhbhe; Ailbhe í ar chéill 's ar chuimhne. Sadhbh inghean Domhnaill Daoile, finnbhean a horlainn Áine, ceannchadh neamh — gá ní as bhuaine? — bean Muaidhe 's do-ní náire. An bhean 'n-a mnaoi as fhearr inmhe do bhean geall do ghnaoi Ailbhe; gan ghrádh neith ar chraoibh Choinnle coimhdhe do dhreich shaoir Shaidhbhe. Inghean Domhnaill Óig aghar tar gach móid ag a moladh díoladh a duain d'éis fhileadh re cineadh géis Cuain Choradh. Éisdid sluaigh innbhir Uidhne rer nduain d'inghin a n-oidhre; éisdid sluaigh iarthair Aidhne duain Saidhbhe ó iarrthair oirne. Céim anshógha ní hionráidh tar fréimh Anóra d'fhaghbháil; bacadh uilc díorma daghshluaigh anbhuain ríoghna Guirt Gabhráin. Inghean Mhéig Carthaigh Cliodhna carthair fa mhéid a meanma do sia don toigh bean Banbha nó targha a-noir teagh Teamhra. Dáil a cruidh cian ó thalluinn, dáil a sguir sgiamh don choinnill, a ndáil uman gceird chumaim cáir urraim don deirg dhoinnfhinn. Gnúis niamhdha ranua roigheal ag banua Iarla Uladh; do Shaidhbh Is cáir a gcuireadh cuireadh gairm ar mhnáibh Mumhan. Rug ó gach mhnaoi buaidh bronnta fuair ghnaoi — ní gnaoi as nar theannta; do-ní sgol do réir rompa bronnta ag féin Dor go ndearnta. Re taoibh a dtabhair d'airribh 's a bhfaghair d'aoibh ón ainnir sgíos ó chuaird ar gach choinnimh bhíos ar choinnil shuairg Shaingil. Táin do ghnáth i nglas chongna do láidh bas mar bhláth n-abhla; do thuill san eing an ealbha ar chuirr sheaghla sheing Shadhbha. Do ráidheadh re a dreich ndeighgil "do sheich t'áireamh i n-Albain; gé fríoth riamh olc ó a n-airgnibh gan mhian Cairbrigh ort d'argain." Mac Dé ní dóigh dod thréigean; is é as ghlóir do ghlac ndíggeal; is dóigh dá mbé ort éigean éideadh bocht Dé dod dhídean. Fial an bhroineach réidh ríobhan nach léir tar th'oineach éanar; dá ndearnta ag dáimh ibh d'aoradh baoghal libh dháibh a dhéanamh. Re linn mhná bhrogha Bhóinne ní thora lá achd lá gréine, maidean reoidh fa mhagh Máighe eoin áille ag car le chéile. Sa mhoigh mhín aibhnigh ealaigh 'n-a tír ghloin aingligh iodhain sreabh chaol 's a cuan 'n-a choraidh ó bhonnaibh craobh n-uar n-iobhair. Sruth go mín, eas ag turnamh, teas i sín, suth i bhfoghmhar, crodh fan mbragh, iasg i n-innbhear, damh ag inghear riasg roghlan. Mionn súl áille gach ubhaill ó Dhún Máighe go Manainn; a-nuas do sóigh le soininn cnuas mar fhoirinn óir d'abhaill. Druim re fiodh foghnaidh dhúinn-ne miodh chuill i gcornaibh uaine; caithtear an lá geal gréine re chéile Is fleadh mná Muaidhe. Tír bhar sluaigh-se i seilbh Sadhbha fuair-se deilbh 'n-a deilbh dhiongna, lucht ar leith fa bhuaidh dealbha, meanma an tsluaigh ar chleith Cliodhna. Eala Cuain lochbhuig Luimnigh do thuair fhochruig dá hanmain; fuath dhí ní bhia achd ga biodhbhaidh, ionmhuin le Dia í amhlaidh. Mo chean don mhoill úir iodhain nar thúir doirr achd doirr Deamhain; a crodh gé do-chí ag buidhin guidhidh sí a ndol gan deabhaidh. Ráidhte dhúinn d'fhuighlibh aobhdha ris an suilbhir n-úir n-óghdha: "ní fhuilc achd adhbhar ríoghna t'íorna fhannghlan fhuilt órdha. Uathadh bean i mbia t'úire, ní lia fear mar fhear n-Áine; mór bhur n-éad re clú a chéile tú Is do chéile, a ghéag Gáille. Súil Banbha fa bean d'Éibhear ret fhear, a fhabhra míondubh; an teach i mbí Is barr Gaoidheal dá maoidheamh ann rí Is ríoghan. Fuair an ríoghain-se robhladh do fhíoraidhbhsigh uaill ndeaghbhan; sí céad nó dá chéad fionnbhan ní hiongnadh dhí méad meanman. Gaoth dhaith ar ndruim na foirne, flaith i gcuirr gacha cairbhe, lucht loingse ó Lios na Beirbhe d'fhios deilbhe soillse Saidhbhe. 'Ma súil gcuirr-se do cumadh a coimse do chlúimh mhalldubh; im rosg mhall Sadhbha ag silleadh filleadh mong n-abhra as andubh. Gnúis réidh gheal i n-a goire dá nar bhean béim ná bine abhra mná Moighe Ruidhe duibhe tá i ngoire gile. Buaile clúimh as lór liobhra súil mhór uaine fan abhra dlúthmhong cheart 'n-a dá colbha comhla dearc súlchorr Sadhbha. Gan locht cuma ar craoibh n-Aise truma a taoibh, truma as deise, crios mar soin budh díor dhi-se 'n-a cris-se fhoil díol deise. Treabha as lór daingne Is dlúithe far Saidhbh-ne ag slógh na críche; gach treabh dá treabhaibh bláithe snáithe geal feadhaigh fíthe. Gasradh ghlan ógbhan uimpe tres an magh bhfódghlan bhfinnte; ag dul don romhaigh reimpe eillte ag cur omhain innte. Inghean Méig Carthaigh choirnghil tar nach barrthair ar bhiodhbhaidh mar do bheath le géis nGabhraigh cabhraidh neach d'éis a hionnlaigh. Dlighidh sí anáir óighe d'fhagháil óir Is í as cáidhe; is lia náid na laoi saoire aoine re Dia ag mnaoi Mháighe. I dteach nDé do ria an ríoghan Dia lé i leath ris an saoghal; do-ní Is gan chleith nGlaoi i ngábhadh crábhadh neich do bhaoi i mbaoghal. Inghean Domhnaill Dúin Luimnigh ag foghluim 'gan úir fhinnghil; cian ó bhaois airrdhe amhlaidh cabhraidh gaois Ailbhe an inghin. Gaois. Gaois Domhnaill Óig a athar i n-Eoghan an airm cheannghlais; bláth Is mil re a ré Is raitheas — níor bh'é sin flaitheas Fearrghais. Gaois Dunlaing ag díon Buadhaigh cách do shíol Domhnaill daoraidh taoiseach cuaine úir Éibhir féinnidh Uaine an chúil chraobhaigh. Art Ó Caoimh do char bandál a aoibh dhamh 's a dhaonaigh fíon le túr 'n-a theagh mhiodhfhuar diombuan greagh i n-úr aonaigh. Cóir Ó Donnchadha a-déarmais do chomhthogha im Bhóinn mbraonghlais Tadhg Sionna ós gach mugh maoidhim giolla a Brugh aoibhinn Aonghais. Ar feirg nDé díneadh mei-se Míchéal aingeal dá n-éada; sinn don aingeal 'gar n-aithne daingean linn d'aithle éaga. Gaois.

https://celt.ucc.ie//published/G402122.html

G402123

Iomdha uaisle ar iath Laighean

Eoghan mac craith, an t-órthóir

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eoghan Mac Craith, an t-Órthóir cct. Iomdha uaisle ar iath Laighean; a n-áireamh ní fhéadfaidhear, ní headh nach éidir gidh eadh seal éigin ar a n-áireamh. Leo an chuid as uaisle d'Éirinn clann Chathaoir mheic mhóirFhéilim críoch as ar mhínigh Magh Fáil as ghar d'fhíndigh Is d'éadáil. An cúigeadh cuid do Chlár Breagh is comha cheathra gcóigeadh tugadh do chloinn Nuadhan Neacht leis nach loinn uabhar d'éisdeacht. Na tolcha as teirce sreabha, na linnte as lia éigneadha, 's an úir as saidhbhre sealga fúibh, a Laighne láimhdhearga. Aoibhneas iarthair an bheatha i nbhar láimh, a Laighneacha, an ghoirmthealach fhóidshean fhionn 's cóigeadh oirthearach Éireann. An múr ós Dhuibhlinn Is dí, 's an ráth i raibhe Ó Baoisgne, ráith Teamhrach fa ngealann grian, is seanfhann greadhnach Gailian. Cúigeadh Laighean na learg dtais muna chuirthí cré Pharrthais níor shill súil, níor thiomchuil traigh úir budh ionchuir 'n-a haghaidh. An rann coimmeasa do-chiam ag breith ghill do ghurt Ghailian as gheineas Bóinn Is Bearbha leigheas dóibh ar dhoimheanma. Gach buaidh nuadh, gach sochar sean dá gcluinim ar chrích Laighean ní hé do uaisligh í acht Art ag a mbí ar uaislibh umhlacht. Géag phailme Pharrthais Ádhaimh mac áirmheach Airt Chaomhánaigh mac Sadhbha no saoi do nimh slat naoi mheic Amhra a aithghin. Ní hionann béas — is báidh leam — d'Art agus d'uaislibh Éireann fiú leis gach neach teacht 'n-a theagh 's Is tearc teach i n-a dtéid-sean. Umhluighthear dhó i mbonnaibh beann 's i gclochaibh aolta Éireann; do-ní a mbí san fhionnmhuir d'Art 's a mbí san fhiodhbhuidh umhlacht. Laighnigh na laoidheang dtana Art fhóireas a n-easbhadha gan bhreith ngill an ní fa nimh nach bí re a linn i Laighnibh. Do mhéaduigh neimheadh gach naoimh sochar do chlannaibh Chathaoir; glór laoidheadh agus leabhar, glór aoigheadh dá n-uaisleaghadh. sa díobh as dú a leanmhain ainm suaithnidh i seinleabhraibh ainm cóir do Laighnibh do lean Laighnigh an óir a n-ainm-sean. Ór uatha i ndíol gach dána, is ór chuca a gcíoschána; laoich ó tholaigh mhóir Mhogha monaidh óir a n-almsodha. Ór corcra ar chlár a mbrannaimh, ór ceard ar a gcathbharraibh, ór tar sréin nglannuaidhe a ngreagh le féin lannuaine Laighean. Ní leasainm Laighnigh ar óir d'fhéin Laighean um cheann gcomhóil; féinnidh um an ól ní ibh éindigh nach a hór ibhthir. Do chumhdach a gcolg leabhar iomdha ór dá aithleaghadh; 's Is iomdha bruithean óir ann do bruitheadh do bhróin buabhall. Ní dleaghar ionnmhas eile mar éiric 'n-a n-oirbhire einioclann d'ór ó gach fhior do shlógh geimhiolthrom Ghaoidheal. Clann chéadfadhach Chathaoir Mhóir darab cíos comhtha deargóir, a n-anáir do-chiú ar an gcloinn gan a fiú d'fhagháil d'urroim. A-tá rí orrdhruic orra ar a bhfuil ádh urroma; éigne ó Bhóinn bháineithrigh Bhreagh áirimhthir ós ghlóir Ghaoidheal. Clann Chathaoir, ceardcha an chogaidh, fa Art Óg ní fhuaradair lá nach mó sa mhó a meanma ón ló a-tá 'n-a thighearna. Ní faghthar, ní fríoth, árach orra fa Art Chaomhánach; doras gáidh ann níor hosgladh i n-am áigh nar iadhosdar. Sleagh bhaoghlach 'n-a bhais tana fraoch catha ar Mhac Murchadha; go n-athraigh Art gné an ghallgha gan é i n-alt a agallmha. Rí cúigidh láimhdheirg Laighean gidh bé fáth far feargaigheadh ar a leas nó i n-aghaidh Airt i dtreas ní lamhair labhairt. Do bhíodh ag leonadh lann nglas mar do ghabhadh fearg Fearghas; re mac rionnamhail Rosa ionnamhail an eagla-sa. Agra leis ní lamhadh neach tagra ris níor fheidhm áiseach taoiseach cuaine fhear nUladh feadh a uaille d'ardughadh. Fearg mheic Róigh i Ráith Mhacha 's a bhéimeanna baoghlacha do adhain fearg mar í ar Art rí danab ceard an chródhacht. Fearg an tochair ní théid de an rí go cluinsin gceirde; nó go searg le snáth umha a fhearg ní háth iondula. Gion go ngoirthí roimhe riamh roileag Éireann d'iath Ghailian rí danab cáir cairt Bhanbha i láimh Airt Is iongharma. Iomdha.

https://celt.ucc.ie//published/G402123.html

G402124

Iongaibh thú orm, a Iarla

Gofraidh fionn ó dálaigh

—

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Iongaibh thú orm, a Iarla, mór mh'fhearg ret fholt ngéigniamhdha; ná tabhair fheirg ar th'fhilidh; teilg i n-aghaidh th'aindlighidh. Sul thuileas mo thonn fheirge do ghríosadh do ghruaidhleirge do-bhéar robhadh romham féin gidh foghal oram ei-séin. Na foghla as a bhfás pudhar orm, a Iarla DeasMhumhan, tú do-ní iad ó fhuilnge, a rí Liag dá leanfuim-ne. Ní racha sinn seachad féin dot éagnach, a ucht mínréidh; red ghnúis mbuig Is dú a dhéanamh, dhuid a-tú dá thaisbéanadh. Is ort as cóir a chumhal d'agra, a Iarla DheasMhumhan, lucht faghla nach rosgar ruibh do losgadh mh'arbha ar th'ionchuibh. Gé tharmairt a thoidheacht de goradh do ghnúise háille ar son ghairthe gráin leargan ní cáir aighthe d'imdheargadh. Óglách dhuit do-rinne riom adhbhar móide nach maithfiom; gníomh té dá dtíosadh don mhóid mé dod ghríosadh, a Ghearóid. Dá ndearnainn, a dhreach mar bhláth, gríosadh th'aighthe tret óglách mó a chionta don tí dá dtig gach ní dá dtiocfa treimhid. Ar ulc riot-sa agus rum-sa tángas d'fhoghail oram-sa, a ghéag shúlchar Shíotha Truim, do rúnchar fhíocha eadruinn. Feall orm do chaibhdhin charraigh ní leanabh é ar easurraidh; 'ma íoc ná déanaidh-se doirr; m'éaraic-se Is díot do dhleasoinn. Ar mbiodhbha d'eadráin oruinn tar éis meabhla 's míochomhuill, a leomhan dearccorr fionn Fáil, leattrom Is gan ionn d'eadráin. Uirre sin gidh saor thu-sa, éagcóir d'éis na meabhla-sa lucht a déanmha i dtreise id thoigh — gé théarna mei-se ón mheab-hail. Gion gur thuiteas leo Is leanta dhaoibh-se drong an aineachta mar do dáilte crú mo chuirp; im shláinte Is dú mo dhíoghuilt. Feall orm, Is gan é ar séana, cuin dhíolfa nó dhíghéala? dlighidh tú a dhíol nó a dhíoghail síodh mása dhú i ndoighníomhaibh. Suidheochaidh mé do mhuin cheirt, clú th'fhéicheamhnais gidh oirrdheirc, an gníomh doluigh nach dearnais oruibh do bhríogh breitheamhnais. Créad fhuil agaibh 'n-a aghaidh gan a íoc ret ollamhain? lucht cogair fhaghla mh'fhine agaibh tarla i dtuinidhe. Cuma gá conair raghas an fear re bhfuil mh'fhaltanas ní bhiú ag cleith dola ar a dhruim, a fhala Is id leith leanaim. An uair badh chóir dhuit druim ris nó a mhilleadh, a mheic Mhuiris, is gníomh dod dhreich mar dheargfhuil bheith ag díon do dhíbheargaigh. Mar nach fuigheadh fear dom chloinn bheith tar th'oirbhire againn bheith agaibh ciodh 'ma badh cáir dom fhior chagaidh gá chongbháil. A Ghearóid, gidh doirbh dhamh-sa druim do chur red chumann-sa ceadh 'ma badh ionpháirte inn is fear mh'iomcháinte ar th'uillinn. Gé táim ort ag iarraidh ceirt, gidh ullamh thú dá thoirbheirt, leasg gan t'agra, a fhleasg Leamhna, leasg tagra re tighearna. Tú d'agra gan t'aithghin linn mo dháil Is mó do mhaithfinn; gidh ionam linn dod leanmhain ní hionann inn d'fhéicheamhnaibh. Gidh mé as dírghe cuid don cháir dá n-agrar thú, a thuir Iomdháin, budh beag dtaraidh an tulchóir it aghaidh don agarthóir. It aghaidh, a fhabhra mall, gé tá an fhírinne agam ní íocfa, a ghéag Thoighe Tháil, acht oile dhéag do dhíoghbháil. Déantar síodh nó bearar breath eadrainn, a earla fáinneach; lór dhúinn a ndobhramair air, a ghormlannaigh úir éachtaigh. Nó bíoth cairde leath ar leath 'n-ar ndáil gidh fada an fuireach nó go dteagmha, a dhaithghil duinn, dod fhreagra th'aithghin aguinn. Tuigim Is mar thuar faladh, gidh iongnadh an t-ordaghadh, móid agad dhreich raghloin ruinn ar mbeith a hadhbhair aguinn. Rum do rinneadh an bine fa bhfuil oram th'oirbhire; do-ghéan uime mh'oirbheirt féin; an buille oirrdheirc ei-séin? Baramhail do-bhéarar dhi urchor i n-aghaidh ruaige dá dtógbha fhalaidh eile i n-aghaidh ar n-oirbhire. Má do chiontuigheas rut riamh i gcúis fa madh cóir mh'aimhriar, a fholt na bhfinnearladh bhfann, nocht an t-indearbhadh oram. Achmhusán nach eagail damh, gé tú ar thoradh mo theangadh, gríosadh neich fa a ní féine ná bheith ar tí toibhéime. Aimhleas ar Ghaoidheal ná ar Ghall do mhuin diomdha ní dhearnsam; is díleas inn dá gach fhior; sinn fa dhímheas níor dligheadh. Do-ní mé — ní dá mhaoid-heamh — i n-aghaidh bhar n-iolmhaoineadh dot fhéin dhaoinigh druim ar druim réir gach aoinfhir fam acmhuinn. Aithreach a fhad do leanas díbh gidh maith bhar muintearas más é as tuar dímhiadha dhamh, a sduadh mhínfhiadha Mhumhan. Trem dhiomdha ar do dhreic rachaoin ní fhuighbhe uainn éantathaoir; nochan fhuighbhe uaim itghe; is cuibhdhe uaibh imirce. Imirce nach áil linne do-ghéan d'aimhdheoin mh'intinne tre fheirg ret aighidh nuaidhe, a dheirg raighil rosguaine. Ceileabhradh dhuit — dia do mhóid; mei-se ag gluasacht, a Ghearóid; do sheachna ar neach níor dhú dhamh muna bheath tú dom thréagadh. Fear aithne na n-uile cheard dom thréagadh truagh an díbhearg; gá dú acht ní aithnighe inn gidh tú as aithnighe i nÉirinn. Feabhas th'aithne, a fhir Theamhra, córaide dhamh doimheanma th'anáir faoi ó nach fuighinn; fagháil gnaoi do ghnáthuighinn. Dar leat nocha rabha riamh id bhrugh, a bharr na bhfinnchiabh, is ná faca sibh sinne, a fhir dhathta Dhuibhlinne. Dá dteagmhainn duid ar druim róid seocham do ghéabhtha, a Ghearóid, gan mé ná thú rinn do rádh agus rinn chlú ar mo chomhrádh. Beag má do-bheirim aithne ort gidh adhbhar machtnuighthe mar do-chuaidh th'aigneadh tar ais uainn ar gcaidreamh bhar gcádhais. Ní chongbha th'aghaidh mhóir mhoill feadh a haithinte oruinn; deacair dhamh aithne uirre gan char aighthe oruinn-ne. Dar leat ní tu-sa a-tá ann gér dhlúith dá chéile ar gcumann, nó no ní mei-se mé féin gidh bé dan treise a thoibhéim. Baramhail aithne agam a-tá, a chraobh fhial fhabhradhdonn, ar do ghlár 's ar ghné th'aighthe gidh lán mé dod mhearaithne. Gé aithnim th'aghaidh gcorcra is th'ucht solus somholta t'aigneadh ní aithnim a bheag aithghreim dod chaidreamh caithfead. Ní hé a ghuth as ghabhtha orm mo bhiodhbha, a bharr na bhfiarchorn; do mhealladh, a bhionnshlat Bhreagh, d'iomlat teangadh ná tigeadh. Is faoi leis an bhfear do chum dhuit sgéal aimhleasa oram gion go ndéine inn d'ionnlach sinn dá chéile coimhdhiomdhach. Ní hé ná badh éidir lat a chosg, a chiabh na bhfionnshlat; a mbí im cheann gion go gcoisge do-sní dream as díochoisge. Gion go gcoisge an gcaibhdhin mbig do-ní orm cion nach ceilid, cogadh na gcuradh coisge, pobal Mumhan míonfhoisde. Do choisgis cogadh chlann Luirc, do cheartuighis chloinn shaorChuirc; ceadh fa gcoisge na ríogha 's nach coisge mh'fhear eissíodha? Eadram agus mh'fhear cionadh libh gion go reich réidhioghadh réidh uaibh UrMhumha Is Éile, sluaigh urlamha aigmhéile. Laighnigh i leith do dhroma fraoch mar éirgheas eatorra tú don chéadghuth ga gcosg soin do bhrosd ar n-éagnach oruibh. Do réidhigh do neart a-niar snaidhm cogaidh Chloinne Uilliam; truagh ar réidhigh do rosg glan 's gan chosg ar n-éinfhir fhaladh. Mar sin dámadh loinn libh-se do choisgfidhe an gcaibhdhin-se; tig dhíbh Í Chairbre do chosg is airge an tír le a dteagosg. Ní chluinim cogadh dá mhéad, a Iarla Inse finnGhréag, nach coisge ó nach ceile gion go gcoisge ar gcoillidhe. Iong. Saor, a Eilionór, ar mh'fheirg th'aghaidh leathain mhóir mhíndeirg; gé tá míndeirge id ghnúis ghloin ní i gcúis díbheirge deargthair. A Chondaois Cóigidh Mumhan nar luigh ar lucht ealadhan gidh tuar mo dhoirre a-dire ní thoille uam oirbhire. Iongaibh.

https://celt.ucc.ie//published/G402124.html

G402125

Leannáin fileadh síol Suibhne

Eoghan mac an bhaird

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eoghan Mac an Bhaird cct. Leannáin fileadh síol Suibhne treoin nach tráigh le cianchuimhne caor shlóigh ren doiligh deabhaidh, róimh an oinigh d'oileamhain. Lóchrainn oinigh Éireann Cuinn, sliocht an Athlamháin áluinn, an táin ó Thulaigh na n-Art, curaidh gan ghráin re nguasocht. Ní chlaochlóidh cuing a n-oinigh 's iad don éigse as fhóiridhin ioldánaigh gan oil 'n-a gceann le goimh iombádhaidh Éireann. Is riú bheanas a bhríogh sin "gnáth rath re cois an chaithimh"; tréad Suibhneach na saoirfhear mbras fuighleach aoigheadh a n-ionnmhas. Laoich as cisde do chliaraibh, leomhain síl Néill Naoighiallaigh, slata cumhraidhe Crú Airt, as urlaimhe clú ó ar gcosaint. Na Suibhnigh-se ó Bhrogh Banbha téid tar cách a gcomhardha, fréamh ríogh ar nach ceiltear cion, síol ó ngeintear an gaisgeadh. Eangnamh Is oineeach Gaoidheal, tréidhe as cóir do chommaoidheamh, slata nach claon re comhaidh aca ar-aon ar arodhain. Mairidh aca go nua a-niodh flaith leanas lorg na sinnsear ar chuing réidhe a nduas do dhíol ar fhéile 's ar chruas gcaithghníomh. Ruaidhrí mac meic Mhaol Mórdha d'éifeacht Is d'ainm onórdha is oidhre don chuaine ór chin ar choimhdhe uaille an oinigh. Méin oinigh aicme Suibhne fa ngaisgeadh ar ghlanchuimhne; is sgath uaisleachta Chláir Chuinn fa nguaisbhearta áigh d'acmhuing. Arsaidh cródha an chroidhe bhí dan hainm Ruaidhrí mac Ruaidhrí, aoibhealltuir dar ghiall an gal, saoileachtain cliar Is curadh. Airrdheanna flatha fíre 's fós rath a fhréimhdhíne aobhghlac dá n-aghthar gach ní i saormhac rathmhar Ruaidhrí. Réim tairrngeartaidh tarla faoi ó aois leinbh an duinn dreachnaoi; toil úr 'n-a mhéin mar mheasdair; céim ar gcúl níor chuireasdair. Aitheantar 'n-a fhéile sin bheith dó ag diall re a aithribh 'n-a dhearbhghoil lúidh Is lámhaigh 's 'n-a mheanmain úir ioldánaigh. Síol Suibhne na dtachar dte mar bhíos 'n-a bheartaibh féile dá dteinnleanmhain ní treoir ghearr i seinleabhraibh eoil Éireann. Sgéal fiadhnaighthe fada ó shoin fhríoth ar féile na bhfear-soin; ní sgéal é ar nach cleachtar cion 's ar fheartaibh Dé dá ndídion. Ua Mhurchaidh Mhir Maol-Mhuire lá éigin ar amhsoine do-chí cléir 'n-a aghaidh air; fa dainimh céim 'n-a gcomhair. Iar dteacht leo dá láthair sin ráidhid ris an bhfial bhfaoilidh nach géabhdais gan fhíon 's gan ór 's gach díol 'n-a éagmhais d'urmhór. "Tigidh don treibh i bhfuil m'ionnmhus liom" ar an t-óg aisdearbhras "ní cuibhidh ibh d'éara dhamh 's do-ghéabha sibh bhar sásadh." Diúltaid uile deoidh i ndeoidh dul leis ar áis ná ar aindeoin muna aomhadh gidh bé a mbreath acht é d'aoradh gan fhuireach. "Fíon ná ór, ionnmhus ná crodh, ní fhuil agam ar iomchar ní do dhíoladh dhámh budh dhéin" ar an ríodhamh sámh soiléir. "Do chím-se" ar duine don dáimh "fáinne óir fad mhéir mheadháin; ód ghruadh ghléadhonn go ngné bháin ní ghéabham gan é d'fhagháil." Cloch uasal go n-iomad buadh do bhí san bhfáinne bhfionnfhuar is fa séad ríogh an chlach chorr dá dhíon i gcath nó i gcomhlonn. "Badh libh" ar sé "choidhche, a chliar, mo chloch Is m'fháinne ar aoinrian 's gan mh'aoradh dá aithle dhuibh do shaoradh m'aighthe oruibh. Ann sin do rad Maol Muire a láimh 'mun idh órdhuidhe 's níor fhéad cor do chur dhi ar gcur a chrobh 'n-a chéile. "A bhuain díot dá ndeachadh dhuit" ar duine don dáimh orrdhruic "is í ar mionaithne, a ghruaidh gheal, nach tiobhairthe uaibh ei-sean." Imdeargthar im Mhaol Mhuire re comhrádh an chliaruidhe nach biadh sgéal 'mun fháinne air méar a láimhe gur leadair. Tug a mhéar 's a fháinne óir re cois a chéile i gcéadóir do réir a oinigh fhortuil don chléir dhoiligh dhíogholtaigh. "Do-chímid i gcomhghar dhuibh cuideachta, a mheic mheic Murchaidh, ag so ar gcomairce far gcoir ón ollaicme" ar na hollaimh. "Bíodh libh comairce agus ceall" ar sé ag silleadh 'n-a thimcheall "a dhreichfheadhna go ngné ghil, gidh bé ceithearna ad-chíthir." Sillis ar an gcléir gcéadna 's ní fhuair an geal gnúisdéadla ar ndéicsin fa seach mar sain neach dá éigsibh 'n-a fhochair. Mar do fhéach ar a ghlaic ngil iar n-imtheacht don dáimh dhoiligh fuair méar a láimhe ar a láimh 's a fháinne — fa séan sodháin. Geall oinigh tar gach aicme fhuair ei-sean 's a thiodhlaigthe — níor thais a ndéagsain don dáimh — 's an séad-sain ar ais d'fhagháil. Clann Shuibhne na dtachar dte ag leanmhain luirg a chéile laoich as cruaidhe ar chúl a gcleath ón húr gach n-uaire an t-oineach. Aithbheodhadh guail a ghrís-se a-nois do-ní an Ruaidhrí-se ón beo a-nú a hanam uaidhe dá marann clú an chéadchuaine. Ar tí óigfhir Aird na nGlas ní tearc le n-iarrthar ionnmhas ag so cailg na fine ó bhfuil file gach aird dá fhéachain. Lorg a shean — ghá niamhdha ní — leanaidh Ruaidhrí mac Ruaidhrí cruth fial ón faide meabhail dial aige re a n-airrdheanaibh. Mian leis-sean ar chóir gconfaidh dáil a airm ar eachtronnaibh; 's í áil an diombrais donnghloin dáil a ionnmhais d'ollamhnaibh. Ní theasda ó bheithir Bhanbha bheith lán d'eagna ughdardha — ceadh acht túr teasda dá rath — 's ní theasda lúdh ná lámhach. Ní theasda oineach iomlán ón óg fhaoilidh aighiodhnár gnúis ghruadhnocht go bhfáilte ag fleidh is láinte a ghruamdhacht gaisgidh. Lámh thréan as tréithe le fann, múr cloiche le hucht n-eachtrann, troigh sheangbhán as tromdha i dtreas comhla Is dearbhfhál re ndoilgheas. Bás cró ar a gceiltear fala, mionn curadh Chláir ríoghLogha, gus draige óna deacar dul gan fheacadh aige acht d'ollamh. Fuil Néill Naoighiallaigh na gcath, fuil Briain Mhóir mheic Eachach id ghruadh mhíonghlan eang ar eing — gá ríoghradh do b'fhearr d'Éirinn. A mheic Máire nach muidh mionn, rogha Gaoidheal tá id thimchioll coill gan chuimhne crann dtoraidh clann Shuibhne Is clann Chonchobhair. A sbraic ó n-anann t'fhoghlaidh, a thráigh toraidh d'ollamhnaibh. dan deoin gan éinfhear d'oba, a threoir fhéineadh n-ánroda. A mhealltóir seirce seangbhan, a dhraig as cian cheileabhradh, a chongbháil na gcleas ngoile, a sheas urláir iorghoile. Cairt 'ga féile ar fagháil gill Mairghréag óg inghean Féilim, doighir do dhoinnfhiodh ó nAirt coinneall an oinigh d'adhaint. Cur a clú rug do roghain pailm chubhra chlann gConchobhair ciabh chloidheach dan cóir moladh soidheach óir na n-ollamhan. Leannáin.

https://celt.ucc.ie//published/G402125.html

G402126

Le héanmhnaoi cuirthear clú ban

Aodh mac diarmuda mac an bhaird

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Aodh Mac Diarmuda Mac an Bhaird cct. Le héanmhnaoi cuirthear clú ban a clú ó choimmeas ga cur; ní ríomh do-chóidh ar a crodh; i ndíol sgol Is dóigh a dhul. Sí ag comhroinn cruidh mar as dual mar do fhoghluim ón fhuil ríogh bean do fhréimh Uidhir fa an-iar ag réir chliar dar dhoiligh díol. Siad gan teachta i n-éantoigh óil freasdal nochar féadadh dháibh rug dá toigh chaithmhe don chléir nar léir faighthe a-moigh ó mnáibh. Le a bhfaicsin 'sa bhfaighthe ón mhnaoi dá haighidh do aithrigh gné; le sgoil fhuair do hadhnadh í ní fhuair sí le hadhbhar é. Díol dáibh do réidhigh a-rís ris an dáimh gan déinimh nóis cóir déine go doire cnuais; guais na cléire roimhe ar Róis. Do dhlúthaigh ar dháil a fleadh, ar dháimh níor chumhdaigh a cradh teagh óil ó chéile ga chor tóir sgol ar an mbéinne mban. Féachtar a dúthracht dá mnáibh dá dúthchas gan déanamh lóin thug deibheadh ar chuirm do chléir na cuirn féin fa dheireadh dhóibh. 'N-a thiomchal do-chuadar cor — iongnadh 's gan ghuasacht 'n-a ghar — sreabh nar dhomhuin dhóibh go dul ag cur omhuin ar bhróin ban. Bean d'fhuil Uidhir as díon dó, ní fhríoth le sgoil righe ria, fríoth orra le a car i gclú, crú Colla gan bhladh ní bhia. Mar sgaoiltear ar fhleidh a luagh do-gheibh gach aoinneach ler bh'ál — ní chuir sí áireamh ar fhíon — dáileamh 'ga dhíol go dtí a thrágh. Sí dá chionn gan chradh ó chléir a bladh ós a gcionn do-chuaidh; tug 'n-a héanar díol do dháimh ar mhnáibh ríogh do-bhéaradh buaidh. Inghean Con Connacht fa a-niar an sgol gidh docar do dhíol do chuir sí glas ar a glór nach mór go gclas í fa fhíon. I ngach chéim 'n-a moltair mná is obair nar éirigh leo barr tar an mbladh thuilleas tú; clú ban ód choimmeas fa cheo. Do ghuais cléire naoidhe a-niogh do mhaoine ó chéile 'ga gcor, crodh le dáimh ón bhéinne bhan gal t'fhéile do-cháidh fan gcrodh. Don fhuil Raghallaigh ní ró daghurraidh le cor do chlú; cia as cneasda le a cor id chló do thogh do ró teasda tú. Dod thol i gcrothaibh do-chuaidh — ní cosmhail gur codladh sáimh tig dot fhaicsin re seal suain — fear ag buain id ghaisdibh gráidh. Cliar naoidhe do-cháidh tar ceart do mhaoine ód mhnáibh ar a n-iocht sgol do-chóidh gan adhbhar ort socht ar bhróin mallbhan ós mhiocht. Tearc, a Róis, ar mhodhaibh mná bean as cóir do chora id chló; crodh do thabhairt tar ceann chlú do mheall tú an mhalairt as mhó. Mar théid i gcoill crann ós fhiodh barr dot fhéile ní bhoing bean; súgh cuain ó ollamh do fhan cradh far donnadh do ghruaidh gheal. Beiridh oraibh d'uamhain sgol gur thogaibh id ghruadhaibh gal folchar róibh ar camháir crodh sgor dá ngabháil dod bhróin bhan. Gnáth le Róis donnadh 'n-a dhiaidh 's nach dóigh ar a bronnadh béim do cuireadh siar duais le dáimh far ghuais dáibh i n-a bhfiadh féin. Budh fada lón aoigheadh uadh dá maoinibh ní mór do fhéagh bean ag díol aoigheadh fa ól; lór an fíon do sgaoileadh sgéal. Do cheird ríoghna a cur i gcéill an gníomh-san do ghabh do láimh coinne ríogh far bhaoghlach buain; a síodh d'uaim d'aonghuth do b'áil. Bean don fhuil Uidhir-se ag cuan i n-uireasbhaidh cruidh 'ga clódh gémadh aithghearr í fa fhíon ní bhí díol Aifreann gan ól. Níor bh'iongnadh bladh d'fhagháil uadh a crodh do rodháil 'ga riar sgol i n-ucht ar-oile ag ól gur mhór an lucht toighe a dtrian. Díol cruidh níor chosmhail dá éis sa mhodh-sain acht do mhuin nóis; fiú a bhfuil dá díoghbháil re duais guin cruais i ríoghmhnáibh ó Róis. Tánaig soin do chumhga cáigh nochar urmhais dul 'n-a deoidh; le a dtéid 'n-a teagh i n-am óil ní hóidh le a fear a chrann ceoil. A thoil dóibh dá éis níor aomh mar do léig le Róis a rún; i n-a eachtra ní fhuair bríogh teachta ríogh do-chuaidh ar gcúl. D'éis a dhol don dáimh a-rís dá crodh 'n-a láimh ní léig Róis; tarla ag an gcléir ón chronn chnuais a duais trom go réidh ó Róis. mhnáibh ar bhladh béaraidh sí a béal ar réaltain ag ré dá rabh i n-a goire ar ghnaoi is bladh do mhnaoi oile é. Le. Fiú ar dháil Mág Mathghamhna dhóibh dámh as rodhocra do réir; riar sgol Is doiligh 'n-a dhiaidh oidhir Briain gan chrodh ón gcléir. Ar chur treasa beirid buadh deighfhir as deacra do chládh go rug doinnghrian ar gurt gliadh fian Oirghiall fa Art san ágh. Tarrsa nó go dtéid ar ghnaoi ar gach chéim do chosain sé d'fhóir Uladh 'n-a bhéim do bhí; do chléir fa ní Is umhal é. Le.

https://celt.ucc.ie//published/G402126.html

G402127

Mairg chaitheas dlús re dhalta

Maolmhuire mac craith

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Maolmhuire Mac Craith cct. Mairg chaitheas dlús re dhalta más fhíor d'éis a dheaghsgagtha; bheith dar ndaltai-ne ag dréim rinn céim fa lagfaidhe ar luaighill. Ceard Ghofradha as ghlan cridhe ag cumhdach ar gceirdei-ne; maith bláth a oideachta air do b'fháth coigealta ar chiontaibh. Ní rinn bheireas a buidhe gloine ghréasa ar ndaltai-ne; mallacht gach dhalta uadh air snuadh a nglanta ar a ghréasaibh. Adhnadh orm do b'fheidhm deacrach dom charaid dom choimhleabthach; doidhéinmhe cion — budh cion dúin — dom fhior choimhéirme Is chaomhrúin. Má tá díoghrais an dalta ar tí cor re a chomhalta 'n-a fhior chonganta Is cáir damh náir do bhronndalta ar mbráthar. Bheith d'Ua Dhálaigh ag dréim ruinn d'éis a oileamhna aguinn mar shaoilim a theacht tiocfa; maoidhim neart Is neimhchionta. Ionann dúinn gliocas Is gaois ionann leabhair do léaghmaois 'gun mhóroide do mhún sinn; córaide cúl rér gcointinn. Cia an compánach nó an cara as iontaoibh d'éis Ghofradha? do léig 'n-ar n-ucht a aithne; do thréig lucht a leasaighthe. Má do gheall gabháil rem throid — deacair cointinn re caroid — dá ghealladh Is docar dul tar focal teangadh thuathadh. Sgéal beag leam a los Ghofraidh dá leantar dá labharthaibh; is ar an dTánaigh táir sain cáir d'Ua Dhálaigh a dhéachain. Tionólais Meadhbh — meabhair leam — ceithre hollchóigidh Éireann i ndeoidh na tána ó dtighibh; sgeoil a hádha uaislighidh. I nUltaibh go n-iomad fear nocha gcuala ón cheas naoidhean re hucht bhféinneadh mear Meadhbha fear acht éinfhear infheadhma. Fir Éireann ó Mheidhbh a-mach Cú Chuluinn a hucht Ultach buaidh a gcéimeann ag an gCoin is sluaigh Éireann 'n-a fhochair. Cú Chuluinn an chrotha bhuig níor fhágaibh áth an chomhraig gan éacht gach aonlá uadh air do shluagh na caomhmná a Cruachain. Ní fhuair fa dheoidh — deimhin leam — Meadhbh ar ngríosadh fhear nÉireann neach sa bheirn ar bhéal an fhir — sgéal ag Meidhbh ar a muinntir. Cuiris fios uaithe ar Fhear Diadh Meadhbh Chruachan na gcreach n-imchian, tugadh gin go ndearna ar dhligh go pubal Meadhbha an mílidh. Gealltar lé a lán do shochar d'Fhear Diadh ar a dheonochadh dul san áth ar Choin gCuluinn; ag soin fáth ar n-uraghuill. Geallais Fhionnabhair fhuair bloidh d'Fhior Diadh ar dhruim gach sochair; do ba searbh leis ar labhair Meadhbh go feis le Fionnabhair. Dá ngealladh Éirinn d'Fhior Diadh ní mheasaim ná budh míchiall ar chosg bhfeadhma chliathcha an Chon briathra Meadhbha dá mhealladh. Inntleacht Meadhbha Mhuighe an Sgáil meallais mac díomsach Damháin do léim a chomhalta Con; céim as rodhocra rugadh. Fear Diadh agus Cú Chuluinn lucht aonfheadhma Is aonfhuluing, lucht aonlúidh i ngurt ghaisgidh, lucht aonrúin Is aonaisdir. Ionnsaighis áth an chomhraig Fear Diadh go ndlús iomfhormaid; sé 'n-a chlú mheabhla mairidh Cú na hEamhna d'ionnsaighidh. Caithid ainn-séin rer-oile rinn a n-áigh 's a n-iorghoile, diamhair a gcéimeann 's a gcleas; d'fhianaibh Éireann do b'áineas. Cú Chuluinn do chardaois mná do choigil-sean an chéadlá; Fear Diadh ní choigleadh an gCoin; ciall 'n-a gcoigleadh níor chosmhoil. An ga bulga nó gur bhuing i bhFear Diadh ó Choin Chuluinn troid bheo fa comhthroime cor gleo na conchloinne curadh. An ga bulga ag Coin Chuluinn iomarcaidh narbh ionfhuluing; Fear Diadh níor chlisde ar an gcleas, cisde ris nar chiall coimmeas. Rug Dia breith i na bhreith chóir; tuitis mac díomsach Damhóin mar fhuair sé an géargha dá ghoin, is téarna an té le dtorchair. Mar do chuaidh d'Fhior Diadh a dhruim re comhaltas Chon Culuinn guais liom a dhul d'Ua Dhálaigh cur i gcionn a chompánaigh. Mairg.

https://celt.ucc.ie//published/G402127.html

G402128

Maith an locht airdríogh óige

Gofraidh fionn ó dálaigh

—

c.1340–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Maith an locht airdríogh óige tnúth cáigh ris Is romhóide; a thriath 'n-a óigrígh do bfhearr dá gach iath fhóidmhín fhairseang. Do thréig Mág Carrthaigh Chláir Bhreagh ar chosnamh críche a shinnsear eich do ghéagshlataibh chleath gcuill ar sdéadmhacaibh each n-áluinn. Do thréig bonnsacha bláithe ar ruaidhshleaghaibh rionnáithe — tuar annála don ghéig ghil — do thréig camána ar chloidhmhibh. Mar sin do thréig trealamh leinbh d'fhurtocht Teamhra — toisg neimmeirbh — fear fonnmhar na bhfonn sgathach re ndobhradh Conn Céadchathach. Lá do-chuala-sa an Conn-sain i gCruachain ghuirm ghealdorrsaigh, lucht altruim Chuinn agus Conn go macraidh thruim 'n-a thiomchall. Conn Céadchathach na dtreas dte do-chonnairc ar gcur bháire san mhagh fhear go n-eirreadh druadh an seingfhear fa mear marcshluagh. Gluaisis an draoi go dána chuca i gceann na hiomána; tug ar fhonn na faithche an fáidh ar Chonn aithne san iomáin. Beannaighis 'n-a dheaghaidh dhó do ghlór fhéata nar ónna an draoi do eagair Fonn Fáil; do fhreagair Conn i gcéadáir. "Cia thu-sa nó gá tír dhuid" ar Conn an chrotha nuabhuig "gér chóir grádh do ghné th'aighthe is lán mé dod mhearaithne." "Do b'iongnadh oidhre th'athar, a mhic, i n-ar mearachadh; fuair sinn gnaoi 'n-a ghnaoi choimse; fa draoi inn dot athair-se. "Is é do mhearuigh mei-se an feidhm-sin re bhfuilei-se; fuair míonBhanbha fa chách cor nach tráth ríoghdhamhna reabhradh. "Teamhair Bhreagh i mbíodh Féilim dá bhfeasda, a Chuinn chneisshéimhshing, glóir an bhaile mar do bháidh ní badh dóigh th'aire ar iomáin. "Treabh dá daingne ní dheachaidh gan losgadh ó Laighneachaibh mun ráith gcuirr saorchlochaigh sin, a Chuinn chaomhchrothaigh chneisghil. "An bhóromha fa dú dhaoibh, ga tabhach a-tá Cathaoir; gan tocht re Cathaoir, a Chuinn, is tathaoir ort a n-abruim. "A-tá — gá truime comha — ga breith leis an mbóromha bró bhan mallabhrach gruadh ngeal ag sluagh lannarmach Laighean. "Le huabhar airdríogh Laighean múr Teamhra do trochlaigheadh an port i suidheochthaoi sibh; is olc fhuileongthaoi a fhaicsin." Ó 'd-chuala Conn chríoch Muaighe orchra Teamhra taobhuaine tug dá chamán orchar uadh an conchar fallán fleadhfhuar. Tug Conn an chroidhe mheadhraigh béim dá dhruim le domheanmain mun bhfroighidh slaitleabhair saoir dtaitneamhaigh roighil rochaoin. Fear ga raibhe ciall chaide Conall Cruachna a chaomhoide tug ruathar ar a chúl Conn go múr Cruachan go Conall. "Créad mar choisgis dod reabhradh? caidhe cúis do dhoimheanman? ná séan" ar Conall re Conn "do sgéal oram, a anam." Do ráidh Conn do ling loingse "is mór adhbhar mh'athtoirrse, Teamhair gan teaghlach gan teagh meadhair Theamhrach ar dtoirneamh. "A-tá ag cur orm, a oide, Teamhair mar tá i ndochroide; tarla cor don lios rem linn; gan dol dá fhios ní fhuilngim." "Léan Teamhra ná tabhair d'aoidh" ar Conall re chéibh mbarrchlaoin "I gcléith chogaidh ní dú dol 's gan tú go habaigh aosmhar. "Léig fós d'iomchosnamh Éireann, a Chuinn na mbas mbairrshéimhsheang, a fholt laigleabhar chladh gcam, an ret aibgheaghadh agam." Do ráidh-sean — fa rádh soraidh — nach anfadh ar éanchomhaidh port fa dion d'fhearaibh re headh Teamhair na ríogh go roiseadh. Ráith Cruachan na gcladh sgathach do fhágaibh Conn Céadchathach; neamhuis a dtorann ó a dtoigh, leanais Conall an Conn-soin. Tionólaid a-noir 's a-niar Connachtaigh na gcorn mbairrfhiar; 'n-a mbróin truim mheanmnaigh san magh ag leanmhain Chuinn do-chódar. Iadhaid go n-iomad tionóil an chuid-sin d'fhiadh Éiriomhóin mun óigfhear nar bh'ónna smacht 's an cóigeadh cródha Connacht. Go hoirear mBóinne buige tiad sin — suairc a sochruide — tóir throm ag drud re a ndalta mar rug ar Chonn Connachta. Do bhí ag Cathaoir don taoibh theas slógh Laighean i na loingeas láimh re Bóinn mbreacclochaigh mbláith 'n-a mbróin neartchathaigh neamhthláith. Mar rángadar ucht re hucht Laighnigh Is cóigeadh Connacht fa reachtmhar deas a ndeabhaidh san treas neartmhar náimhdeamhail. Ar ndol dá n-áireamh uile ní áiréobhadh éanduine ár trom ar tolchaibh re a dtaoibh go dtorchair le Conn Cathaoir. Suidhis féin i dtigh Tuathail gabhais Éirinn n-órchuachaigh tar éis Fhéilim do bhí i mbroid an rí ar Éirinn gur fhuasluig. Do ghéis tonn Rudhraidhe ruadh is tonn Chliodhna na gcaomhchuan do ghéis tonn mhear na Maoile res an ndonn ngeal ngruadhnaoidhe. Ar feadh fiodhbhaidhe Uladh is choillteadh ndluth nDeasMhumhan do chrom gach dlúthcholl dathach re gConn gcúlcham gCéadchathach. Géabhaidh Domhnall mac Domhnaill mar sin Éirinn n-iobhardhoinn, sgéaraidh go séimh re Sacsaibh an réidh bhféaraigh bhfleadharsaidh. A-tá éinchéim d'aithris Chuinn nach diongna mac mheic Dhomhnaill dámadh í a thír tír a shean sí re rígh nocha roinnfeadh.

https://celt.ucc.ie//published/G402128.html

G402129

Mithid creideamh do chloinn Néill

Eoghan mac craith

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eoghan Mac Craith cct. Mithid creideamh do chloinn Néill 'gun chloinn ag nar creideadh dhóibh; ní fás do-niad tar Íbh Néill; ní léir cás nach iad do fhóir. Bóinn Dá Thí na ndumhach ndonn agus Tulach na dTrí bhFionn sgarthar feasda re féinn Gall; clann Néill as cneasda ós a cionn. Slat orrdhraic ós fhine Néill smacht Cormaic ar Mhidhe mhóir; Banbha ghealChuinn taoibh re taoibh faghla Í Mhaoil Eachluinn do fhóir. I leith fhaghla ós eadh a-tá an Bhanbha gomadh bean dó ní budh roghar do chleith Chua foghal nua i ngach leith don ló. Lia sgor an mhongabhraigh mhóir, lia crodh ag ollamhnaibh uaidh, lia a choin — ní ceilte ar an fhéinn — teirce a ngéill soin Is a sluaigh. Lór a mhíonlacht i múr ban, lór a ríoghdhacht — ní rún mion a chur uilleannach arm sean badhbh dhean ní huirreamach d'fhior. Ua Colmán ó Chruachain chaoimh is buachaill d'orlár an áigh; tugadh treas gan fhiadhain uaidh an treas uair ar n-iarraidh áir. Béas don deighfhear car a chlú an dan bhus deireadh don ló éacht uaidh le mallghothuibh mná lá an uair do dhaghmhothuigh dhó. Ní bhéara céim ar a chúl; a réir ní ghéabha gan ghiall; ní héidir le hucht an ríogh díon an chéidfhir i ngurt ghliadh. Lucht donnbhrat i ndeaghaidh ruag ar cheanaibh fa Chormac Óg; feidhm ar chrannaibh um cheann nGréag, sdéad seang ar bharraibh a bróg. Lán dearnann do ghormgha ghéar is seanlann tromdha re thaobh is am crann reamhar dá riar; níor iarr 'n-a leanabh crann caol. Ar bhfuighle re a aghaidh n-óig: "blaghaidh bruighne blaghaidh ruaig, mín ag dul go toruibh thríd gan bhrugh 'n-a mbíd d'fhoghuil uaid." Ní charaid socracht ná síodh, do-ghabhaid docracht Is duadh; ní basgadh ar iorghail t'fhian asdar cian ná ionmhuidh fhuar. Réidh bhí ó theachta dod thoigh — gá ní as deacra ná dréim ribh — Laoich ler bh'áil i ngleo do ghoin; ní leo a bhfuil 'n-a láimh acht libh. Banbha Airt i n-eidhreacht chóir tarla id chairt — is deighneart daoibh; biaidh fat eidhribh fleadhFhód Fáil; do dheimhnigh fáidh neamhóg naoimh. Lá feadhma ní fás do-niad na feadhna re a bhfás do ghrúg; bhar n-uaill ná uabhar bhar sdéad ní thruaill do chéad sluaghadh súd. Orrdhraic ó cheanaibh do chlú a Chormaic do mheadhair mná; fuaradh bhar n-each, a fhir chró, creach nó a dhó libh re dá lá. Lucht tilte uile don iath na litre chuire go cách fir ris nach soshnadhma síoth fríoth comhardha ó dtigh dá táth. Teas an talmhan Is tuar gnaoi eas uadh gan bhalbhadh ní bhí; tuigthear sin ar síonaibh Dé gur shíodhaigh sé ribh, a rí. Mín gach maighean, mín gach linn, gan chagadh re tír ag tuinn; druimleabhair gach damhna croinn, coill Bhanbha i gcuirmmeabhaidh cuinn. Clúimh na learggort naoidhe a-níos — gá ceardacht as caoimhe gréas? a mbia ar choillfhiodhbhaidh do chnuas budh sia suas doinnfhiodhraidh déas. An úir ar n-osgladh dá hioth ag brosdadh ar chlúimh na gcleath; gidh créad rug an mhuir a-mach ní fhuil rath nach tug is-teach. Giolla adhras d'fhagháil chlú 'n-a anáir labhras an lia rí do thagra dá ndeach dhó mó d'agra na mbreath 'ma mbia. Do bhrígh feadhma ghéirreann nglan mín Éireann 'ga earla thiugh; an ré le ria tar gach bhfear sia an seal ó 'né gus a-niugh. Clann Chathaoir Is Cholmáin mhóir 'n-a comhdháil go cathaoir Néill; gidh cara ceall ceann an tsluaigh do shmuain Ceall Dara do dhréim. Féinnidh Theamhra ó thighibh sgol dlighidh gan bhearna ar a bhladh; iomdha sealg Is éachta ón fhior ciodh ná budh ceard bréagtha ban? Gach ní dá bhfuighe Is dá bhfuair an rí ar gach nduine ag a dháil; i mbrat Chormaic sul do-chóidh slat óir an donnbhrait ag dáimh. Gá beag bheith go gar dá ghnaoi? tar a bhladh nocha reich rí; frioth 'n-a dheighéadáil uaidh é; fuair sé go neimhéagáir ní. Donnaidh sleagha gorma i ngádh, bronnaidh greagha ollmha ag ól, gealltar mallbha ag Aifreann uadh, do aithgheall sduagh Annla ór. Do mhaoidh tromdháimh ar thuir Chua, gobhláin gaoil do chuir a chlú; fogus gaol deaghUisnigh dhó; laogh bó ón tealaigh-sin thú. Téid re hoighreadh dath do dhearc gan dath as coimhgheal red chorp a ghnaoi tar nar bh'iarraidh Art sa tlacht do bhaoi ar fhiadhain ort. Ní bhia fós teach ós do thoigh gan do nós ar neach dá mair; íocfa féin re seanóir sin neamhóidh gach fhir dot fhéin air. Sleagha reamhra Bhéinne Bhriot a chéile Leamhna budh lat; fuarais corn beannchraobhach breac 'mar fheac Dolbh gealchaolach glac. I bpurt an Daghdha ós Bhóinn bhailbh do-chóidh re hucht Samhna a seilbh tapracha ar chúl gacha chuirn cuirm ag túr daghcrotha ar dheilbh. Mór file ón bhronnadh do-bheir bile dar donnadh gach dair; go deoradh le duasaibh cruidh seoladh ón fhuil uasail air. Mac Duibhe Cobhlaigh ó Chliaigh dá gach dhuine congbhaidh cóir; tug d'anáir do chineadh Chéin a ngéill d'fhagháil idheadh n-óir. Clann Cholmáin — ní cineadh mion — cineadh re congbháil na sgol na cláir brannaimh 's a mbró ghreagh mó a seadh i gclannaibh a gcon. Cuid dá riar an miodhfhann mór i n-a dtriall Sionann 's a sál; cuid fhineachais dóibh gach dún 'ma ndún Bóinn bhileathais bhán. Craobh darab ceard ceannach gnaoi, caor dhearg a Teallach Dá Thí, cleachtaidh faire Thoighe Té gidh bé oile baile i mbí. Mithid.

https://celt.ucc.ie//published/G402129.html

G402130

Mór an lucht arthraigh Éire

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Mór an lucht arthraigh Éire; siar tar sleasaibh seinBhéirre do-chuaidh an tonnbhán tráichtte uainn i n-urlár éinbháirce. Do ghad a hanam aisde Éire na gcuan gciomhaiste dá éan uachtair chuaine Chuinn do ruachtain uain-ne i n-aonluing. Dá eite lúith Leithe Chuinn rugadar san bháirc bheannchuirr, críoch na Niall d'éanlucht uile, siar ó fhéarGhurt Úghoine. Ó Néill, Ó Domhnaill díon sgol, Ó Domhnaill, Ó Néill neartmhar, glóir Banbha i mbáirc na deise; tráicht fhalmha dá inneise. Aodh rathmar, Rudhraidhe dil, do-chuaidh 's gan iad-san d'áirimh cuire san luing-sin tar linn do thuirrsigh uile Éirinn. Rugsad Éirinn Is iad sain, rugsad leo ar fhuirigh uathaibh, an dá iarla d'fhuil na bhFionn tre a bhfuil an ghriangha i ngéibhionn. Bíd cách a bhaile i mbí a dtail; ana Gaoidheal Ghuirt Fhionntain is toirthe craobh Fhuinn Uisnigh ar-aon san luing luchtmhair-sin. A bhfuil san luing-sin do lucht ní dhearna — dia do chumhucht — ar Mhúr Dá Thí Teach Lughaidh; creach mar í ní hionnshamhail. A leithéid d'éinchreich oile níor ghluais Conn ná Conaire Fád Fuinidh ó thráigh go tráigh le Mág Uidhir don Easbáin. Caithréimeach an chreach-sa siar le codhnach catha Oirghiall; rug dá choróin Chláir na bhFionn don Sbáin Is onóir Éirionn. Caithréim mar an gcreich-se a-nonn ní dhearna Tuath Dhé Danann fa chreachBhanbha na gcall sean ná clann mhearchalma Mhíleadh. An chreach rothrom rug tar muir ní thiocfadh aon dá hiarraidh sgiath comhairghe crú na neart tre chonnailbhe acht Cú Connacht. Fa truagh leis cheana a chomhghaol fa ainbhreith eachtronnmhaor dá dtug Mág Uidhir a ucht ar Fhád Fuinidh dá bhfurtocht. Fa truagh leis treabhadh Teamhra 's clann Mhíleadh fa mhímheanma dar ghluais tuir fionnMhuighe Fáil do mhuin ionmhuine ón Easbáin. Gá dás acht an tráth tánaig cuirthear leis ó leachtFhánaid — eachtra do uaisligh a rath — teachta ar uaislibh na nUltach. Conall Eoghan Inse Breagh gluaisid ainn-séin ós íseal fa fhios caithleomhain Cláir Sreing — dáil do aithbheodhaigh Éirinn. Do roighnibh Éireann ann sin Cú Connacht Óg Mág Uidhir rug lucht a mhórluinge a-mach tar ucht glórbhuinne ngrianach. Do shaor Mág Uidhir oile a rug leis d'fhuil Úghoine 's a bhfuil dí san Bhanbha a-bhus; go dtí tarbha dá thurus. Tar bóchna na mbuinneadh ngeal táinig d'fhurtocht mac Míleadh long Naoi nó a aithghin oile le flaithghin Craoi Conaire. Eathar muirneach badh mhó fiach long neartmhar Naoi mheic Láimhfhiach re mbraondortadh do bhuain de do-chuaidh aonochtar innte. Long Naoi ó gach linn do lionn ar fheadh dháilte na díleann níor léig braon tuile tairsibh dar shaor uile an t-ochtair-sin. Fearg Íosa fo-deara a dáil — neach beo ar an talmhain tonnbháin níor léig an tuile throm-sa don uile acht an t-ochtar-sa. Sgaoilid ochtar na hÁirce lán d'aoibhneas Is d'fhorbhfháilte iar ndílinn fan gcruinne gcé; na sgríbhinn uile mh'fhínné. Lucht na loingei-se an lucht thall, an díle fós fearg eachtrann; an Áirc reimhe an bhárc a-bhus teine i ngach trácht ó a thurus. Ar dhílinn feirge Fian nGall do chaomhuin sí sluagh Fréamhann 's na cúig tíre im Fhonn nUisnigh an long shídhe shiobhlaigh-sin. Gidh ionmhuin ní hionann sin — do shaor míle do mhíltibh fan ngortmhagh do ghabh re hArt dar an ar n-ochtar d'fhurtocht. Long eile as aithghin di-se Argho saor a snoighei-se — ní riar far dhual a dearadh — uadh do iarr a hainmneaghadh. Tríd sin fhuair an t-ainm oirrdheirc bárc nar lia lucht uabhairneirt; "long Argho" ón uair-sin i-le tarla ag na huaislibh uirthe. "Long Mhéig Uidhir" amhla sain bhias ar an athluing éachtaigh fuair ón Mhanchach baisdeadh binn arthrach na n-aisdear n-aoibhinn. I luing Argho — anba an rath — do-chuaidh an ghasradh Ghréagach caor chonfaidh fa teo tionól dá dtorchair leo Laimheadhón. Bárc nar bh'fhéidir righe ria aisde do hionnradh Aissia le neart slóigh ghasraidhe Gréag, amhsaine as cóir do choimhéad. Innte do-chuaidh cian ó shain an lucht do b'fhearr d'fhuil Ádhaimh ag dul do thaghail na Traoi; cur 'n-a aghaidh ní fhéadtaoi. Caithréim eile amhla sain do-ghéantar más fhíor d'eolchaibh le géagaibh Moighe Midhe, Gréagaigh oile a n-aimsire. Do-chuaidh athfhoireann eile i luing Argho a haimsire do Ghréagachaibh ó Ghurt Airt lucht céaddachair do chosaint. Ón lucht-sain luinge hArgho níor iomchuir bárc bheannamhra lucht mar cholumhna Chláir Bhreagh; comhumhla dháibh do dligheadh. eath innte acht iad sin dá phrímhIarla mac Mílidh sgoth luinge le lucht badh mhó tar ucht tuinne ní théarnó. Do chuir fháilte ar croidhibh cáigh toisg na nIarladh don Easbáin; 's tug a ndul tar fairrge bhfinn gul gacha hairde i nÉirinn. Mar mheasdar trá a dtocht le séan nó a n-anamhain madh éidtréan bídh don chuir-sin glóir Is gruaim ar fhóir Uisnigh i n-éanuair. An long-sa do imdhigh uann cluinnsin a heachtra n-ionnfhuar tug a bhríogh im churp do chlódh; a lucht fa-ríor Is romhór. Mór.

https://celt.ucc.ie//published/G402130.html

G402131

Ní dhlighim aithfear ar fheirg

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1575–1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. Ní dhlighim aithfear ar fheirg; toil liom ar las dá díbheirg; níor chuir sí i n-aithmhéile inn ní asan aithréidhe mh'intinn. Do-rinneas — do-rinneadh rinn — fearg nach aithreach rem intinn; ní caigealta a chor i mbríogh, gomh ar n-aigeanta ar n-eissíodh. Ní cúis nach beartha a bhuidhe m'fhíoch-sa Is fíoch fir ionmhuine; a ndéabhradh leam agus leis is téarnamh i gceann cairdeis. Maith séan dar síoladh an fhearg eadrom Is mac mhic Risdeard; tonn éagbháthaidh í ar ar ndoirr is í ar gcéadmháthair chumoinn. D'Uilliog a Búrc níor bheag liom bheith dó mar chách go coitchionn gur chomhlas mar chrithir dte domlas fichidh ar bhfeirge. Do-bheirim mo bheannacht dí; táinig do thaoibh na goimhe dul i n-ainm rónadhmuidh ruinn do bhaidhbh órarmaigh Umhaill. Dá taoibh fhuaramair fhear gráidh; dí thárrthus togha compáin; gríos fheirge as uaibhrighe bruth feirrde luaimnighe a lasrach. Créad acht taithbheodhadh toile fearg an aosa ionmhuine? ní ceisd codal ar chneidh sláin mar sein do chogadh compáin. Mo chean fhuair an fhear grádha dá ndearnas dóigh teagmhála; do thuig mé nar dheacar dhamh feacadh an té re dtarladh. Gé a-déarthaoi gomadh dóigh mé níor nár leis a los mh'éigse bheith tréith oirmheathta rem ucht do sgéith choinghleaca Chonnocht. Mi-se foirniata fraochdha, ei-sean go meirbh míolaochdha; rinn ar mbeodhachta gidh beag Leomhanta inn ar Uilleag. Fillim ar mh'ais, anaim thall ón ruaig nach rachadh romham, gidh doifhreasdail inn re headh i rinn coimheasgair cairdeadh. Aithnidh dhamhsa mo dhóigh gliadh, teann mé ar mhac meic Uilliam; na fiallaigh as ísle d'fhuil bím-se ciallaidh fa gcomhuir. Gidh iomdha iomlaoid ghoine fríoth leis ar lorg n-amhsoine mó a ghráin-sean a ghuin dom ghaoibh a fhuil ná táirseadh tathaoir. I n-iomghoin ánradh bhfromhtha múintear mo mhic fhoghlomtha; ní har dhaorchloinn Bhanba Bhreagh do mhaolfoinn arma fhileadh. Gidh bé ar nach bím-se dána do-bhéaruinn buaidh dteagmhála d'fhuil ghliadhBhúrcach na dtreas dte ó eas ngriandrúchtach Gaillmhe. Seach sliocht gConaill chrainnghéir ná adhmad ón Eoghainfhréimh bheith fam dhaorchuing madh díoth lais ná bhíoth do shaorchloinn Shearlais. Fine Ghaoidheal mo Ghoill féin dá mbeith nach biadh dar ndeighréir ar síoth dá gcuireadh 'n-a gcead gan díoth ní fhuigheadh Uilleag. Aicme Bhriain 'ma bharr ndosghlan 's fréamh do theacht 'n-a dtiomchall-san do chloinn bhuig armghonaigh Ír is cuid d'adhbhoraibh d'fhairbrígh. Soruidh lé — ní luaithe mh'fhearg budh-easda re hUa Risdeard; do-bhéara — budh tuar toile — 's do-ghéabha uam ionmhoine. Ní dhlighim.

https://celt.ucc.ie//published/G402131.html

G402132

Ní fada ón Fhódla a táth a

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Ní fada ón Fhódla a táth a dtuaidheamhain cách Is nuaileabhair dá fhógra i n-aonaighibh; gearr go snadhma sí ris na saoirfhearaibh rí don Ghaoidhealfhuil go mBanbha bhraondairigh. Ní fada cobhair ó chlár ThéiMhidhe — glár céillidhe re n-oghair gach aonduine; a-táid dá ghairm go Gort nGáirighe, do nocht gach fáidhfhile d'ainm ar n-Aodhai-ne. Ó leargaibh Fhinne go Cliaigh gcroibhiodhain biaidh an Ghaoidhealfhuil ime mar gach aoinfheadhain; badh fogus dóibh teacht a dtuaidheamhain; ní badh tearc nuaidheabhaidh um Bhóinn mbraoin-ealaigh. Eachtra bhus díoth siar fan saoraghaidh le triall I chaomhLughaidh fríoth na fáidhleabhair; bearthar le móirfhear amhla ar Éinleighin slóigheadh céimrighin tre Bhanbha mbáinleabhair. Uaitne na sgol le bhfuil gach fáidhfhile do thuir Gháirighe ar gcor cuairte an chlúmhaile do-gheibhthear a labhra ó leic Laoghaire ag reic ar n-Aodhai-ne re hadhbha nÚghaine. Beid ag a fhréimh um Ráth bhFearadhaigh géill dá leanamhain iar gcách do chomhfhoghail tathamh ar thonnaibh an fhóid fhuineadhaigh; orraidh Í Mhuireadhaigh re cóig comhadhaibh. D'fhior Dúine nach dáigh as a choirm-thighibh toirnfidhir glúine cháigh mar as com-hchubhaidh; flaitheas na Banbha re teas tuillfidhir cuirfidhir na habhla theas fa thromchumhaidh. An t-éasga lán nar loigh fa ainbhfine an ghoil dá tairngire do Chlár choillMhidhe dearbhar le hearla na gcraobh gcumhraidhe Aodh ag furnaidhe na Teamhra toinnghile. Go hUisneach, go fád mbraonach mBreaghMhuighe, go haonach ar dTeamhrai-ne a-tád dá thairngire na haibhne um Chliaigh 's um Chruachain gcollbhuidhe; le buachaill ghormDhuibhe biaidh ar mbuidhnei-ne. Is é Aodh Ruadh don Bhanbha as bharamhail abhla an fhaghabhair uadh ar a duilleadhaibh; dearbhthar re húr gach ghormfhuinn ghroighiodhain Ó Domhnaill d'oireamhain do Mhúr Mhuiread-haigh. Cia san talamh trágh nar tiormuigheadh? fa chlár bhfionnLaighean faghadh umhlughadh; Siur agus Máigh ag gréin dá ngeimhliughadh a cháir dá deimhniughadh ar fhéin Urm-humhan. Do dhearbh gach tráigh um an mBúill mbeannfholtaigh, a shúil re seangochtaibh an chláir Chon-nachtaigh; a rogha nuachair dhí ní diommoltair, rí nach iomarcaidh ar Chruachain challdartaigh. Flaitheas Uladh nachar aomh d'ainbhfine anar dá thairngire d'Aodh Oirnidhe; annamh iath nach ba dóigh dá dheirbhfine; re triath seinMhidhe ní badh cóir coimhrighe. Do chách a-niodh ní badh fáth fíorchóire ráth na síothBhóinne fa fhior a fháidhchéille is cóir do-róine Éire aoinchéile do chéile laoichfhréimhe Bóinne bláithréidhe. Suidhfidh i ráth Néill ós Bhóinn bhileadhaigh — ní cóir d'fhileadhaibh an chéim do cheiliomhain; ar dtileadh cláir na Teamhrach thoireamhain budh neamhghuth oireamhain dá dáil dheirionaigh: ní fhuighe doghruing fa Dhún bhFearadhaigh Ó Domhnaill ag leanamhain a ghlún ngeinealaigh. Léigfidh Éire a rún le cleith Chraobhruaidhe dá dhreich thaobhnuaidhe do thúr a shíorghlóire; biaid go dearbhtha ó soin 'n-a sáimhríghe na tealcha cláirMhidhe i moigh mhíonBhóinne. Nocha bia fa Raoilinn fear fionghaile ná ar feadh fionnmhaighe aoibhinn na hAlmhaine san taobh thiar achd folta fiodhbhaidhe gan triall iorghaile fa Chorca callbhuidhe. Nocha bia ag slógh mhór muighe mínEanaigh achd fíneamhain uile dá hól ar na haoigheadhaibh; na laoich as lia duais do na deoradhaibh ní bhia re a ngleoghonaibh guais ar Ghaoid-healaibh; beid na cúig slóigh calma i n-aonaighibh san adhbha chlaondairigh ós Bóinn bhraoin-ealaigh. Táin gacha críche faoi ní fillfid-hir; ní lingfidhir títhe cláir Chraoi Chon-chobhair; créad fa mbiadh comhla re cuirmthighibh? ní cluinfidhir rian foghla a fonnchalaidh. Dlighthear do Bhóinn gan éara an fhuinead-haigh, do-ghéana Ó Muireadhaigh cóir idir chineadhaibh; le rígh a gcabhra geall gach geinealaigh ceall gach seiniobhair san Bhanbha bhileadhaigh; leithbhreath le báidh ní bhéara Ó Fearadhaigh; éara um ealadhain níor bh'áil ar fhileadhaibh. A críoch ó Dhia ag teacht ar gach thairngire, ní bhia neart ainbhfine ar fíoch a fonnmhuighe; fan bhfairche sídhe gcruithghil gcallbhuidhe faghluidhe gach tíre cuirfidh i gcomhnuidhe. A mhaoir um Chliaigh Is um ráth ríMhidhe ar ríbhile as ghnáth i ngliaidh gan ghuail-lidhe; ler ngéig ós fhiodh an Fhódla d'áiridhe gach fáidhfhile dá fógra a-niodh dar nuaibhile; ní chluinim cóir uirre ag aonduine achd aoghaire slóigh ar dTuinne Tuaidhei-ne. Brian agus Conn ag crádh ar n-uaillei-ne dá nuaibhile fa fál le fonn mbraonDuibhe; minic ba tréan ortha gach éinfhile na féinnidhe toghtha nachar éar aonduine. Dreach shubhach le bhfolchair gach fáidhfhile le honchoin nGáirighe tulach TéiMhidhe Mág Aonghusa as dáigh dar ndídin-ne ríghgile cláir chaomhRossa Is ar gcéilei-ne. Dúinn a-nois Is eagal ar neamhghloine; Peadar neamhdhaidhe ar gach n-olc dar n-ionghuire fáidh roinnfeas rem anam a urnuighe abhall chumhraidhe danab oircheas ionmhuine. Ní.

https://celt.ucc.ie//published/G402132.html

G402133

Ní tráth aithreachais d'fhuil Conaill

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Ní tráth aithreachais d'fhuil Conaill a gcloch chúil an gcéin do mhair; lor do bhoing casnadh do chroidhibh — do choill gasradh Oiligh air. Ar chosnamh cádhais an tuaisgirt an tighearnas do thuill sé ní fhuair guaisghin Chaithreach Cearmna; aithreach d'uaislibh Eamhna é. Ní hiontaobhtha aicme Conaill a gceannas dó ó nar dháil siad, níor ghabh guaisneimh re nguin mbaoghlaigh, do uaisligh tuir Aolmaigh iad. An lá nach fuair flaitheas Conaill ceann rodhamhnadh Rátha Té is ann badh caointe clann Fhéilim; níor bh'am faoilte d'Éirinn é. Bás Aodha Is gan é do ríoghadh ríoghradh éachtach Átha Liag ó Theamhraigh chlaoin na gcoll leonta do sgaoil fa fhonn Eorpa iad. A chur fa úir Innse Luighdheach 's gan fhlaith do ghairm do ghríbh Luain dá ní do sgaoil cách ó chéile an tráth do shaoil Éire a huaim. Gan chur ris um ríoghacht Éirne do b'fhiu othair aidhbhle a chró; do bhí sé idir chách 'n-a Chormac, do sgé bláth na ndonnshlat dó. Ó chur na gcrú Is chur na gcathadh creideamh d'Aodh an uair do mhair fa shíol n-Éanna do b'fhiu a dhochar; do-chiu séala a othar air. Do b'fhiu a fhuarbhoth oidhche shoighnéan 's a shuan corrach ós chionn sdéad do b'fhiu a dhochar i gcoill chaoilshleagh gur thuill sochar Gaoidheal nGréag. Le móradh tuath do thuill flaitheas le fírinne — foirbhthe an chairt — le rath ríogh, le coingheall gcroidhe, le sníomh goirmreann d'Fhine Airt. Fós ag cosnamh catha Éirne uatha gion go n-uair a luagh níor thearc ag teacht as gach tachar feart Is leacht Is athar uadh. Fa múr cloiche do chrích Leithbhir a bhas fhuilteach do b'fhearr séan; do chathaibh Breagh fa ceall chomhdha a ghreagh seang Is a ghormgha géar. Ó nar leis Cruacha Is cuan Feabhail ní fríoth leis-sean luach ar thuill; do b'é fál a gcreach do chaomhna each Is lámh Is caolgha Í Chuinn. Gion gur hoirdneadh — anba an mhíobháidh — mac Í Dhomhnaill Dúin na Sgiath ní budh cóir achd caoineadh flatha ar róimh aoigheadh chatha Cliach. Le huaithnibh catha Cláir Laighean 's i Leith Chuinn iar gcrích a ré 's i ngach aointeagh do mhín Mhumhan caointear 'n-a rígh Uladh é. Gaisgead na cruinne ar n-éag Earchail do aithbheodhuigh i n-a fhonn ní hé féine a-mhán do mhéaduigh; dá chrádh céille éadair ann. Ní hionmhaoidhte i nInis Luighdheach ar lucht caointe na gcóig n-iath caoi do dhéanamh go ndeoir dhatha tre réallain eoil catha Cliach. Na cúig cúigidh-se clann Luighdheach lán d'eolchuire druim ar dhruim; fa léan ní dhiongna na daoine, iomdha néal ag caoine Í Chuinn. Ceithre searbhghaotha iar slait Raoileann is réalta dhonn as dearg snas ag drud re caithimh a chéile tug ar laithibh gréine glas. Siansa cumhadh ceol na Finne; fachain tuirse tá 'gun Mhuaidh; ar chuan Daoile ní fhuil áineas; faoidhe guil ag ráimhEas Ruaidh. Cuiridh athtuirse ar fhior gcuarta an ceol tuirse tá san gcuan; do-bheir caoine ar fhior ainiuil faoidhe na sriobh dtaidhiuir dtruagh. Ag caoine laoich Locha Feabhail faoidhe truagha tógbhaidh sí; is lór do mhaoithe do mhúsgladh glór na gaoithe ag dúsgadh dhí. Ag dúilibh balbha iar mbás Aodha, gidh iomdha cheana caoi thruagh, is lia faoidhe badhbh Is brainéan ag caoine a arm raighéar ruadh. Do b'iad trí bhrughaidh na mbrainéan a bhas fhuilteach nar fhosd séad, a dhornchar, 's a dhoire caoilshleagh, Murchadh oile Gaoidheal nGréag. Murchadh Siuire, seabhac Muimhneach, mac Briain Bhóruimhe, barr Té, níor ghabh for-íor adhbha Cormaic gér dhamhna ríogh orrdhraic é. 'N-a dhamhna téarna — tuar neamháidh — Naoise éachtach na n-each mbras; níor léigeadh faoi róimh na ríghe gé do bhaoi dóigh fhíre as. Do thuit fós suil fuair a ríoghadh i Ráith Dá Choga cian uaidh Cormac na Loingse, lámh éachtach; fa dál toirse an t-éachtbhrath fhuair. Mac Carraigh chalma an cur éachtach, Aonghus Cláire rer chóir súil do chall ar dhóthchas a dhraoidheadh barr órchas far saoileadh Súir. Mar na damhna tú do thuireamh tug cinneamhain bhus cian goimh d'Aodh Eilge gan táth a thíre; fáth feirge na síne soin. Timcheall tighearnais an tuaisgirt ní turbhaidh tharla ar tuir mBaoi achd olc d'Ibh Cobhthaigh a gcinneadh; níor locht orthaibh filleadh faoi. Ar olc re hógaibh an tuaisgirt nar toghadh oirn Aodh 'n-a rígh; ar n-eite lúith do chloinn Chraoidhe do bhuing tnúith na ndaoine dhínn. Guais gur díoghladh do dhigh tnútha le taobh míleadh Mhúir Dá Thí an feidhm do-níodh gleolucht gaisgidh; fa beodhacht i n-aisgidh í. Na catha do chuirdis Ultaigh i n-aoinfheacht le háirsidh Liag le hAodh Fáil do-bheirthí a mbuidhe, fa neimhní dháibh uile iad. Do-ghéanadh sei-sean sluagh d'aoinneach Aodh Bearnais ar bruinne slóigh; muna mbeath a each Is a ara do ba a leath cleath dala dhóibh. Glún deireanach gaisgidh Gaoidheal a ghaol ón tráth tharla i n-uaigh mar fhine Róigh iar gCoin gCuluinn ó do roigh róimh fhuluing uainn. Dínn do-roighneadh ríoghradh Uisnigh iar n-Art Aoinfhear — anba an clódh — nó fiodh críon nó tráigh gan torchar nó síol dTáil iar Murchadh mór. Nó Tuatha Dé na nduas líonmhar ar Lugh Láimhchian dar an linn, nó fine Néill iar Niall n-Oiligh nó a fhian féin iar n-oighidh Fhinn. Nó an Róimh phortghlas iar bPoimp Máighe múr duaitheanta Dúin na nGall; iar ndul faoi dá fláithibh dílse caithir na Traoi an tír-se thall. Nó an Fhrainc iar Searlas sluaigh Gaoidheal, nó an Ghréag uma ngéisid cuill do bhí fa bhrón iar n-éag n-Aichil — is mór an béad — caithir Chuinn. Aichill mhac Péil na mbeart mbaoghlach do bhí thoir go dteasda sé neimh ón ghrian áigh ar a armaibh; níor dháigh gliadh dá fhaghlaidh é. Níor leighis liaigh ná luibh dhíleas duine ar ar dhearg — dia do ghlóir — Aichill mhac Péil posd an ghaisgidh nar fhosd ó chléir aisgidh óir. Níor leigheasadh go lá a éaga éachta a chaolgha ná a chuilg dhuinn; do bhí Aodh amhla 'n-a Aichil damhna ler fhaomh caithir Chuinn. Neimh a láimhe ón ló do imthigh d'Ultaibh uile Is adhbhar cráidh — an ceas naoidhean do fhás ortha — tre a bhás aoinfhear Tolcha Táil. Na toirthe ar dtréigean a ndatha — ní daoine a-mháin — mór an bhroid; a-ta ót éag fa cheas cumhad meas na ngéag ar ndubhadh dhoid. Le glór dhuaibhseach dhíoghlas borbghaoth ar bhalbh oighreadh d'fhuighlibh cuain; a-tá a luach d'fhailmhe san fhiodhbhaidh aibhne ós bhruach re n-iodhnaibh uaibh. Diasa fása Is fiodhbhadh fholamh d'easbhaidh eire ag éirghe suas a luach soin d'ísle san fhochan go ngoil tríbh-se ag crothadh cnuas. Soighnéan fiuchaidh, aoibhle teine, fan dtuaisgeart ag téaghadh líog, a-tá a lógh d'fhuaire san oighreadh; lór do thruaighe ar toirneadh tríod. A sil a innibh an aieoir d'fhearthain líonmhair san leith thall teasda soin do bhliocht ón bhuarchrodh; ní fhuil achd riocht uathmhar ann. Éachta mionca, míne Is burba, boga Is cruas, Is cumann sáimh, na síona dá gcaoi ó chroidhe, a dhlaoi dhíona Mhoighe Máil. A mhaoidheamh beag iar mbreith cosgair a chnú chroidhe, a chathach Ché, a leonadh gnáth daoine ndearbhtha, a bhláth naoidhe Tealcha Té. A Aodh Óg mhac Aodha Í Dhomhnaill nar dhiult iorghail, nar éar duain; a dhúsgadh cealg, a cheo shídhe, a breo dhearg an tíre thuaidh. A mheic Máire, a mhóradh éigeas, an uaigh i bhfuile, a fhleasg lí, ní beag do mheath fuile Féilim; is creach uile d'Éirinn í. Mág Aonghusa ón uair do imthigh an t-eineach uile fuair bás, iomdha gan riar dámh dá dhearbha; triall tre Chlár Teamra ní tráth. Teasda gaisgeadh Ghaoidheal gConnacht Conn Aolmhuighe mar fhuair bás; ní cluintear tnúdh le cor gcosgair; dol do thúr tochair ní tráth. Fuair a oirdneadh i n-áit Pápa Peadar cráibhtheach, ceann na ngrás, lán do bhuaidh do bhaoi san ríoRóimh fuair gnaoi ón Tríonóid 'n-a thráth. Ní tráth.

https://celt.ucc.ie//published/G402133.html

G402134

Rannam le chéile a chlann Uilliam

Unknown

Margaret Lantry

c.1200-1600

Classical Modern Irish

LA, GA

Verse

—

—

Rannam le chéile a chlann Uilliam Inis Banbha ó tharla ag buaidhreadh críoch gConnla fíoch bhar bhfaghla. Do sguir cogadh cur dá choimhthréan fa cheann tíre; do cleachtadh riamh ag cloinn Créidhe roinn na ríghe. Iomdha roinn do-roinneadh uirre aithnidh dhamh-sa munbadh mall don oireacht fhionn-sa toigheacht tharsa. Do roinn Éireamhón Is Éimhear Inis Ealga; do roinn Fearon Éar Is Orba a féar re Feargna. Do roinn clann daighmhín an Daghdha ainmhín fheardha, do roinn Eoghan Is Conn Cnodhbha fonn na feadhna; do roinn Sobhairce brugh Banbha 's an cur Cearmna. Déanam do nós na ríogh romhuinn roinn an achaidh; beith dá roinn ní mé nach mothuigh 's Is é m'fhachain níor chleacht mei-se, gidh méin meathaidh, céim i gcathaibh, 's ní meisde rí gan a rathail ar tí tachair. Do-bhéar dhaoibh-se, a dhaighshliocht Uilliam obas chomha, ní fuil acht ar gcroinn do chora roinn as rogha. Rannfa mei-se ós mé do fhidir aithne a dtórann i ndíbh leithibh críoch fhuar Éireann na gcuan gcnódhonn. Do-ním leath do Leitir Maoláin nach mín muighe tír ar a gceiltear néall nimhe fan tréan tuile tír i leaghann sneachta ag snighe dearca duine; do-ním leath mar éineing oile d'Éirinn uile. & gidh bé i nÉirinn go huilidhe nó go hiomlán a-déaradh tré choir n-ionnluigh nó eadarchasaoide nó ithiomráidh gurab aincheart éagcomhthrom do-roinneadh an roinn-se, a-tá an tsein-bhriathar ealadhanta ughdardha ón fhilidh láin-cheart Laidionda leam-sa dá lán-chosnamh; & Is í an tsein-bhriathar sin: ‘Quidquid In duas partes dividitur altera pars semi dicitur’ eadhón, gidh bé ní fhodháiltear nó ranntar i ndíbh rannaibh, a-dearar leath ris an dara rann, gion gurb leath chomhthrom í. Ar an adhbhar sain, do chothughadh an chomhráidh-sin & do dhearbhadh na deaghronna do-bheirim-se rogha gan fhreasabhra do chloinn an Iarla do na hurrannaibh sin. Óir do fheadar nach fuláir dhóibh fairrsinge na Fódla dá mbuidhnibh & imle uicht-leathna na hÉireann re hiomchur a n-anmhuirir; Is léigid damh-sa an eang anshaidhbhir eassádhail anshochair iomchumhang úd. Ótha Éighneach go hucht gColláin mar chuid tíre beag nach bhfuilid i gcló a chéile mun mó míle; níor ghabh duine iadh budh fhuaire riamh Is ríghe. D'urláimh I Bhriain — beag dá dtug-tha toil don dúthaigh — gabhaim i mbeinn Fhuinn Fhiachaidh eing gcruinn gcúthail; léigim gan fhógra gan fhéachain Fódla fúthaibh. Ní cúis béime gidh bé mheasas méad mo leathtruim a léigim d'iath Chuinn tar ceartroinn don druing dhreachcoirr. Gidh bé mheasas mire a bhféinneadh 's a bhfear ndiombog ní mo chean rí ris a ronnad í 's a n-iomad. Gidh bé mheasas méad a gceannaigh ar chríoch nGaoidheal fulung a n-éacht Is a n-áladh créacht a gcaoilshleagh. Gidh bé mheasas mionca a sluaighcreach tar slios tíre ní guais leam é do bhuing béime fan roinn ríghe. Gidh bé mheasas méad a gconfaidh ag cur catha beag nach dearna dearg a ndreacha fearg a bhflatha. Dul dá bhféachain ní fiú ceirt-leath críche hÉireann briocht a sgiath, cailce a gcaollann, bailce a mbéimeann, a bhfál craoiseach go gceo chródhonn leo 'n-a léibheann, a sluagh 'n-a n-éanbhróin áigh d'iarann, gráin a ngéirreann. Clann an Iarla ó imlibh Deirg Deirc dream as ionnsa; ní clann mar gach gcloinn an chlann-sa ga roinn riom-sa; ní fhuil líon a gcoisgthe go ceannsa acht an prionnsa. Óir ní fhuil líon a gcoisgthe nó ceannsuighth-nó ceartuighthe na cuideachta sain acht an t-aoine Dia adhartha uile-chumhachta; nó prionnsa sochraidh sochrotha saidhbhir slóigh-líonmhar Sacsan lé sair-mhínighthear gach saor-shluagh dá shíor-chogadh; nó guais & omhan & imeagla na sé n-onchon n-ainbhle n-aigmhéil atáid agam-sa, do céad-tógbhadh ag Cridhinbhéal Cáinte, & do hoileadh as a haitle ag Néidhe fhaobhrach fheochair-bhriathrach mac Adhna, & i na dhiaidh sin ag Dallán fhíor-eolach fhíor-fhoghlumtha Forghuill, Is ag Seanchán shíor-dhoiligh shein-fhile; Is a-táid agam-sa Is an uair-se re haghaidh gach aoin d'uaislibh Is d'ardmhaithibh na hÉireann do shainteochadh m'fhoghail nó m'argain nó m'inghreim, dá gcognadh Is dá gcnáimh-ghearradh; & Is iad anmanna na n-onchon sain On & Ainimh & Aithis & Gríos & Glámh & Goirt-bhriathra; & muna thí m'fhortacht nó m'fhóirithín nó m'eadráin nó m'anacal do na huasail-ionnsdruimintibh sin, ní hinmheasda gur culadh cumhdaigh nó cosanta nó coiméadta ar mo chreach-argain an toicheasdal liosda láin-mhíothapaidh, Is an fhiann anbhfann éagcruaidh & an chuideachta cheann-trom chriothánach chomh-anfadhach chruinnigheas i n-oireachtas im uirthimcheall i n-aimsir eagla nó fuachtana nó foiréigin nó re linn robhaidh nó ruthaigh do rochtain; & Is í as culadh cogaidh nó cathaighthe don chuideachta sin .i. a meilleoga meirgeacha mainnt-bhéalacha ar n-a gceangal Is ar n-a gcruadh-chuibhreach dá gcreasaibh cruadh-shúgán tar a gcorp-thaobhaibh, Is a dtuagha coimhleathna caoil-bhráighdeacha cúl-chroma coimh-ghearra connaidh, is a gcorráin cama cír-ghéara ar n-a gcomh-shuidhiughadh fa na gcreasaibh céadna go comh-dhaingean, is a bhfiodhbhaca líomhtha leacan-chruaidhe ainghéara 'na leath-lámhaibh leo; Is ní hionann don damhraidh fhaobhraigh arm-chorcra ar a n-iarraim-se comhroinn críche & forba & fineachais & fearainn uair iadhaid i n-uirthimcheall a n-ard-fhlatha sna gcipeadhaibh dá imchosnamh. Comhdhlúith a gcath 'n-a mbróin bhodhbhdha nach dóigh diomdha; bearn a himeal na bhfear bhfeardha ní bhean biodhbha re dlús lúireach ngarbh Is gormgha agus arm n-iomdha. Iomdha leo ag léim gacha troda — budh tuar buaidhridh — searrach seang ag bleith a béalbhaigh 's beann eich uaibhrigh; mo chion budh réidh ris an ríoghraidh mir séimh suaimhnigh. Iomdha cotún coiléir rionnta go ró deallraidh is feilm chorr tar dheirc go duilbhir 's beirt trom treabhraidh. Iomdha ar droing nach dóigh do fhreasdal don fhréimh Bhúrcaigh sgiath le n-aincear com ar créachtghoin donn ó dhrúchtfhuil, caomhthach sging ag loinn nach leontar, croinn 'n-a 'gcúplaibh 'ga mbí iolar arm i n-éachtaibh 's badhbh ag brúchtaigh. Iomdha donnshlat dhíobras saighde is sreang ga lúbadh, biorchrainn caola as réidh do ruagadh céir dá gclúdadh, gunna chuireas d'fheidhm ar óigfhear sgeinm gan sgrúdadh, ó mbí fear a gléasda gruadhdubh pléasga púdar. Iomdha le a gcois — cia ar nach leathtrom — laoch mar Oghmha le gcuirthear cuairt ar feadh feadhma fear duairc dorrdha, gille nar ligh dlaoi ar a dhiomdha, saoi fhir fhoghla, fear croithte craoiseach go calma, taoiseach tromdha. Is gidh tromdha tathaoireach tarchuisneach atáim-se ar an dtulán sruithmheirgeach sléibhe so, ní mó ná meanma Is mór-aigneadh cloinne ionnsaighthighe éicht-bheodha oirdhearca urramhanta an Iarla go n-a n-óigríoghraidh uaibhrigh alláta i n-a n-uirthimcheall an uair shuidhid ar sleasaibh réidhe a ríogh-bhruighean ag ól a bhfleadh bhfíor-uasal bhfíneamhna & a ndeochann ngarbh ngabháltach, ar bhfás ruithneadh Is ruamannachta i n-a ríoghgnúisibh ag éisteacht re dréachtaibh & re duan-laoidhibh a sean Is a sinnsear gá soluis-reic i mbéalaibh reacaireadh Is ríogh-bhard; ná mór-aigneadh na muinntrei-se an uair shuidhid i n-a mbothógaibh crom-lúbánacha creat-lomnochta ag comhól ar a chéile dá gcoidhinibh béil-fhliucha blaithche Is dá dtobannaibh mór-chluasacha meidhge bruidearnaighe, & ag éisteacht re hagallaimh Is re holl-ghlór a n-ainminnteadh n-éigciallaidh 'na n-uirthimcheal Is gach aon aca ag tabhairt aithne go hurmhaisneach ar uraghall Is ar fhoirbhéicigh gacha hainmhidhe seach ar oile; is éirghid a bhfonn Is a bhfíor-aigneadh le n-a bhfrais-ghéimnigh sin & tógbhaid coimh-shéis crónáin i n-a gcoinne. Is ar an adhbhar sain ó tharla ceart-rogha chinnte don ordughadh sin ag gach aon fa leith dar laoch-mhuinntir, Is eadh as indéanta ann daingniughadh go cinnte ar an gceart-roinn & snadhmadh solus ar an síothcháin & cuir & teannta & treabhaire do ghabháil ar gach taobh ré tréan-chomhall dá cheile gan ghabháil baile nó brághad gan ghluasacht ceana nó creiche ó neachtar uainn ar ar oile amhlaidh. Gabhthar geall ag na mnáibh muile re cnáimh coire; ní gnáth ar meisge ó fhíon d'ibhe an míol muighe; meinic do ligh le fear faire bean fhir oile; cuirthear neamhdháil duas ar dhuine 'n-a chruas croidhe. Léigeam dínn ar saobhnós seachráin; snadhmam connradh; bíodh re gach gcuma dar ceangladh urra urrlamh. Géabhad chugam mar chor síthe saorchlann Uilliam fir nach bronn a ngort do Ghallshluagh folt ndonn ndruimfhiar. Géabhaidh mé — ní mhaithfead Seaán — fan síoth thoingead tar druim gach gheallaidh dá ngeallad d'earraidh Uilleag. Dá mhac Riocaird rogha ar sluaighidh slata failmghéag fir as fheardha gleic ós ghormród meic do Mhairghréag. Géabhadh chugam sa chor chéadna clann shéimh Shuibhne chuireas gleo gan ghruaim go ngairbhe go mbuaidh mbuidhne, dream dhligheas cur thar ar gcinn-ne bun gach buidhne. Síol Seachnasaigh sluagh Ó bhFiachrach — fraochdha an mhéinne — na cuir daingne as dual dar ndín-ne sluagh go séimhe; fir sin do ghabhluigh ó Ghuaire d'adhbhaidh fhéile. Clanna Uadhach, aicme Hoibeard ní haos doibheart, 's iad tar cách dom chaomhna ar ainiocht, aobhdha an t-oiriocht. Ní hiad a-bháin, biaidh gach aoinfhear ó fhiadh Ghaillmhe mar budh dalta cíogh dom choimhdhe, díol ar ndaingne. Beid a marcaigh, beid a mbantracht, beid a ríoghna do ghuth éinchinn cáigh dom chaomhna; ní dáil díoghna. Biaidh mo roinn re ríoghraidh Chonnacht choidhche ar chuimhne; siai-de mhairfeas fa mhagh Mheidhbhe bladh na buidhne. Biaid a laoich dá luadh ar tosaigh i dtigh bainnse; biaidh maith agus olc gacha haimhse ag tocht tairse. Biad-sa im rígh ar ríoghraidh Bhúrcaigh, beid fam antail; fás ar mh'inmhe béin re a mbronntaibh don fhréimh Fhranncaigh. Maith an geall re gabháil ríghe mo roinn orra; beanfa mei-se d'fhéin chnuic Chonga sduic réidh ronna. & Is iad sduic ronna na ronna réamhráidhte, dá dteagmhadh fonn aithearraigh nó imeirce im aigneadh nó im inntinn-se, oiread an fhearanntais do uatha-sain agam-sa gan oirbhearnadh, gidh bé ionadh d'Éirinn i mbudh mian lem meanmain anadh nó oiriseamh, & cuairt timchill gan tairisiomh gan toirmeasg maille na gcomhartha aird-cheannais d'fhagháil éadála go háiseach aontadhach amhail as iomchubhuidh d'fhior mo gharma. Iomdha fa chnoc gcríochruadh gCnodhbha síothshluagh Samhna; cluintear fuaim na dtonn fa Thromhra as lom labhra; ní lucht déanta cúntair corma Búrcaigh Bhanbha. Fine Bhúrcach na mbrugh sochraidh saor a n-aicme; lán a maith 's a saith dar seirc-ne; maith a maicne. Maith a dtighe i dtiobhram cuarta as cian cluintear; maith a ngníomh don fhlaith dá leantar; maith a muintear. Maith a laochraidh lán do ghaisgeadh gníomh go bhflathtraigh; maith a mná nach caith acht corcair; maith a marcraidh. Is maith ar lúth lucht a bhfeadhma — ní feidhm leisgfhear; maith a bhfleadha gan déir ndeasgadh gan mhéin meisgeadh; i láimh a ríoghbhan seang slistiugh fearr a bhfeisteagh.

https://celt.ucc.ie//published/G402134.html

G402135

Rí con Éireann Ábhartach

Brian ó corcrán

Margaret Lantry

c.1575-1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Brian Ó Corcrán cct. Rí con Éireann Ábhartach coiléan ciuin cruadhbhánaltach; is tuar clú a hoirbhearta áigh cú bhus oirrdhearca n-iomráidh. Iomdha cáil inar chóir geall don cheannphurt-sain con n-Éireann; barr clú ní diommoltair dhi an cú im fhionnochtaibh Éirne. Mac Ioldathaigh na n-arm nocht, fuair do chú-sa, a Chú Chonnacht, ainm agus a clú re a cois, an cú gidh airm i n-uarais. Uasal an treabh dá dtá sin; is mac Ábhartach d'Fhinngil; fuair a sbairn caithréim don choin Caithréim do b'ainm dá hathair. Bíoth nach béaradh buadh ndealbha an cú cumtha croibhfheardha dul rompa ní clú don choin cú as corcra crú i gconaibh. Ní cú más fhíor a heachtra achd duine i ndeilbh draoidheachta — is tearc lá nach dearbhthar dhuibh — a-tá mar fhearchoin agaibh. Cú le mórthar gach meadhair, cú as ghrádhmhar le Gaoidhealaibh, cú as toileamhla fa dtád Goill an tsoidhealbhdha ág áluinn. Is d'iarrsma na gcon gcalma an cú céillidh cathardha ag Fionn reachtmhar rí na n-óg do bhí neartmhar a-nall-ód. Nó Is í cú mheic Morna mhir dar bh'ainm Iorghal an uair-sin ba caithleomhan re cneas Goill bheas do haithbheodhadh eadroinn. Nó Is í Foirneart cruaidh calma an cú ceannard cathardha, cú Osgair na gcuach gcam ba luath gcosgair i gcomhlann. Nó cú mheic Lughach na learg dar bh'ainm chubhaidh an Ceinndearg, an cú glan seamfhaobhrach seang ór ghearrshaoghlach damh díleann. Gá dtám, do choimmeas na gcon do bhádar ag airdrígh Almhan, Bran féin as daghshamhail di; baramhail as léir linne. An Bran oirrdheirc-sin Finn féin d'Abhartach ní thuill toibhéim tarraidh clú dá cosgar soin cú mar Osgar i n-iorghoil. Ní fhuil fa néallaibh a-nocht ag do choin-se, a Chú Chonnacht, gníomh doidhéanta re damh ndonn, roiréalta do char comhlann. A bhfuil ó Dheirg go Drobhaois dá n-iarrthar gach aonfhoraois más fíor Is folamh 'n-a gar, 's ní foghar míol 'n-a mothar. Ó bhéal Allta go hIasgaigh tearc ann do na hilphiastaibh, nó im bhruach roigheal líonmhar Luirg nó im oirear míonghlan Miodhbhuilg. Seachnóin Bréifne an bhruaich sgathaigh cuairt Ábhartaigh ioldathaigh — budh cuimhneach thiar agus thoir — gidh fiadh d'fhuighleach níor fhágaibh. Im nónaidh nochtaidh a fearg ag Sligeach, ag Sliabh gheildearg; fa díoghlach an deinmne soin ag síodhLoch Meilghe ar madain. I nGleann Ghaibhle druim ar druim tug so Is ag Sliabh an Iarainn fros mílealbha muin ar muin is prímhealmha os n-allaidh. Ó tháinig i n-iath Ultach ní hannamh ar Ábhartach — ní fhuighinn a ríomh go réidh — gníomh nach cuirim 'n-a caithréim. Ón mbuime do oil i-se ní hiongnadh ádh uirrei-se ler sighneadh coiléan d'Ú Chuinn ar n-Oiléan inghean Éamoinn. Do Bhran Is oidhir i-se; d'Fhionn an cú óg eilei-se; a Dhé, caomhain clú na gcon ar bhrú baoghail gan bhearnadh. D'iarsma na féinnei-se Finn cáraid na gcéimeann bhfoirtill; deacair righe rú fa rath; mo chride an cú Is a codhnach. Coin Éireann ó thuinn go tuinn is coin codhnaigh crú Ríoghdhuinn ramharcach Tolcha Dá Thí Abhartach ortha Is airdrí. Rí.

https://celt.ucc.ie//published/G402135.html

G402136

Rogha na cloinne Conall

Giolla brighde mac con midhe

Margaret Lantry

c.1200-1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Giolla Brighde Mac Con Midhe cct. Rogha na cloinne Conall, togha na droinge a-dearam; tolg dar seoladh rug romham, Conall tug d'Eoghan fhearann. Lais thángadar a Teamraigh rángadar re a ais Eidhnigh; do shín a éill go harnaidh re damhraidh shíl Néill neimhnigh. Toghthar Conall na gcuradh — nochar thorann gan toradh — an tslat réidh fheardha iodhan ionadh Néill Teamhra ar toghadh. Laoghaire ag tnúdh — fa toillchiall — rer n-aoghaire n-úr n-armchaol craobh ris ar easbhach iomthnúdh fionnchúl caomh fleasgach fannchaomh. Aoghaire do réidh roiréidh Laoghaire — fa léim sodháin — ríghe laoi 's oidhche d'fhagháil ar ngabháil choidhche an chonáigh. Teagar lá Is adhaigh Éire dar gcabhair mar do-chuala; Conall achd gér chruaid lámha gránna an comhall fhuair uadha. Ar Laoghaire "Is leam Teamhair; aonduine im cheann ná cuiridh" "Acd lá riamh ann Is adhaigh faghaidh" ar barr fial Fuinidh. Truagh do Laoghaire a luaighill aonduine uadh for Éirinn crobhuing do líon mo lámhainn síol áluinn Conuill chéibhfhinn. Síol Laoghaire ní leanann saoruidhe na ríogh romham; do-chuaidh fa a chró a fhearg d'fhulang dulann dó a chealg ar Chonall. Deich rígh don tsíol óg áluinn — a ród Is do shíor shíolaim — fuair ó linn Conuill chéibhfhinn romhuinn Éirinn bhfinn bhfíonduinn. Ainmhire a arm do lúbadh garbh re hainbhfine an t-óigfhear; a mhóid níor mhín i n-éigean céidfhear dhíb na gCóig gCóigeadh. Do badh dhíbh Domhnall doinnmhear nar mhín comhlann a chrannghal; do chuir an cath re Conghal ar Muigh fhonnghlan Rath raghlan. Aodh díb ro b'fhogha uilleach, Maol mín Cobha gan chrannach, Conall fial caomh Is Ceallach na gciabh ngleannach gcaol gclannach. Baodhán Liag, Loingseach Dobhair, coimseach iad ar na huilibh, Conghal caisChinn mhóir Mhaghair, cabhair shlóigh fhairsing Fhuinidh. Laithbheartach laoch nar sguchadh, gaoth tre chlaichshneachta chiothmhar, fir Breagh a brón do bheanfadh an deachmhad fear mór miodhchar. Go Domhnall Óg dá n-áirmhear dá bhfoghnann gach fód líonmhar do chloinn Néill an tréad taoibhgheal aoinfhear déag san réim ríoghradh. Deich gcéile ad-chím don chineadh tar ar shín Éire a hionar, fir go mbuaidh dhí ar a ndeireadh; fuair deighfhear í 'n-a n-ionadh. Domhnall ó Dhún chas Cnucha gan súgh mar bhlas a bhracha, ní thoghfa mé méin seacha, breatha Dé réim a ratha. Mac Domhnaill duille ar gcraoibhe Ó Domhnaill Tuinne Tuaidhe mac d'fhíonLasair a hÁine gráinne a míonfhrasaibh Muaidhe. Ó Domhnaill chéibhfhinn Codhail comhrainn d'Éirinn ní fhuirigh; go mbeire an fear fál droighin lámh re froighidh bhfear bhFuinidh. Do líon gach linn ar dtrághadh mar do ríogh sinn an saoirfhear; níor lia bó Is lacht ga líonadh sa ló ar ríoghadh Art Aoinfhear. Bláth gach tíre 'n-a thoradh, gnáth díle mar a dubhadh, gach fiodh cnó mbán ag bloghadh, gach domhan lán bó Is brughadh. Gach coill mhín choimhthe chomhlán, toirthe 'n-a thír ga dtuilshníomh, tonna an chalaidh ar comhshnámh lomnán maghair Is muirmhíol. Maighre geal solas Sionna dar lean gach sonas sunna; do shaoirchleith mhín Deirg Droma tonna i dtír do theilg tunna. Fíon garg go tonnDruim Tuama nach tard d'Ua Dhomhnuill daonna; tonna an chuain ag cur fíona, go bun Síodha fhuair Aodha. Clann Dálaigh, Domhnuill Teamhrach tárraid go tonnDruim Dairbhreach fir do chloinn líonmhair Lughdhach, coill ubhlach, míonghloin mhaighreach. Mear toghdha glór na ngiolla colbha na slógh sleagh 's leanna, sona a gcnuic chasa chorra, donna a mbruit, glasa a ngleanna. Géill ba thuaidh 'n-a n-idh uain-ne gach ré n-uair na fir fúin-ne, ní bhí uann cáin dá chéile, dual Éire dháibh Is dúin-ne. Seacht ndaighfhir díbh a-dearaim rígh 'n-a n-aighidh ní fhaghaim ar son na seacht ríogh romhainn síol gConaill ag teacht tharainn. Brian, dá Aodh, Niall cas Caille, Niall na bhFras fa caomh gcloinne, tug geall do Chonall Cime Colam Cille ar gceann coinne. Ó Domhnaill shaoir ó Shionnainn, a mhaoir ar dhonnDruim Dabhaill; do fhóir geiléan caomh Coruinn ceinéal gConuill saor Sabhaill. Nós ríogh Eamhna gur éirigh a ghníomh go feardha fáilidh nochar dhéanta 'n-a nduanaibh sluaghaidh náid éachta d'áirimh. Gidh áluinn rabh laogh lachta nó damh caomh nocha chreapfa; abaigh bláth na gcnó gcorcra; tráth molta dhó badh dheachta. Ó Duib-dhíorma an tarbh tuilmhear do mharbh an ríoghdha rinngheal; ní cuirthe i ndán go ndearnadh eangnamh ná dál nach dingneadh. Tug teach Fordroma fíonduinn gan ardlonga gan ógluing; do mharbh Ó Maoil aird Fhábhuill, 's do airg Máluinn gcaoin gcnódhuinn. Do ionnsaigh fear saor Sligigh Aodh gur lean as a leabaidh; fa ruathar suairc cruaidh cagaidh cuairt chladaigh uair an Eabair. Rug beo — is doiligh fa dheireadh — Mág Uidhir leo gur leanadh; lom gach teach as a dtabhar go caladh creach long leabhar. Goill go mín ó a chéim chagaidh, a ngéill 'gun rígh 'n-a ribibh; do fhromh deabhaidh an dreagain tor eagair sleamhain Sligigh. Ruaig 's a rionnlán áigh uirre d'iomrádh nochan áil linne; do ba ruadh colg ón choinne do-roinne im bhord bhfuar bhFinne. Ruaig gharg an leomhain loinnmhir go hArd Eoghain do fholmhuigh; do-chuaidh dá breith a Boirnibh le coinnlibh creich gcruaidh gcodhnaigh. Gé rug bú iomdha uain-ne a dhiomdha níor dhú dhúin-ne — is é linn táith ar dtíre — i ríghe cinn bhláith Bhúille. Is cáineadh dháibh dá ndearnuinn áireamh a áigh shaorloinn; gan srian re hágh ní fhuilngim, ní thuirmhim trian dál Domhnaill. Mac Domhnaill Domhnaigh Cobha nochar odhraigh a fhola ag Brian do bhí 'n-a thogha rí an bhrogha riamh a rogha. Rogha.

https://celt.ucc.ie//published/G402136.html

G402137

Slán fat fholcadh

Tadhg mór ó huiginn

—

c.1200-1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Mór Ó hUiginn cct. Slán fat fholcadh a Fhionnghuala réidh roicheolchar; th'fholt idir é ní fhidir mé nach moitheochthar. Slán fat fholcadh 's fa fhighe th'fhuilt fhiarchlaidhigh sé Is th'óige ort is móide ar an fholt mh'fhiafraighidh. Slán fa dhíorghadh do dhíshleachta shlim shlaitleabhair, a mhall mhilis, a bharr 'n-a thrilis taitneamhail. Slán fa chíoradh do chúil as caomh re a shíorfhaicsin; gurab soraidh gurab cobhuidh don chíoraidh-sin. Ar gcíoradh th'fhuilt usuide dhamh a dheaghmholadh gach clann chleachtach id bharr leabthach ag leabhroghadh. Gach uair fhoilce th'earla bhíos ag breith ailtbhisigh mar ghrein ngairthe do néimh a haithle an fhailcei-sin. Cros Críosd thorad tearc th'aithghin ar bioth barrbhuidhe; ná rabh tres an bhfolt bhfionnbhuidhe ort amhghoire. Aigmhéil dá bharr béim súl ar chách re a chladhfhaicsin; tú as caoimhe i gcurp naoidhe fan fhult an aghaidh-sin. An aghaidh óg fan fholt bhíos 'n-a bharr dhronglánach bíd Is beid dí go deaghshnuadhach 's sí soghrádhach. Soghrádhach thú ós do thír lisleabhair longclannaigh; a chnú ar gcraoibhe 's tú bhus caoimhe do-chonncamair. Gér chaomh ar dtús thú re figheadh th'fhuilt fhionnbhuadha tug luach eich ort do bheith fa fholt, a Fhionnghuala. Áluinn fan fholt th'aghaidh chorcra mar chéadshaimhghréin th'fholt mar fhalaigh ag tocht tar th'aghaidh n-éadainréidh. Réidh an t-éadan ar aghaidh th'fhuilt troim thaithneamhaigh na gcleathrámh gcraobh ós an ngealchlár gcaomh gcailceamhail. Mailghe caola ós chionn do cheathra gcraobhfhabhra aonsduaim orra dá chaolsduaidh dhonna dhaolamhla. Tearc san chruinne comhchaomh do rosg mall mongdhathta; géagcruinn gruaidhe dá réatlainn uaine ogradhta. Gruaidhe donna dá ndéantar dán saor sreathmholta leaca as saor snuadh le taobh do dá ghruadh ngealchorcra. Béal dearg tana tug dhuit Dia — déana a altoghadh — a chrann cubhra, a bharr mar ubhla ar n-abghughadh. Deirge iná subh snuadh do leacan re a lánfhaicsin do bhráighe bhláith i mbáine bhláith don bhrághaid-sin. Cíghe troma ós do thaobh tárraidh mochbhuadha; ní fhuil fa ucht a-muigh ar curp a gcomhchuanna. Ucht mar eala agad, a chall glan gealchoilleach; slios caomh cladhach do thaobh mar chanach gCreamhchoilleach. Braine mar bhláth do bharr mar ór, crodh caomhuingeach; folt clúmhraon gcam ort, a ghlúnmhaol mhall mhaoluilleach. Cuanna caomha do dá cholbtha, a chraobh ghealthoirtheach; beaga bhláthbhuinn 's iad seada sálchruinn seangthroightheach. Milis do ghlór a ghéag mhall Mhoighe Finnei-sin Téighid sginge do sgarlóid chorcra chorrtharaigh th'ucht slimgheal saor, a inghean chaomh Í Chonchobhair. Do néimh th'aighthe do áilnigh th'fholt cas claonbhuidhe fionnNuadha Fáil a Fhionnghuala Chláir Caonruighe. Nuadha Fionn Fáil fuair a cruth ríoghdha ronua-san ó Nuadha a-nuas ní chuala cluas a chomhuasal. Ríoghradh Éireann umut earla mar ghléidheaghór go Conn na gcuan is an drong uadh go hÉireamhón. Níor fhás achd rígh is ríoghna 'mod rosg ndeaghshádhal callros fa chnuas ó Mhaghnus suas go seanÁdhamh. Cia do righeadh riot, a ríoghan nach rosggruamdha, cia ad-chluin nó ad-chí go bfuil i gclí do chomhsduamdha? Comhsduamdha ód láimh, a lacha áluinn aoigheadhach, gach béas banda eidir ghréas Ghallda Is Ghaoidhealach. Id bhruidhin bhric bídh re béalaibh bhan lámhdhaidhe fíon fuar finngheal ód chuan, a inghean Árlaidhe. A Fhionnghuala, a ucht mar bhláth saor subhlosa, a inghean ghlan mhall Mhaghnusa, a chrann cumhra-sa. Biaidh red reimhis, a ríoghan Chruachna coillghile — mar do bhaoi — bean gan mhnaoi gan fhear 'ga hoirbhire. Gnáth as dual dhuid — is a dhéanamh ar dhánmholadh — gan bheirt ar bhoin gan fheirc ar ghroigh do ghrándoghadh. Dual ót athair a Fhionnghuala, a fholt maoithghleannach, bheith ag díol dámh, an fíon 's an dán do dhaoircheannach. Dual dod bhais bhláith bheith don aos dána ag druineachas ceird cridhe ar crioth gach file ar bioth dod bhuidheachas. Dual duid dá mbeath — ni budh beag d'fheidhm ná d'ordughadh — Banbha ar do bhreith mallbha agus eich ar mh'ordughadh. Dual duid mé id thig ag toirbheart chliar gach chineadhaigh d'fhoghluim ionnlais ag comhruinn ionnmhais d'fhileadhaibh. Th'ór Is th'airgead agam uaid ag a thiodhnacal, gach ní fa nimh dá mbí id thigh ar mo thiodhlacadh. Dual duid gach dámh do dhol leam d'fhéachain th'fhinntighe tú ag réir a rann gan chléir ann achd ar mh'impidhe. Dual duit gach magh 's gach móin go dtolchaibh tiormruadha lán dod lachtchrodh; slán fat fhalcadh, a Fhionnghuala. Slán.

https://celt.ucc.ie//published/G402137.html

G402138

Tairnig éigse fhuinn Gaoidheal

Fear flatha ó gnímh

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Flatha Ó Gnímh cct. Tairnig éigse fhuinn Gaoidheal; adhbhar suadh nó saordhraoidheadh ní mhair díobh — damhna cumhadh — ná díol anma ollomhan. Táinig a ré leath ar leath sgol Uladh, éigse Laighneach; deachmhadh dámh Muimhneach ní mhair ár gan fhuighleach an t-ár-sain. I gcrích Chonnacht ceardcha sgol ní mhair ollamh ná adhbhar; tug fam chridhe ceo orchra, 's ní beo file foghlomtha. Oighidh Taidhg dhuansgagtha Dhoill, éag Eochaidh mheich Maoil Eachloinn, tug draoithe Éireann fa oil géibheann maoithe fa a meanmoin. Ní clos sgolaidhe — sgéal tinn — d'Íbh Dálaigh nó d'fhuil Uiginn ag túr lighe i leabthaibh both, dá ealtain fhine n-eolach. Uch ní mhair caomh ná cara d'fhuil ealadhnaigh Eochadha; ag sin cuire cridheadh nglan; uile a cineadh do-chuadar. Clann Chraith dá gcreidis sgola, fine rannghlan Ruadhnadha méala nach marad an dámh fréamha carad Is compán. I gcrích Uisnigh an fhuinn ghloin sgotha fileadh, fuil Chobhthoigh, sgéal mór gan mharthain na sgol; a sgarthain Is clódh céadfadh. Clann an Bhaird, clann Con Midhe, tearc fisidh nó fáidhfhile — mo dhall chiach-sa Is ceo cumhadh — beo d'iarsma na n-ollomhan. Tug fógra dámh an domhain is col d'fhagháil d'ealodhain fuil chrannda dá cora i gcion 's na fola arda ísiol. A fhir sgaoilte na sgéal sean 'ga mbí seanchas mac Míleadh ní ham sgéal do sgaoileadh dheid tréan Ghaoidheal an tann tairnig. Tairnig.

https://celt.ucc.ie//published/G402138.html

G402139

Teach carad do-chiu folamh

Gofraidh fionn ó dálaigh

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. Teach carad do-chiu folamh, teach as ionnsa d'fholmhoghadh; a bheith mar tá Is caoi croidhe, do bhaoi lá badh líonmhaire. Maith fear ler tógbhadh an teach, maith teach a-tá go huaigneach, maith bruidhean do bhí sonna gur cuireadh í i n-athchuma. Conchobhar Ó Briain Bhearbha don toigh-se fa tighearna; rian an toighe mar a-tá mo chroidhe im chliabh do chlaochlá. Gé tá 'n-a hadhbhaidh fholaimh bruidhean chúplach Conchobhair, do bhí ag loighe ar a lár sain a lán roimhe do ríoghraidh. Meinic do bhí meadhair mhór san toigh-sin a-tá ar anshógh taraidh mé gion gur sean sinn gan teagh amhail é i n-Éirinn. Ins an leath úd thall don tigh do bhídis laochradh Luimnigh, gach file dá dhíol 'gun droing, fíon dá ibhe go hursoinn. San ursainn-se ar m'aghaidh thoir do bhíodh rí Rátha Chobhthaigh; sé i gcriaidh dom chur i n-ísle gar d'Ú Bhriain do bhímis-ne. A lán san leath-so a-bhus d'ollamhnaibh 'ma ucht sholas; fairbríogh a bhfaghbhadh an dream ó adhbhar airdríogh Éireann. A fhilidh, a aos dána, a bhreithimh, a bhandála, go reich an orsuinn oile im chleith mboschuirr mBóroimhe. An lá-sain gér lán an teagh, a-tá sé mar nar saoileadh teagh Muighe Fearta folamh leabtha an toighe ar dtrochloghadh. Gan mhná i bhfochair na bhfuinneog, gan imirt san orsainn-eod, gan ól, gan adhnadh soillse, mór an t-adhbhar athtuirse. Fachain mar soin rug don Róimh Mac Giolla Caoimh fhuair onóir dar ghabh an iris do b'fhearr dar sgar re hinis Éireann. Fleadh do tionnsgnadh uair oile i Longphurt Bhriain Bhóroimhe; an fhleadh an uair do b'abaidh na sluaigh is-teagh tángadair. I longphurt Bhriain na mbárc sean seacht laithe d'fhearaibh Éireann; i gcionn seacht laithe don fhleidh na maithe ag teacht dá dtighthibh. A-dubhairt ar dteacht is-teach an file uasal airgtheach: "raghaidh trá an saoghal mar so; 'n-a aonar a-tá an teagh-so." Mac Giolla Caoimh do-chiu ar dteacht is fir Éireann ar n-imtheacht teagh Briain mar a-tá an teagh-so an lá i ndiaidh na ndeighfhear-so. Gabhais éigeas Innse Fáil tres an gcúis-sin i gcéadáir ceileabhradh do Bhrian na mbeann is d'fhiadh eidheanghlan Éireann. Adhbhar oilithrigh bhunaidh réim tighe chuirr Chonchobhair; don Róimh do ba dulta dhe dá dtugtha t'óidh don inmhe. Aithris an fhileadh reimhe rochtain go Róimh n-aingleidhe — ní fleadh feasda badh díor dhamh — teasda dhíom gan a dhéanamh. Connradh do-rónsam a-raon is inn i n-aois dá mhacaomh — a-tá tuirse ar gcúl dom char — san toigh-se dún ga dhéanamh. Is eadh do bhí do-san de rann ar gach nduain dar ndáin-ne; each gach bliadhna do bhí dhamh; rí Liamhna nocha locfadh. Mac Toirdhealbhaigh — tochrádh leam — níor léig Dia dó díon Éireann; tres an méirsheang bhfial bhfaoilteach fian Éireann go héagcaointeach. Teach. Ionmhuin teagh 'n-a bhfuil a lán teagh mheic Domhnaill Dhúin Iomdhán; a ndoimheanma ag dul dar sgoil i mbrugh oireaghdha Eoghain. Teagh eile ina hannsa mé teagh Í Shúilleabháin Shiuire; rí tromaicme Briain ad-bhath, dar gcomairce biaidh Buadhach. I dtigh Thaidhg ní thraothfa ar muirn ar brú Locha Léin lánghuirm; ar gcúl do-chuaidh ar gcumha uain i ndún Í Dhonnchadha. I ndóigh go dtuairfinn a theagh guidhfidh mé Míchéal aingeal; mairg nach raghadh san teagh the treabh i n-a bhfaghar fáilte. Teac.

https://celt.ucc.ie//published/G402139.html

G402140

Teallach einigh iath Laighean

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eochaidh Ó hEoghusa cct. Teallach einigh iath Laighean; mór gceardcha 'n-ar cumhdaigheadh an ghairm nach gnáth i n-asgaidh; ní hainm gan fháth fhuarasdair. Teallach einigh Innse Néill do bhí dá rádha riui-séin an síol fionn-sa Nuadhadh Neacht sluaghadh do b'ionnsa d'imtheacht. Aighthe éigeas Innse Fáil a-tá ó thús an domhnáin — ní diombuaine a ndál a-niodh — ar chlár lionnuaine Laighean. Cúigeadh chloinne Cathaoir Mhóir baisdear air — ní hainm éagcóir — múr roidhil síthbheannach sliom prímhtheallach oinigh Éireann. Cia do-chluin nó do-chualaidh maith mar mhaith an mhórshluaghaidh? do b'iontogha olc na bhfear um ghort lionntana Laighean. Caidhe i n-éanaird d'Inis Breagh a coimmeas re crích Laighean? níor feas úir an oirir fhinn gan dúil oinigh 'n-a inntinn. Tarla tar éintír eile dochar deiridh aimsire is trom céadaslaigh na gcliar ar fonn ngéagarsaidh nGailian. Gár bheag dhúinn dá dhearbhadh sin geall Athairne uair éigin i n-am anaslaigh gach aoin don talamh-soin chlann gCathaoir. Don chuaird thimchill thug orra a bhreith féin fuair eatorra dream do aithigh anbhuain gliadh ó mhaithibh glanshluaigh Gailian. "Dream budh chuirthe i mbar gcumaidh ní chluinfeam ní chualamair; a-tá an geall libh, a Laighne, sibh as fhearr" ar Athairne. Tug Féidhlim mór mac Criomhthain geall oinigh tar Éireannchaibh don droing náir oirbheartaigh fhéil dáil do oirdhearcaigh iaid-séin. Toisg dar thriall a Caisiol Chuirc mac Criomhthain — fa cuaird orrdhuirc — d'fhagháil gliadh a ngéirreann gcruaidh is giall Éireann i n-éanuair. Fríoth leis ar lorg a chéile ar feadh Fódla finnréidhe géill gach Éireannaigh dar iarr go féin ngéirreannaigh nGailian. Tar éis réidhthighe riu sin feadh bliadhna do bhí i Laighnibh ar chuireadh an uair do fhill an bhuidhean ler fhuaigh Éirinn. D'éis breathnuighthe Banbha Breagh ar gcur cúil re cath Laighean maith don droing-sin tar gach ndreim ar fhoillsigh an flaith Féidhlim. "Ní fhaca mé" ar mac Criomhthain "meadh dá n-uaisle d'Éireannchaibh gémadh iad aithigh Laighean siad ós mhaithibh measfaidhear." Geall cháich ón ló-sain i-le gnáth aca d'éis a chéile na Laighin ó bheannráth Breagh mairidh seanghnáth a sinnsear. Béim orra d'éis a n-aithreadh a-niodh féin ní foghaibhthear na deighfhir ga ndubhradh geall ar dturnamh einigh Éireann. A-tá fear díobh go nua a-niodh théighfeas teallach na sinnsear i measg sluaghfhairche bhfear bhFáil gan seal n-uaraighthe d'fhagháil. Eidhre Fhiachaidh mheic Aodha croidhe nar char míothaomha fear comdha céadanma a shean comhla ghéagabhla Ghaoidheal. Dá mbáidhtí oineach Fhóid Fhloinn do-ghéabhthaoi gríos san gcogoill fear gan amhluadh einigh air ag eidhir armruadh Fhiachaidh. Dá mbeidís righnigh re a linn gan d'iomrádh acht ainm Fhéidhlim do aithbheodhaigh an ainm sin gairm an chaithleomhain cheirdigh. Ar gcaitheamh einigh Fear bhFáil téid-sean i dtús a iomráidh uain an ualaigh-sin ní fhuil 'ga ghruaidh nualuisnigh náraigh. Mar fhéachas dá onóir féin féachtar leis — lór dó dheighmhéin — croidhe as fhraochaibche i gcrú chleath do chlú laochaicme Laighneach. Nach mór d'Fhéidhlim mhac Fhiachaidh díon Laighneach ar lainnfhiachaibh coimhfhéagaidh ó eing go heing don eing fhoighéagaigh fhairrsing. Ní fhuigheadh Laighneach re a linn béim ris nach beadhgfadh Féidhlim méad a imnidh fa chúis cháigh 'n-a ghnúis tibhrigh 'n-a teannáil. Do bhí an gnáith-sin uair eile 'gun mhílidh mhac Deichtire troigh fa siobhlaighe ag cur cath ar son ionghaire Ultach. An t-aoinfhear do b'fhaide uaidh i gcrích Eamhna an fhuinn fhionnfhuair do dheargfadh a dhímhiadh sain ríniadh ceardchan an chleasraidh. Cú Chuluinn na gcleas ngoile Cnoc Fionnchairn na Foraire fa ráith choimhfheithmhe don choin i ndáich oireichle d'Ultaibh. Fiú éinchreiche níor fhiu leis gá dámaid do dhul thairis; leor é fan am-sa d'fhaire sé ar an gcarn-sa i gcomhnaidhe. Níor ghnáth leis — ní léigeadh sain — aghaidh deoraidh fa dhiomdhaidh; fa deaghcangnamh dál na Con fa chlár eatalghlan Uladh. Ag cosnamh a gclú 's a gcreach do bhíodh an bheithir nimhneach; ag coimhfhéagsain do chrú Ír fa troighéasgaidh Cú an chleitín. Coimhéad dan mac samhla sain do-ní Féidhlim mac Fiachaidh do Laighneachaibh toir Is tiar ar moigh ghlainleathain Ghailian. A mbiodhbhaidh do bhreith a ngill ní guais leo le linn Féidhlim, ná lotadhnadh a ngruadh nglan d'fhocalghamh druadh ná deoradh. Cúis béime le a mbeadhgfadh sin ní fhuighe aonmhac Laighnigh tre lios eithreach bhfoighéag bhFinn tar coimhéad bhfeithmheach bhFéidhlim. I ndoras báis, i mbreith gill fear a saortha Is sé Féidhlim, eo saorchuain bhailbhealtaigh Bhreagh tairngeartaidh laochshluagh Laighean. Fear ler hóradh a aicme, fear as truime tiodhlaicthe, fear as mheasardha do mhodh, fear as easumhla d'uabhar. Fear as leomhanda ag léim treas, fear as réidhe ag riar éigeas, fear as aimhréidhe i n-uair cean do chruaidh ghlainfhréimhe Gaoidheal. Ní hónna acht re haighthibh cliar, ní lonn acht ag léim caithghliadh, ní frithir acht feadh smachta, sreabh fhichidh na hannsachta. Cruaidh fa rún, réidh fa mhaoinibh aigneadh an duinn dreachfhaoilidh; mín re héidtréan, teann re tréan géigfhréamh as ceann dá chinéal. Bradán Life na learg sean posd einigh íochtair Laighean brat caomhdhaigh fásfhairche Fáil aonghoin bhásaighthe bandáil. Ursa cogaidh, ceann síodha, dídean cirt, cosg fairbríogha, doras céadágha cláir Breagh, dáigh éadála na n-aoigheadh. Cinnlitear clú na mBranach tús teasda tá ar neamhfhalach dortadh créachtfhuile i gcrú sleagh, clú nach féadfaidhe d'fhilleadh. Donn failgheach fine Chathaoir, gnúis dil nar dhearg gríostathaoir, fíorbhun labhartha Mo-Ling, díoghbhadh anorchra d'Éirinn. Mac meic Aodha na n-arm ngéar, mórádh ceall, cumhdach éidtréan, draig shuilbhir, troigh re teannta, muir go ndruimnibh díleannta. Labhairt as lugha ná a ghníomh sníomh easaonta na n-airdríogh, séad robhuadha ráithe Néill, snáithe comhuama a cheinéil. An dá Aodh do imthigh uam m'aos cumtha, crobhuing dhiombuan, do imthigh mo thréan le a dteann mar éan ór imthigh eiteall. Teallach. Inghean Fhiachaidh earla lag níor oircheas dúinn a dearmad meanma chobhsaidh nar char séad níor chosmhail damh, ní dheirméad. Ní dheirméad-sa an deaghbharr slim ná an glór féata focailbhinn ná an sdíom chorramhlaigh cúil chais ná an tsúil mhongfhabhraigh mhallghlais. Searc aoidheadh, iomchar ainbhreath, gein bhuadha ban ríoghLaighneach, rosg glainshliom fa ngrianlas síon nach ainghionn fhiabhras airdríogh. Fuair Úna ó ógmhnáibh Banbha barr éagcoisg Is urlabhra; tearc meadh don bhriatharthaoi bhinn ar feadh iatharchraoi Fhéidhlim. Teallach.

https://celt.ucc.ie//published/G402140.html

G402141

Teasda easgcara an fhiadhaigh

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Teasda easgcara an fhiadhaigh; tug ar chroidhibh ceoidhiamhair; easgcara ní fhuil ag oigh i Muigh chneastana Criomhthoin. Easgcara fhiadhaigh Éireann Ábhartach na n-airdchéimeann; níor ghein cú a sáruighthe sain i gcrú fhánfhoirbhthe Fhionntain. Fáth tuirrse aca ní fhuil subhach feasda na faolchoin i gcrích mhín bhánacraigh Bhreagh do bhrígh Ábhartaigh d'oigheadh. Do-ghéabhtha ar faighthibh a bhfios; ag mucaibh allta i n-uaigneas ní ba hiomdha feasda fail ó theasda a mbiodhbha bunaidh. Cnuic oireachtais fhóid na bhFionn leabtha suain fhiadhaigh Éireann; daimh Chláir Chodhail tres an gcoin dáibh ní homhain acht urchoir. Níor bh'iongnadh buaidh do bhreith dhí; uasal an t-altrom fhuair-se; ar ghlúin bheithreach bhruaigh Eanaigh feithmheach fhuair a hoileamhain. Díol a caointe í as a n-ucht ar ghlúin 's ar ucht Chon Chonnacht — dá ní do dhúisigh mo dhéar — do bhí an chúi-sin 'n-a coiléan. Níor chuir Mág Uidhir fhuair clú dalta ortha acht an t-éanchú; clann Cholla fa dine dhó; righe orra ag a n-iarghnó. Dalta oile acht coiléan con nó leanbh budh oidhre d'ollamh brón do shíor orra re headh ar shíol gColla ní chuirfeadh. Cú dearg Osgair nar ob cath, nó Sgeolang, nó Bran buadhach, nó Adhnuall do b'aithghin dí ag flaithghin armshluagh nÉirne. Re linn Ghofraidh fháthaigh Fhinn san Mhumhain na múr n-aoibhinn do bhí cú ren samhail sain do thabhaigh chlú d'Íbh Carrthaigh. Cú Mhéig Carthaigh Chuain Line iomad a héacht n-oirdnidhe don triathchoin do thobhaigh geall ó chonaibh iarthair Éireann. Ar dhumha sealga ós Loch Léin tuitid lá — lór do chaithréim — ceithre doimh ós gheilleirg ghlain leis an gcoin gceinndeirg gcréachtaigh. Faolchú neimhe d'éis an áir tarla dhi — dia do neambáidh — tug ar an gcoin créacht go neimh; a goin níor bh'éacht i n-aisgidh. Tuitid ar-aon — anba an ghomh; do dhoirt sí fuil na faolchon 's do dhoirt an faolchú a fuil gér ghoirt le caomhchrú Charrthaigh. Mág Carthaigh do chosain seilbh tug dealbh dearsgaighthe ar dhoidheilbh; néal bróin fan éachtchoin do b'fhearr do sóigh ós réaltain Raoileann. Gofraidh Fionn do ullmhuigh í marbhna na con ad-chluintí; táinig d'oide Tighe Táil a fighe d'oige iomshláin. Do mharbhnaidh chomthaigh chiallaidh do chuir drong rann roidhiamhair fáthGhofraidh Fionn muin ar mhuin; snáthghlanfaidh sionn a samhail. Do chumas don choin-se thoir marbhna do Ghaoidhilg ghréasaigh mar chéadmharbhna na con thiar ar son gréagdhamhna Ghailian. Ar measadh don mharbhnaidh thiar dá maireadh tuir fhear nOirghiall a buaidh do-bhéarainn dá thail do-ghéabhainn uaidh a urdhail. Ní marbhnaidh í gan fhachain; cú cnis Í Chuinn Chéadchathaigh tug fa fhonn n-easbhán nEamhna teasghrádh trom dá tighearna. Cuarta meince — mór an tsearc — dá iarraidh iar n-a imtheacht tug an cú croibhdhearg corcra fa bhrú bhfoinnlearg bhfochanta. Lé do cuartuigheadh na cnuic 's na tighe óil d' Ú Cormuic agus bruaigh na dtiormshroth dte 's gach uaimh fa fhionnLoch Éirne. Níor fhágaibh leaba 'n-ar luigh fa Loch Éirne gan iarraidh ná mín ná suidhe seilge do ghríbh Muighe mínDeirge. Fa dheoidh teasda — tuar déire — do chumhaidh a cneischéile; gá dú acht do-chuaidh as a cruth mar nach fuair an cú a caomthach. Teasda an chú-sa iar gcéibh na sgath; ní hamhlaidh d'uaislibh Teamhrach feasda im Bhóinn mbliochtchraobhaigh mBreagh; ní hiontaobhaidh glóir Gaoidheal. Ionann fáth bróin dóibh is dí Ábhartach cú fhir Éirne; fada iar gcraoibh Line gach lá; a fhine dá thaoibh teasdá. Teasda. Mág Aonghusa do dháil dhamh a chú 's a each 's a órbhrat a-tá craobh Céise dom chrádh; an fhéile dá thaobh teasdá. Ní dhiúltfadh Conn Maisdean mé um choin ná um bhrat ná um bhuairsbré; a-tá craobh Cruachan dom chrádh ar n-uabhar dá thaobh teasdá. Ní bás don té théid dá fhios flaitheas na n-óg 's na n-aingeal; mairidh Beadar iar n-a bhás acht gé theasda ní theasdá. Teasda.

https://celt.ucc.ie//published/G402141.html

G402142

Tomhus mhúir Chruachna i gCluain Fraoich

Aonghus mac cearbhaill bhuide ó dálaigh

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Aonghus Mac Cearbhaill Bhuide Ó Dálaigh cct. Tomhus mhúir Chruachna i gCluain Fraoich fa sduaidh — nocha sduaidh fa mhúith — múr na sgiath mbeannbhladhach mbláith ráith na gcliath ndealbhdharach ndlúith. Tomhus mhúir Theamhra ó Lios Fhloinn ó chúil chearna go a slios slim caithir bhláith charmhoguil chruinn mar ráith gCuinn abhradhduibh fhinn. Tomhus mhúir Oiligh ghlais ghloin i bfroighidh úir chais an chluidh; samhail daighNéill Ghlúnduibh ghil san tigh mhúraigh chlaidhréidh chuir. Tomhus mhúir Chaisil fa a chois no an dúin ghlais-sin go n-a gheis ag fior fhuilt chrunnfhailghigh chais go mbais Cuirc dhubhmailghigh dheis. Níor ghabh Meadhbh ná Corc ná Conn port ar nar shealbh port na bpeall; do bhalla chaomh nó do chrunn níor chum saor halla budh fhearr. Treabh as áille dar fhéagh súil a sgáile gheal re a béal biaidh; nocha meisde ní dá néimh gan léim eisde dhí dá diaigh. Sreath cláraigh mhín dualaigh dhlúith 'n-a sduadhaibh do-chím mun gcruaich; sliocht uird riondaidhe mun ráith; bláith sliombuidhe a buird 's a bruaich. Mar badh meirge slíogdha a snuadh nó mar dhíolda as deirge clár; mín ón chearamh gach crann caol sleamhan a taobh thall ón tál. A hasnach glan donn le dlús níor ghabh tonn lasrach dá luas; cá seadh teine ar a tí thíos muna thí gríos nimhe a-nuas. Suairc an daingean anma d'Aodh nachar mhainnear madhma riamh; ní bhí san léibheann chas chlár glas lámh nó géibheann ar ghiall. Fear ga tealgadh gion gur thearc nochar deargadh cneadh 'n-a curp; sgeinnidh colg sleighe dá sliocht briocht neimhe na n-ord 'n-a hucht. Mar chathraigh nGreabháin ar ghráin nac lamhthair meadháil a múir; tréigthear brath na dtreabh re a taoibh mar ba clach aoil gach teagh túir. Ná braitheadh bean go bráth í, an ráth gheal ler caitheadh cré dá lár do lingeadh an Traoi do mhnaoi do cinneadh d'ágh é. Sleagh tre dhruim fir go lár lás ór thil a clár mar do-chuas; maol na gualann budh toll thíos; ón chronn bhíos nuabharr a-nuas. Dá dteagmhadh Lugh Banbha Briain nó an Daghdha do dhul dá dréim mná an táibhlidh mun ba tearc lóin gan neart slóigh láinmhir dá léim. Caithir chuanna ceithre mbeann sduagha do-gheibhthe re Goll brugh slatac fuinneogach fionn bratach sliom duilleogach donn. Sduadh bhreac dhealbhach um an ndún dar leat mar badh ceannrach caomh iomdhorus um an dteach i dtám sreath clár as tiormsholus taobh. Comhla sholus dá huaim d'ord ris an ndorus nar bhuail bard; do fuaigheadh cearcall clár ndearg gan leathtrom learg d'fhán nó d'ard. Caithir fhionn as airde múr ós a cionn Is gairge an ghrian; goirmlionn um an lios do ládh crios clár gcoimshliom ós chrios criad. I gcathraigh Aodha an airm nua ar ngairm gacha dhaonna dhó giolla deaghbhruit duinn gach dia níor lia um sheanMhuic Truim Dhá Thó. Niamh gach dhornchair bhláith san bhrugh níor dhorchaigh riamh an ráith gheal; gabhthar le trilsibh bróg mban an ród glan tirm-sin san teagh. Fearb gaoithe ní ghéabha greim, ní bhéara dlaoithe dá druim don chúirt chomhlaigh easnaigh fhinn go sging chonnlaigh theasbhaigh thruim. Teagh ríogh Chruachan cuma a luadh is nach uathadh urra um Aodh dá ghlaislinn fhada go n-ór fairrsing an sódh troda a thaobh. Teach nach airde finnteach Floinn i n-a ghairde slinnteach soinn; níor léig Aodh an eatail fhinn, ní chlaon rinn deataigh dá druim. Teach laoch ar nach luigheann smál tre nach cuireann gaoth a ghlór a froigh mhíolla an doire dhiagh ní gloine niamh fhíona a hór. Mar threabhradh ar thaobhaibh eang deallradh caolaigh ós a cionn; an darbh daol thríthe níor tholl gach drong chaol don fhíthe fhionn. Luaidheam cúilteagh na gclár ngorm tre n-a smál ní dúintear dealbh; teach fionn Is fraoch ar a arm is balbh gaoth ós chionn a chearn. Faiceam tomhus na gcleath gcorr, na sreath solus, na sreath sliom, sreath do chaolach bhán go a barr clár ball gcraobhach ós a cionn. Teach Í Chonchobhair Chnuic Luain go lonchoraibh ar chruit chaoin, go gcloich buabhaill, go mbuilg sréin tuaraim do néimh a chuilg chaoil. Títhe láintreabhradh ós lionn do tráichtdealbhadh d'fhíthe fhionn; do sduaighdhírgheadh an teach thall go mbarr cleath snuaidhmhíngheal sliom. A díol innigh fúithe fríoth d'ingir gomadh dlúithe an sgiath saor ga treabradh Is ga táth re dealbhadh snáth gcaol na gcliath. An bhruidhean nach cuirre cnoc do tuigheadh nach luime leac; ní léir san chur claochládh slat aonchlár dar lat an brugh breac. Sreath cúpladh gcorcra ós a cionn ar dtochta búcladh fa a barr; gréas gach gallghabhla ní gearr; allmhurdha leam gléas na nGall. Dá chomhlaidh chrios n-amhlach n-ard — tarbhach a slios ní slios borb — mar chaoin aighthe cúpa ó cheard gach learg dhlúthta d'aithle a hord. Fuair a caoilfhiodh a sháith shaoir ar n-a dhaoineadh san ráith réidh, a buird 'n-a n-áitibh ga n-uaim mar táithtir truaill cuilg re céir. Mar chaoin mbuabhall as bhreac fiodh breac nuabharr gach taoibh don teagh; fighe na coirrmhéise a cur brugh bile goirmdhéise Is geal. Gurab buan an teach mar tá gach neach ag a luagh ar ló dá fhoghail gidh cuin do-chiu liu don choraidh do dhluigh dhó. Pailís bhríoghmhar as bhláith brugh, ráith na ríoghradh, ráith na sgol, Muimhnigh Ulaidh fa bharr Breagh fear gann sa tulaigh níor thomh. Tomhus.

https://celt.ucc.ie//published/G402142.html

G402143

Tosach féile fairsinge

Aodh ollabhar ó carrthoidh

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Aodh Ollabhar Ó Carrthoidh cct. "Tosach féile fairsinge" — d'fhuighlibh Fíthil an focal; ní hiomdha dar n-aithnei-ne neach as urra don tosach. Ní thig tosach fadhálta don tí dhligheas dán díom-sa; ní budh mór dá bharánta tosach an teagaisg ríoghdha. Dó as fhearr thig an tosach-sa Ó Maol Ruanaidh rí Céise; tearc neach ar an domhan-sa as fhairsinge ná as fhéile. Do-bhéaradh Mac Diarmuda a shúil tar ceann a einigh; dá mbeith fear a hiarrata níor bh'ei-sean fear a heitigh. Ní ar domhan ní shanntuigheann acht dá dháil dá gach duine; nochan fearr an gallmhuileann ó léigtear é fa uisge. Tomhaltach Mac Diarmuda mac na ríoghna ó Ráith Chruachan gá seadh méad a iarrata 's gur mó sa chách a chnuasach. Rí maicne Maoil mhórRuanaidh 'ga dtá an t-eineach i gcartaigh fíon dá ól a hórchuachaibh uime ó mhadain go madain. Is uasal an t-aoghaire, a-tá aca ar a n-eineach; ní fhacas fós aonduine ag dul uadha fa eiteach. Gearr budh lón a ionnmhus-san muna bheith Dia dá cosnamh, lámh aige dá thiodhlacadh is lámh oile dá bhronnadh. Ní hí cuid na céadoidhche do-bheir Dia dá dhreich mhínghil acht é ag riar gach éanchoinnmhe bhíos 'n-a chás air dar-íribh. A dtabhair mac Conchobhair agus a bhfaghann chuige aige ní fhuil comhchosmhail acht trághadh agus tuile. Dá mbeith gan bhád ionlocha 's a dhámh i bpurt an locha do rachadh flaith Fiodhnacha dá bháthadh d'eagla ghotha. Tomhaltach mac Conchobhair mheic Aodha — dia do thoice — mheic Chonchobhair chomhramhaigh mheic Tomhaltaigh óig oile. Mheic Mhaol Ruanaidh romhasglaigh ris nach raibhe feidhm formaid mheic Ghiolla Chríosd chomhchubhaidh mheic Conchobhair mheic Cormaic. Sgéal beag ar an gCormac-sa a-tá agam re n-a aithris; d'eagla gomadh domblasda dleaghar réilioghadh gairid. Lá éigin dar éirghiosdar ar tulaigh láimh re a longphort oireacht i ngach éinionadh dá chumhga 'n-a mbíodh Cormac. Go tulaigh na comhdhála do-chí chuca mun dtráth-sain bean leathchaoch ruadh roghránda 's aonbhrat lín ar a brághaid. Gabhais tres an aonach-sain nó go ráinig sí an baile; dí níor fhiafraigh éanduine cia hí nó cáit a raibhe. Go Carraigh Meic Diarmada an tráth do-chuaidh an bhean-so níor shuidh an dúil diabhalda gur cóirigheadh lé leaba. Oileachán beag éagcosmhail do-ní i n-uillinn an tighe; bliadhain dí ar an ndéarghadh-sain gan easbhaidh bídh ná dighe. Gur caitheadh an bhliadhain-sin — mo chean do-rinne an ainmne — bean ná fear dá fiafraighe ní fhuair ar feadh na cairrge. Téid an chaochruadh chiabhfhada ar gcor na bliadhna thairse d'ionnsaighe Mheic Diarmada 's beannaighis dó as a haithle. Innisidh a himtheachta dó ó thosach go deireadh; ní sgéal so nach inleanta, sgéal as uaisle ar an eineach. "Bliadhain gus an aimsir-se dhúinn it shíth, a rí Dhuibhe, ar bhfógra ó Thír Thairrngire bean mé ar ar cuireadh cluiche. "I mbrugh Eamhna abhlaighe do cuireadh mé fa gheasaibh gan dul go Tír Thairrngire go mbeinn bliadhain 'n-a heasbhaidh. "Níor gabhadh an bhliadhain-se uaim gan mo bheith i n-éantaigh 's gan neach ann dom fhiafraighe ar feadh an dá mhíos dhéag-sain. "Do bhádhas an bhliadhain-se i gcúirt Locha Ché chornbhláith gan neach ann dom fhiafraighe — is do bhíodh uile an tromdháimh. "A n-áireamh ní féadfaidhe leath ná trian a mbí id bhaile, 's ní shaoileann díobh éanduine nach air féin bhíos bhar n-aire. "Ar bhéasaibh ná ar mhíbhéasaibh ní diúltar neach ód thigh-se — 's ní léigthear acht fíréanaigh amháin i dteaghdhais nimhe. "A Chormaic mheic Tomhaltaigh, an bhfuil ar feadh an bheatha teach i mbeinn an comhfhad-sain gan fhiafraighe acht do theach-sa? "Beannacht agus bithbheannacht fágbhaim uile 'gad theaghlach; ní dearnadh 's ní dingeantar céim as uaisle ná a ndearnsad. "Do ním-se dhuit fáisdine gé táim im beathadhach ghránna go mbia an t-oineach d'áiridhe 'gat shíol go laithe an bhrátha." A geasa ó do fuasgaladh ar n-innisin a heachtra imthighis an ruadhchailleach; ní dí támuid budh-easda. A airdrí fial foighideach is riot bheanas an sgéal-so; id bhrugh ní bhí coimhidheas re duine do shíol Eabha. Níor bh'usa don chailligh-sin bheith mar do bhí i mbrugh Cormaic iná bheith id bhaile-se, a rí Locha Ché chollbhuig. Do-ghabhthaoi id bhrugh bhiothbhuan-sa sgol ris gach gceird i nÉirinn 's ní bhíodh i dTigh Mhiodhchuarta acht duine ris gach éincheird. Do ghreasa, do mhadhmanna, ní fhéadaim bheith dá bhfaisnéis; ní thuillfeadh san adhmad-sa an deachmhadh cuid dod chaithréim. Ad theagmháil, a Thomhaltaigh, ní thiocfadh duine ar domhan, a Chú Chuluinn churata a Chonaill Chúigidh Chonnacht. A-tá ag dúsacht th'adhmholta, a rí ceirtbhreathach Céise, nach foghnann don adhmad-sa tosach acht tosach féile. Tosach féile.

https://celt.ucc.ie//published/G402143.html

G402144

Turnamh dóchais díoth muirne

Fearghal óg mac an bhaird

—

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fearghal Óg Mac an Bhaird cct. Turnamh dóchais díoth muirne, muirn docar i ndíothainmne; lór do chládh uabhair tar ais is uamhain dál an dóchais. Sealg thorthach níor tuirmheadh dhí an chú cuirthear i neimhní; muna rabh anáir ar each ní gar a fhagháil uaibhreach. An treabhadh ar nac téid leas ní hé trá as taosga gheineas; gort gan fhál Is é ar slighidh dá mbé slán ní saoilfidhir. Saidhbhreas díomhaoin do dhuine innile gan aoghaire; ní fhuil tarbha 'n-a dtairthibh abhla cuir nach cumhdaighthir. Gabháil fa chuirm go gcuirthir a hibhe ní horduighthir; bídh gríos an ghuail gan ghoradh an uair bhíos gan bheathoghadh. Baramhail damh-sa Is dom dhán a ndubart — dia do chlaochládh; cnú fholam nó each gan srian neach nó domhan fa dhímhiadh. Ní théighim mar badh díor dham tar ollamh ná tar ánradh — sé 'n-a chréachtghoin im chroidhe — éantroigh re ré Rudhroidhe. Náir dhúinn — 's ní dúinn as ranáir — mo sgol más iad m'uachtaráin tre ghoimh míleadh Mhuighe Fhloinn gach duine ag síneadh seachoinn. Ós chionn éigeas fhear nUlad teacht san tuighnigh ollamhan ní thig díom, gidh dainimh dhún, sion im aighidh ag iompúdh. Do mheas éirghe amhlaidh soin os chionn airdríogh fhear ndomhain Poimp mearchalma fa mó seadh gér neamhtharbha dhó a dheireadh. Ag Séasar na siorthadh mbras, ag Poimp Máighe Is ag Marcas do bhí an cruinne ó mhuir go muir; ní rí duine gan dúthaigh. Riasan dá áirsidh oile Marcas Cras ceann sochuidhe — iul re bhfaghar gach fádh fis — do ládh an talamh thairis. Fan treas rann don talmhain tais do éirigh ar n-éag Marcais fíoch an dá ursan oile; dursan críoch a gcéalmhoine. Poimp agus Séasar sluaighmhear do chuireadar combuaidhreadh i ngach leith don chruinne ché do bhreith an uile fhínné. An cath cathardha do chuir dá uaitne theanna an talaimh do b'é críochrún a gcagaidh dé ón fhíochrún do adhnadair. "Uch! gan mé" ar Poimp "ós chionn cháigh dom fhaicsin d'fhearaibh domhnáin" glóir na flatha fhuair umhla uair an chatha chathardha. Bheith uiríseal 'n-a dhiaidh sain gairid d'aimsir gur orduigh; do radadh fatha déar dhó a shéan catha do chlaochlódh. Mé an Poimp dá dtarla an tuisle, an t-Iarla Is sé an Séasair-se, ar bhfearg rer-oile Is é an cath gomadh hé ar gcroidhe an caomhthach. Mar Phoimp Maighe ag teacht san treas, bheith céim ós chionn na n-éigeas do bhí uair 's do aontaigh mé; claontair gach uaill dá háirde. Mar Phoimp a-rís d'aithle an áir, bheith íseal — anba an diombáigh — dar m'éig-se do ba lór linn, ór ar m'éigse ó nach aithnim. Ó tá an maidhm oruinn badh-éin aontuighim tre Ua saoirNéill beith fa oideadhaibh Craoi Chuinn; faoi ní hoideamhail m'urruim. Tuir fhuluing fhola Dálaigh ní fiu dá méin mórdhálaigh — ní hé an doigh nach dursan linn — a bhfuil d'osnadh im intinn. Náir dói-séin agus damh-sa a bhfuil d'anaoibh oram-sa ar dheoradhacht — dáil nar dhligh — i n-Eoghanacht Cláir Chaisil. Dá gcuireadh díoth toice treall ollamh flatha ar fud Éireann ní cóir dhó ar a dhán diomdha; dá mhó a thár dá thighearna. Do dhearbh sé seanfhocal cáigh — do léig an t-Iarla ar n-anáir uile fa lár as a los — "ní fádh duine 'n-a dhúthchas." Iarla Ó gConaill, slios re saoidh, ní fhuil fáth ag a anaoibh; im dhán níor dheargas duine do Chlár leargglas Laoghaire. Ar airdríoghaibh Inse Néill a ndearnadar do dhíthchéill ar maithe trá druim ar druim a-tá dáhe oruinn. Cuirm Éingrinde Is an t-each geal, súil Eochaidh, ainnre Laighean, — ní théid mo sheise ríogh róm — mei-se dá dhíol 'n-a dhobrón. Shleagh na Con, 's an Chearc Bhoirche, flaitheas Banbha beannfhoirbhthe rug sé don dul-sa ar a ndíol an té as ursa don imshníomh. A-tá uabhar m'aicme féin ar chloinn Chonaill mheic mhóirNéill fa phosd ríoghshluaigh fola Floinn dá shíorbhuain uile asuinn. Groighe Is táinte clann gConuill tús Is earr an uraghuill — fa-ríor níor haltoigheadh liom — im ghortoirear ríogh Raoilionn. Ag íoc na muirne nach mé fhuair ó phór chaithreac claoinTé a-tá sé ag crádh mo chroidhe mar táim re ré Rudhroidhe. Buain a dhúthchais do dhuine ní breath ríogh do Rudhroidhe; is liom-sa a chogar ó chiort ionnsa m'obadh óm oidhreact. Go buan Is fearr an fonn-sa; ní hé a-tá d'fheidhm oram-sa muirn mar shriobh tuile ag toigheacht ná cion duine ar deoroidheacht. Mac éachtach Aodha Í Dhomhnaill Ua Séamuis, tuir treasfhorlainn, mo rí go rabh ar mo shon; ná tí a thal ar mo thurnamh. Turnam.

https://celt.ucc.ie//published/G402144.html

G402145

Uaigneach a-taoi, a theach na mbráthar

Lochlann óg ó dálaigh

—

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Lochlann Óg Ó Dálaigh cct. Uaigneach a-taoi, a theach na mbráthar, beag dod bhuidhnibh tairise do-chí tu-sa i ndáil do dhorchla; ní náir orchra ar th'airei-se. Do díbreadh uait — uch mo thruaighe — do theaghlach bocht bráithreamhail; do-chím sibh gan fhear dot ionnramh, a threabh bhionnghlan bhláithshleamhain. Ionmhuin drong do díbreadh asat, a eaglas bhláith bhúidhiodhan, buidhean tromdha chomhthrom chiallda, modhchlann diadha an Dúiliomhan. A mhainisdear an mhúir shleasaigh sloinntear ó Sliabh Fhorannáin, caoinidh an flaith 's an saoi suilbhir mar taoi it fhuilngidh anfhorráin. Fuarais cleachtadh céile n-iodhan, a adhbha an fhuinn ghlaintealchaigh; bheith it aonar níor dhual deit-se; truagh do bheith-se id bhaintreabhthaigh. D'éis na gcéile do chleacht tu-sa a-taoi — truagh an mhalairt-se — gan chluinsin sgéal gcean ná gcliathcha gan fhear iarrtha th'amhairc-se. Cuimhneach mé gur mheince leat-sa líon áigh ógbhadh gcaithreannach ag líonadh is-teagh id thiomchall, a threabh fhionnchorr Aifreannach. D'éis díbearta na n-ord uile i n-iath Éireann eangfhoirbhthe dé an chreidimh do bhaoi gan bháthadh id bhláthar bheannuighthe. D'aithle a n-uarais d'aoibhneas ghnáthach do ghlóir nar ghlóir dhiombaltach ar uaigneas t'árais má féachtar tárrais éachtchor iongantach. Tu-sa it árus ealtan gcíocrach ar gcaill th'aosa ionmhuine; briseadh croidhe an tolg dá dtárras t'ord i n-áras fhiodhbhuidhe. T'altóra gan earradh gcrábhaidh, do chluig chaoine cheolmhara, mar dhúil mbailbh gach laoi gan labhra mar taoi Is damhna deordhubha. Iomdha coireach cionntadh n-iomdha d'fheadhnaibh Fódla fionnshoillse fhuair ar dtadhall bhar sleas samhghlan leas a n-anman ionnaibh-se. Iomdha cuideachta clann bhflaitheadh le bhfríoth féasda soineamhail idir shleasaibh do choim chláirthigh ón droing chráibhthigh chroidheamhail. Iomdha bocht do biathtaoi it orsain 'gun ord shochruidh shéimhidhe; dursan linne a lorg 's a láithreach gan ord gcráibhtheach gcéillidhe. Glan an bhuidhean do bhí id ghrinneall — níor ghloine géis ealashroth — cuire diadha caoimhghrinn ceolach saoirbhinn eolach ealadhnach. Gairid gach la ag an lucht chéadna; níor chian adhaigh fhírleabhar; ní feas ní 'n-a aincheas orra d'ailcheas rolla ríghleabhar. Mairg ler díbreadh an ndruing bhfosaidh; ní feas cread a gcionta-san; mór a gcrábhadh, deas a ndaonnacht, ni feas aonolc ionnta-san. An t-Airdrí dan hainm an Tríonóid go dtí dá thoil ghrásamhail tabhairt an chuire mhóir mhallghloin róin don adhbhaidh fhásfhollaimh. lann Phroinnsiais na bhfuighleadh dtaidhiuir fill don teaghdhais naoimhiodhain; a Mhuire mhór féag bhar bhfearta fan dtréad searcdha saoidheamhail. A Phroinnsiais, a phlannda gheanmnaidh, guidh Dia deaghmhac fionnMhuire fa fhurtocht ar do chloinn choirmigh; roinn ret oidhribh t'ionmhuine. Ó tá treimhse 'n-a treibh uaignigh an áit ghrianach ghlanuaidneach tar neart cumhacht na bhfear bhfraochdha rob teagh naomhtha neamhuaigneach. Uaigneach.

https://celt.ucc.ie//published/G402145.html

G402208

A fhir ghlacas a ghalldacht

Laoisioch mac an bhaird

Benjamin Hazard

c.1585–1605

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Laoisioch Mac an Bhaird cct. A fhir ghlacas a ghalldacht, bhearras an barr bachalldocht, seang-ghlac atú do thogha, ní tú deagh-mhac Donnchadha. Ní thréicfea, da madh tú soin, do ghruag ar ghalldacht thacair — maisi as fhearr fá fhíadh bhFódla — 'sní bhíadh do cheann corónda. Ní modh leatsa an barr buidhe; fuath leision na locuidhe, is bheith maol ar ghrés na nGall — bhar mbés ar-aon ní hionann. Fear nár ghrádhaigh an ghalldacht Eóghan Bán, searc saor-bhanntracht, don ghalldacht ní thug a thoil, an alltacht rug do roghain. Ní bhean th'aigneadh d'Eóghan Bhán, do-bhéradh brísdi ar bhegán, fear nár iarr do chlóca acht ceirt, lé nár mian cóta Is coisbeirt. Fuath leis ar chaol a choisi mionn sbuir ar bhróig bhuataisi, nó sdocaidhe ar sdair na nGall; locaidhe air ní fhágbhann. Ráipér maol nach muirfeadh cuil, ní maisi lé mac Donnchaidh meadh meanaidh thiar ar a thóin, ag triall go tealaigh thionóil. Beg a brígh a mbrat órdha, ná a mbanna ard sholónda nó a bhfail óir far ghabhtha ghoimh, nó a sgarfa sróill go sálaibh. Dúil a leaba chlúimh ní chuir, annsa leis luighi ar luachair; teach garbh-shlat ná táille tuir, sáimhe lé dagh-mhac Donnchaidh. Bró mharc-shluagh ar bhrú mbeirne, troid gharbh, comhlann ceitheirne, cuid do mhianuibh meic Donnchaidh, 's gleic d'iarraidh ar allmhurchaibh. Ní hionann Is Eóghan Bán gáirit 'mad chois ar chlochán truagh nach bfacas libh bhar locht, a fhir ghlacas an ghalldacht.

https://celt.ucc.ie//published/G402208.html

G402209

Mo chean duitsi, a thulach thall

Laoiseach mac an bhaird

Benjamin Hazard

c.1575–1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Laoiseach Mac an Bhaird cct. Mo chean duitsi, a thulach thall, fád thuisleadh ní subhach sionn; damhna sgíthi do sgeach dhonn, cleath chorr do-cíthe ós do chionn. Sgeach na conghára, crádh cáigh, 'na háit comhdhála do-chínn; buain na craoibhe, mo lá leóin, daoire 'na dheóidh mar tá an tír. Dubhach mo chridhisi um chum fád bhilisi, a thulach thall; an chleath ó bhfaicinn gach fonn, do sgeach chorr ní fhaicim ann. Do bhíoth dhamh ag dénaimh eóil, an ghégsoin fá gar do mhaoin; fada siar ón tírsi thuaidh aniar uaim do-chinnsi an gcraoibh. An ghaoth ar bhfoghal a fréamh, craobh gan bhloghadh doba buan; ní tearc neach dá ndearna díon, sníomh na sgeach fá teadhma truagh. Gég chruthach bá corcra lí, mé dubhach má dol fá dhlaoi; mairg nár smuain ar dhaoirsi nDé, 's go bfuair mé fád chraoibhsi caoi. Do teasgadh ar n-aoinchreach uainn, an chaoimhsgeach dob easdadh d'eón; sgé a samhla níor fhás a húr, dhúnn go bás badh damhna deór. Mo chréidhim go bruach mo bháis, mo-nuar nach éirghionn ar-ís; ní fhaicim cnoc na gcleath gcnuais nach gluais lot na sgeach mo sgís. Cnoc na gconghár, crádh na sgol, a n-orláimh námhad a-niodh; d'éis a learg as dubhach dhamh, tulach ghlan do chealg mo chion. Mo.

https://celt.ucc.ie//published/G402209.html

G402210

Ní dúal cairde ar creich ngeimhil

Domhnall mac dáire mac bruaideadha

Beatrix Färber

c.1550–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Domhnall Mac Dáire Mac Bruaideadha Domhnall Mac Dáire Ní dúal cairde ar creich ngeimhil: bíaidh brath úaim gan édeimhin — dóigh creach gá haird a bfaghar? — sul deach ós aird mh'fúasgaladh. Triúr fileadh fada ó ríaghail dhúinn i láimh lé leithblíadhain: 'na dhíol soin gá geall ghébhthar? dá mbem a-moigh moithéghtor. Do-ghénsa, acht go bfaghar faill, sul deachad raibhthi romhainn, chreich ngeimhle lém dháimh ndoiligh ar eighre an chláir Chíarroighigh. Do mac inghini an íarla dlighthear íoc na hainnríaghla: glais núabhairrthi fáoinn a bFainn, ai chrúadhfairce cháoil chumhaing. Badh íad mh'feadhan ar bfilidh, lucht bheirthi breath n-aindlighidh: sreath iolfáobhair raghlain rann d'amruibh ionáonaigh agam. Ar chreich ríodhamhna an ruisg mhoill badh é an t-oineach mh'fear tarroing: dénta ní an uairsi uirrthi — badh í an úaisle ar n-eólaichne. Ní bhía ag bruithion ná ag boigsín mo chor tar creich Phádraigín: i bfoithribh nó i gcíogh choille díon ní foighthir orainne. Cúairteóchar dhúinn — gá dám ris? — fá mhíonchlár Mhoighi an Éigis, 's um Ard n-úr bfíonmhar bFearta, gach múr síodhghlan súaithionta. Cuirfiom luighi ar Lios Túathail an fóid bhráontais bhionnchúachaigh, 's loighi ar ghoirm — Leic súairc Snámha — badh cuairt oirdhreic édála. Béraid orainn ógbhadh Grég, líon creiche ar chách do choimhéd; tóir nach édána ar foghlaibh, dóigh édála dh'ollomhnaibh. Ealbha láoch nach loc dochar, tóir nach éidir d'iomachar, fir iomcras tóroighiocht throm, slóghoiriocht fionnchas Fíanonn. Ní fras cháoilsleagh chailgios neach, ní fras ghríobhdha ghlac neimhnioch, fras dhúan lé ndingébhthar Goill 's a lúagh imértar edroinn. Léigfid fáoinne a bfrasa séd, léigfimíd d'ógbhaidh finn-Ghrég, frais ndeghmholta 'na ndáil sin, neamhghonta ór ngáibh na Grégaigh. Badh é a chríoch — gá tréine treas? — go mbrisfimni an t-ord éigius lér sreith líonmhair mhir mholta don ríoghraidh ghil ghrúadhchorcra. Gá hiorghal nach íad do bhris? ní bhí choidhche ar chloinn Muiris gúais reann, acht airm a n-ollamh; maidhm 'na gceann ní chúalamar. 'San troidsi dá tteagmham ris, Pádraigín mac Meic Muiris, — ní hédail é arab áil roinn — sé i láimh ní hédáigh againn. Ní díon dó a lámhach ná a lúdh: ní léigfiom úainn gan fasdúdh, le a bheirt bfúair nglanmháilligh ngil, an sdúaigh n-aghnáirigh n-áilghin. Atád agam oirchill sás lé bfosdfa mé mac Tomás: roinn leabhra go lán bfuinnigh; cládh a feadhma um ámhuillibh. Oidhre an láoich ó Leic Snámha — mo chean dan cion édála — sdúagh cháomhGáille ar ar chinn cruth, áonbhráighi ghill na nGrégach. Rédla thúaidh Mhumhan Meic Con, Pádraigín pór na n-íarladh, mír glanchrúaidhe, glún ré bfrais, an t-ath-Ghúaire ó Dhún Durlais. Lámh chúartaighthi Chlann gCarrtaigh, uille chrúaidh re Conallchaibh, slat nach sní tréinfine Tháil — do ní éinfili a édáil. Sgél leam ar a leithéid soin, fúair ceannus an chláir Ultaigh, sgoth chráobhslat Leasa Lughaidh, áonmac Neasa a-nallamhain. Tug a mháthair 'na mac ríogh lá éigin d'fios a chéidghníomh, dár thúar rí Macha a mholadh, trí clacha do Chonchobhar. Tug don naídhin súairc suilbhir chloich In gach láimh leabhairghil — sdúagh nár ón tseangBhanna tséimh, — lán a dhearnanna dhíbhséin. Do ráidh Neasa an fuilt fionnghloin, dá ngabhthá, a mheic mhóirionmhoin, do fionnfuinn thríd do threisi, an líg n-iomtruim eilisi. Ní thig dhíom, Is mo dhorn lán, a mháthair, ol an macámh, mo lámh do char mon gcloichsi, go sgar lán rém lámhuibhsi. Ní hiongnadh sin, ar sisi, tuig, a chnú mo chridhisi, nach ttoillfi acht a lán id láimh, dámadh ál choidhche a congmháil. Léig chugad an gcloich oile, léig uaid, a uá Rudhroighi, an gcloich nglais gcoirrimligh gcruinn, dod bhais doinningnigh dhíoghainn. Dad mhúnadh, a mheic Fachtna, fá dháil na séd sáoghalta — a srían réd chradh ná congaimh — as ciall damh 'na ndubhramair. Ná híadh do lámh, a flaith Breagh, do síor um séduibh Gáoidheal: seóid cáigh ní héidir dh'fanadh gan láimh éigin d'fosgaladh. Bíoth lámh leat gá légadh úaibh, a sgaith chruithgheal ón gCraobhruaidh, 's lámh ag gabháil na séd seang, a bhranáin déd, fád dhíchioll. Fúair sáormhac Fhachtna Fháthaigh ór chan ris a ríoghmháthair — féile an leinbh gá chora i gcion — a thogha i seilbh na sinnsior. Do mhér meadhóin mhíleadh Grég ní thuigim nár thrácht Mairghrég — maith cuimhni an feasa 'gan fior — fuighle Neasa 's an náoidhion. Do-ghébhsa i láimh é, 's giod eadh ní lémhdáois gasradh Gháoidheal ucht ar slógh Grég dá ghabháil, an ghég do phór Pharthaláin. Sul cuirthior linn lámh 'na cheann, énlán beóil fileadh Éireann, ann as fearr gach áit d'fégadh, mo gheall cáit a gcoimhédabh. Ní dhingne mé ar maicne Luirc leis choidhche ná ar cloinn nGearuilt: ní taobhtha rú a ngáol i ngioll, a chrú ar gach taobh 'na thimchioll. Fían Shaxan do seachna lais caithfead fós, Is fían Durlais — ga seadh falta acht a bfráoch ruinn? — dalta na láoch ó Lonnainn. Gúais leam a rún dá rochtain, ní dú a chor i gConnachtuibh mná áobhdha finngheala a bfear ingheana máordha a míleadh. Mac meic Émainn nár ér sgoil, gúais dá mbeirinn é i nUlltaibh: báidh ar féile 'gan aicme lé céile ar gcláir Chormaicne. Anta leis i Lios Túathail an múir fairsing órchuachaigh, brugh seang na bfoighég bfíthi — ga fearr coimhéd coigcríce? Sáor an braighdionus do-bhér d'úa Sémuis na sleagh rinnghér, san chúirt groighigh ghealmhóir ghloin, seanróimh oinigh an íarthair. Suirghi a bfionnbhan, fuighle a súadh, cruinighthi minci a marcslúagh, a sgaith fíneamhna a hór glan, sódh mímheanma do mhúchadh. Gébhthor dhó 'na dheaghaidh soin, brágha láoch Leasa Túathail, roinn sáora as ar sochuir geall, go ngothaibh cáola cáoincheann. Do-bhér lais a láoibh áille — sochar nach bfúair énbhráighi — cúairt learg n-ionfúar na n-oirior; diombúan fearg a bfíadhoighiodh. Do-bhér dó ré ndol istteach seal ar ghníomhradh ghreagh n-úaibhreach, seal snámha ar slios gach calaidh, fios gach trágha torcharaigh. Do-chífe bárc a mbeól chúain, do-chífi coimhling mharcslúaigh, is gúais sadh siobhalghrod seang ó bhioradhmad dhamh ndíleann. Sruth Féile na bfinnsreabh gciúin do-chluinfi, budh ceól taidhiúir, ag labhradh, lór a binni, mór an t-adhbhar inntinni.

https://celt.ucc.ie//published/G402210.html

G402211

A Shionainn Bhriain Bhóroimhe

Diarmaid ó briain

Beatrix Färber

c.1350

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Diarmaid Ó Briain cct. A Shionainn Bhriain Bhóroimhe, iongnadh Is méad do gháire, mar sguire dod ghlóraighe, ag dol siar isin sáile! Gluaise láimh ré Bóroimhe, téighe láimh ré Ceann Choradh, ag moladh Mhic Mhór-Mhuire, go bráth bráth as binn t'foghar. An port as a dtéighesi, ó Shliabh Iarainn, ga neimhcheilt, lór a luaithe téighisi tré Loch Ríbh tré Loch nDeirgdheirc. Ag dol tar Eas nDanainne nocha nfhéadthar do chuibhreach; as ann do-ní an ramhaille, ag dola láimh re Luimneach. Ó Luimneach an mhearsháile go dtéighe a n-Inis Cathaigh, láimh re port ar Seanáinne, caidhe th'imtheacht 'na dheaghaidh? Fa imlibh ar bhfearainne meinic théighe In gach ionam, ar ais tar Eas Danainne, ag dul san bhfairge a Shionann. Bóinn Is Siúir Is Sein-Leamhain agus Suca na sriobhmall, adeirit na deighleabhair gurab uaisle tú a Shionann.

https://celt.ucc.ie//published/G402211.html

G402212

A Shionann Chuinn Chéadchathaigh

Tadhg óg ó huiginn

Beatrix Färber

c.1425–1475

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Óg Ó hUiginn cct. A Shionann Chuinn Chéadchathaigh, deacair leanmhain do léimeann: nocha nfhaca h'éntsamhail leath a bhus do mhuir Éireann. A mhaighreach bhog bhairrleabhair, iomdha fiodh áluinn umad: mór an éagcóir t'ainmneaghadh ó dhuine d'fhearaibh Mumhan. Dúthcha dhuit bheith againne, dá bhféachtha dona fáthaibh: Gleann Gaibhle as é t'athairsi, an Bhréifne as í do mháthair. Mar mhusglas do mhór-bhuinne goirid bheag ó Shliabh Raisean, nochan ó Bhrian Bhóroimhe do budh cóir bheith dot bhaisdeadh. Dá ndearnta-sa orainne, ó do cuireadh thú a seilbh mbréige, do-bhéarmaois do chomhairle duit iompúdh dod thír féine. A bhuinne mhall mhín-iasgach fan hiomdha adhbha éarlamh, ó do-ní sealbh sír-iasacht, ní racha tú ar a ndéanamh. Do-ghéan-sa do chosnamh-sa le Diarmaid ar son dána, agus cosnaid Connachtaigh ris tú ar thoradh lámha. Más uime do iarradar tú ar bheith láimh ré Luimneach, do bhádhus a nIarmhumhain, 'snocha dearna dhíom Muimhneach. As leathtrom an t-ordachadh do shíol Bhriain bheith dár sreabhaibh, 'snach abraid síol cConchobhair gurab leó Laoi nó Leamhain. Dá madh le gach comharsain fonn gach fir oile, a Shionann, máseadh Is do Chonnachtaibh leath amuigh dhíot, a Shionann. Muimhnigh má do-rinneadar sealbh dot bhuinne saor sriobhard, créd do-bheir ar Mhidheachaibh gan dol ad sheilbh, a Shionann? Ceisd iongnadh ort agoinde, a Chríosd thoicthigh gach ionam, nar cuireadh a n-aithearrach abhann romhad, a Shionann? Abair riom, a Ógh-Mhuire, chuirios bláth fiond ar fhiodhcholl, créd tug ar Bhrian Bóroimhe gan dol ad sheilbh a Shionann? Roinntear Éire fhóid-ghreanta le Fionntan, mar fuair Iollann, ataoi-si don chóigeadh-sa ó shoin anuas, a Shionann.

https://celt.ucc.ie//published/G402212.html

G402213

Mo chion dot bhronnadh, a Bhriain

Brian � corcr�in

Benjamin Hazard

c.1600-1624

—

GA

Verse

—

—

Brian Corcrin cct. Mo chion dot bhronnadh, a Bhriain, a mhic na flatha a finnChliaigh, a aistrigh an toirbheirt truim, h'aisgidh badh oirdheirc aguinn. Ní chuala go bhfuair ollamh meadh don aisgidh fhuaramar; dot ghruaidh ttaidhleach téid a mheas tar mhéid ainbhreath na n-éigeas. Cearc Bhoirche fhréimhe Rosa, fhuair clú d'fhine Fhearghosa, gér chúis iomráidh a hainm sin, ní gairm ionráidh mar aisgidh. Ó Mhaoil Sheachluinn eacht oile d'ardollamh fhóid Ughoine, nírbh iongnadh, tarla ar a thoil, fionnbhrugh Banbha ré bliadhoin. Nír chosmhail a chur a suim síneadh cinn do Choin Chuluinn, d'fhior tuaighe táinic tar sál, ó ráinic uaidhe iomshlán. Eochaidh éachtach na n-arm nglan, ní thug acht éanshúil d'ollamh, giodh toirbheartus do thuair teann, le bhfuair oirdhearcus Éireann. Do dhearlaic sibhsi, asé a shuim, tré bheith 'na n-amhghar oruinn, do dhá ghoirmdhearc dhamhsa am dhall, almsa bhus oirdhearc agam. Do-bhéaradh, a bharr na mionn, dámadh leis aoibhnios Éirionn ar son a radhairc, rún grinn, dhúnn, 's a thabhairt fá thuairim. Gi-bé do bhronn a dhá rosg, fá chrodh ní cóir a theagosg, barr gleannach dá ttarla ar ttol, eallach Banbha do bhronnfadh. A dtugsat cách, beag a bhrígh, d'Aithirne Is d'Eochaidh Éigsín, ar mheas lóigh na ngormrosg nglan an dornasg óir níorbh iongnadh. Ní thuigim nach feart féile fuarus uait gan aimhréidhe, do radharc, a thaobh mar thuinn, 's an t-amharc mar aon aguinn. Gá ttám ris, ní rádh bréige, go bráth, a mhic Mairgréige, biad mar mhalairt, más lór lat, do lógh bhur n-amhairc agat. Go n-íoca Dia red dhreich ndil bronnadh lé léighim litir is ré sgríobhuim seal mar so is mo chean d'fhíorroinn m'anmo. Mo.

https://celt.ucc.ie//published/G402213.html

G402214

A chláirsioch Chnuic Í Chosgair

Gofraidh fionn ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1375–1387

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. A chláirsioch Chnuic Í Chosgair chuirios súan ar síorrosgaibh, a nuallánach bhinn bhlasda, ghrinn fhuaránach fhorasda. A chlár buadha as bláith mínlearg, a mhonghárach mhéirfhírdhearg, a cheóladhach do chealg sinn, a dhearg leómhanach láinbhinn. A bhrégadh eóin a healta, a fhionnfhuaradh aigionta, a dhonn bhionnfhoclach bhallach, lonn iongantach iodhlannach. A leighios gach laoich ghonta, a shógh brégtha banntrachta, a eól gnáthach ós goirmlinn, a cheól fáthach foghairbhinn. A bháthadh gacha croinn chiúil, a chrann taitneamhach taidhiúir, a chomhnaidhi eidir chloinn gCoinn, a chroinn donnbhuidhi dhíoghainn. A aoinleannán na n-eólach, a chorrach bhláith bhinncheólach, a rélta chorcra ós cionn síodh, a mhionn ochta na n-airdríogh. A sgatha binne boga, a chláirsioch dhonn Diarmada, a chruth gan fhúath ó fheadhain, a ghuth cúach a gcéiteamhain. Ní chúala ceól mar do chronn, tar éis Túaithi Dé Danann; a chraobh dhonnloghach dhata, chaomh fhorbharach allata. A fhúaim trágha ré toinn cciúin, a chrann fosgadhghlan fírchiúil, fleadha 'gá n-ól it fhochair, a ghlór eala ós fhionnshrothaibh. A núall ban sídhe a Síth Lir, 's gan ceól do chor at aighidh, ód threóir as téidbhinn gach teach, a chéidrinn cheóil na gcláirsioch. Nó no as tú an Áisioch Fhalláin, an Mhíonghlórach Mhanannáin, ríoghna súarca ag tríall it theach, do mhían do chúarta, a chláirsioch. Nó as tú do bhí ag Aonghus Óg i mBrugh Bóinni na míonród — cuirfidh sé snaidhm ar eólach — fa hé th'ainm an Ilcheólach. Ó Mhanannán tar muir mall cláirsioch mar thú fúair Fionnbharr — nír féadadh snaidhm badh socra — darbh ainm Brégadh Banntrachta. Tú Ballchaomh Bhuadha Bhuidhbh Dheirg, iomdha ball corcra id chaoimhleirg, ballchaomh ód thochta gach teach, a lannchraobh chorcra, a chláirsioch. Féithchiúin Ilbhreic Easa Ruaidh, cláirsioch chruthach cheóil fhionnfhuair, ciúin do labhair ar gach leath, samhail do chiúil, a chláirsioch. Badh í an Téidbhinn th'ainm oile ag mac Donnchaidh Dhormhaighi; tug tú do thédaibh 'na theach gur mhédaigh do chlú, a chláirsioch. Do-bhéram ainm nua anosa ort, a chláirsioch chéadnasa, réidh ód chlú troimfhearg troda, as tú Doinndearg Dhiarmada. Ag Diarmait as dócha dhuit bheith fa chlú, a chláirsioch orrdhruic; ní haigionta tnúdh ré a theach, ní múr caigiolta cláirsioch. A Í Chonchobhair chathrach Coinn, a mheic mheic Í Mhaoil Eachloinn, daoine sona ag tnúdh réd theach, do mhúr as cora cláirsioch. Adhmholadh Coluim Chille, ní fhuil ceól as coimmbinne, béraidh sé re seal nguidhi mé go Teagh na Trócaire. Aoghuiriocht Pheadair Phuirt Grég lór liom ar chion dum choimhéd, ar ar gcúl do chrann smachta, thall i ndún na diadhachta. Ar mhéid meadhrach a mhúir chuirr Mháig Eochagáin fhúair urruim biaidh cnoc lomnán ar gach leath d'orghán a chrot 's a chláirsioch. A chláirsioch.

https://celt.ucc.ie//published/G402214.html

G402215

A Cholmáin mhóir mheic Léinín

Gofraidh fionn ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1350

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cct. A Cholmáin mhóir mheic Léinín, a bhinnegnaidh bhaisghléimhín, grádh dhuid as dú d'Íbh Dálaigh, tú ar gcuid dona Colmánaibh. Atá ann eochoir leasa, cuimhnigh an gcráoibh gcoibhneasa, ar léim ná léigsi a chara, dod fhréimh th'éigsi ar n-ealadha. Tú oide an fhileadh ó ttám, a érlaimh dan hainm Colmán, as comhrádh as canta amach Colmán dár dhalta Dálach. Ní bhíadh Dálach ris an dán, mona bheadh re a chois Colmán: dobadh léir é ar a oidiocht, sé In gach céim gá chomhaideacht. Gidh cúich adeir ná badh dleacht ní ar an ndán — dia do chléirceacht — ní ceard a n-aghaidh Dhé an dán, as é do chabhair Colmán. Colmán dá nar cóir neimhshearc, seal fada lé filidhiocht: nocha ría badh dáigh a dhol, monbadh áil lé Día a dhénamh. Ar Cholmán Chlúana hairde do cuireadh an chédchairde: tug ma cheann druim ris an dán, fearr an chuing ar ar claochládh. Do ghrádhaigh creidemh comhlán da bfuair ar nimh Naomhcholmán: 'na hiongnais fhúair a chabhair, tiomnais uaidh an ealadhain. Fáth ar gcairdis cuirthi a mbrígh lé Colmán mór mac Léinín: tiomna Colmáin ar a cheird tré diomdha an bhonnbháin bhéildeirg. Aigi do fháguibh an dán, bronndalta do bhí ag Colmán, an céidfhear ór slonnadh sinn, ollamh dárbh éigion uirrim. Dob é Dálach a dhalta, air do fhear a bheannachta: d'fírfhréimh a sheandalta ó shoin, beannachta an fhíréin oghnaidh. Maithi mhuinntire Dálaigh, a ttreisi atá a bfágbhálaibh: ar fhádaibh an domhnán duinn Colmán do fháguibh aguinn. Dob oirchios d'aicmi Dhálaigh, dá ttug éicsi n-édálaigh, dúana do dhérghadh dá ndán d'érlamh Clúana, do Cholmán. Mar do-radais dhúin ar ndán, a chomhachtaigh, a Cholmán, faghaibh cathair mar dhún nDé, dhúnn ar gcathaimh ar gcéidré. Féch oirn, a oide ar sinnsir, mon gcathraigh n-aird n-aoibhinnsin: gabh mé seach gach áon réd ais, ar gháol an té do thoghais. Ná raibh agád ar n-éra, guidhim thú go ttaisbéna do shíol do bhronndalta ar bháidh bríogh do chonganta, a Cholmáin. A Cholmáin.

https://celt.ucc.ie//published/G402215.html

G402216

Mór ar bfearg riot a rí Saxan

Gofraidh fionn ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1356

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Gofraidh Fionn Ó Dálaigh cc. Mór ar bfearg riot a rí Saxan, a sé a dhamhna, do-raduis, gér mhór a meanma, brón for Bhanbha. Ma a leannán d'fosdadh na hégmuis, d'uaim lé mór-rath, inis Éirionn an gheal ghríanach, as bean bhrónach Fúar iompa inntinn mo chridhe, crúaidh an cosnamh, gén gur b'eagail do shearg Shaxan mh'fearg Is mh'osnadh. Tré chúairt Mhuiris mhic an íarla a n-égmais Bhanbha, ní théid a bhrón dí ná a dhiomdha, mÓr dí a dhamhna. Brón ar éicsibh innsi Fódla 's ar a bfionnmhnáibh, ó do fáguibh dún geal Gabhráin fear úr Iomdháin. Ón ló do ghlúais mac mic Thomáis an táoibh leabhair, gan féchain síar acht súil soirin dhúinn 'na dheaghaidh. Nó go bfaiciom seól Sior Muiris do mhuin chnairre, mé ag féchain ar lucht gach luingi d'ucht gach aille. Iongnadh dhúinn reacht ré rígh Saxan na slógh meanmnach, tré bheith aigi go mear muirnioch don gheal ghreadhnach. Dalta rígh Saxan Sior Muiris maith a chaomhna, trén ina mhúr mac an íarla, slat úr aobhdha. Ní hiongnadh d'feabhas a mhúinte maith dá ndingne, ní hiongnadh le méd a mhuirni éd rí a inmhe. Aóibhnios Saxan, sáorchúairt Éirionn, 'gá fhult níamhda fear fá mbía deinmni gach díorma, eigre an iarla. Lé a oide, lé hairdrígh Saxan, siobhal díoghainn, téid isan bFraingc n-ealaigh n-áloinn bfleadhaigh bfíonduinn. Sgéla na Fraingce, fios Saxan, suairc an comhrádh, do-gébhthor 'gan ghasda ghealmhór, bhlasda bonnbhán. Buidhioch inn dá oide múinte, múnadh thaisgios, 'sas diomdhach mé dá fod fosdus an bog baisdeas. Fúair búaidh gcéille Is gcrotha Is gconáigh ceann an fionnshlóigh gá ttám acht do-fuair gach iolbhúaidh go mbúaidh mbionnghlóir Nocho ttabhar a gheall gaisgidh, ná a gheall gáoisi, ná geall a dheilbhe ná dhúaisi, d'eighre a áoisi. Treisi fá rath, rath go gconách, croidhe adhnáir cíall dá choimhéd, ciabh na bfoighég arna bfaghbháil. A aimhlios an uair do-níthear, do-ní a dhearbhadh an fód tegaimh fá a bhonn bairrgheal don donn dhealbhghlan. Na hairdrionnaigh agá faisnéis dá fult ngéigfíar d'fior a anbhraith cion ar an ardflaith as égciall. Lugh Lámhfada leithéid Muiris, mhóras dámha, comhmór bfeasa an conchlann cródha, comhthrom gcána. A n-áois Muiris mic an íarla do fóir Banbha, dá ttug leagadh d'fine Fomhra bile Bladhma. Tadhbhas do Lugh, leannán Teamhra, thoir a nEamhain, dá ránaig sé ar súr gach domhain, múr Té Teamhair. Dúnta an chathair ar cionn Logha, láoch ro thoghsom, téid gusan múr sleamhain slioschorr, beanaidh baschrann. Ar an doirseóir ris an deaghlaoch, fá doirbh rúaigfearg, cáit as a ttig an fear áith ógard bláith geal grúaiddearg. Ris an doirseóir adubhairt Lugh, nár loc iomghuin file meisi a hEamhain abhlaigh ealaigh iobhraigh. Nocha dhlighi, ar doirseóir Teamhra, tocht díar ndaighthigh, atá fear réd cheird san chathraigh, a dheirg dhaithghil. Teach Miodhchúarta ag macuibh Eithlionn um an am-soin tréidhe an tighe feactha fhinn-sin, teactha tharrsaibh. Do thréidhibh Thighe Miodhchúarta, as mín críochbhuird nach leigthior dís inn re háoincheird, a finn fíochbhuirb. D'iomat ceard ag Túaith Dé Danann, dháilios bruta, ceird ar nach bfuil aithne aca, caithfe chuca. As dum cheardaibh, ná ceil Is tigh a ttá an bhuidhion, léim ar bhailg Is gan a bloghadh, tairg dá thuireamh. Snámh ós éttreóir, iomchor dabcha ar drumuibh uillionn, atá dhá cheird ar mo chumhang, eirg dá fuighioll. Fíafraigh an bfuil fear a ndénmha don druing neamhlaig, ríagh éineich san bfaithchi bfionnbhuig, graifne gheallmaid. Atá sonn d'iomurcaidh orra, an uiriod tuirbim, 's ní fuil ina gceird mo choimhghrinn, ní d'feirg fuighlim. Ar gcluinsi ar chan an macáomh, mór a thairmséin, d'agallaimh Thúath Dé don doirseóir lúath é ainnséin. Fear san doras, ar an doirseóir, rén doirbh coimeas, atá an uile cheard ar a chommus, an dearg doinndeas. Damadh é Lugh, leannán Fódla na bfonn sriobhfann, do bheith ann, ar Túath Dé Danann, dob é a ionam. Geall n-égaisg ón fior san doras, damhna leisgi, nocha ndearnadh d'úir ná d'uisgi, dúil dán dleisdi. A tháobh, a aghaidh, a earla, eochair thogha, tríar ar snúadh áoil agus umha agus fola. Binni a theanga iná téda meannchrot, agá míndeilbh ón sádhail súan, a lámhaibh suadh agá sírsheinm. Asé sin, ar slúagh na cathrach, ar gceann báidhe, aonmhac Eithni, saorshlat ar nach beirthi báire. Brosdaighthear, ar Túath Dé Danann, doirseóir Teamhra, d'ionnsoighi na cráoibhe cubhra, aoídhe Eamhna. Mása thú an t-Ioldánach oirrdearc an airm ghlaisgéir, as mo chean duid, ar an doirseóir, a bhuig bhaisréidh. Tair san dúnadh, ol an doirseóir, Día do bheatha. Ac, ná hosluig, ar an tslat lér cosnaid creacha. Teamhair Airt go héirghi gréini, geis don dúnadh oslugadh an dúin do dhénamh, arná dhúnadh. Nír mhill geasa ghríanáin Teamhra an teaghlaigh airmdheirg, tug céim ar gcúl, rug léim isan mhúr don mhaighleirg. Ní bhrisfeadh ar bhailg ós abhainn, d'aighthibh ógbhonn, léim áith éttrom a dhá ghégbhonn réidh mbláith mbrógdhonn. Mar sin táinic go Teagh Miodhchuart na múr ngreadhnach, dár fhóir a fholt gleannach gabhlach teallach Teamhrach. Aithghin Logha nó Lugh a-rís, go ráith Luimnigh, a thréidhi acht gan teacht go Teamhraigh, ceart ro chuimhnigh. Cosmhail cúairt Logha ó lios Eamhna d'foghluim ghairggníomh, as cúairt Muiris go lios Lonndún, d'fios an airdríogh. Comhachta mheic Lir Is Logha ag leannán Manann, cían úatha é 'sa dhíall ré Túatha Dé Danann. Mac Eibilín, airgnioch Gaoidhiol, gearr go ttora, dár gcabhair tar mearthuinn mhara, leathchuing Logha. Ag deaghoil Éirionn re hurchra da folt cloidhfionn ar Lugh 's ar Thúath Dé Danann é 's a foirionn. Do líonadh a los a athar as úr méine, an dá oilén arda úaine, Alba Is Éire. Cuimhnigheadh céimionna a athar as úr deighsén, as amhlaidh as cóir gach coilén, mar a cheinél. Tiomna do fáguibh a athair ga folt cráobhnocht, a rath 'sa ainm Is a íarlacht is a áobhdhacht. Bíaidh, madh aithreamhail a aigneadh, dá fíos téidsi, tuilleadh buidhe an íarla óigsi ris an éigsi. Ná grádoigheadh mac meic Gearailt na nglac saoírdheas, go ttuga ucht na slógh síairdheas, ól ná áoibhneas. Fuilngeadh ag fóirithin Banbha da bharr taistiogh siobhal mara aidhbhle as uisgeadh ainmni Is aisdear. Mumha í Luighdioch ná léigeadh, gomadh leis féine an fonn úr úaine, Gúaire súl gcorr ara chéili. Íarla óg Deasmhumhan dlighidh díon na ttrumshlógh tugsat do ghéig Ruidhe roghrádh uile d'urmhór.

https://celt.ucc.ie//published/G402216.html

G402217

Ionmhain triúr táinig dom fhios

Lochlainn óg ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1550

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Lochlainn Óg Ó Dálaigh cct. Ionmhain triúr táinig dom fhios, do sheinn oram tré áineas, triúr do shíol shírshleachta Bloid, líon mínleaptha an triúr tánaig. Do cheangal chonnartha leam suidhid fá seach im thimcheall, triúr goirmdhearcach gan ghlór searbh an pór oirbheartach óigleanbh. Fríoth dhamhsa urra ar gach aon, do chionn molta na macaomh, ón droing shaoir sheangmhálla shéimh, budh laoidh deaghdhána dhóibhséin. D'iath ó dTáil budh ceann cloinne Tadhg, sinnsear na saorchloinne, ag foghlaim oinigh 'na dhiaidh, oighir Domhnaill uí dheighBhriain. Budh iad eolaigh fhóid Mhumhan sluaigh ó gCais um Chonchubhar: ó Dhia dá thairngire atám, nach bia ainbhfine ar iomrádh. An treas cnú don chrobhaing ghloin Tadhg oile, oighre Mhurchaidh: ag riar dámh an eoil arsaidh budh lán beoil an Brianachsoin. Fán gCloinnse Chais budh coill dín trí beangáin a criaidh cheiníl: ní bhí acht file dá bhfoghail, na trí bhile buantoraidh. Trí seabhaic go séan seilge ar lucht déanta díbhfeirge: i mbáidh cheineoil, i gcomhaois, meireoin áigh a haonfhoraois. Trí beithreacha go mbuaidh gliadh a los cosnaimh múir Mhaicniadh; na trí comthaigh dá chéile, budh trí honchoin aigmhéile. Trí hurchradha na n-eo bhfis, trí sgealláin ubhaill óirchnis, trí blátháin déanta ar ndána, sgátháin bréagtha bandála. Trí húrchna Is uaisle mogail, trí sreabha a haill fhíorthobair, pór ríoghchraobh go rún bhféile, súgh fíonchraobh na flaithréime. I Leith Chuinn ag cur chatha gearr go mbiaid a mbonnsacha, don druing áigh fhearchonta mhir 'na ngáibh gealchorcra gaisgidh. Trí comáin beartha an bháire ar laochraidh fhóid fhionnMháighe léigfid díobh ar dornchlaibh déad-do shíol gCobhthaigh budh coimhéad. Na hóigse ag tionól ré ar dtaoibh, budh tréad míleadh na macaoimh, each slaite ar bhreith gach Bhrianaigh mar eich aice óirshrianaigh. Mar theinte ó dteilgthear crithre, lasas a los aoindrithle, an triar fán mBanbha mbántais, damhna gliadh Is gabháltais. Beith ar dtús ní toibhéim air, nós gnáth an ghlanóir uasail, 'na chaoir mholta mhianaigh thim, sompla don Bhrianfhuil bhraithim. Sé gealtaoibh chuanna mar chuip, sé colpa céimeann n-ordhraic, sé troighidh bhus taca i n-ágh sé glaca an oinigh d'fhadádh. Sé gruaidhe nach iarr adhaint, sé mailldearca móramhairc, ní dá n-aimhdheoin ní hiarrthar, trí sainbheoil go sídhbhriathraibh. Conchubhar taoibhgheal, dá Thadhg, ag díol sgol, ag riar ríoghbhard, ag soin an triar do thoghas fám riar ní fhoil mh'amharas. Go ndáile an Tríonóid don triar ré fhada ar úir na naoimhchliar; sgoith na bhfionnshluagh gan chleith gcroidh, bheith dá n-iomluadh Is ionmhain. Ionmhain.

https://celt.ucc.ie//published/G402217.html

G402218

Léigidh dhamh mo Dhomhnall féin

Lochlainn óg ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1525

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Lochlainn Óg Ó Dálaigh cct. Léigidh dhamh mo Dhomhnall féin, a éigse Innse saoirNéill, sul do-cluintir ós aird inn in gach aird uichtghil d'Éirinn. Siobhlach oirbh as gach ionadh, ag teacht orm dá uaisleaghadh, an choimhlingse nár aniogh, a dhámh ghoirminnse Gaoidheal. In bhar dtíribh féin feasta anaidh, ní hiúl éigcneasta, nós na nGallsa ós éigean ann, léigear dhamhsa mo Dhomhnall. Mithigh dhúin, seachnaidh sinne, nó bíom coimhdheas cointinne: fám chuid don Bhrianfhuil a-bháin, ná hiarraidh truid ná teangmháil. Nach diongnainn a dhíol molaidh, don dáimh doirbh an bharamhail; ní díol aor d'aoinneach amháin an saor, an daoineach dreachnáir. Breath dlighidh gnáthchúirte Gall ní bheanfaidh díomsa Domhnall; fada atá sin 'nar seilbhne, rém lá ribh ní roinnfimne. Ní thiobhrainn do chléir cheannaigh mo chliath fhosgaidh fhuairearraigh-ní gar fáth frithbhéime dhó-mo sgáth sithghréine i samhló. Fám gheall táille i dtigh n-óla leam ní fhuiltí ionchóra, a dhream dán doibheanta dhamh, fám gheall oireachta Is éarlamh. Mo chuan téigle i dtaoibh tráchta, mo dheór aille fhionnMhárta, m'fhearann saor, mo choimhéad cruidh-ní foighéag mo chraobh chnuasaigh. Oram a chliar, ná cuinghidh mo bhreac sruithgheal saorLuimnigh: mealltair lé sgéal gach sgoile m'éan a seabhcaibh Síodhoire. A ró oinigh ar n-agra, leór d'éigsibh dá ionnarba; fáth sgís ar n-eolaisne uaidh, mo ghrís beoluisne bhiothbhuain. Coill gríbhe na ngleodh nimhe, nó slad nathrach neimhnighe, toidheacht don iathsa gan fhios, d'oireacht d'iarsma na n-éigeas. Toisg an ainmhidhe allta téid san leabaidh leoghanta~-beart robhaoise nach réidh d'fhior-béin fám fhoraoise d'éigean. Cuairt fhaolchon d'fhoghail tréada láimh ré lucht a gcoimhéada bhar dtoisg, a chliar, tar Chloinn dTáil, ag triall fá choill mo chompáin. Lámh i n-aghaidh airmreann n-áith, nó argain beach brugh bhfionnbhláith, cur im cheann fám chéidfhear ngráidh, a dhream dárbh éigean mh'éadáil. A ndiúltadh níorbh eól uaidhe -~ tig an t-éigeas aonuaire 's an gnáithfhile doirbh 'na dhiaidh, tar bhláithfhine soirbh saoirBhriain. Dul i seilbh chosanta a chruidh ar éigsibh Innse Cobhthaigh, flaith úr nach séadarsaidh soin, éagcosmhail dún a dhéanaimh. An troidse do-ním aniogh lé gach druing don fhóir fhileadh, troid bathlaigh lé buidhnibh sluaigh, a shuilbhir athlaimh armruaidh. An tan nach tabhair tú féin congnamh damh fán dáimh d'aimhréir, an riamh fád chlú nár chumhgaigh; ní ciall tú do theasargain. Bheith dá laoidhibh i leabhraibh i ndiaidh mheic mheic Toirdhealbhaigh, buaine leam ná cogail chruidh mar gheall don bhogfhuil Bhrianaigh.

https://celt.ucc.ie//published/G402218.html

G402219

Créd agaibh aoidhigh a gcéin

Ó dálaigh midhe

Beatrix Färber

c.1200

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ó Dálaigh Midhe cc. Créd agaibh aoidhigh a gcéin, a ghiolla gusan ngaillsgéimh, a dhream ghaoidhealta ghallda, naoidheanta sheang shaorchlannda? An choinnimhsi atá In bhur ttoigh, ar dtoigheacht a gcéin chugaibh, do cleachtadh dháibh fíon d'ibhe do láimh ríogh nó ridire. Meinic do chaithsead a gcuid do láimh abadh nó easbuig; ní bhuaidhrid gaillteach dá nglór, nocha cainnteach a gcomhól. Meisi a maighistir múinte, minic mé a measg ghallchúirte, beag do charaibh chuirim dhíom, suidhim ar aghaidh airdríogh. Tárruim dá gach rígh roineart, aoibhinn damh ar deóruigheacht, uasal mo riocht sa tír thoir, ní bhínn gan chniocht am chumaidh. Ní dó sin adtrásta atú, a mheic Uilliam, a onchú; 's ná labhradh sé, a fhlaith Laighean, an té bhus maith molfaidhear. Fearr neach ele iná hé féin dá mholadh, madh maith eiséin; neach féin go mór dhá mholadh, céim as lór dá lochdughadh. Ar teicheadh tánag anos chugad ón ló nár lamhos bheith fá chosaibh chloinne Cuinn, ar losaibh dhoirre Domhnuill. Domhnall Doire Is Droma Cliabh, ná tréig dhó mé, a mheic Uilliam; neach dá mbí go cruaidh ad chionn, an rí thuaidh nocha tréigeann. Beag ar bhfala risin bhfear, bachlach do bheith doin cháineadh, mé do mharbhadh an mhoghadh-a Dhé, an adhbhar anfholadh? Rí Easa Ruaidh do-rinne bagar orm tré aininne do-ghén tréna ngealltaibh dhamh mo bhél ré seabhcaibh Saxan. Mé ar h'eineach 's ar eineach nGall, 's gach aon iomarchas iarann; a nathair sheang ghlan gharccsa, gabh fád cheann mo chonmharccsa. Cá fios nach tiucfadh ad theagh aos dána na ccóig ccóigeadh? fiafraigh gach aonuam as fhearr do shaorshluagh iarthair Éireann. Ní saoi gach file lé fios; nocha n-ughdar gach éigios; do chneassa ad-chiam gan ainimh; dó dtrian feasa fiafraighidh. Ní comhfhad bhíos barr na mér, ní bhí uile cách coimhthrén; clár nocha bí gan bhranán, ní bhí ál gan uachtarán. Tusa ceann do chinidh féin, a mheic Uilliam go n-óirnéimh; an té as fhearr dá gach aicme, as hé as ceann don chlannmhaicne. Beag a fhios agad, dar leam, cia misi d'fhearaibh Éireann; spéis am dhánuibh dhlighe dhe, Ó Dálaigh Midhe meise. A Riocaird óig an fhuinn ghloin, ó nach mair Uilliam t'athair, do ghiall Clann Uilliam uile dod bharr chruinnfhiar chróchbhuidhe. As leat Cruacha mhór Mheadhbha, Teamhair, as tú a tighearna; ón ló as é do theagh Teamhair, as mo chean a cóigeadhaigh! As leatsa Múr Mheic an Duinn, dán hainm Caislén Uí Chonuing; as leat anoisi an cladh clach dár ghabh Mac Coisi an cédrath. Áluinn slios an tighe thall an tráth fá dheóigh do dhéchsam; ní fhacaidh súil slios tighe go bhfios dúin budh daoinighe;-Teagh budh leabhra gile lámh, teagh budh tana troigh bhonnbhán, teagh budh connloighe cladhfholt, 's budh lonnraighe lámhanart;-Teagh budh gile guala Is ucht, is budh bélchorcra banntracht, teagh budh cromghlanbhuidhe cúil ós gormabhruighe glasshúil;-Teagh budh lia uscar órdha, teagh budh lia fear friothólmha, teagh budh lia dáileamh deighfhear,-nár sáidheadh 's nach sáithfidhear! A Riocaird Bheinne Bladhma, ná tréig an t-aos ealadhna; gibé oirbheart do-né neach, ní hoirdhearc é gan eineach. Ná beir leithbhreith, a fhlaith Gall, ná tréig ar thrén an t-anbhfann; sgél éithigh ná hadhair dhe, ná tabhair bréithir mbréige. Ná bí réd bhiodhbhaidh go mín, ná bí go huis ré hairdrígh, ná bí ar tí chagaidh ar chlag, ná bí ar abaidh ná ar easbag. Ná bí ré mílidh go meata, ná bí ré mnaoi go míleata, ná bí ar filidh go fortail, a rí an chinidh Chonnachtaigh. Fá neimhiongnadh uair eile a Riocaird, a ridire, each luath ó Gholl 'na nglaicne ní cuach corr go gcubhairchre. Créd.

https://celt.ucc.ie//published/G402219.html

G402220

Éistidh riomsa, a Mhuire mhór

Muireadhach albanach ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1200

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Auctor huius Muireadhach Albanach Éistidh riomsa, a Mhuire mhór, do ghuidhe Is liomsa badh lúdh; do dhruim réd bhráthair ná bíodh, a Mháthair Ríogh duinn na ndúl. Sgél do mháthar meabhair liom, 'na dheaghaidh atáthar treall, inghean mhilis mhalach ndonn, trilis trom chladhach fá ceann. Anna sein, seanmháthair Dé, óa gealbhráthair do ghein rí, níor ghiall a meadhair do mhnaoi, gur fhaoi lé triar d'fhearaibh í. Rug inghean gach dheighfhir dhíobh, geibhidh aca an fhinngheal úr, teóra inghean a clann chaomh, slimgheal a dtaobh, cam a gcúl. Gorma a súile, suairc a ngné, a gcuairt nochar chuairt gan ghnaoi, na sluaigh uile atá ar a dtí, trí mná agus Muire ar gach mnaoi. Tugsad trí fir thoighe a dtriúr na trí Mhoire ó nimh na naomh, gur thráchtmhall torrach an triar na gciabh ndrongach snátrom saor. Rugsad trí maca na mná, aca roba lia 'sa lia; (cá seisear mín doba mhó?) eisean roba só dhíbh Dia. Máthair Iacóibh inghean díbh, sgiathdóigh ar gach n-imneadh fhuair, bean díobh Muire máthair Eóin, sgeóil nár ghnáthaigh duine i nduain. Tusa Muire Máthair Dé, duine níor ghnáthaigh do ghnaoi, ríghbhile arna roinn ar thrí, Rí fírnimhe id bhroinn do bhaoi. Mise ar bhar n-aithnibh ar-aon, id dhaighthigh agus id dhún, a anam, a Mhuire mhór, a ór buidhe, a abhall úr. A bhiadh, a édach ar h'iocht, a chiabh ghégach mar an ngort. A Mháthair, a Shiúr, a Shearc, stiúr go ceart an bráthair bocht. Bráthair dhamhsa do Mhac mór, a shlat mhallsa, a Mháthair shaor, deaghbhráthair cóir ar bhar gcúl, seanmháthair úr róibh a-raon. Go ndearna m'ionghaire ar h'Fhear, a fhionnMhuire, a earla tiogh, iomdha im chridhe crithir dhubh, mithigh dul dá nighe aniogh. A Mháthair Dé, dénam síodh, ósa ghlédhonn gné do chiabh, ciúnaigh h'fhearg, a Mhoire mhór, a ór dear i gcoire chriadh. Do nimh thánaig, a thaobh geal, a láraig, saor mar an sriobh. Cá beag liom do dhúthchas damh, a chúlchas ghlan fhionn, ót Fhior? A Thríonóid, a Mhuire mhín, tuile gach glóir acht bhar nglóir; a Cheathrair, caistidh rém dhuain, ní geabhthair uaibh aisgidh óir. A ÓghMhuire, a abhra dubh, a mhórmhuine, a ghardha geal, tug, a cheann báidhe na mban, damh tar ceann mo náire neamh. Do chloinn Dáibhíodh thú, a mhall mhór, gan chrann mar thú rébhar dtúr, do chloinn Abhrán h'urla claon, gabhlán craobh gcumhra ar do chúl. H'Fhear Is do Mhac ar do mhuin, geal a ghlac Is geal a righ, t'Fhearathair réd thaobh as-toigh, ag soin taom d'ealathain t'Fhir. Dalta iongnadh dot ucht bhán, agus dot fhult fhionnghlan úr, do Mhac agus t'Fhear ar-aon, a shlat shaor gheal ar do ghlún. Do bhábhair dias aobhdha ann dábhar gcaomhna ó ghlionn do ghlionn, Mac malachdhubh dóidgheal donn, óigbhean trom anathlamh fhionn. Do-ní sé casadh do chiabh, do dhuadh é ar t'asal dá dhíon. do bhas, a ógMhuire úr, do chas cúl ródbhuidhe an Ríogh. Tú do shíor doba shámh leis, is do chíogh bán ar a bhois, an uair do nightheá an gcraoibh gcais, do lightheá an mbais gcaoimh 's an gcois. Fraoch buidhe ar h'úrbharr mar ór, a Mhuire shúlmhall, a Shiúr, cíoch geilmhín trom as do thaobh, Leinbhín saor donn agá diúl. Mairg do oiligh h'earla glan, doiligh, ór ní dhearna cion; munab ionnraic do bhrú, a Bhean, ní headh cnú ar fionnshlait i bhfiodh. Easbach clann ladrann do luadh, a lagbharr fleasgach cam claon, amharas dob olc an chiall ort, a chiabh chladhsholas chaomh. Do bhrú aníos ba lomlán leat, mar bhíos a bhronnlár 'san bhrioc, an Coimdhe 's gan loighe lat, Mac Moire do-roighne riot. Acht tú féin, a Mhuire mhór, nochar léir do dhuine dhaor, suaimhnighe ar fhear, a fholt fiar, nach biadh Is bean olc ar-aon. Cosmhail h'aonMhac réd chúl gcam, a shaorshlat an dá shúl chorr, do ghlaca ag an Ghiolla shiong, is t'ionga fhionn data dhonn. Coinnleach gormshúileach do ghruadh, abhra donnghlúineach 'gá dhíon, geilghégach leabhair do lámh, dán neimbrégach dleaghair dhíom. Glan fallán buidhe do bharr, mar mhuine camán fád cheann, glan do bhas chaoilmhérdha chorr, a chas donn shaoirdhénmha sheang. Ní dheachaidh d'ég h'aithghin mhná, do shaighthin-ní brég-ní bhia, níor bhlas beathaidh bean mar thú, a bhrú gheal i ndeachaidh Dia. Tugaidh dhún leabaidh Is lionn, a chúl ris nach teagaimh tonn, an bhréigfhleadh ar nach bí ceann, nárab leam í a dhéidgheal donn. Guidheadh go hán h'abhra dubh, ar ghrádh bhar n-anma, a ghrádh glan, a Mhuire, ní hédmhar h'Fhear fád ghuidhe, a gheal dédghlan, damh. A fholt buidhe cladhach cam, a Mhuire na malach seang, ná leig do bhreith oile ionn, feith lionn do chroidhe fár gceann. Dénam feis, a mheardha mhór, dod deis dealbhdha, taobh ré taobh, gabh m'fhorthain deaghrann Is duan uam, a ghealmhall shochraidh shaor. Ná rabh bean acht tusa im thigh, gomadh tusa bhus fhear air, na mná fallsa ad-chiú 's na cruidh, a bhfuil damhsa riú ná raibh. Gan sbéis i gconaibh ná i gcrodh, ná i sgoraibh, a ghéis ghlan, easbhaidh chorn cáich Is a gcon, orm Is a sgor mbláith 's a mban. Tógaibh an malaigh nduibh dhúin, is an aghaidh mar fhuil laoigh, tógaibh, go ros faicinn féin, an gcéibh ródaigh slaitfhinn saoir. Tógaibh dhún an bonn 's an mbois, agus an cúl donn go ndeis, 'gus an súil n-ógcruinn ngéir nglais, réd chéibh dtais go bhfóbrainn feis. Éistidh.

https://celt.ucc.ie//published/G402220.html

G402221

M'anam do sgar riomsa a-raoir

Muireadhach albanach ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1200

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Muireadhach Albanach cct. M'anam do sgar riomsa a-raoir, calann ghlan dob ionnsa i n-uaigh; rugadh bruinne maordha mín is aonbhla lín uime uainn. Do tógbhadh sgath aobhdha fhionn a-mach ar an bhfaongha bhfann: laogh mo chridhise do chrom, craobh throm an tighise thall. M'aonar a-nocht damhsa, a Dhé, olc an saoghal camsa ad-chí; dob álainn trom an taoibh naoi do bhaoi sonn a-raoir, a Rí. Truagh leam an leabasa thiar, mo pheall seadasa dhá snámh; tárramair corp seada saor is folt claon, a leaba, id lár. Do bhí duine go ndreich moill ina luighe ar leith mo phill; gan bharamhail acht bláth cuill don sgáth duinn bhanamhail bhinn. Maol Mheadha na malach ndonn mo dhabhach mheadha a-raon rom; mo chridhe an sgáth do sgar riom, bláth mhionn arna car do chrom. Táinig an chlí as ar gcuing, agus dí ráinig mar roinn: corp idir dá aisil inn ar dtocht don fhinn mhaisigh mhoill. Leath mo throigheadh, leath mo thaobh, a dreach mar an droighean bán, níor dhísle neach dhí ní dhún, leath mo shúl í, leath mo lámh. Leath mo chuirp an choinneal naoi; 's guirt riom do roinneadh, a Rí; agá labhra Is meirtneach mé — dob é ceirtleath m'anma í. Mo chéadghrádh a dearc mhall mhór, déadbhán agus cam a cliabh: nochar bhean a colann caomh ná a taobh ré fear romham riamh. Fiche bliadhna inne ar-aon, fá binne gach bliadhna ar nglór, go rug éinleanabh déag dhún, an ghéag úr mhéirleabhar mhór. Gé tú, nocha n-oilim ann, ó do thoirinn ar gcnú chorr; ar sgaradh dár roghrádh rom, falamh lom an domhnán donn. Ón ló do sáidheadh cleath corr im theach nochar ráidheadh rum — ní thug aoighe d'ortha ann dá barr naoidhe dhorcha dhunn. A dhaoine, ná coisgidh damh; faoidhe ré cloistin ní col; táinig luinnchreach lom 'nar dteagh — an bhruithneach gheal donn ar ndol. Is é rug uan í 'na ghrúg, Rí na sluagh Is Rí na ród; beag an cion do chúl na ngéag a héag ó a fior go húr óg. Ionmhain lámh bhog do bhí sonn, a Rí na gclog Is na gceall: ach! an lámh nachar logh mionn, crádh liom gan a cor fám cheann.

https://celt.ucc.ie//published/G402221.html

G402222

Tabhrum an Cháisg ar Chathal

Muireadhach albanach ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1213

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

An Muireadhach cédna Tabhrum an Cháisg ar Chathal, a hucht Íosa an Ardathar: a mheic, cuimhnigh ar gcaingne, dheit Éisd, a rí súlghorm Sionna, inni agus dá éinghiolla — nach truagh ar gcaingni a ceathair — ag faighdhi ar na fuineachaibh. An ceathror crosda ar gach ndruing, gan lón énduine aguinn: maith an choimhdhe dár gcabhair, an Coimdhe Is Ó Conchobhair. Gluaisdior linn d'iarraidh fhaighdhi go ceann foltchas fionnAidhne: dá n-éra ceann Aidhne inn, nocha mbem d'fhaighdhi a nÉirinn. Ar gcaingni ré a chéibh ndruimnigh, lór éinbhél dá athchuinnghidh: giodh eadh nocha seichébh soin gan mo leithén um leanmhoin. Lór linn ón rosgmhall reabhach an bhreath do bhaisd Muireadhach: ní ag iarraidh tuillidh atám acht ar chuinnigh mo chumpán. Lámh dhuid ar dhath an tsneachta, a ghnúis ríoghdha ruithionta: an dara lámh go dearg dhuid, mo ghrádh don Cheard ros cumaid. Suaithnidh éirghios a fhearg, Ó Conchobhair an Croibhdhearg: donnlámh Is geallámh fa gha ag leannán bonnbhán Banbha. As amhlaidh rugadh flaith Fáil 's a sgríbhionn lais 'na leathláimh: branán fearchonta Chláir Chuinn, láimh ghealchorcra as a ghualoinn. Lámhach a láimhe deisi, ní hurusa a innisi: deargthair cláir ochta d'fhoghuibh do láimh chorcra Uí Chonchobhair. Cuiridh sgiath ar sgáth a chnis risna gáibh nach ttéid thairis: fuaighfidh risna gáibh géra an láimh shuaithnidh shoisgéla. Mór soighiod go seanglúib nglain do tharruing bas chorr Chathuil; fagha chas tachair do theilg bas tana Chathail Chroibhdheirg. Maith ar each, ní holc dá chois lámhach Cathail Dhúin Durlais gabhaidh ó Cuinn chleith fá sheól eidir dhruim eich Is aieór. Maith sén tugadh go Teamhraigh rí Muaidhe, mac Toirrdhealbhaigh: nocha sill buachail ar bhoin re linn uí Thuathail Teachtmhuir. Suairc an taidhbhsi tárfas damh aréir do chathuibh Cruachan, a dhul amach san Midhe, gach clach 'na tur theinntidhe. Crithre teineadh tárfas damh d'fhaicsin ar fhud a margadh: as í an chrithre, as breath bhunaidh, sirthi creach Uí Chonchobhair. Do-chiú glastonn mara mir amuigh ag toidhiocht tairrsibh: as í an ghlastonn mhear mhara an geal basdonn béltana. As é an Croibhdhearg chuirfios soir na Gulla do ghabh Theamhraigh: an duine ní diombáidh linn 'ga ttiomáin uile a hÉirinn. Do-bheir thír gan bhrat gan bhoin an geal donn, ó Duach Galaigh: do-bheir cuach a dabhaigh dheirg ó Duach Galaigh don Ghaoidheilg. Do-bheirid gotha a ghaghar rí Éireann go hamhlabhar: gaghar ar chuan go gcluinionn ní faghar uadh urfhuighioll. Do-bheirid beanna uaine teas a ngnúis uí ghealGhuaire: maith an sódh seinleanna sin geilbheanna Ionar corcra mar chaoir nduinn matal sgarlóid, sgiamh ndíoghainn, is léini chaol mar chailc ngil fá dhá thaobh uí Airt Aoinfhir. Diobhruigis sgoth a sgingi uaidh ag imirt fhithchille: cúl réidhshleamhain tais do theilg dá bhais mhéirleabhair mhíndeirg. Súil chochlach uaine aga, dó bhais mhíne mhérfhada, is bonn tana saor sleamhain, mala chaol donn druimleabhair. Minic luaittear a leabhraibh oidhre taoibhgheal Toirrdhealbhaigh: cúl fiar Is fleasga 'na bharr — trian a theasda ní thabhram.

https://celt.ucc.ie//published/G402222.html

G402223

Tomhais cia mise, a Mhurchaidh

Muireadhach albanach ó dálaigh

Beatrix Färber

c.1200

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Muireadhach Albanach cct. Tomhais cia mise, a Mhurchaidh; maith do dhúthchas deaghurchair; do chinn t'athair ar aithne ar na cathaibh córaighthe. Cá healadha fhoghnas damh? tomhais, mása thú Murchadh; eirg Is iarfaigh d'Ú Dhálaigh, a dheirg lianchair leannánaigh. Tomhais damh cá baile i mbím, a fhir nach uis re hairdrígh; tomhais a dtúirim i dtigh, a sholais chúilfhinn chneisghil. Tomhais cá hainm fhuil ormsa, a chuilén saor súlghormsa; a ghille mhín sholais sheing, tomhais cá tír as dtigim. Tigim, a fholt fleasgach fiar, tar Muir dtaobhsholas dToirrian; atú ag tiomcholl an domhain, a chnú d'fhionncholl fhoghamhair. Muireadhach Albanach mh'ainm, a ghille náraigh neamhghairbh; gairid Clann Bhloid inn ré n-ais, dar linn, gidh goid do-ghénmais. Falmaire agus fear dána labhras réd ghnúis ghealmhálla; tabhair ní dhamhsa ar mo dhuain, is almsa í i n-énuair. Donnchadh Cairbreach Is Clann Táil do-ní ar dtarmann 's ar dtógbháil; tusa mac athar Is fhearr, a shlat d'achadh na hÉireann. Ní fhaca riamh a rosg corr, níor cheanglamar ar gcomann: a Mhurchaidh, a mhinn na súl, budh cumthaigh inn ag iompúdh. Suidhfe i Mumhain, a Mhurchaidh, sgothaigh fhéraigh fhionntulchaigh; suidhfe, a Mhurchaidh, sa Mumhain, ar a tulchaibh tiobradhaigh. Urthain t'einigh nochan fhuil ar maigh Mhumhan, a Mhurchaidh; ní shaoilim t'urthain d'eachaibh, a Mhurchaidh, ag Muimhneachaibh. Do-bhér anmanna oile ortsa, a í Bhriain Bhóroimhe; dot ainm baiste atáim re treall, a ghaiste áigh na hÉireann. A Chú Chulainn ar chleasaibh, a Osgair ar imreasain, a í Dhuibhne an táidhe theinn, ar áille ar shuirghe ar shoicheill. A Chearmaid ar chaoine nglóir, a mheirge dhualach dhonnshróill, a Ábhartaigh, a shaoir sheing, a chaoimh ábhachtaigh fhoirteill. A Bhuidhbh Dheirg ar dheirge ngruadh, a Mhanannáin ar mharcshluagh, a chiabh fholláin ar fhighe, a Mhongáin ar mhaisighe. A Mhidhir mheic an Daghdha ar ábhacht, ar urlabhra; id chéibh fhighigh nochan uil acht réim Mhidhir, a Mhurchaidh. A Mhurchaidh, a mhala dhonn, do-bhér do chédainm chugam; cóir fuilleadh mór dod mholadh, ní bruinneadh d'ór aonghoradh. Gorm do shúil, bán do bhráighe, a rí Sionna sreabháille, geal do ghlac, tana do throigh, ragha na mac 'gud mháthair. Gile do thaobh ioná an tonn, buidhe th'urla ioná an t-ubhall, caise t'urla ioná an snas slán, blas an chumhra ar do chomhrádh. Fraoch an earraigh ar th'armaibh, ar h'innsgne 's ar h'urlabhraibh; fraoch gríbhe id cholainn i gcath, míne cholaim red chumthach. Beirse leat uaim it ainm féin a Mhurchaidh mheic Bhriain bhuinnréidh, beir go daith athdroing oile, maith an acmhaing fhalmaire. Do-bhér do dhearbh, a dhéd glan, aor agus í 'na moladh, a shlat chuanna na gciabh dtrom, nocha gcuala riamh romham. Oineach Ghuaire, a ghnúis leabhar, rét éigsibh, rét fhileadhaibh; time Chonaill chaoimh Chearnaigh id cholainn shaoir shoidhealbhaigh. Mineas Chonchubhair na gcath, is Con Raoi na rosg mongach, is Con Culainn na gceardadh, nár fhulaing a imdheargadh. Ainm iarmhaoi Almhaine ort, míndealbh Oisín dá adhart, is anáir an fhir Osgair, a bhranáin ghil ghormrosgaigh. Mineas Meic Lughach na lann, a rí Cliach, ar do chumann, is meic Lir do luaidh greagha, mo chin fhuair na haisgeadha. Béra aisgeadha áille, nós Is cruth Is comhláine; mac brughadh nocha bhí it toigh, acht rí Mumhan, a Mhurchaidh. A Mhurchaidh mheic Bhriain í Bhriain, a chrann fíneamhna a finnChliaigh, a gcuire d'armaibh tar ais, duine ar talmhain ní thomhais. Ceadaigh dhamhsa dul dom thír, a Dhonnchaidh Chairbrigh chneismhín, i nAlbain bhfeadhaigh bhféraigh bhfleadhaigh n-ardaigh n-oilénaigh, mo ruaig i nÉirinn tar mh'ais, ní huaid téighim, Is tomhais. Tomhais.

https://celt.ucc.ie//published/G402223.html

G402224

A Niocláis, nocht an gcláirsigh!

Fear flatha ó gnímh

Benjamin Hazard

c.1620–1640

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Flatha Ó Gnímh cc. A Niocláis, nocht an gcláirsigh! léig imtheacht don fhuaráin-sin; seinn ilcheóla naoidhe anos, faoidhe ó n-imtheógha m'fhiabhras. Aisdrigh na slighthe seanma, tráigh ar ttuile mímheanma, coisgthe dheid d'eólchaire inn, leig don cheólchroidhe cuislinn. Toigébhaid téda do chroinn seól aigeanta d'aos mearbhaill; lúth na healbha ót ocht méraibh, socht ar meanma moisgélaidh. Mná ré n-iodhnaibh, aos galair, codlaid léd cheól síodhamhail; an tráth nochta an gcruit gcoraigh, luit chorcra ní cronaghair. Ní thabhair aon dá aire an nasg do-ní an sgallaire, ré bruach bhar srotha seanma, náid gotha cuach gCéiteamhna. Cia an díthreabh nó an dionn folaigh, cia an síodh trá a ttarrabhair barr do chara ar an gceól gcrot, nárbh eól dá rabha romhat? An í do mhúin díoghrais duit, lámh Chraiftine an cheóil ordhruic, siansa do mheóir ar mhodhaibh, nó Is d'iarsma cheóil Chaschoraigh? Nó an gcualabhair cuid dár sheinn an tí rug ó dhoilbh Doirinn, lér lean sibh an séis bportaigh ó sin tar éis Ábhartaigh? Nó an é fós fuarais d'oide rí an chiúil, céile Bhláthnaide, dá gcoimhchreideadh an fáidh Fionn, tar bháigh oirfideadh Éireann? Nó an tnúth oirfideach oile dá raibhe a tTír Tarngaire do chuir as na síodhaibh sibh, a ndíoghail do chuir chaoinchigh? Más don fhior as fhearr cridhe a ndíoghail do chuir chaoinchigh? gealltar an ghlóir ainglidhe, fear do dhaigcridhe do dhligh neamh, a Chraibhtine Chaisil. Balsam cobhartha cédfadh, liaigh don teidhm nach taisbéntar, cosg fiabhrasa ré bél mbáis, do mhér niamhdhasa, a Niocláis.

https://celt.ucc.ie//published/G402224.html

G402225

Beannacht ar anmain Éireann

Fear flatha ó gnímh

Benjamin Hazard

c.1620–1640

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Flatha Ó Gnímh cc. Beannacht ar anmain Éireann, inis na gcéimeann gcorrach: atá Treabh Briain na mbogglór dom dhóigh ar dhobrón torrach. Ionann Is éag na Fódla ceilt a córa 's a creidimh, táire a saormhac 's a saoithe, más fíor laoithe ná leitir. Deacair nach bás don Bhanbha d'éis an tréid chalma churadh do thriall ar toisg don Easbáin mo thruaighe beangáin Uladh. Ní leigeann eagla an ghallsmaicht damh a hanstaid do nochtadh: atá an chríoch réidhse ríNéill do chrú fíréin dá folcadh. Ni fhuil cion innte ar fhéiltibh, ní fhuil ná ar chléircibh caingean, ní mhaireann greann a dáimhe, ní mhaireann náire a hainnear. Atáid gan lúth gan lámhach, mór an t-árach ar Éirinn, gan ágh gan innmhe ógán i n-Inis fhódbhán Fhéilim. Dursan milleadh na macaomh, díorma ghlacshaor chleas ngoile: craosól ag clódh a gcéille, ag sin a dtréidhe oile. Ní mhaireann aicme Chonaill, dream budh rothoil i n-iomrádh, no síol Eoghain na mbéimeann — d'fhearaibh Éireann Is iomnár. Ní mhaireann acht a n-iarmhar crú na n-iarladh ó Sheanaid laochraidh Máighe agus Méinne mo thruaighe gléire Gearailt. Clann Charthaigh gan cheann feadhna, mór na teadhma ré n-aithris: ag so na síona saobha — dobudh baoghal teacht tairis. Dobudh mór an meall dearmaid gan saoirshliocht seanBhloid d'fhaisnéis caor rathmhar gan rún cionnta gion go bhfuil ionnta aithspéis. Ó Ruairc agus Mág Uidhir, laoich nár fhuirigh ó ghábhadh; is cealgach croidhe an chriothshluagh, mo bhraon diombuan a mbádhadh. Síol gConchubair, rádh rodhocht, ríoghraidh Connacht annallód, giodh saithe saor na slata, gan ríghe aca acht anshódh. Sliocht Murchadha Is Ó Mórdha, féinnidh fá cródha i ngliathaibh, tearc aoinneach don tsíol shaoróg 'gá bhfuil aonfhód dá n-iathaibh. Síol na saorchlann ó Bhéarra, laochraidh gan éara i ndeabhaidh, do chuir mé ar caoi mearbhaill, Ó Cearbhaill Is Ó Ceallaigh. D'éag a huaisle 's a hoireacht gan toidheacht aice ón oilbhéim, dá lamhadh sinn a mhaoidheamh, d'fhine Gaoidheal Is oilchéim. Atá ó bhéim súl Balair i dteidhm galair a gealghort a hioth gan bhláth i dtalmhain bíodh ar a hanmain beannacht. Beannacht.

https://celt.ucc.ie//published/G402225.html

G402226

Cuimseach sin, a Fhearghail Óig

Fear flatha ó gnímh

Benjamin Hazard

c.1620–1640

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Flatha Ó Gnímh cc. Cuimseach sin, a Fhearghail Óig, fuarois tiodhloicthi ón Tríonóitt; gan feidhm ndaghoide ar do dhán ag deilbh ghlanoige ar ghearrán. Gan boith ndiamhoir, gan deacoir, cead áinis as airdcheapaidh, scor raifhérach, radharc cnoc, amharc aiérach accat. Donnchadh Mór bu mhillsi dán, Giolla Brighde Is beó iomrádh, días do thobhoigh grádh dá ngaois, dán ar conair ní cheapdaois. Ní bhiadh ag feithiomh gach fuinn cnuasach milis mheic Cearbhoill, fa Chluain Fraoich gér saoi soinnimh gan chnaoi ccaoich 'na chrobhoingibh. Bliadhain iomshlán d'Aonghas Ruadh re hucht ngill ar ghrés n-ionnfhuar; níor thaobh re mailís molta an fPailís chaomh chlárchorcra. Níor chum Sgolb, In dá rinn róibh, saoi gan énlocht, nó an t-Órthóir, dol tar a riaghail d'ágh ort, dán gan diamhoir gan dorchacht. Ní gluaisti le Gothfroidh Fionn dán ar nach dénadh dítheall; re blaosgach do bhiadh folamh riamh dob aonsgoth ealadhan. A leapthaibh dhénta duan ngill aghaidh Thaidhg Óig Iacute; Uiginn, ní hionand méin duitse as dí, dá huiscce féin do foilcthi. Misi féin dá ndearnoinn dán, maith leam — lughoide ar seachrán — bac ar ghriangha um theachta as-teagh, leaptha diamhra 'gar ndídean. Eadrom Is eatoil ghlana muna n-iadhoinn m'aphradha, mar dhlaoi díona ar lés an laoi díogha dom ghrés do-ghéntaoi. Ni hionand gnáth damhsa Is duitt, dá ndeachoinn do dheilbh adhmoid, fada m'uain ar aoidhidh roinn, uaill as mo laoidhibh locoim. Coimseach sin.

https://celt.ucc.ie//published/G402226.html

G402227

Mairg do-chuaidh re ceird ndúthchais

Fear flatha ó gnímh

Benjamin Hazard

c.1620–1640

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Flatha Ó Gnímh cc. Mairg do-chuaidh re ceird ndúthchais: rug ar Bhanbha mbarrúrthais nach dualghas athar Is fhearr i n-achadh fhuarghlas Éireann. Do héirgheadh dhóibh thuaidh Is teas nach bí ar breith don ord éigeas labhairt ar oigdhe a n-aithreadh: malairt oibre ionnsaighthear. Ní sníthe snátha an fheasa, ní leanta craobh choibhneasa, gréas duan ní déanta d'fhighe, luadh dréachta ní dlighfidhe. An céidfhear do-chuaidh re dán, mairg dó nach dearna a chlaochládh: neamhshuthain an céim ro char: béim bhar n-ealathain d'ollamh. Dursan nár mhúin oide an fhis riadh stéad nó stiúradh loingis, nó snaidhm chéacht i ndeaghaidh damh, d'fhearaibh na ndréacht do dhéanamh. Mairg d'ollamh dá nárbh aithnidh ceard nábudh cúis iomaithbhir, d'uaim chláraidh, do dheilbh dhabhcha, sul tárraidh feidhm foghlamtha. Ní fhuighthe ar uaim na rithlearg umhla ó fhearaibh ísilcheard; mon-uar gan aoibh na moghadh 'gan chaoir shuadh ar shaothrughadh. Tairnig onóir na héigse, teasta cion an choimhéidse, 'na gcriadhairibh oir gurbh fhearr do sgoil fhiadhoirir Éireann. Ná gabhaid chuca seach cách dísbeagadh a ndréacht neamhghnáth: nhí dóibh a-bháin do-bhearair táir, acht don ghlóir Ghaoidhealaigh. Ní dá n-oirchiseacht d'fhéin Ghall chaomhnaid séada sluagh bhFréamhann; an deaghshlógh nach dáil a gcródh, dáibh Is neamhlón do-níothar. Do dhul a-mudha don mhaoin, do bhuain a n-ionnmhais d'aontaoibh don mhacraidh bheannghairthe Bhreagh, bacthair dearlaighthe dhíbhsean. Do thrághadh a dtonn meanma, do cheilt chroidheadh n-aitheardha fá fhéin Bhreagh na mbrat srólltais, do bhac cean Is chomórtais — Do mhionughadh na mac ríogh, cuirthear na duana i ndimbríogh, d'fholach ceirt na ríogh reampa, do cheilt na ngníomh nGaoidhealta. Gaoidhil uirre ó do hagradh, cia haca Is fhearr caradradh, nó Is lia do fhóir an éigse, cia dán cóir a coimhéidse? Ó rug éigeantas ortha, déanta don druing fhoghlamtha an tslighe do-roinne riamh i gcoinne fhine Irial. Ó's aca tar fhéin mBanbha tarla tús na healadhna — síol Róigh na sliomaitreabh sean — tiomaintear dhóibh a deireadh. Éigean dóibh, dá dhearbhadh sin, dá chéad déag draoi do dhraoithibh, do dhíoth chothroim eacht oile, teacht go rochloinn Rudhraighe. Triall isan dturus gcéadna do sgolaibh fhóid fhinnShéadna go mac Fir Dhorcha dlighthir, ór ligh ortha d'éilighthibh. Do léigeadh breith an bháire go heisiomal aonláimhe, gurb é féithleann Chláir Chobha dáibh Is éincheann urrumha. Mág Aonghusa Is é thargaidh sgol Teamhrach do theasargain: re buige nó re cruas gcáigh chuige do-cuas dá gcongbháil. Mar do-gheibh geall gach aoinfhir feadh cruais sleachta seanGhaoidhil, do bhiadh barr ar fhéile ag Art, an tann budh déine an daonnacht. Mac Fir Dhorcha ag dáil a shéad, seoid cháich dá gcur i gcoimhéad; cách ag congbháil an taigidh, bláth an domhnáin dearlaigidh. Oiread ar imthigh d'fhéile a croidhibh chlann saoirChréidhe, i n-aonchroidhe ag Art do an, tar smacht laochraidhe Lundan. Rug ar aithris Chon na gcleas do thigh Airt an t-ord éigeas dóigh a-nú agus a-nallain do chrú Róigh do-rónamair. Mairg.

https://celt.ucc.ie//published/G402227.html

G402228

Fúar liom an adhaighsi dh'Aodh

Eochaidh ó heoghusa

Benjamin Hazard

c.1585–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ó Heóghusa .i. Eochaidh cct. Fúar liom an adhaighsi dh'Aodh, cúis tuirse truime a ciothbhraon; mo thrúaighe sein dár seise, neimh fhúaire na hoidhcheise. Anocht, Is neimh rem chridhe, fearthar frasa teintidhe a gcomhdháil na gclá seacdha mar tá Is orghráin aigeanta. Do hosgladh ós ochtaibh néll doirse uisgidhe an aiér: tug sé minlinnte 'na muir, do sgé an fhirminnte a hurbhuidh. Gémadh fíaidhmhíol a bhfiodhbhaidh, gémadh éigne ar inbhiormhuir, gémadh ealta, Is doiligh dhi soighidh ar eachtra an úairsi. Sáoth leamsa Aodh Mhág Uidhir anocht a gcrích chomhoidhigh, fá ghrís ndeirg gcáorshoighnén gceath fá fheirg bhfáobhoirnél bhfuileach. A gcóigeadh Chloinne Dáire dursan linn dár leannáinne idir dhorchladh bhfúairfhliuch bhfeóir is confadh úaibhreach aieóir. Fúar liom dá leacain shubhaigh fráoch na n-iodhlann n-earrchamhail, ag séideadh síongháoth na reann fá ríoghláoch ngéigeal nGaileang. Sáoth linn, do loit ar meanmain, learg thais a thaoibh míndealbhaigh 'gá meilt a ngrúamoidhche ghairbh, a mbeirt fhúarfhoirfe íairn. Bos tláith na dtachar n-édtláth, síon oighridh dá fhúaighealtáth re crann rionnfhúar gcáol gceise ionnfhúar dh'Aodh san oidhcheise. Nárab aithreach leis ná leam a thurus timcheall Éireann; go ndeach tharainn — ná tí m'olc — an ní fá ngabhaim gúasacht. Dá dtí ris an toisg do thríall, do chur chúarta Chráoi Mhaicniadh — ní tháirtheamar séd mar soin — créd acht snáithghearradh sáoghail? Líonaid re hucht na n-ánrath brúaigh ísle na n-úaránshroth; clúana sgor fá sgingbheirt reóidh dá gcor tar inghelt d'aimhdheóin. Folchar a gciomhsa cheana, nach léir do lucht foirgneamha brúaigh easgadh na ngríanshroth nglan, seasgadh fíanbhoth ní fédtar. Eagail dó, díochra an anbhúain, coill eachraidh Is aradhshlúaigh, sul dighthir tar síothLáoi síar, a slighthibh míonchráoi Mhaicniadh. Ní hé budh uireasbhaidh linn, a thurus an tráth smúainim; lór do chor chúarta ar gcridhe gomh fhúachta na haimsire. Gidh eadh, Is adhbhar téighthe dhá ghnúis shúaithnidh shoiléirthe slios gach múir ghormsháothraigh gil 'na dhlúimh thonngháothmhair theintigh. Téighidh teannál an adhnaidh sging reóidh an ruisg shocarghlain, geimhle chuisne a chorrghlac ndonn, donnbhrat luisne nos leaghonn. Seachnóin Mhumhan na múr ngeal iomdha ó airgtheóir fhuinn Gháoidheal cúirte brúachnochta a mbeirt smóil, ag ceilt fhúardhochta an aieóir. Iomdha ó chuairt Aoidh Mhéig Uidhir feadh íarthair fhóid fhionnfhuinidh cúirt 'na doighir, ní díoth núa, críoch gan oighir gan íarmhúa. Fuar.

https://celt.ucc.ie//published/G402228.html

G402229

Ionmholta malairt bhisigh

Eochaidh ó heoghusa

Benjamin Hazard

c.1585–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ó Heóghusa .i. Eochaidh cct. Ionmholta malairt bhisigh: tárraidh sinde 'san amsa iomlaoid go suarrach sona, do-chuaidh a sochar dhamhsa. Do thréig sind sreatha caola foirceadal bhfaobhrach ffrithir ar shórt gnáthach grés robhog, is mó as a moltar sinde. Le dorchacht na ngrés snoighthe do bhínnse ag tuilliodh gráine: fa hí ughachta mhóráin nár dhíol róghráidh ar ndáinne. Maithim, giodh mór an sonas, énbhonn feasda dá thoradh, má théid énrand gan tuigse dom dhánsa ó dhuine ar domhan. Dán bog ar bhél na slighiodh, ós é anois siorthior oraind, cuirfeadsa dhíom na fiacha go ccead d'iarla Chlann gConaill. Mo gheallsa ar bhuga ar mhaoile ní bhérdaois daoithe an bheatha: do-chuaidh mé, maith an tuicsi, le cách fá uisge an cheatha. Do threig mé — gá mó sonas? — mo shlighthe docra diamhra: dá ccluine cuid dar ndáinne, beanfaidh gáire as an iarla. D'eagla mo chora as gárda ón mhéid dá ttárras loise, diúltaimse flaith ó gConaill do dhol oraind a ccoisde. Is iomdha tré dhán bhfallsa lán dom annsacht a mbliadhna: do thuillfinn tuilleadh ceana muna bheith eagla an iarla. Mac Aodha, aigneadh fosaidh, fear ler robhog ar ccruaidhne, ní cás dúinn dénamh tapaidh, ó tharla a Saxaibh uainne. Beag nach brisiodh mo chroidhe gach dán roimhe dá gcumainn: is mór an t-adhbhor sláinte an nós so táinig chugainn. Dá lochtaighe triath Bearnais énrand dá ndealbhthor linde budh iomdha ag cor 'na aghaidh — ionmholta malairt bhisigh. Ionmholta.

https://celt.ucc.ie//published/G402229.html

G402230

Mithigh sin, a ráith na ríogh

Eochaidh ó heóghusa

Beatrix Färber

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ó Heóghusa cct. Mithigh sin, a ráith na ríogh, lór dhuit ar fhuilngis d'imshníomh; a chúirt ghéagthláith thirmgheal tais, ní himneadh éntráith fhuarais. Ní fheidir mé an mithigh dheit, mithigh dhúin agháil th'aiseic: fada a n-aonmhúich sibhsi Is sionn, a Inis chraobhdhlúith Cheithleann. Ráithe Is bliadhain gidh bé leis, do bhádhbhair, beag do shaoileis, re hucht laochradh bruaigh Banbha, at uaimh fhaolchon allmhardha. Gá ttám ní tuigthí an fadsa comhrádh aithnidh umadsa: ort féin ní fhacadhais fhear do fhréimh ghlacsholais Ghaoidheal. Níor léig graifne greagh síthe, níor chlaon lorg creach ccoiccríche, a phuirt úir thiormaoibhinn te, clúimh ar fhionnmhaoilinn t'fhaithche. Dob annamh riamh roimhe sin tú aonlá ag Aodh Mág Uidhir, gan congháir, gan claisdin sdoc, gan comhdháil d'fhaigsin iomot. Gidh eadh, ní hionchaointe dhuit, ránuic tú an tí rod fhuasluic, a ráith pheallghlan na bport ttais, neamhghar na n-olc do fhuarais. Fáth orchra ní heagal libh, ó thug Dia d'Aodh Mhág Uidhir, a mhionn, a ghormáras fear bhFáil, seal dot orlámhas d'fhagháil. Ní glór tadhuill tarla ribh, meadhair ríogh fhréimhe hUidhir, ní aithréagha í acht re seal, ná sní d'aithmhéala th'aigneadh. 'San chruth chédna ad-chífe sibh a mbíodh d'aoibhnius uair éigin san fhaithche ghégórthais ghil d'aithle t'éadóthchais aignidh. Do-chífe dearg druim tar ais, mar an chéduair do chleachtais, gach leath dot ghormfhaithche ghloin, ó chomhghraifne each n-éasccoidh Ó shliocht bonn mbuidhne fileadh, ó inghilt chreach ccoillidheadh, do-chífe ceinndearg a ccruth, cíche do gheillearg ngrianach. Do-chífe um chiomhsaibh do learg coimhling eachradh 's chon cceinndearg, iomramh laoidheang láimh réd phort, 's gach maoileann lán fád longphort. Do-bhéara deallradh dornchladh, lí sgiamhdha sgiath n-óronchon, solus meirge ngairthe nglan, aighthe do leirge ar lasadh. Cuirfid aoibhle h'arm leabhar, cuirfidh grís gruadh ndáileamhan, 's loinnear bleidheadh ndealbhghlan ndonn, deallradh teineadh ad thiomcholl. Mar do bhídís uair oile, éigse Innsi Laoghaire, beid ag congháir ar leirg lis, gobhláin sa ceird do chaithis. Mar do chleachtais do-chífe lucht sgaoilte sgél ccoigcríche, foghar téadchaoin ceóla crot, deóra as gach éntaoibh ionnot. Do-chífe, mo chean tárruidh, ar tteacht ón tuinn iombádhaidh, th'aos comtha ar-ís ar th'aghuidh, fís gach orchra fhuarabhair. Mo chean aghuidh fhuil oruibh, mo ghéanor d'éis fhuasgalaidh, a ráith úr na n-aibhneadh tte, lér taidhleadh ar úr h'innse. A dhorus caomhna an chóigidh, d'éis a n-uarais d'urchóidibh, lucht th'aithne ar chaoimheing do chnuic, aoibhinn a haithle a n-iomluit. Má fríoth orat iasacht ghearr, a aolráith Innsi Ceithleann, ó ghríbh chláir fhonnbháin Fhinne. táir orghráin na haislinge. A longphort ríogh fhréimhe Duinn, má fhuarais orchra thadhaill, fa bhrón ní saoilfidhe sibh, clódh do mhaoithchridhe as mithigh. Mithigh.

https://celt.ucc.ie//published/G402230.html

G402231

Ní mé bhur n-aithne, a aos gráidh

Eochaidh ó heoghusa

Benjamin Hazard

c.1585–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ó Heóghusa .i. Eochaidh cct. Ní mé bhur n-aithne, a aos gráidh, ná sginnidh re sgáth seachráin: fúar dár seisi im ionad ionn, spiorad mheisi nach maireann. An dóigh libh, a lucht m'fhéghtha, nach taidhbhsi a ttruaill aiértha, nó spiorad anma fhallsa, tarla im ionad agamsa? A aithne as éidir dhamhsa, sibh gan fhíacha oramsa: dá mbeth cás fám ég oruibh mo bhás créd nach cúalabhair? Trúagh sin, a dhaoine dona, do cláochlódh bhur ccédfadha; as eadh tharla am ainmsi ann, taidhbhsi anma gan anam. Ní misi an duine as dóich libh, adhradh dhamh as díth creidimh: taidhbhsi buile gan aird inn, a Mhuire! as mairg do mhillfinn. Dá bhféchtha fir na cruinne, annamh fúair dúil daonaidhe dá ré ar an saoghal acht sinn — do náomhadh mé má mhairim. Gidh bé adéradh nach deachadh, ní fhuil ann acht aimseachadh: ní tráth damhsa a rádha rom, cára almsa rem anam. Creidim féin go bfuaras bás, cumhain liom an lá theasdás, ar son an mhéda mharas, ag cor mh'éga a n-amharas. Ní hanbhúain, ní hiomlat mbáis, rom mharbhsa, acht meisci shóláis: ní sgís meanma — ga mó broid? — ní ró teadhma ná treabhloid. Más dúil do dhúilibh nimhe tug lé taibhreadh n-ainglidhi goid mh'anma gan iodhna báis, iongna damhna mo dhóláis. A radharc ó ránuig sinn, uch, a Chríost, créd fá mairfinn? — dúil do mharbh an uile fhear, as duine marbh nach muirbhfeadh. Ní tonn líonmhar leanna duibh, ní neamhgrádh neith ar talmhain, ní hannsa duine — ga dás? rom dhallsa uile acht úathbhás. Ar n-éirghe as an riocht reimhe — creididh sinn go simplidhe: do mharbh sé don úamhain inn — do-chualaidh mé go mairim. A hégosg ní fhidir mé, ní fhéd súil silleadh uirrthi: a hamharc gin gur fhéd sinn, a radharc do fhég mh'intinn. Ó's síabhradh meallta meisi, gan súil éirghe ón ainccisi, nár fhaice súil éinfhir í, an dúil chéillidh ad-chluintí. Ar ttaithbheóadh suil tí dhi, Día dár n-anacal uirrthi: ní tharla cás roimhe rinn, an bás oile 'nar n-oirchill. Cíall mh'anma an uair do mharas, tearc eólach 'na amharas: sadh gá mbí ciall agus cruth iar agus í gan fholach.

https://celt.ucc.ie//published/G402231.html

G402232

T'aire riomsa a rí ó nUidhir

Eochaidh ó heoghusa

—

c.1585–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ó Heóghusa .i. Eochaidh cct. T'aire riomsa a rí ó nUidhir, égnach cáigh ní cuirthi a suim, an uair nach éisde ret fhilidh, a éisge shluaigh chinidh Chuinn. Iomdha agam, a fhir chumtha, cás égnaigh, dá n-éisde rinn; dá mbeinn dod ghnúis dreachnáir diomdhach, is cúis neamhcháir t'innlach inn. Fuarus, a rí fhréimhe hUidhir, fearann Corráin na ccíoch ngorm ód ghnúis tonnghlain ar lí lasrach, gan ní ar tolmhain d'aslach orm. Gidh eadh, atáid ar tí ar mbuana, buidhne iomdha, a ua na ríogh, ag cur um cheann d'aonghuth uile, baoghlach leam gach duine dhíobh. Ní bhíom lá idir laochraidh Corráin gan crois chugam ón chaoir shluaigh, dá bhfuilnge rí Gabhra a ghabháil, ní tarbha ní d'fhagháil uaidh. Do ghlór éinfhir as é adeirid mar dhíoghuil orm, olc do-níd, cnuic ané ba fearonn faolchon, nach treabhonn mé ar aonchor iad. Dá ccreideadh sliocht Aodha an einigh m'fhearonn uaid, a abhra mall, dá mbeinn gan tairmeasc ar talmhain, dob aimhleasg leinn anmhain ann. Cladh tórann la tíribh foghladh, fód comhraic na cceithre rian, ród ríogh a ccinnionn gach congháir, imioll nár dhíol roghráidh riamh. Dá tharbha fós ní fríth linne leth ar chaillios re cion luircc, ní bhí ráithe gan raon ccreachlorg, snáithe caol re leathbhord Luirg. Bíodh nach baoghlach bheith 'na bhfochair, fine Conuill Is clann Néill, aicme Chorráin Is daor dhamhsa 's commbáidh bhur maor bhfallsa féin. Fearonn oile a n-égmhais Chorráin, ó's chuige atá ar tharruing mé, ní mór dhamhsa, (is) Aodh 'na fhochair, asna caol gan fhothain é. Muna bhfaghthar fearonn oile d'áit innill ót érla nocht, dá ttí síon fhaobhrach an earraigh, baoghlach díol an eallaigh ort. Tusa chuirfios crodh 'na n-ionadh, a ua Mhagnuis nár mhaoith guin; munab olc leibhse a n-ég aguinn, créd fá mbeinnsi ag cagaill chruidh? Uaid fuarus a bhfuil um urláimh, ort iarrfad a n-iarrfa sinn, léig do chioth an cradh nó caomhnaidh ní díoth dhamh gan aonbhoin inn.

https://celt.ucc.ie//published/G402232.html

G402233

A dhuine chuirios an crann

Giolla brighde ó heoghusa

Benjamin Hazard

c. 1590–1614

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

An Brathair Bocht Giolla Brigde Alias Bonabhentura Ó Heodhasa cct. A dhuine chuirios an crann, cía bhus beó ag búain a ubhall? ar bfás don chráoibh ghégaigh ghil, ré a fhégoin dáoibh an deimhin? Gan t'fhuireach ré a bhláth do bhoing san lubhghort úaine áluinn smúain, a fhir na ccleath do chor, mo chreach! ag sin an sáoghal. D'éis a aibchighthi as é ad láimh, an tú chaithfius, a chompáin, bláth garrdha na ngég solus? tarrla ón ég a n-amharus. Ní críonna dhuit, a dhuine, ga mbí an choille chumhraidhe, th'aire ar fhás na n-abhall lag, 'sgan cás at anam agad. Ad.

https://celt.ucc.ie//published/G402233.html

G402234

A sgríbhionn luigheas tar lear

Giolla brighde ó heoghusa

Benjamin Hazard

c.1590–1614

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Giolla Brighde Ó Heoghusa cct. A sgríbhionn luigheas tar lear ar amus innsi Gáoidheal, déna mar aderam ruibh ar senfhonn frémha Fíachaidh. Gluaisidh reamhuibh tar Muir Meann ar amus Uilliam Nuinnseann: triall ar céilidhe 'na cheann, ar ccéiline d'íath Éireann. Innis uaimsi dá ucht slim an ceó tuirrsi atá ar m'inntinn: nocht cúis m'imnidh dá aithle dá ghnúis tibhrigh thonnghairthe. Doighthe cuartaighthe croidhe mo lucht gáoil, m'aos ionmhuine: na caraid dár threisi ar dtoil, ní mharuid 's meisi ar marthuin. Barr ar gach teidhm mar tá sinn d'éis meanman Uilliam Nuinnsinn: am beó ar sgarthain ré a ghné ghil — ní marthain é, ní hoighidh. Dursan damhsa a dheaghuil ruinn, fuighioll áir m'áosa cumuinn, grian m'inntleachta úair oile, clúain inghealta m'ionmhuine. Áineas gan imdheargadh n-áoin, féile ghnáth gan ghlóir ndíomháoin, searc pobal, freagra go bfos, tobar eagna gan fhorus. Fuarusa re hais an fhir seal dob áoibhne dárbh fhéidir fan ráith ccuirr um bhráoinlios mBreagh, 's gan áoibhneas an fhuinn d'áireamh. Ní bhínn fiú an énláoi ré a ais gan ghabhlán n-úaigneach n-eólais: ar cceileabhradh dhúin Is dó neimhiongnadh m'úidh ar íarghnó. Atú re treimhsi ndubhuigh mar ésga a n-am urdhubhuidh: dortadh flatha Dealbhna dhamh fatha meanma do mhúchadh. Do tsholus gnáth gun ghealaigh ní bhí, as bladh dá hairdheanuibh, acht an tan dearlaicthior dhi bladh do ghealruithniodh gréine. Gibé tráth a tteagoimh soin don dara taoibh don talmhuin, ní reich mong gréine 'na gar tar méidhe trom na talmhan. Tig cláochlódh dá cruth corcra, tréigidh a tlacht íasochta mun amsa a n-úair dheaghla dhi ré a bfuair ón ghealgha gréine. Mé an t-ésga, eision In ghrían; mo ghlóir 's m'áineas ó Uilliam: lá ar sgaraidh do sgaruid rum, amhuil ní anuid agam. Ní hiongnadh nach soisionn sinn gach dealradh úaidh dá bfuighinn, grían shídhe fionnbhrogha Floinn — tíre Is iolmhara eadroinn. Atá an tuirrsisi fam thuinn mar thoirrcheas n-elphant aguinn: re deich mbliadhnuibh rom chná an chneadh, ó do bhá a ngrianmhuigh Gaoidheal. Measuim féin nach fédfa mé trághadh tobair mo thuirrse, nach deich mbliadhnasa dá mbeinn ag sgeith m'fhíabhrasa as m'inntinn. A litir léigim anonn, ní feas damh, móide ar mearbhall, gé tarla an toisgse a ndán dáoibh, doidse nach dál bhus díomháoin. An lámh do fhoisgeóladh ibh, gé táoi ag triall go tír bfuinidh, mo thrúaighe, ní feas nach fuil ré cneas úaidhe nó ar uluidh. Dá ttigeadh litir a-le, ní feas fós nach bíadh reimpe ina sreath chnámh ccríon a ccill an lámh rod sgríobh, a sgríbhinn. A Sgríbhionn.

https://celt.ucc.ie//published/G402234.html

G402235

Deacair suan ar chneidh gcarad

Giolla brighde ó heoghusa

Benjamin Hazard

c. 1590–1614

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Giolla Brighde Ó Heoghusa cct. Deacair suan ar chneidh gcarad: gar d'airdheanaibh easgarad an t-aos comtha nach geabh gráin re horchra gcneadh a gcompáin. Gidh bé uaibh do fhéadfadh soin codladh ar chneadh a chomthaigh d'aos chomtha ní croidhe glan gan orchra ar-oile d'iomchar. Aos comtha an chumainn dearbhtha, coitcheann cúis a mbuaidheartha, ionann orchra, ionann ceas ortha agus ionann áineas. Mar sin damhsa, diochra an léan, fat' orchra a inghean Uáitéar neimh na cneidhe rod chreimse 'na cneidh eile ar m'intinnse. Bíth h'osnadh do dhruim dheacra ag clódh chéadfadh mh'éisdeachta; bíth do dheór, a chnú chridhe, ag deól chrú as ar gcridhine. Dá gcoisginn cion mo thuirse sunna dhíot dod dhoghuilse, ar ndoigh ní budh dimbríogh linn, ná a bhfoil d'imshníomh ar mh'intinn. Ní fhuil, tar a n-abraim ribh, do chumha mar chúis t'imnidh; adhbhal truime do thuirse, uille a hadhbhar agaibhse. Rugadh uaid, dia do dhoghra, do mhac, oighre th'athardha, do chosg bróin, th'aondalta ar n-éag, do ghlóir shaoghalta, a Shinéad. Oighre Sgríne na sgoth nglas, brath Dealbhna na ndionn solas glún uaislighthe an fhine ó bhfuil, cridhe an ghuaisbheithre i ngalaibh. Bláth ógán Innse na bhFionn, foithne Rois, Risdeard Nuinnsionn, draig roighreanta, beithir borb, feithimh móirshleachta Marbhord. Saor an sgoth do sgar ruibhse, ní hiongnadh t'fháth doghuilse: ba triall raith, ba gaoth i ngal, ba laoch, ba flaith, ba feallsamh. Níor chlannaigh fa choim na neamh ní nach fuair fios a airrdhean, re hais gcearcaill na cruinne, ná a seantruim thais talmhaidhe. Do thiomchuil, turas bladhach, ciorcla na gcorp n-uachtarach, an dá pholas tuaidh Is teas, a bhforas fhuair gan aincheas. Gidh eadh trá, dá dhoilghe dhuit, má taoi ar an tí ros tiodhluic, a ndeaghaidh na dtairtheadh tug, dleaghair a aithbhear orad. Dia athar — ga huaisle ceard? dó féin do-rinne Risdeard: ní huaibhse rug an nglaic ngloin, is ní dait tug ó thosoigh. Dorus beathadh bás an fhir, ní cúis imshníomha a oighidh: cia an neach a gcás budh cuirthe, dá ndeach le bás mbeannaighthe? Glan budh-easd th'aghaidh dtuirsigh, tiormaigh do ghruaidh ngrianluisnigh, an doigh do-chuaidh ad chridhe, ad-roigh uaibh ar mh'impidhe.

https://celt.ucc.ie//published/G402235.html

G402236

Ceist! cia do cheinneóchadh dán?

Mathghamhain ó hifearnáin

Benjamin Hazard

c.1600–1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Mathghamhain Ó Hifearnáin cct. Ceist! cia do cheinneóchadh dán? a chiall Is ceirteólas suadh: an ngéabhadh, nó an áil le haon, dán saor do-bhéaradh go buan? Gé dán sin go snadhmadh bhfis, gach margadh ó chrois go crois do shiobhail mé an Mhumhain leis — ní breis é a-nuraidh ná a-nois. D'éirneist gémadh beag an bonn, níor chuir fear ná éinbhean ann, níor luaidh aoinfhear créad dá chionn, níor fhéagh liom Gaoidheal ná Gall. Ceard mar so ní sochar dhún, gé dochar a dol fa lár: uaisle dul re déiniomh cíor — ga bríogh d'éinfhior dul re dán? Ní mhair Corc Chaisil ná Cian, nár chaigil a gcrodh ná a luagh, na réidhfhir ag díol na ndámh — slán lé síol Éibhir mon-uar. Geall bronnta níor beanadh dhíobh, Cobhthach go teasda agus Tál: iomdha drong diongbhaim dá luadh, uaim anonn dá ndiongnainn dán. Mé im luing cheannaigh ar gcaill laist d'éis Chlann nGearailt do thuill teist: ní chluinim — is cás rom loisg: fás an toisg fá gcuirim ceist.

https://celt.ucc.ie//published/G402236.html

G402237

Anocht sgaoilid na sgola

Tadhg óg ó huiginn

Beatrix Färber

c.1400–1425

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tadhg Óg Ó Huiginn cct. Anocht sgaoilid na sgola, leabtha uadha a n-aontomha: do-ghéna lucht gach leabtha déra re hucht n-imtheachta. Iomdha ag loighe, lór do sgís, aréir san bhaile a mbímís: gion gur goire um nóin anocht loighe dhóibh iná dúsacht. Glóir an bhaile 'na mbíodh sinn a hionnamhail ní fhaicim, a Dhé, do neamhghlóir aniogh; seanmóir don té do thuigfeadh. Ionadh coinne ar chionn tSamhna do bhíodh 'gun aos ealadhna: aoinfhear amháin dá maradh, níor sgaoileadh dháibh dealaghadh. A lucht do bhí 'na bhaile, lér mian ceard Is comhnaidhe, do bhí adhbhar far fhuath libh labhradh na gcuach do chluinsin. Do-chuaidh ar sgaoileadh don sgoil gach fear dána 'na dhúthoigh: ní thiaghair a toigh athar ó shoin d'iarraidh ealathan. Fada liom sgaoileadh don sgoil do-chonnarc re cois Fhearghoil: foide iná an sgol do sgaoileadh gan m'oide ag cor chomaoineadh. Oide d'iarraidh 'na ionadh, rob usa dhóibh deilioghadh: breath bhroide, a Dhé, dá dhalta, dá mbé ag oide iasachta. Mar táinig sgaoileadh na sgol a gcrích nÉireann tré Fhearghol, tig sgaoileadh sgoile Banbha roimhe d'aoinfhear ealadhna. Tuigid féin, fa fáth cumhadh, gur éigean dóibh dealughadh, sgol Dalláin ina dheaghaidh, d'andáigh as na hoideadhaibh. Do buaidhreadh do thuirse thruim an dámhsain Dalláin Fhorguill: níor anmhain dáibh níor dheadhail, amhlaidh don dáimh déidheanaigh. Sgola uaisle innse Fáil, a gcédchumha um cheann Dalláin: do ló sgarthana na sgol is mó a n-athchumha um Fhearghol. Moidhidh don bhrón bhíos fam thuinn ag aithne m'aosa cumuinn: a ndiaidh sgaoilte na sgoile biaidh m'fhaoilte 'na heólchoire. Mé a dhearbhráthair 's a dhalta, gearr dá éis budh ionanta: deithbhir mar oide ní fhuil, foide beithir gan bráthair. Dá dtugtha ré dheise dhamh, nó ní budh shia do shaoghal, bíodh mo shlán bheith mar do bhá, ar leith atám ó theasda. Tríocha bliadhan do bhí mé, nó ní as fhoide, dom fhínné, lán dom anáil ón uabhar, crádh d'fhagháil gurbh ionnfhuaradh. Do díoghladh do dheochaibh bróin mo threise 'na thigh chomhóil: má dho-rinne mé macnas, is tinne, a Dhé, an díoghaltas. Dom ullmhughadh níor áil lais mo bheith adhaigh 'na égmais: gur léig sé ar an énlaith inn, mé a n-énbhoith re hO nUiginn. Guth oram budh aimhleas damh ós íseal ris an ollamh, beag dtaraidh don té adéradh, dé am aghaidh ní fhuiléngadh. Ó aois leinbh do léigeadh rinn (Dia dhá íoc re hÓ nUiginn!) gach rún frithir dá bhfaghadh, gur mhithidh dún dealaghadh. An oideacht do-ním aniogh dá dhaltaibh d'éis an fhileadh, Fearghal Ruadh do-roighne soin, truagh, a Choimdhe, nach cosmhoil. Rinn onóra agus aoibhe dhamh re cois a chomaoine, liom a gcartaigh croidhe thinn tar dhaltaibh oile Í Uiginn. Ni shaoilim go bhfuighe an fear, dá mbeinn choidhche dá chaoineadh, d'éis an tsaothair fuair Fearghal, uaim a dhaothain doimheanman. An chumha go dtuga a treas, dénamh seice isé ar n-aimhleas: is é chráidheas an croidhe, mé ag áineas tar m'eólchoire. D'éis m'oide dhá ndeachadh dhíom do shealad éigin m'imshníomh, gearr bhíos an chumha so ag clódh, gríos Is urusa dh'fhadódh. Gul ós aird ó nach áil linn a ndiaidh Fhearghoil Í Uiginn, truagh mo chuidse don chumhaidh a tuigse uam d'osnadhaigh. Feadh mo ré ní dulta dhamh don bhaile a bhfaca Fearghal: ní mharad na botha a mbeinn, gotha carad ní chluinfeinn. An leaba a mbíodh araon rinn dá bhfaicinn d'éis Í Uiginn, a dtéid thoram dom thuirse, léig oram go n-íocfainnse. Ionmhain both dhiamhair dhána aithnim d'éis a theasdála: a bhoth fholamhsa ar mh'aghaidh, comharsa níor chleachtabhair. Gan mharthain do mhac Áine, rug don éigse a hamháille: mar théid clár a taoibh thunna, do sgaoil fál na foghluma. Anocht.

https://celt.ucc.ie//published/G402237.html

G402238

Gluais a litir go Lunndain

Fear feasa ón cháinti

Benjamin Hazard

c.1575–1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Fear Feasa ón Cháinti cct. Gluais a litir go Lunndain, ó'd-chí aidhbhle mh'fhíorchumhgaigh: reic mh'inmhidh, nárab leasg libh, imdhigh bhú-dheasd Is deibhthrigh. Tuig mh'urchóid re hathaidh, luathaidh féin fear h'iomachair; ná bí a bhfad, dá bhféadair libh, ná stad go féagain bhFínghin. Aoibhinn duit dul dá fhéaghain, a bhille bhig bhoirbsgéalaigh, is é do bhreith oirbh as mh'uchd, is bheith ar th'fhoirm ag amharc. Truagh nach roichimsi a riocht eóin, nó a ccruth airdreannaigh aieóir, tar muir mbraitfhinn dtaobhfhuair tréin, go bhfaicinn aonuair eiséin. Ó's críoch duitsi dul 'na cheann, d'éis t'oslaigthe go haithghearr rem rann d'fholaibh na n-oireacht labhair thall mo theachtoireacht. Dot osgladh an uair bheithir, cuimhnigh dona céidneithibh ar mbeannaichtne do dháil dó, 'sar mbáidh ceangailte ón chéadló. An dara ní Is nochta dhuid do Mhág Carrthaigh, dom charuid, an cás searbhso a bhfoilim féin, gidh doibhinn leamsa Is leiséin. Reac a ttrice mar tá mé ón chomharsain go chéile, mar ubhall ó thuinn go tuinn, ag fulang luim Is leattruim. Innis dó, diochra an siobhal, nach faghaim a n-éinionadh a ngar don bhliadhain a mbáidh ní ciallaidh damh mar díoghbháil. Ní bhraithim a ndúthracht damh, Clann Charrthaigh dar chóir móradh; siad na ndaoinibh mar gach ndreim, más Gaoidhil iad ní aithnim. Re cheannach nó gan cheannach, aonfhód, anba an t-aithearrach, ní fhaghmaid ó dhuine dhíobh, tarnaig ar n-uile fhairbhríogh. Má tá-san mar atáid damh, measaim nach maith mo thorchar; do chaill mé an sáirfhine sonn, 'sgan é d'áirithe agam. Re mac Donnchaidh mhic Domhnoill reac, a bhille bhriatharmhaill, gur thréig mé Éireanncha air, gidh é Is déidheancha dearbhthair. Má tá ag Fínghean, muna bhfuil, áit éintighe d'iath Fhionntain, fóireadh m'fhorraoin, madh áil leis, ar bháidh nó ar chommaoin ccairdis. Nó ar mo bheith air ag oirchill, nó ar an éigsi iomairchim, nó ar ar ndualas sonn go se, nó ar an dtrom fhuarus uime. Ná cuireadh d'fhiachuibh ormsa triall sonn a sín chodarsna tar ardmhuir cciachdhuibh 'na cheann ó arduibh iarthuir Éireann. Lór dom fhuireach ó eachtra, dá mbeinn éasgaidh n-aigeanta, dom pearsain más pudhair leis, easbaidh culaidh Is costtais. Cách thoir ní tuigfidhe liom, 's ní thuigfidís uaim mh'fhuighioll; gidh beag leam a ndéinim dhi, a nÉirinn Is fhearr mh'éigsi. Cia Is iontaobhtha d'fhearaibh Breagh díomsa dá ndeachadh Fínghean? dá ndiúlta meisi, um láimh liom, báidh ar sheisi ní shirfiom. Fágbhaim an t-adhbhar faoi féin, ní beag nod d'fhior mur eiséin: fíoradh mo dhóigh druim ar dhruim, sgríobhadh mar as cóir chuguinn. A liteir láimhe Fínghin, tú an luibh fhóirfeas m'fhairbríghneimh, dearbh do bhuantoil le barr luais, tar dom ruachtain Is roghluais.

https://celt.ucc.ie//published/G402238.html

G402239

Bríathra cogaidh con chath Laighnech

Seithfín mór

Beatrix Färber

c.1425–1451

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Seithfín Mór cct. Bríathra cogaidh con chath Laighnech, cath lé ngorthoir gallchloch, atá tríall ar nach téid toirmesc con fhéin ó íath Almhan. Tic In damhraidsi dá nderbadh gallbailti gan ghalldacht. Is gerr inn aga gan imthecht a cenn chatha In Calbach. Ar scibadh greg suaichnidh sibhlach gluaisit gusin ngallchath, ar scibadh a lúirech loindrech, a crúisiuch 'se carbad, 'sa sciath n-asnach do chlecht comrac, 'sa scabal mbrec mballghlas, ar ngormadh clogat corr coinnlech, 'sar clochadh colg raghlas, sibal con tshlógh fhíchmar Fhailghech. ar límadh bróg mbarrlag. Tógbhaid anocht ortha ac imthecht cor gortha don ghalldacht. Coinne In tshlúaighsi gá tá a tennguth a Ráth Gúaire gabthur. Áth Truimm ar dheóradhuib dergas beóghasraidh fhuind Alman, co leiget sein gaeith tre ghalltor, láeich a leith a farchadh. Sibal dána ón oirecht Fhailghech, Droiched Átha d'adhnadh; co hÁth Cliath, ní cúairt can chennseal. do-sía cúairt ón Chalbhach. Cin agon lethanchath Laighnech a Cethurlach carntar. Co Cill Coinnigh nochar chromsat, in toisg-sin Is tarbach. Hí Fhailghi, Is dá n-eiri ac immthecht aighne Is greidle gallchloch; is imdha ón Fhailghech ar immchur gaillcherc agus ganndal. Sreth cabún ac techt 'na theghlach, sreth bagún Is brannrad. A n-eiri ón echtra-sin Fhailghech ar echlachuibh d'adhbras. Géill fa shíthlaibh óir gá n-imchur ac rígraidh fhóid Alman. Fine Chonchubair a comruc comlasaid fan Chalbhach. Soighde lethna ón ágh ar imchur, slegha ar áth mar aradh. Anait súd ar losgadh longphort re goradh chúl calbthad. Ceilter a áladh con Fhailghech bántor noco mbarrlass. Do dherg Caisel do dherg Durlus_ aister Is fherr anfadh. Do-béra fóss lá do Luimnech, in tráth bus mó In margadh. Cill Dara gá lá nach lingfedh? Nás aga do hadhnadh. Atá tuilledh Is ar thuirmes, cuirther ar an Calbach. Mac meic Muirchertaigh, bos barrghel, rosg muinntremail mallghlas, aithris con macsain ar Murchadh, do fhalaigh gach annsmacht. A gemhel ghlúinech ghlas ghailbech ac snas chúiledh calpthadh. Fer lé cumthar cís ar coblach, dá tundtar fín Frangcach. Scíath brec ina aici ar imchur, fer scailti scíath n-amlach. Fer do grís an t-áth gá imthecht, lámh re sním na samhthach, fer sleighi go dorn do dergadh, tonn Is treisi anfadh. Fer le linged brugh a bidhbad, dá tug inghen annsacht; derc ar éndath Is t-ogradh, fer lé mbrécthur banntracht. Mac Gormlaithi, nár fhaem ainchert. fraech borbthuinde balbus. Do cuiredh súas don fhód Ultach lé glór cúach ón Chalbhach. Faemthar don bosfhada bronntach Connachta fa chrandchur. Do coisged leis medhair Muimnech, freagraid sein In samhrad. Is deredh d'ossadh na n-Ulltach: in codladh don Chalbach? In codladh don Chalbhach? Clú Mairgréd ar cor a caemna, failmgég nach blodh bríathra, ben nár chuir eól ar an éra, cnú beó d'fhuil na n-íarla; cíab gégach dan hoide Íssa, croidhe dércach díadha; ar ól fledh nír thréig a trátha, ben do réir a ríaghla; atá sí ar an ceird gá caemna, is leind bíd a bríathra. Bríathra .c.

https://celt.ucc.ie//published/G402239.html

G402240

An tú m'aithne, a fhalluing donn?

Unknown

Benjamin Hazard

c.1600–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

An tú m'aithne, a fhalluing donn? ataoi feadh th'aithne agam, mithidh damh, gé tuar tuirrse, do char uaim a fhalluing-se. Nó gur lomais fam lámhaibh id chiomhsaibh, a chompánaigh, iomdha coinne 'nar chuir mé na cruibh i gcoinne a chéile. Tugas cuairt do chois Bearbha — móide id dhiaidh mo dhoimheanma — i gcionn gach faithche is-tír thoir do bhínn d Do chuadhas leat lá oile imeasg oireacht Osruighe: a dhonn-bhrait ar dhath an tsróil, ach! dob orrdhraic bhar n-onóir. Ret fhoirfeacht, a fhalluing donn, dá dtugadh amhghar orom do thógbháil fán dtír amach, bím ag ógmhnáibh dot fholach. Mithidh damh dealughadh ruibh, beag nár lom do leath íochtair: tearc flaitheas nach fuighe cor — do chaitheas uile th'uachtar. An lom uile, a fhalluing donn, do sgaoil ó chéile ar gcumann: a-nocht mo thruaighe thusa! ruainne ort níor fhágbhusa. Fa tú an meirge ba mó cion agam i n-íochtar Laighean: tús comhóil duit ó gach druing, cuid dot onóir, a fhalluing.

https://celt.ucc.ie//published/G402240.html

G402241

Aonar dhamhsa eidir dhaoinibh

Unknown

Beatrix Färber

c.1600–1625

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Aonar dhamhsa eidir dhaoinibh, atú anocht go neamhfhaoiligh: am aonarán a ccionn cháigh, 's ionn gan aobharán d'fagháil. Ní thuig mé an lucht so ag labhra, gá dtá ar tteanga mháthardha: ar n-aos aithnigh ní léir linn. mh'aithghin féin ó nach faicim. Ionann liom gach longphort lán is uaigneas d'éis mo chompán: mar sin budh daoinighe dhamh, aoinfhile as tigh dhá tteagmhadh. Teóra ceardcha 'nar chleacht sinn áineas d'fagháil dom intinn, nach taighlim na trí ceardcha, do shní fhaighlinn mh'aigeanta. Teach meabhraighthe ar mac soirbhidh, rob áit oiris d'ógbhuidhnibh, grís deargtha agus sí solas, rob í ar gceardcha céadamhas. Teach luighe ar lochta samhla, uinivers na healadhna, dánbhoth ór dhoichealgtha sinn, roicheardcha ar n-ánroth innill. Teach breithibh gach gréasa gloin an treas tech dar ttrí cceardchoibh, ór lia snáth féithleannta fis, 'nar ghnáth éincheardcha an oiris. Trí rómha a ngabhmaois grádha, trí ceardchadha congmhála do dhreamuibh dile re dán, tighe ceanguil na gcompán. Beannocht leó a los a saoire, dronga ar nár cheisd cruadhlaoighe, an coimhthionál dar chóir searc, doircheadhán dóibh nír dhoircheacht. Ba haithghearr eatorra sin lá earraigh, aghaidh gheimhrigh: an lucht téarnó do-ní a-nois mí don éanló 'na n-éagmhois. Ionnsa an t-anshaothar orra, nach fuighid fir fhoghloma gréas snáthsholas na suadh nglan, dar dhual fáthfhoras focal. Dursan an taobh dhá dtáinig a mhoille thrá thionáilid; fatha sgaoilidh na sgoile Gaoidhil Macha ag moghsoine.

https://celt.ucc.ie//published/G402241.html

G402242

Bí ad mhosgaladh, a mheic Aonghais

Unknown

Benjamin Hazard

1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Bí ad mhosgaladh, a mheic Aonghais, ionnsuigh Fódla na bhfonn sídh: dod dearc úaine ní tráth tathaimh, a shnáth úaime Achaidh Úr. Cian le hÉirinn an fheóir mhilis, a mheic Aonghuis adhnas goil, fad do chadail a gCeann Tíre eang abaigh fán míne moir. Gabh do bhrosdadh, ná bí ad chodladh, cabhair Óle, a earla nocht, tabhair thíarain do Thoigh Fhéilim iarraidh soir ag Éirinn ort. Ná déna thoir tathamh súaimhneach, ar sén tturais tríall a le: d'úaim na ríghi gabh do ghormlainn, sgar re hÓle ttonnmhoill dte. Mosgail th'aigneadh, eirg ad lúireach, ná léig codladh, a chruth fial, do ríoghraidh choirmthinn chláir Óle; cáir oirchill na ríghi ríamh. Beir ar chraoisigh na gcáor neimhe, nocht do bhrataigh 'na biasd sróill: menic sein a bfeidhm dá féghain — beir ar fheilm an énaigh óir. Toir ar deaghuair, a dhreach áilghin, eirg san Iobhraigh nár airg chill: cuir ar an dtuinn an mbáirc mbréidghil do dhruim an tráicht éignigh fhinn. Cuir an siothbháirc ar sén úaire, a ua Colla chorcras thír, ó chalaidh, a hucht an Athar, tabhair ucht ar Achadh Úr. Bí ar do choimhéad ar chath nDanar; do dháil chuice, a chíabh na ndrong, do-chualaidh críoch fhionnchorr Éirionn: bíoth ad thiomchall léibhionn long. Aithnidh d'Éirinn, giodh iúl fada — Fionn mac Cumhaill do chan súd — do bheith tar sál ar thí teachta; Clár Dá Thí ar an eachtra úd. Ar do leithéid, lór dod mhaoidheamh, mac Cumhaill na gcraoisioch ndonn, feacht n-aon do labhair a Laighnibh, craobh tharaidh do thairrngir tonn. Laithi a nAlmhain na n-eas ttirmgheal do thairrngir Fionn, fíor an sdair, go ngébdais Danair Clár Criomhthain; glár falaigh ní hionchuir air. 'Beid Gaoidhil a nglasaibh Danar,' adubhairt Fionn, folt na gcorn; 'líonfuid Saxain ar fheadh nÉireann, gasruidh mear na ngéibhionn ngorm.' 'An bhfuil choidhche', do chan Oisín, 'ar fhóir nDanar, día do ghúais, fortacht a ndán d'inis Eachaidh, clár milis go gceathaibh cnúais?' Do ráidh Fionn ag freagra dh'Oisín, 'D'furtacht Gaoidheal na ngleó mear tiocfa cabhlach tar sál sreabhruadh go Clár n-abhlach mbeannbhúan mBreagh. 'Fóirfidh Fódla', ar Fionnmhac Cumhaill, 'ar chathuibh cniocht chleachtus gúais, maicne bhus orra re héachtuibh, aicme Cholla éachtaigh Uais.' 'Cia dá gcreidfid', do chan Oisín, 'an ealta churadh cholg sídh, anoirin a ttráigh mar thríallfuid do shoighin Chláir íathbhuig Úr?' Gég díobh féin', ar Fionnmhac Cumhaill, 'creidfid dó, ní damhna bróin: as fáoi chláonfas Fine Féilim, bile sháorfas Éirinn óigh.' Ar Fionn, 'D'furtacht Innsi Banbha bíaidh íar n-uair, nochan iúl claon, rí dhíbh féine ar chloinn na gColla, croinn réidhe nach orra áor. Fionn mac Cumhaill nár char máoine, a mheic Aonghuis fhuilngios frais, do chlú níor úaisligh gan adhbhar; tú an úairsin do labhradh lais. Cuir a gcrích ar chan an fáidhsin, fóil ar Bhanbha na mbrogh bfionn, ná dearg a ghruaidh um Ghort Éibhir ort do lúaidh an féinnidh Fionn. A Shémais, a shúil le flaithios, fóir a hAlbain na n-eas mbinn ar Bhóinn ttrédghlain na dtrágh sídhe; ná brégnaigh glár fíre Finn. Ná brégnaidh briathra na ndeighfhear, ar do dhearc bhós ná bíoth sgís; nél ríogh ós do chionn do-cíthear; do-chíodh Fionn as Fítheal fís. Ná brégnaigh Flaithrí fúair creideamh, ná Cathbhaidh dár chreidsiod rígh: ná héiligh Flann Fíona an file, a chrann díona Thighi an Trír. A Shémais, a sheabhaic Bóinne ná brégnaigh choidhche, cúis tnúidh, díoghrais glóir Chormaic ná Chiothruaidh fá Bhóinn n-orrdhraic n-iothbhuain n-úir. Deacair thrá, gé tám dod bhrosdadh, dod bhais leabhair lingios chrích, a mhúr clíachdha Chláir Logha, briathra cáigh do chora a gcrích. Deacair duit trá tabhairt th'aire d'Éirinn uile, a earla nocht: ó's dá rádh lé frosMhagh bFiachaidh cosnamh dhá chlár d'fiachaibh ort. Deacair duitsi a ndídion uile, imle Banna ar bhaidhreadh cáigh, is ceann Tíre Is dlúthghort Doire, Úle Is úrphort Mhoighi Máil. Críoch Bhanbha na mbuinne líggeal, is leath Alban, ní hiúl clé, do chairt ag labhra ar áon ortha, a chráobh abhla Tholcha Té. Deacair duitsi dol dá maithiomh, 's as mór ndochar dod dhreich mhín an dá íath d'ionnramh ré roile a sgiath biodhbhadh Thoighe an Trír. A Shémuis, a shearc na n-áoigheadh, a eó Duibhlinni, a dhearc mhall, a mhír cruadha dár fháomh Úle, a cháor bhúadha an tíre thall. A chéim romhat, a rinn ghábhaidh, a ghrádh einigh, a fhúath séad, a dhortadh cru, a omhain áoigheadh, a chnú thoraidh Ghaoidheal nGrég. A bhláth cumhra Chloinne Domhnaill, a dhamh dealbhach Innsi Fáil, a láogh na hoighi ó íadh Muile, a ghrian sgoile Mhuighe Máil. AShémuis mheardha mheic Aonghuis fhóirfios Banbha, bean Dá Thí, Ar Bhóinn ghrianaigh na bfeadh bfionnghlan ag iarraidh cean bhiodhbhadh bí. Bí.

https://celt.ucc.ie//published/G402242.html

G402243

Cara agus cascara in fhearg

Unknown

Beatrix Färber

c.1575–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Cara agus eascara In fhearg, maith Is saith dúsgadh díbhearg: ga hobar dhíbh nach doiligh? sídh Is cogadh cumhdoighidh. Gnáth ar ttosach ag teacht di fuaradh carad fa chéili. a bruth go ttabhuir a theas, guth 'na haghuidh ní háineas. Gidh eadh, ní turnamh toile fearg an aosa hionmhoine: 'na dheaghuidh as daingne a ngrádh, deadhuil chaingne na ccumpán. Ar bfearg anois dá nós sin re Máire inghean Még Uidhir: créd sin acht snadhmadh andsa? mo chin d'adhnadh m'iodhlannsa. Do báidheadh grís ar ngoimhe, táinig teas ar n-ionmhoine: d'éis ar ndíbheirge Is teó ar ttoil, breó ar bhfírfheirge ros fuaraigh. Ar bhfearg mhór ní mór a suim, mairg do loitfeadh láimh eadruinn: budh roidheithnios gráidh ar ngoimh, táir ar gcoimheighthios cogoidh. Comhrádh leanb ar luaidheadh thrín, cluiche Is gáire ar nglór eissídh, focal coirmdhighe thrá ar ttreas, ar lá oirbhire Is áineas. Ní bheanfa aimhleas no olc ormsa inghean Con Connocht, gnúis charthonach gan chailg n-aor, ón marthonach mairg macaomh. A gnúis bhláith go mbriocht toile, cáruid cholpthadh sneachtoidhe, tuar maithmhighe a silleadh so, filleadh ainchridhe ionnto. Banfhlaith shíl gColla dá Chrích, turnadh cáich re hucht n-eisíth, dreach édána Is uille bladh, buime ar n-égcára d'iomchar. Cara agus eascara.

https://celt.ucc.ie//published/G402243.html

G402244

Ceannaigh duain t'athar, a Aonghas

Unknown

Beatrix Färber

—

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ceannaigh duain t'athar, a Aonghas, agad atá teach an ríogh: as tú fréamha Is bláth an bhile, adéara cách dlighi a dhíol. Agad do fhágaibh a láithreach, leat gach lúireach leat gach séad, a áit a luirg 's a chloidhmhe corra dhuit 's a fhoirne donna déad. Leat slabhraidh cáola con t'athar, gach arg cumhdaigh ar do chuid, a thoighi 's a cháin gan chomhroinn, táin Is groighe Dhomhnuill duid. Agad do fhágaibh gá thiomna gach teach ó Mhuile go Maoil; leat a longa uadh, a Aonghais, a stuagh Droma craobhghlais Chaoin. Leat a oiriocht 's a eich lúatha, leat a bhíataigh gan bhúain díot: as tú an mac as ceann dar gcathuibh, as lat ar gheall h'athair d'íoc. Adaimh go ndlighi díol mh'éicsi, a onchú Banna, a bharr nocht: gabh sgél eile mona admha, do-bhér th'eire d'agra ort. Tnúth leamsa édáil na n-ollamh úait, a leómhain Locha Cé: gá fios an tnúth cáir, a chara, do mhúch gráin an mhara mé. Coire dhá Ruadh, a rí Túama, atá eadroinn, eagail linn, Coire Bhreacán blagh dar gconair, do ghabh creatán omhain inn. Ní lugha as cás Coire Bhreacáin do bheith romhainn, a rí Ceóil: a úabhar an tann as teasbhach ag sdúaghadh crann seasmhach seóil. Canaim ar omhan an anfaidh, a fhir Chola charuid mná, tar an gcúan go hÁonghas Íle trúagh nach áonfhras tíre atá. An dara cos 'gá cur romhum, a rí Leódhais, isin luing, an dara troigh thíar ré taca, ag tríall soir, a dhata dhuinn. Dobadh olc meisi ar mhuir ngáibhthigh do ghabháil ráimhe, a rosg gorm bím ar abhainn chiúin ar creathaibh, mar ghabhuim sdiúir eathair orm. Gá córughadh budh cóir orum ní fhedar ré ttocht tar tuinn: ní fheadar an budh fhearr suidhe, eagal leam luighi san luing. As é mo ghreim ghabhuim chugum chongmhas an loing, a fhlaith Fáil: go nach brisi tolg na tuinne, misi Is bord na luingi um láimh. Fiarfaighthior 'nar fearann dúthaigh dénamh na loingi, a fhlaith Gall: ní mór as léir as don fhairrgi don thsléibh chas as airde ann. Dámadh tír go turgbháil gréini, gáibhthighi leam dar do láimh, a bhfuil, a Áonghais, go hAlbain do mhuir bhráonghlais bhalgaigh bháin. Targuidh h'athair, áobhdha an brégadh, mo bhreith um luighi 'na luing: peall fúinn ó Albain go hÉirinn targuidh dúinn ó céibhfinn Cuinn. Mo ghoid as gan a fhios agum do fhóbair rí na rosg ngorm cealg ro cogradh 'gon mhór mhíolla codladh íar n-ól fhíona orm. Miosguis leam na láoidheng seólta, slat do luingi nochar lúb: a mheic Domhnaill a Céis Cairrgi, do ghéis tonndruim fairrgi fúd. Bualadh cladaidh, creacha minca, mían libhsi ar an luchtsa thall: meinic ón linnsi lán fala lámh re hInnsi glana Gall. Tánaguis a ttimchiol Éirionn; uathadh tráigh nach ttugais bhú: seoltar lat longbhárca leabhra, dobhránta, a shlat Teamhra, thú. Do Loch Fheabhail, d'Iorras Domhnann, dírioch úaibh a hInnsibh Gall: caladh Iorruis, Is fúar fíre, do fhionnais slúagh Íle ann. Sluagh Íle leat láimh lé hÁroinn, d'fios a lámhaigh go Loch Con: bearar 'gon tslúagh fhinnsin Íle búar a hInnsibh míne Modh. Corcum-rúadh ráinig bhur gcobhlach Corca Baisginn ar a brú: Ó Bhun Gaillmhi go Cúil gCnámha maighre súir gach trágha thú. Manannain mac Domhnaill fá Dhun Balair do bhí a throid: ttánuic, a shlat gheal Ghabhra, an mac do bhean Banbha a broid. As úaibh táinig Colum Cille afar gcabhair thairis fo thrí: fir Éirionn do dhíol an dúainsi, léighionn do shíol úaibhsi í. Bhar seanathair síol gColla Coirbre Lifiochair, laoch Mis: do bhás uí Chuinn catha Gabhra druim ratha Banbha do bhris. Turcuill, Íomhair, agus Amhláoimh iomad, a láoich Locha Ríach, tonn bhrátha an talmhan ar troimnimh, damhradh Atha coillghil Clíath. Clanna Somhuirle, síol nGofraidh, ór ghin tú, nár thaisigh bhú, a lubhghort cuir, a chráobh abhla, sáor gach fuil ó a ttarla thú. Síol gCeallaigh iomad a hÉirinn, Oirghiallaigh a hInnsibh Líag, na cráobha caibhniosa ad-chluine, do thaidhliossa uile íad. Ní fhuil a nÉrinn ná a nAlbain Aonghas mar thusa, a tháobh seang: Aonghais fháid bhráonghlais an Bhrogha, láid, a Aonghais, comha ad cheann.

https://celt.ucc.ie//published/G402244.html

G402245

Deithfridh am dháil, a leobhráin

Unknown

Beatrix Färber

c.1500–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Deithfridh am dháil, a leobhráin, a bhreac-sgríbhinn sgeólfholláin; ná déin dealachudh riomsa, ó táid cách dom thréigionnsa. Tar, a dhuilleogach glanbhláith, is fíordhaingean fuaighealtáith, coisgidh mo chumha dá n-aithle, an ghlanghasrudh ghruadhghairthe. Ad chonchlonn tabhair ag tochd mo fphennér ollomhglan éadtrochd, líonta d'airmpheannaibh géara leabhairreannach righin nuaighléasta. Tabhair fós páipéar Is peall fám láimh ón sgagtha sgríbheann eir rithleirg mín na duille, mionleitir chiorrdhubh chóirethe. Mo dhuanaire tabhair ret ais don Ghaoidheilg fhíoruasail fhorais, go bhfionnam fréamha gach sgeoil, géaga goile agas glaineóil. Go ngabhainn fíorlaoidhthe feasa glainiuil na ccraobh ccoimhneasa, géaga gionalaidh gach fir, éachda iongantais Is aisdir. Tabhair leat mo leabhar glaice d'airitmetig orduighthe, go ríomhainn reanna nimhe, is ca líon láithe ón dílinne. Ná déin dearmod don chraoibh chiuil deargchláruidh thirim thaighiuir uallanach bhogghothach bhinn is suanán codalta dh'intinn. Dáilidh damh an liric loinneach, eanghach éadtrochd ioghlannach, niamhghreanta fadhairthe ar fod, téidleabhair tochailte tiomchol. An tan adchiú an chláirseach cheardach donnsgáileach mhór mhínleargach fa ghroidfheirg rithmhir mo mheoir do bhrosduigh mh'intinn d'aimhdheoin. Gur sinniodh linn crithre corphort d'fírrinn mo mheór bhfrithirghrod, go tirim tiuighdhéantach trom sileach cruitmhéarach cothrom. Tabhair mo lann go n-áille am dhorn daithgheal deasláimhe go ccuirinn treasfhaobhar teann ar a glantaobhaibh timcheall. Tabhair mo mhionn sgiamhdha sgine ghormfhaobhrach ghlan ghéirrinne go bhfaidhinn dlúiththilte a ttéid, díol a cumhdaighthe an coiméd. Minic riam budh roait liom ficheall chorrfhleasgach chothrom, ag loidhe fan éagáir uirthe, ag pléasgáil fhoirne orduighthe. Ag cur dhísle ón ghrian go roile 'na rithing réim rodbhuinne fa mhíonchlár thíthidh thslim fíoráluinn aoibhinn éadtroim. Iar tteachd um thimcheall dóibh seo cuirid foluamhain fúmsa, go siubhlaim re seal ngairid fad an talmhan tromfhóduidh. Móide Is tugtha toil mar so don ghlanchuideachduin chaoimhseo nach déinid munbhar ar fhear éigion iomurcuidh ná aithfear. Aitchim a sídh, sléachduim dóibh, an bhuighean bheannaighthe bhláthchóir; gabhuim tar chách lem dheibhleán, nár fhágaibh mé am aonarán.

https://celt.ucc.ie//published/G402245.html

G402246

Eiséirgi do éirigh Dia

Unknown

Beatrix Färber

c.1200–1225

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eiséirgi do éirigh Dia a críchaibh áilli Aissia; cuairt buadha ris a mbádhuim, nocha cuala a comháluinn. Crochait Idhuil gan falaidh Críst amar do chualabhuir, don fir cuil dobo cléguin, bir isin fuil fírénaigh. Do cloidheadh uadh dorcha dubh d'Ísa Críst arna crochadh; do ládh cró uimpi d'feraibh, tuillte dhó, dar nDúilemain. Da éirigh isin tres tráth, do lái ar Idhaluibh anmfáth, tosach rabhuidh rug a dealbh, tuc a aghaidh ar ifearn. Da chan tigerna In toigi: "Cuguib, beg In brégoiri. Mar do fuair a chalann crád, a anam nárab imlán. "Éirgidh, indlidh bar mbulga, tógbhaidh suas bur seanurda; ná déntar uabar oili do bhualadh In brégoiri. "Misi do aimsigh Eabha, as a basuibh bairr-gheala, 's as a derc ramhoill raglais, fa abhoill In imarbais. "Da rugus léim suas iar sin, a richt nathrach dom naithribh, gur brégus Eaba In mall mhór, fa barr In feadha ar n-élód. "Da ráidhius ria, rád fallsa, 'Gab a Eba In t-uball-sa. issiat ubla Is millsi amuigh, do cubra innsi Áduim.' "Gabus Eba In t-ubull bán, tig a cert-leath dá compán, gur tuit a clann 's a cineadh ann, agus nír inndligheadh. "Do mheallus Ebha Is Ádhamh gu garg neimneach neamsádhal. Buaidrim mar sein port parrghais do neim olc an imarbais. "Mé fuair fós, gid ferda a ghoim, do ssíl Eba & Ádoim, do cosc a raith eadh oili fer braith ar In mbrégoiri. "Mé dorad", ar deman dub, "sanus d'Iudas, don easbul, dom bheith cu saidbir sealba, dar tairbir a tigerna. "Mé do lá bir 'na bonnaib, is deilg ina dernonnaib; gur fágbus é a n-adbhaidh dis, & cré a talmain tairis." Gairit beag do bámar ann fan comrádh sin do cansam, ingnadh leisin ngrinne ngorm. do-rinne finnmagh d'iforn. "Créd In tsoillsi si atá istoigh", ar clann imneadach Ádhoimh, "nach facamur riamh roimhe, acht gér cian ar comnoide?" "In mbiadh Énmac Dé Is dorus". do chan Ádhumh ucht-ssolus, "do thabairt as a fine, mar atass ga tairngire? "Lá do cuir misi mo mac", do can Ádum an find-slat, "gu parrgas nach faghann fer, na n-aball mbarr-glas mbuin-geal. "Gu bhfacaidh uaidh In crann crín, ar tuit misi Is mu mhóir-ssíl; gu faca aeinlenabh ann, data saeirleabhar súl-mall. "Do bhí In lomán ón leanabh gégach duilleach doisleabar. a meoir leabra ag lúdh In croinn, gu nderna úr don abhoill. "Táinic Seth mu mac don mhuigh, is misi ann re aguidh, scéla In croinn 's an leanaibh leis, do sloind tre medhair mhileis. "In leanabh óg Is sé soin", ar Ádamh, 'atciam cucoibh. Benfaid d'feruib crith Is crádh, rith In lenaib 'san lomán". Gairit dún 'na degaid soin, gur buail bas Críst In comlaid; do bí ciall isin cogur, in rí gur iarr oslogud. Sámh lesin mbroid do bhí istigh guth an carat do cluinsin. A mbrughaidh nírsat brónuigh, fa subhaig a senóraigh. Do smuaineadar, aicned óg, Dáibhíth, Abraham, Ísóg, do smuain Máisi caemh 's a clann. taem báisi risin mbas-crann. "Cia doní In guth mór so a-muigh?" ar muinter ifirn uathmhuir. "Ciasa bas", ar gach fear fann "do bean co bras In bas-crann?" "Is misi atá", ar Dia, "is dorus; ná déntar orm amorus; slat na gloine 's na glóiri, mac Moiri na mór-óigi." Scibhit cách uile tar ais le homhan Ísa folt-chais; do scáin In comla 'na cend, nír comga dáib a ndoicheall. Do ling an Tigerna isteach, Énmac Muiri, Dia dúileach, ní raibhi ann-sin guth ná glór is-tigh acht uch Is ochón. "Éirghidh suas In bhar suidhi", ar Ísa, ar ar n-oeguiri. "Maith do slánaigh Anna ibh; a clanna Ádhaim, éirgid." "Sín In láimh uait, a Áduim", ar mac Dé, "gu deglámhaid". Sínus Ádam In láim luinn, gur báidh álad In ubhuill. Gabus Ebha err Ádhuimh gu daith Is gu deglámaid; gabhus cách uili Eabha; nír tráth duini droichsseadha. Tic leis a muindter amach go sobrónach, go subach; síl nÁdhuimh ar gach n-achad, re sáluibh a senathar. Atáit dáine ga rádh rind d'feruibh lóghmhura In léghinn, nach tuc as acht drong do dligh, in cass donn dona dáinib. Dáine ele rind gá rádh, ag nach fuil credemh comhlán, nach fuil duine, geal ná gorm, nochar ben uile a hiforn. Tuc i lláim Michil a-muigh in imerci sin Ádhuimh, téit budhéin ina degaid, gan dréim gusan nDúilemain. An Dúileam go a ndechus ann, is In Mac sin ro molsam, gu tuga buaidh 'nar mbél-ne ón uaigh Is ón eiséirghe. E. d. e. d. .i. a.

https://celt.ucc.ie//published/G402246.html

G402247

Ar bhás Eochaidh Hí Eóghusa

Unknown

Benjamin Hazard

c.1600–1620

Classical Modern Irish

LA, GA

Verse

—

—

Ar bhás Eochaidh Hí Eóghusa aliis cecinit: Fogus orchra don éigsi: gá ttás cur ré coiméidsi? do bhean sí céill do chabhuir; ní réidh í ó orchradhaibh. Ar n-éigsi as neimhní annosa, dá ttí tásg Hí Eódhusa; sgeing na haithmhéile dí Is dloigh, fá bainchéile í d'Eochaidh. An cádhus do chleacht idir ionnsa a dhul a ndímhigin: gar léan a dínsighthi dhi, nél a híslighthi uaisdi. Do-rad dó tar gach nduine sgaith a heóil 'sa hionmhuine, nó gur léigsi agus lúdh ann glún na héigse dá altram. Léir ar ghnaoi a ghréasa annosa seinmhéin doilbhthe an dánasa ann 'na breólasair gur bhruinn, tall don eólasoin urruinn. Do-chuaidh tré screaptraibh na sgol, fuair fréamha eóil na n-ughdor: dual mórthuireadh uainn don fhior, fuair an órthuidhean fhileadh. Cnú na ccollsa ó bhfaghthaoi fios fá dhlaoi do-fhuair an t-éigios; ó ros boing ceas dona cnaibh, na croinn lé meas ag meabhsain. Coimhdheas chumus an file bucca an bhéarla theibidhe, 'sna fuighle dorcha 'na dhán, a chuimhne ortha Is iomshlán. Tig 'na cheann, ní cungnamh slim, óradh ughdar an léighinn, 'na dhán as-teach go ttabhair; dál na mbeach a bharamhail. Na beich ó bhruach gach oirir teaguid leó dá lóntoighibh sugh na sgoth mbreachtnoighthe mbog 's bleachttoirthe na gcloch gcadott. Maca samhla dár seise, níor fháguibh don éigsesi (breith a ghill uaidh ní homhan) tim ná cruaidh gan chuartoghadh. Na hoideadha as ollmha a bhfios as é éirnios a n-ainchios; earr ár ttagraine asé sin, a-dlé abdhuine uaisdibh. Uathadh do chách ar nach cuir an teidhmsi ag tinnmhe an olluimh: créad acht goin chló tré chroidhe, doigh as mó lé millfidhe? Mo chumhasa fá a chruth nár as imneadh bó fá a baothán: brón go séis síreachta soin — am dhílleachta d'éis Eochaidh. An éigse do-chuaidh dá cuing, munab slán mac Maoil Sheachluinn: neach dá léim níor saoileadh so, aoinfhear don chléir ní charfo. Fogus.

https://celt.ucc.ie//published/G402247.html

G402248

Eiderchomhrádh sunn ag Donnchad mac Briain et Mac Coisi

Unknown

Beatrix Färber

c.1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Eiderchomhrádh sunn ag Donnchad mac Briain et Mac Coisi: Eiderchomhrádh Sunn Ag Donnchad Mac Briain Et Mac Coisi Freccair meisi, a Meic Coisi — Cia as eolcha anáid anoisi? — innis, a Ioraird nach uis, cia rí as fhírferr dá n-úarais. Coiscc díom, a gille, a meic Briain. ná cuir mesi so móirghliaidh ní bhér breth dá ccuire im chenn eidir ardfhlathaibh Érend. Do fhiarfaigh díomsa an flaith féin mar do fhiarfaighis, a fhir fhéil, ca hédáil, ca maith as mó dá bfuair ollamh i n-énló. As edh do ráidhesa ris, re Maíl Sechlainn Sléibhe Mis, gurb í édáil Torna thiar ó Chorc mac Luigdech láimhfhial. Tucc míle bó dona búaibh, is an céd each as fherr fhuair, is cúicc tríocha céd dá ccrodh, eidir fhér ocus arbhor. Do-radadh dó trian Temhra ó bile láomdha Lemhna; do-rad dó, 's nír chomha cert, cisde a athar i n-éinfhecht. Ná háirimh ar Chorc na ccliar, gé do-bheradh toir Is tiar, giodh hí Banba na broide no dháiledh dá dheghoide. Gen gur tú rom thóccaib féin, a Meic Coisi, a ollaimh fhél, ag súd Banbha re bliadhain duit, ar ó Néill Noíghiallaigh. Éiricch co Temhraigh na ttréd, mar a tá mo shelbadh sét: caith bliadhain ón oidhche anocht i ccennus Érenn na n-ardphort. Tair chuccam i ccend bliadhna co hÁth Cliath, do réir riaghla, co n-órdaigher, ní lescc lem, duit th'ollamhnacht Is t'ferann. Ní hé sin do-rindes ris, re Maoil Sechlainn Slébhe Mis: tuccus cath, gér chláon céille, do fhlaith Temhra táoibhréidhe. Tarla mé aghaid i n-acchaid isin cath Is flaith Feabhail: sáithim sleigh, Is nír chiall chruind, i Máol sográdhach Sechluinn. Do impó an áitheheis nár mín, is tumais a herluinn rem tháoibh rob é sin, gan chor 'na chend, féicce heinicch na hÉirenn. Acc sin, a Donnchad meic Briain an sccél do chuir mé i moirchiaigh oinech mar sin tall it toigh má tá agatt féin, freccoir. Freccair.

https://celt.ucc.ie//published/G402248.html

G402249

Labhair linn, a Mhuire Mháthar

Unknown

Benjamin Hazard

1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Labhair linn, a Mhuire Mháthar, suidhigh sinn sa rícheadh, ná tar am aghaidh lem fhéichemh, labhair damh fad dícheal. Léig an freagra as fhearr red t'fagháil leam ar eagla an ainiúil; sinn ar n-ég dhuit nábadh doiléir, a chruit na ttéd ttaidhiúir. Do bhaoi do dhaonnacht fam Dhia-sa ad naomhchorp naoi míosa; as tú an t-ionadh fhuair na grása, a thruaill iodhan Úosa. Beir m'anam, a àgh, ó shechrán, ná labhair glór guthchlaon; saor mé mar nach dual óm dhrochrún, a ghruadh ar ghné subhchraobh. Saor mo mhóid agus mo mhionna, a Ógh gan bhaos mbanna; cuid dod thréd gan innremh orra, fég, a inghen Anna. Ná léig mo locht d'agra ar m'anmain, olc tagra gan torbhaidh, a ghruaidh mar ghréin, a ghnúis suilbhir, mo chúis féin go bfolchair. Acht an té do dhealbh na dúile, dearbh lem chéill nach cuala leth do mhíorbhal a ndúil daonna, a úir bhríoghmhar bhúadha. Bí dom dhíon ar áis no ar éigin ar cháir Chríosd má fhédair; bíom ar do sgáth, a sgiath dídin, a ttráth a fhiach d'fhégain. Ós egail lem Luan an chíosa um chenn, cruaidh an cása, an chroch dherg agus ég Úosa, do Leanb brég an lása. Ar ndódh leis an saoghal sédmhar, mór baoghal na mbréigfhleadh, mairg chleachtas an t-ól, a aigbhean, a Ógh dhearcghlas dhéidgheal. A chruth fial, a ghnúis as gile, rug tú Dia 'na dhuine, fagh mo dhírgheadh uadh as m'fhaire, th'Uan míngheal, a Mhuire. Fuair an àgh oiread na páisi, Moire ger mór sgíosa, is Mac Dé san úaidh dá héisi, sa gruaidh mar ghné gríosa. A mhaoir Úosa, a aingil iodhain, sgaoil m'ainimh san fhalaidh, saor sinn ó dhíchéill an domhain, a Mhíchéil, linn labhair. Labhair.

https://celt.ucc.ie//published/G402249.html

G402250

Ní mhairenn oighre Murchaidh

Unknown

Benjamin Hazard

c.1600–1620

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Ní mhairenn oighre Murchaidh — mór cumthair dona brégaibh — dá maradh ní bheith choidhche lá go n-oidhche inar n-égmais. Ag techt chugainn as uainne do bhíoth daoine uaisle oile; ag techt chugainn Is chugainn do bhíoth m'fher cumainn croidhe. Créd dhénuid muinnter Dhálaigh ón mbás-soin dá ttí an cogadh? fa meinic laodh mo chroidhe ós cenn m'fhine dá cosnamh. Fa dhó sa ló dar bféghuin, an té fa ndénuim osnadh, do thigedh sé go bádhach ó Áoibh Rátha go Brosnuigh. Do-chuaidh Diarmuid, mo thruaighe, fúinne a bhfuaire nár bhrethnuigh: ní thig sé chugainn choidhche — acht ocht n-oidhche sa tsechtmhuin. Diarmuid tar éis a éuga, a fhir dhénta na huaidhe, ná bí dá chur a dtalmhuin, ní gar dhó anmhuin uainne. Ní.

https://celt.ucc.ie//published/G402250.html

G402251

Sgían mo charad ar mo chliú

Unknown

Beatrix Färber

c.1200–1225

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Sgían mo charad ar mo chliú, nírsum ralag mían na mná, ní racha ar ngrádh dhí gach día, go ría slán an tí gá ttá. Ní holc í, ní dáor a dealbh, gé cáomh a lí, ní lí gharbh: an tí do sgeach an sgían ghorm, fíal um chorn um each 's um arm. Atá a sáith uirre don ór, agus buinni bláith ré a bél: tug an ghég dhonnmhailghioch dhúnn an séd úr gormfhaighnioch gér. Áith agus leabhar a los, bláith agus sleamhan a slios: do-rad úaidh an cíabhfhann cas íarann glas crúaidh ar mo chrios. Faighin dúalach agá díon, go húallach agus go húr, órchluidhe trom ina táobh, cráobh lom chróchbhuidhi 'na cúl. Bean do mhnáibh an tíre theas, go gcnáimh sídhe mar an snas, banMhuimhnioch cháomh ar mo chrios, go slios cháomh ghlandruimnioch ghlas. Donnchadh Cairbrioch na gcon gcáomh, ní hairgthioch ar chrodh na gclíar, trilis roimhín fhionn mar ór, lór liom fám sgloimhín a sgían. Máol Rúanaidh, rannaire an ríogh, go ndúalaigh cambuidhi a chíabh, gnúis cháidh mar fhuil nó mar fhíon, go díol cáigh ní sguir, a sgían.

https://celt.ucc.ie//published/G402251.html

G402252

Slúaigead so re síl Adaim

Unknown

Beatrix Färber

c.1200–1417

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Cummín cecinit Slúaigead so re síl Adaim, is monur ríg do-rálaig: dá mbeith úaib neach ticsead ris, ca baili a ngeib a forbais? Fata itáthar ica thríall, ragar, tiagar, do-cúas ríam, bethear iga dul co bráth, ó ré áenfhir can anfháth. Indisfeat dóib, Is eól dam, in leath bearar In slúaigead: do neoch fo-cheard doman de a mbreith a ndúrthech n-úre. Is hé do-tháed ar a cend, atheach dúaibseach dub a drenn: atchí cách ní fhaicend nech a Dé, nírb inmain duibdrech. Atchondarc anné 'ca thriall óclach isa túaith sea thíar; rob fhiú a chomthrom d'ór buidi in t-óclach find foltbuide. Dá mbeith 'ca chreic ar cach moig gar bec re tocht In tlúagaid, rob iú céd uingi d'ór cheart in fer cróda claidemderg. Ro baí ballán lán do lind isan adart ós a chind: atib dig re tocht ar fecht — nochar mó a íta ar n-imthecht. Inmain les a macám búad, inmain leis a ingen úag; dúthracdar uili thocht lais, fata leó beith 'na hégmais. Ó ra bánaiged a bonn, is rotaithmidead a mong, is ra fhec a fheóil re cnáim, robo móidi leó a mígráin. Ó ro sheng a medón mas, is ro sáeb a rosc rindglas, is ro érig a bruindi, do-bérdais hé ar énuingi. Re siu ro gobad galar, rob earr lé muintir anad, rob ada leó do baí istaig, ó do baí ac triall In tlúaigid. Ingnad bearar In slúaiged, ní do chreich bó ná búailead; marcaigecht a ndiaid a bonn, cethrar aca imfhulong. Dá chrand cháela táeb re táeb, sesin féin ar cleathcor cháel, días 'na díaid, dias roime soir, sesin can a n-agallaim. Atá and ingnad aile, ní berar each fa eri, nocho berar bolc am lón risin slúag rígda romór. Nocho berar gaí ná scíath, nocho berar brat ná bíad, acht cubat do léinid lín im chorpán cach duine díb. Ropo maith damsa, a Mec Dé, mathair andsa ochaine, co faicinnsea thíar nó thair a fail ag tríall In tlúagaig. S. Cinead Ádaim Is Eba, cona ndaínib daithgela, nocho n-uil díb tíar ná toir, nach fuil ag tríall In tlúagaid. S. Do neoch ro thecht beathaid mbí, iter fhir Is mac Is mnaí, dochum thalman, adbal ceal, is gúr berar In slúaiged. S. Robo maith leam, a Meic Dé, co mberaind búaid n-ailithre, ar térnom dam as cach graf, comad hé m'ainm Slúaigedach. S.

https://celt.ucc.ie//published/G402252.html

G402253

Tiar táinig tús na seanma

Unknown

Benjamin Hazard

1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tiar táinig tús na seanma; gnáth dúil a ndiaigh oileamhna; críoch Mhumhan na saeadmhúr sídh bunadh na ccaeadghlún cciníl. Cá beag d'fhiadhnaise air sin imreasuin dá mhac Mílidh, ag roinn fhóid bhláthchoille Breagh don dámhchoinne óig fhaeinneadh. Tugsad go hÉirinn eidir fhilidh agus oirfididh, a slios Tuir bhratghloin Bhreoghain, tar muir n-atmhair n-ainbhtheanaigh. Onaoi dob ainm don fhior chiúil, Cior mac Cis ceann ar seiniúil; ní leanfam dá slonnadh sin, dá ollamh mearchlann Mílidh. Ordaighis Éibhear amhra crannchor fa a n-aos ealadhna ar mbeith d'Éireamhón ón fhior ar leith glaeimheadhón Gaoidheal. Do thaoibh Éibhir — gárbh fhearr caeim? tarla an t-oirfideach ainnsaein: re gnúis mbuig ngeilmhíolla ngloin fa neimhdhíogha an cuid crannchoir. Ríoghdhacht na seanma ó so lat ag leanmhuin luirg na ríomhac: atá ag seinshliocht Éibhir Fhinn eighriocht re a n-aeirigh inntinn. Dá mbeith fós nach raibh reimhe, atá an uairsi dh'áiridhe fraeamh an cheóil a muigh Mhumhan, sgeóil ar a bhfuil fíadhnughadh. Atá aniugh ag Nioclás Dall, ar cheart ar chumas n-adhbhann, mír curadh cheóil na Banbha, bunadh eóil na healadhna. Cumadóir na ccleas ndoilbhthe, gaduidhe na geamhoidhche, musgladh brón baoithchridhe ban, glór nach saoilfidhe a síothbhrugh. Adhbhar caomhnaidhe cumhadh, sás meanman do mhórughadh, siansa ón girre laoi leabhra, nach binne caoi Caeideamhna. Colloid rae caoine a sheanma na beathadhaigh bhrúideamhla, ag aeisdeacht mharbhchor a mhaer mbras, do anfadh aen re a amas. Líonmhaire 'ná an faer ag fás ar leath ó lámhuibh Nioclás, sreatha a ghaeag cceathbhraonach cciúin do ghealchaolach taead ttaighiúir. Mar dheilbh a ndiaigh a rionnta, ní fios d'aos aigeanta, saeis marbhghlan a mheóir rathmhair d'adhnadh an cheóil chuimhrighthi. Tiar.

https://celt.ucc.ie//published/G402253.html

G402254

Tríall, a reacaire, reac m'fhuighle

Unknown

Benjamin Hazard

1200–1600

Classical Modern Irish

GA

Verse

—

—

Tríall, a reacaire, reac m'fhuighle, imthigh go grod, ná gabh sgís gan dol d'fhéaghain chinn ar ccoimhghe: fill ré sgéulaibh oirne arís. Beir leat úaim go hoighre Domhnaill díoghrais bríathar a mbía brígh: tabhair aghaidh a ttáoibh thola ar chráoibh taraidh fhola hÚr. Aithin meisi do Mhac Carthaigh, ná ceil air a n-abair mé: mo bheith mar tám cuir 'na chlúasoibh, as nár dá fhuil úasail é. Ba ná capuill, ór ná airgiod, ní fhuil agam, innis só: labhair agus déana deinmne, tabhair sgéula deimhne dhó. Crúacha as muca d'easbaidh oram, ní hé amháin do ísligh m'úaill: ceachtar dhíbh ní fhoil ar m'fhagháil, mar soin do shín m'anáir úaim. Mé táoibh rém ealadhuin d'ionnmhus, aithnidh damh nach drud ré sdór: gé beag ag cách í fan úairsi, do bhí tráth nárbh úaisle an t-ór. Duit budh béim mo bheith ar éattráigh, a úa Carthaigh nár chláon cairt; beir oirne má táoi rém thógbháil, a oighre chráoi fhódbháin Airt. Cuir a suim nách mé do mharcach, a mheic Domhnaill nár dhiúlt cléir: mé tar chách do-chóidh amugha, is tráth ó chóir dá chura a ccéill. Tabhairt éra ar áoinneach eile ní heól úaibh — gá hairde nós? béim ar do bhronnadh ní foghar, acht th'ollamh féin folamh fós. Tríall ar éigsibh na ccóig ccóigeadh ad cheann, a chodhnaigh Chúain Dor; lór ar fhéaghadh é mar iongna mé um éanar fa dhiomdha ag dol. An galar tromsa ina dtarla, tráth a leighis ná léig thort; a chnúas géag Oilill as Fhíachaidh, féag an bfoilim d'fhíachaibh ort. A reacaire, foillsigh feasda fada an rún do-rinneas ríamh: druid romham go ceann ó cCairbre, as romhall leam thairge tríall. Tríall.

https://celt.ucc.ie//published/G402254.html